4. Wpływ migracji na zmiany demograficzne gmin województwa zachodniopomorskiego i podlaskiego
Obecnie w Polsce więcej ludzi migruje z miast do wsi niż ze wsi do miast. Czy we wszystkich wsiach w Polsce odnotowuje się zatem wzrost liczby ludności? Czy może są takie obszary, na których ludności ubywa? Jakie skutki niosą migracje na obszarach wiejskich w naszym kraju? Czy wpływają w jakimś stopniu na strukturę wiekustrukturę wieku i zaludnienie? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w niniejszym temacie.
W wielu krajach wysoko rozwiniętych (np. w Stanach Zjednoczonych) obszary wiejskie położone w bliskim sąsiedztwie dużych miast zmieniają swój charakter. Nie znajdziemy tam typowej zabudowy wiejskiej, ludność nie pracuje w rolnictwie, lecz mieszka w domach jednorodzinnych o wysokim standardzie i prowadzi miejski styl życia. Czy podobne zmiany zauważyłeś w Polsce?
Porównasz saldo migracji na obszarach wiejskich położonych blisko dużych miast z saldem migracji na obszarach położonych w dużym oddaleniu od nich.
Wyjaśnisz przyczyny głównych kierunków migracji z miasta na wieś i odwrotnie w Polsce.
Na przykładach powiatów i gmin województwa podlaskiego i zachodniopomorskiego omówisz wpływ migracji na zaludnienie i strukturę wieku ludności na obszarach wiejskich.
Saldo migracji w Polsce
Większość migracji wewnętrznychmigracji wewnętrznych w Polsce od około 2000 roku odbywa się z miast do wsi. Przedtem więcej ludności migrowało ze wsi do miast. Nie oznacza to jednak, że ludność nie przemieszcza się ze wsi do miast - kierunek ten ma po prostu nieco mniejsze znaczenie, ale wciąż występuje. Ma on podłoże ekonomiczne (migracje ze wsi do miast w celu podjęcia pracy w przemyśle i usługach) oraz edukacyjne (migracje ze wsi do miast w celu podjęcia lub kontynuacji nauki).
Na podstawie tabeli wybierz poprawne odpowiedzi.
Przyjrzyj się zamieszczonej poniżej mapie i zaznacz, jakie wartości salda migracji – dodatnie czy ujemne – występują w powiatach położonych w sąsiedztwie wielkich miast, a jakie w powiatach oddalonych od wielkich miast.
Z powyższej mapy można wywnioskować, że na większości obszarów położonych na obrzeżach województw saldo migracji jest ujemne i wynosi nawet poniżej 3,5‰. Tak niskie, ujemne wartości tego współczynnika występują na obszarach powiatów oddalonych znacznie od dużych miast (na obszarach peryferyjnych), np. w województwie warmińsko‑mazurskim, podlaskim, lubelskim, podkarpackim. Natomiast wysokie, dodatnie wartości odnotowuje się na obszarach powiatów zlokalizowanych w bliskim sąsiedztwie dużych miast i na terenach wiejskich tych powiatów, położonych w strefach podmiejskich np. Warszawy, Łodzi, Gdańska, Poznania. Coraz więcej osób przeprowadza się bowiem do stref podmiejskich. Są to przede wszystkim ludzie bogaci, stosunkowo młodzi, z dziećmi (lub planujący je mieć), którzy pracują i korzystają z usług oferowanych przez te miasta, lecz nie chcą w nich mieszkać z uwagi na tłok, hałas, ograniczoną powierzchnię czy większe zanieczyszczenie powietrza. Wykonują oni zwykle migracje wahadłowe: rano wyjeżdżają do miasta, gdzie odwożą swoje dzieci do szkół, robią tam zakupy, korzystają z innych usług oraz pracują, natomiast po południu lub wieczorem wracają do domu położonego tuż poza miastem. W weekendy korzystają często z uroków swojego miejsca zamieszkania, np. ogrodu, tarasu, udają się w celach rekreacyjnych do pobliskiego lasu czy uprawiają tam sport.
Korzystając z tekstu powyżej i ilustracji poniżej, wymień przykładowe zalety i wady, jakie według Ciebie występują w strefie podmiejskiej.
Z drugiej strony obszary wiejskie położone z dala od dużych miast charakteryzują się ujemnym saldem migracji. Wyjeżdżają stamtąd głównie ludzie młodzi, którzy chcą podjąć pracę lub naukę w dużych miastach. Po zakończeniu nauki osoby te rzadko wracają na wieś. Dotyczy to zwłaszcza młodych kobiet, dlatego chociażby na obszarach peryferyjnych we wschodniej części Polski mężczyźni na wsi mają coraz większy problem ze znalezieniem parterek i założeniem rodziny.
