Tkanki i organy roślinne
Tkanki roślinne
Konstrukcja źdźbła trawy jest jednocześnie mocna i delikatna. Bardzo długa i cienka łodygałodyga zakończona na szczycie ciężkim kłosem sprawia, że nawet przy słabym wietrze źdźbło się kołysze. Smagane silnym wiatrem wygina się, jednak nie łamie. Tę wytrzymałość na złamania trawa zawdzięcza występowaniu w jej łodygach tkanki wzmacniającej.
Tkanki roślinne mogą być twórcze lub stałe
TkankaTkanka to grupa komórek o podobnym pochodzeniu i zbliżonej budowie, pełniących w organizmie określoną funkcję. U roślin wyróżnia się tkanki twórczetwórcze i stałestałe.
Komórki tkanek twórczych mają zdolność do ciągłych podziałów, co pozwala na zwiększanie się ich liczby. Komórki tkanek stałych są wyspecjalizowane do pełnienia określonej funkcji, nie mnożą się, mogą tylko rosnąć i mają kształt charakterystyczny dla danej tkanki.
- Nazwa kategorii: Tkanki roślinne
- Nazwa kategorii: Tkanki twórcze
- Nazwa kategorii: Stożek wzrostu łodygi
- Nazwa kategorii: Stożek wzrostu korzenia
- Nazwa kategorii: Tkanki twórcze umożliwiające przyrost na grubość Koniec elementów należących do kategorii Tkanki twórcze
- Nazwa kategorii: Tkanki stałe
- Nazwa kategorii: Tkanki przewodzące
- Nazwa kategorii: Tkanki okrywające
- Nazwa kategorii: Tkanki wzmacniające
- Nazwa kategorii: Tkanki miękiszowe Koniec elementów należących do kategorii Tkanki stałe
- Elementy należące do kategorii Tkanki roślinne
- Elementy należące do kategorii Tkanki twórcze
- Elementy należące do kategorii Tkanki stałe
Różnorodność tkanek jest wynikiem przystosowania się roślin do życia w środowisku lądowym. Niestabilne warunki suchego lądu, zwłaszcza okresowe susze, były powodem, dla którego rośliny musiały wytworzyć elementy transportujące i magazynujące wodę. Konieczne było też wykształcenie powłok zabezpieczających przed parowaniem. Ponadto, by rośliny mogły się utrzymać w pozycji pionowej, potrzebowały elementów usztywniających ich wiotki organizm. Powstanie tkanek było zatem odpowiedzią na czynniki środowiska.
Tkanki twórcze odpowiadają za wzrost rośliny
Do tkanek twórczych występujących u wszystkich roślin należą: stożek wzrostustożek wzrostu pędupędu, znajdujący się na szczycie łodygiłodygi, oraz stożek wzrostu korzenia, obecny na końcu korzeniakorzenia. Efektem podziałów komórkowych zachodzących w stożkach jest wydłużanie się rośliny. Ponieważ tkanki twórcze mają zdolność do ciągłych podziałów rośliny rosną przez całe swoje życie.
W łodygach i korzeniach drzew i krzewów znajdują się również inne rodzaje tkanek twórczych, dzięki którym rośliny te rosną na grubość.
Galeria ilustracji i zdjęć mikroskopowych tkanek twórczych:
Rośliny rosną na długość przez całe życie, ale tylko na szczytach pędów i korzeni. Wyjaśnij, co się stanie, jeśli obetniemy szczytowy fragment pędu.
Tkanki okrywające stanowią najbardziej zewnętrzną warstwę ciała rośliny
Tkanka okrywającaTkanka okrywająca zabezpiecza przed uszkodzeniami i utratą wody oraz zapewnia roślinie kontakt z otoczeniem. Tkanka okrywająca występująca na powierzchni łodyg i korzeni roślin zielnych, młodych drzew i krzewów nazywana jest skórką. U roślin drzewiastych w miarę ich wzrostu skórka jest zastępowana korkiem.
Skórka składa się z jednej warstwy przylegających do siebie żywych komórek, które nie zawierają chloroplastów. Na powierzchni skórki występuje woskowa substancja, która ogranicza parowanie wody oraz utrudnia wnikanie drobnoustrojów chorobotwórczych.
Niektóre komórki skórki spełniają dodatkowe zadania umożliwiające roślinom funkcjonowanie. Tworzą one w częściach nadziemnych roślin włoski i aparaty szparkoweaparaty szparkowe, a w podziemnych – włośniki.
Korek jest tkanką okrywającą, która powstaje na powierzchni łodyg i korzeni u starszych krzewów i drzew. Tworzą go martwe, wypełnione powietrzem komórki o zgrubiałych ścianach wysyconych substancjami nieprzepuszczalnymi dla wody i powietrza. Taka warstwa chroni przed urazami mechanicznymi, utratą wody i mrozem. Luźniej ułożone komórki korka to tzw. przetchlinki, przez które odbywa się wymiana gazowa.