Aktualnie większość miast w Polsce odznacza się ujemnym saldem migracji. Do wyjątków należą m.in. Warszawa, Kraków, Gdańsk, Wrocław czy Rzeszów, gdzie odpływy do stref podmiejskich są rekompensowane znacznym napływem ludności z obszarów peryferyjnych.
Wpływ migracji na zaludnienie i strukturę wieku na obszarach wiejskich
Opisane wyżej kierunki migracji (miasto‑wieś i wieś‑miasto) mają wpływ na zmiany w zaludnieniu i na strukturę wieku ludności. Przyjrzyjmy się tym zagadnieniom na przykładzie województwa zachodniopomorskiego i podlaskiego.
- Średnioroczny współczynnik salda migracji w latach 2016–2020:
Saldo migracji określa relację między liczbą osób, które przybyły na dane terytorium (region świata, państwo, województwo) na stałe, a liczbą osób, które je opuściły (różnica między napływem a odpływem ludności). W analizie ruchu migracyjnego bada się zmiany wielkości napływu i odpływu migracyjnego, salda migracji oraz określa współczynnik salda migracyjnego, który jest miernikiem natężenia migracji. Jeżeli od liczby imigrantów odejmiemy liczbę emigrantów, otrzymamy wówczas saldo migracji (SM). W przypadku, gdy liczba imigrantów jest większa niż liczba emigrantów (w danym miejscu i czasie), wtedy wartość salda migracji jest dodatnia. W przeciwnym wypadku – jest ujemna. Gdy saldo migracji podzielimy przez średnią liczbę ludności w danym miejscu i czasie, otrzymamy współczynnik salda migracji.
Wzór na saldo migracji:
SM = I - E
gdzie:
SM – saldo migracji w danym miejscu i czasie
I – liczba imigrantów w danym miejscu i czasie
E – liczba emigrantów w danym miejscu i czasie
Wzór na współczynnik salda migracji:
WSM = ((LI - LE)/L) x C
gdzie:
WSM – współczynnik salda migracji
LI – liczba imigrantów w danym miejscu i czasie
LE – Liczba emigrantów w danym miejscu i czasie
L – średnia liczba ludności w danym miejscu i czasie
C – stała (100 lub 1 000)
Na planszy po lewej stronie mapa województwa zachodniopomorskiego, po prawej podlaskiego z podziałem na powiaty. Na mapach kolorami oznaczono poszczególne wartości średniorocznego współczynnika salda migracji od dwa tysiące szesnastego do dwa tysiące dwudziestego roku w promilach. Pośrodku legenda z nadanymi wartościami dla poszczególnych przedziałów, im wyższa wartość tym kolor bardziej czerwony, dla najniższych wartości kolor niebieski. Na mapach oznaczono największe miasta, u dołu podziałka liniowa, na której jeden odcinek to dwadzieścia kilometrów. Wyznaczone przedziały: minus sześć promili lub mniej (kolor niebieski); od minus pięć i dziewięć dziesiątych do minus trzech promili (kolor jasnoniebieski); od minus dwa i dziewięć dziesiątych do zera promili (kolor jasnozielony); od jednej dziesiątej do pięciu promili (kolor żółty); od pięciu i jednej dziesiątego do piętnastu promili (kolor pomarańczowy); powyżej piętnastu promili (kolor czerwony). Najwyższe wartości, powyżej piętnastu promili, w strefach podmiejskich największych miast. Najmniejsze wartości, minus sześć promili lub mniej, na terenach wiejskich między dużymi miastami. - Zmiany liczby ludności w latach 2016–2020:
To procentowo wyrażona różnica pomiędzy liczbą ludności w 2016 roku i liczbą ludności w 2020 roku.
Na planszy po lewej stronie mapa województwa zachodniopomorskiego, po prawej podlaskiego z podziałem na powiaty. Na mapach kolorami oznaczono poszczególne wartości zmiany liczby ludności od dwa tysiące szesnastego do dwa tysiące dwudziestego roku w procentach. Pośrodku legenda z nadanymi wartościami dla poszczególnych przedziałów, im wyższa wartość tym kolor bardziej czerwony, dla najniższych wartości kolor niebieski. Na mapach oznaczono największe miasta, u dołu podziałka liniowa, na której jeden odcinek to dwadzieścia kilometrów. Zaprezentowane przedziały: minus cztery procent lub mniej (kolor niebieski); od minus trzy i dziewięć dziesiątych do minus dwóch procent (kolor jasnoniebieski); od minus jeden i dziewięć dziesiątych do zera procent (kolor jasnozielony); od jednej dziesiątej do dwóch procent (kolor żółty); od dwóch i jednej dziesiątej do czterej procent (kolor pomarańczowy); powyżej czterech procent (kolor czerwony). Najwyższe wartości, powyżej czterech procent, w podmiejskich strefach największych miast. Najniższe, minus cztery procent lub mniej, na terenach wiejskich z wyraźną przewagą takich wartości w województwie podlaskim, gdzie zajmują one około połowy terenu województwa. - Odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym w 2020 r.:
Odsetek całego społeczeństwa mieszkającego na danym obszarze w wieku poniżej 18 roku życia.
Na planszy po lewej stronie mapa województwa zachodniopomorskiego, po prawej podlaskiego z podziałem na powiaty. Na mapach kolorami oznaczono poszczególne wartości odsetka osób w wieku przedprodukcyjnym w dwa tysiące dwudziestym roku w procentach. Na mapach oznaczono największe miasta, u dołu podziałka liniowa, na której jeden odcinek to dwadzieścia kilometrów. Najwyższe wartości, powyżej dwudziestu procent, w okolicach największych miast. Wyznaczone przedziały (dla najniższych wartości kolor jasnozielony, stopniowo przechodzi do ciemnozielonego dla najwyższych wartości): szesnaście procent lub mniej; od szesnastu i jednej dziesiątej do osiemnastu procent; od osiemnastu i jednej dziesiątej do dwudziestu procent; powyżej dwudziestu procent. Najniższe, poniżej szesnastu procent, w przypadku województwa podlaskiego na większości terenu poza dużymi miastami. W zachodniopomorskim odsetek omawianych osób przybiera nieco większe wartości, jest bardziej wyrównany na terenach wiejskich względem dużych miast. - Odsetek ludności w wieku produkcyjnym w 2020 r.:
Odsetek całego społeczeństwa mieszkającego na danym obszarze w wieku:
– mężczyźni pomiędzy 18 a 64 rokiem życia,
– kobiety pomiędzy 18 a 59 rokiem życia
Na planszy po lewej stronie mapa województwa zachodniopomorskiego, po prawej podlaskiego z podziałem na powiaty. Na mapach kolorami oznaczono poszczególne wartości odsetka osób w wieku produkcyjnym w dwa tysiące dwudziestym roku w procentach. Na mapach oznaczono największe miasta, u dołu podziałka liniowa, na której jeden odcinek to dwadzieścia kilometrów. Wyznaczone przedziały (dla najniższych wartości kolor jasnożółty, stopniowo przechodzi do brązowego dla najwyższych wartości): sześćdziesiąt procent lub mniej; od sześćdziesięciu i jednej dziesiątej do sześćdziesięciu dwóch procent; od sześćdziesięciu dwóch i jednej dziesiątej do sześćdziesięciu czterech procent; powyżej sześćdziesięciu czterech procent. Najwyższe wartości, powyżej sześćdziesięciu czterech procent, w pojedynczych powiatach. Najniższe wartości, sześćdziesiąt procent lub mniej, w południowo-wschodniej części województwa podlaskiego oraz w powiatach równomiernie rozłożonych w zachodniopomorskim. - Odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym w 2020 r.:
Odsetek całego społeczeństwa mieszkającego na danym obszarze w wieku:
– mężczyźni powyżej 65 roku życia,
– kobiety powyżej 60 roku życia.
Na planszy po lewej stronie mapa województwa zachodniopomorskiego, po prawej podlaskiego z podziałem na powiaty. Na mapach kolorami oznaczono poszczególne wartości odsetka osób w wieku poprodukcyjnym w dwa tysiące dwudziestym roku w procentach. Na mapach oznaczono największe miasta, u dołu podziałka liniowa, na której jeden odcinek to dwadzieścia kilometrów. Wyznaczone przedziały (dla najniższych wartości kolor jasnofioletowy, stopniowo przechodzi do ciemnofioletowego dla najwyższych wartości): dwadzieścia procent lub mniej; od dwudziestu i jednej dziesiątej do dwudziestu dwóch procent; od dwudziestu dwóch i jednej dziesiątej do dwudziestu czterech procent; powyżej dwudziestu czterech procent. Najwyższe wartości, powyżej dwudziestu czterech procent, na terenie największych miast, a w przypadku województwa podlaskiego również w jego południowo-wschodniej części. Najniższe wartości, dwadzieścia procent lub mniej, na terenach wiejskich na terenie większości zachodniopomorskiego oraz w zachodniej części podlaskiego.
Pomiędzy wartościami współczynnika salda migracji a zmianami zaludnienia obszarów wiejskich obu województw w latach 2016–2020 występuje pewna zależność, którą zawarto w sformułowaniach poniżej. Zaznacz poprawne informacje w punktach a i b spośród wyróżnionych, aby informacja była prawdziwa.
Rozpoznaj, którego województwa dotyczy zdanie o wpływie migracji wewnętrznych w latach 2016–2020 na strukturę wieku ludności, i dopasuj właściwą nazwę.
Na podstawie ryciny powyżej, dotyczącej podobieństw i różnic w zmianach zaludnienia oraz strukturze wieku ludności obszarów podmiejskich województwa zachodniopomorskiego i podlaskiego wskaż, czy poniższe stwierdzenia zawierają informacje prawdziwe, czy fałszywe.
Na obszarach wiejskich położonych w bliskim sąsiedztwie dużych miast odnotowuje się przyrost liczby ludności. Zmienia się także struktura wieku ludności na tych obszarach. Ponieważ migrują tam zwykle osoby stosunkowo młode (często z dziećmi lub planującymi ich posiadanie), następuje często wyższy (niż na obszarach peryferyjnych) odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym oraz niższy odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym.
Z kolei na obszarach wiejskich położonych z dala od dużych miast – w związku ze znacznym odpływem ludzi młodych – odnotowuje się bardzo często ubytek liczby ludności, a także zjawisko starzenia się społeczeństwa. Oznacza to, że jest tam wyższy (niż w strefach podmiejskich) odsetek osób w wieku poprodukcyjnym, a tym samym niższy odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym. Starzenie się społeczeństwa stanowi coraz większy problem – z roku na rok na obszarach peryferyjnych odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym wzrasta. Dotyczy to także mniejszych miast i niektórych gmin, które położone są także w pobliżu dużych miast. Jak widać na powyższych mapach, problem ten występuje na większą skalę w województwie podlaskim (zwłaszcza na południu i wschodzie) niż w województwie zachodniopomorskim (gdzie dotyczy jedynie niektórych gmin nadmorskich oraz terenów, na których funkcjonowały kiedyś PGR‑yPGR‑y).
Ponadto strukturę wieku w obu analizowanych województwach poprawiają powroty osób z zagranicy (często z małymi dziećmi).
Zmiany i struktura ludności w gminie Rajgród i Wasilków w 2020 roku – grafika interaktywna
- Średnioroczny współczynnik salda migracji: 23,8 promili;
- Zmiany liczby ludności 11,5 procent;
- Wiek przedprodukcyjny 22,2 procent;
- Wiek produkcyjny 61,4 procent;
- Wiek poprodukcyjny 16,4 procent
dla Rajgrodu:
- Średnioroczny współczynnik salda migracji minus 7,9 promili;
- Zmiany liczby ludności minus 4,1 procent;
- Wiek przedprodukcyjny 15,5 procent;
- Wiek produkcyjny 62,9 procent;
- Wiek poprodukcyjny 21,6 procent.
Na grafice interaktywnej znajdują się dwa punkty umieszczone przy nazwach wybranych gmin. Punkt 1 (gmina Wasilków): Gmina miejsko‑wiejska w woj. podlaskim. Położona jest w centralno‑wschodniej części województwa, w dolinie rzeki. Gmina od południa graniczy z Białymstokiem, od zachodu z gminą Dobrzyniewo Duże, od północy z gminą Czarna Białostocka i od wschodu z gminą Supraśl. W 2020 roku w gminie mieszkało 19 184 osoby, w tym 9 829 kobiet i 9 355 mężczyzn. Punkt 2 (gmina Rajgród):Gmina miejsko‑wiejska w woj. podlaskim. Gmina graniczy z gminą Bargłów Kościelny, Goniądz, Grajewo, Kalinowo i Prostki. W 2020 roku w gminie mieszkało 4 798 osób, w tym 2 413 kobiet i 2 385 mężczyzn. W obu punktach znajdują się mapy ukazujące położenie gmin na tle woj. podlaskiego. Gmina Wasilków położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie Białegostoku, gmina Rajgród w znacznej odległości od Białegostoku.
Przeanalizuj grafikę interaktywną, a następnie wskaż poprawne zakończenie zdania.
Przeanalizuj grafikę interaktywną dotyczącą różnic w wartościach współczynnika salda migracji oraz zmian w zaludnieniu i strukturze wieku ludności w dwóch gminach województwa podlaskiego: Wasilków (strefa podmiejska Białegostoku) i Rajgród (gmina położona w znacznej odległości od Białegostoku). Wskaż, czy poniższe stwierdzenia z tabeli są prawdziwe, czy fałszywe.
Uzupełnij tekst, wstawiając odpowiednie wyrażenia w puste miejsca. Kilka z nich zostało podanych dodatkowo i nie pasuje do tekstu.
Słownik
migracje w obrębie jednego państwa, województwa, powiatu czy gminy
wielkoobszarowe gospodarstwa rolne funkcjonujące w okresie PRL‑u i krótko po 1989 r., które były własnością państwa
różnica między liczbą imigrantów a liczbą emigrantów na danym obszarze w określonym czasie; przeliczając saldo migracji przez ogólną liczbę ludności na danym obszarze, otrzymujemy współczynnik salda migracji, który wyrażamy najczęściej w promilach (na 1000 ludności)
podział ludności według grup wiekowych (pojedynczych, kilkuletnich, ekonomicznych itp.)
Podsumowanie
Na obszarach wiejskich położonych w sąsiedztwie dużych miast (w strefach podmiejskich) odnotowuje się dodatnie saldo migracji. Migrują tam głównie ludzie młodzi, zamożni w celu poprawy warunków życia. W związku z tym obszary te odznaczają się przyrostem liczby ludności oraz dość dużym odsetkiem ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym.
Na obszarach wiejskich położonych w znacznej odległości od dużych miast (na obszarach peryferyjnych) odnotowuje się ujemne saldo migracji. Emigrują stamtąd głównie ludzie młodzi w celu podjęcia pracy i nauki. W związku z tym obszary te odznaczają się ubytkiem liczby ludności oraz stosunkowo niskim odsetkiem ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym (w porównaniu z gminami leżącymi blisko miasta), ale wysokim odsetkiem ludności w wieku poprodukcyjnym (występuje tam postępujące zjawisko starzenia się społeczeństwa).
Problem starzenia się społeczeństwa w mniejszym stopniu dotyczy województwa zachodniopomorskiego (zwłaszcza gmin w bliskim sąsiedztwie dużych miast). Jest natomiast poważnym problemem w województwie podlaskim (zwłaszcza w gminach na południowym wschodzie regionu).
Ćwiczenia
Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe, czy fałszywe.
Po przeanalizowaniu poniższej mapy wybierz jedną prawdziwą informację.
Przyporządkuj podane sformułowania do odpowiednich rodzajów gmin.
Przeciągnij poniższe sformułowania we właściwe miejsca tak, żeby utworzyć poprawny schemat dotyczący migracji wewnętrznych w Polsce.
Wypisz przyczyny odpływu ludności z miast do stref podmiejskich.
Wskaż z podanych problemy występujące na obszarach wiejskich oddalonych od dużych miast.
Przeanalizuj załączoną mapę oraz dane zgromadzone w poniższej tabeli, a następnie wybierz poprawne dokończenie zdania.
Oznaczenie | Saldo migracji | Zmiana liczby | Odsetek (w %) ludności (w 2020 r.) w wieku przedprodukcyjnym | Odsetek (w %) ludności (w 2020 r.) w wieku produkcyjnym | Odsetek (w %) ludności (w 2020 r.) w wieku poprodukcyjnym |
A | -7,4 | -4,8 | 13,8 | 63,1 | 23,1 |
B | 14,4 | 6,2 | 20,2 | 62,0 | 17,8 |
Indeks górny Źródło danych: BDL GUS. Indeks górny koniecŹródło danych: BDL GUS.
Przeanalizuj dane zgromadzone w poniższej tabeli, a następnie wybierz gminę, która znajduje się bliżej dużego miasta.
Oznaczenie | Saldo migracji | Zmiana liczby | Odsetek (w %) ludności (w 2020 r.) w wieku przedprodukcyjnym | Odsetek (w %) ludności (w 2020 r.) w wieku produkcyjnym | Odsetek (w %) ludności (w 2020 r.) w wieku poprodukcyjnym |
A | -7,4 | -4,8 | 13,8 | 63,1 | 23,1 |
B | 14,4 | 6,2 | 20,2 | 62,0 | 17,8 |
Korzystając z danych zawartych w poniższej tabeli (dotyczących gmin z poprzedniego ćwiczenia), zapisz dwa problemy demograficzne, z którymi borykają się gminy położone w strefie peryferyjnej.
Gmina | Współczynnik feminizacji, czyli ilość kobiet przypadająca na 100 mężczyzn (w liczbach bezwzględnych) | Współczynnik przyrostu naturalnego (‰) |
|---|---|---|
Dobrzyniewo Duże | 101,3 | 1,6 |
Jaświły | 94,6 | -8,9 |