Galeria ilustracji i zdjęć tkanek okrywających:
Galeria ilustracji i zdjęć wytworów skórki:
Przeprowadź obserwację, aby zbadać jaki mają kształt i jak są ułożone komórki skórki trzykrotki.
Problem badawczy: Jaki jest kształt komórek skórki trzykrotki i jak są one ułożone?
liść trzykrotki
mikroskop
sprzęt do mikroskopowania
plastelina (modelina)
Na szkiełko podstawowe nanieś zakraplaczem kroplę wody.
Odetnij liść trzykrotki.
Nadetnij żyletką liść w poprzek i zerwij pęsetą fragment dolnej skórki.
Skórkę umieść na szkiełku podstawowym.
Nakryj preparat szkiełkiem nakrywkowym i obserwuj go pod 100- i 200‑krotnym powiększeniem.
Wykonaj z plasteliny (modeliny) modele trzech sąsiednich komórek skórki i zestaw je ze sobą, tworząc model fragmentu skórki.
W Hiszpanii i Portugalii uprawiane są dęby korkowe, z których pozyskiwany jest korek, czyli zewnętrzna warstwa kory. Podczas okorowywania, czyli zdejmowania go płatami z drzew, nie uszkadza się wewnętrznych części, które w następnych latach odbudowują korę. Kolejne okorowanie można wykonać dopiero po 10 latach. W ciągu życia pojedynczego drzewa korek pozyskuje się zwykle 12 razy.
Przeprowadź doświadczenie badające rozmieszczenie aparatów szparkowych w liściu. Zanotuj wyniki i wnioski. Zweryfikuj hipotezę.
Zapoznaj się z poniższym opisem doświadczenia badającego rozmieszczenie aparatów szparkowych w liściu. Zanotuj wyniki i wnioski. Zweryfikuj hipotezę.
Co będzie potrzebne?
liść jabłoni,
woda,
alkohol 70%,
bibuła,
2 szkiełka podstawowe,
2 szkiełka nakrywkowe,
żyletka,
maseczka defoliacyjna,
pędzelek.
Symulacja przedstawia rozmieszczenie aparatów szparkowych. Po kliknięciu przycisku rozpocznij wyświetla się stół laboratoryjny z następującym sprzętem: bibuła, marker, pęseta, pipeta, alkohol siedemdziesięcioprocentowy, żyletka, woda, mały pędzelek, liście, pojemnik z maseczką defoliacyjną, szkiełko zegarkowe, szkiełka podstawowe, szkiełka nakrywkowe, mikroskop, stoper. W górnym lewym rogu widać przycisk, po którego kliknięciu wyświetla się instrukcja. Punkt pierwszy. Przygotuj dwa szkiełka podstawowe i podpisz je: „skórka górna”, „skórka dolna”. Punkt drugi. Odtłuść szkiełka alkoholem, a następnie przetrzyj bibułką. Punkt trzeci. Zachowując szczególną ostrożność, wykrój skrawek liścia o kształcie kwadratu o powierzchni około jednego centymetra kwadratowego. Punkt czwarty. Przenieś wykonany skrawek na szkiełko zegarkowe górną stroną liścia do góry i nanieś na skrawek bardzo cienką warstwę maseczki defoliacyjnej (maseczki kosmetycznej, która zastyga, tworząc odcisk). Punkt piąty. Poczekaj dziesięć minut, aż maseczka zaschnie, a następnie przenieś powstały odcisk na szkiełko podstawowe podpisane „skórka górna”. Punkt szósty. Odwróć skrawek liścia na drugą stronę i ponownie nanieś na niego cienką warstwę maseczki. Punkt siódmy. Ponownie poczekaj, aż maseczka zaschnie, a następnie przenieś odcisk na szkiełko podstawowe podpisane „skórka dolna”. Punkt ósmy. Skrop repliki liścia na obydwu szkiełka wodą, a następnie delikatnie zamknij preparaty szkiełkami nakrywkowymi. Punkt dziewiąty. Wybierz preparat, połóż na stoliku mikroskopu i obejrzyj. Punkt dziesiąty. Zrób zdjęcie preparatu i zdejmij preparat ze stolika. Punkt jedenasty. Obejrzyj i sfotografuj drugi preparat. Porównaj wygląd skórki górnej i dolnej. Po wykonaniu tych czynności odcisk aparatów szparkowych widać tylko na dolnej stronie liścia.
Rośliny o liściach pływających po wodzie (np. lilia wodna) mają aparaty szparkowe na wierzchniej (górnej) stronie liścia, a rośliny z liśćmi w pełni zanurzonymi w wodzie (np. moczarka kanadyjska) nie mają wcale aparatów szparkowych.
Tkanki miękiszowe
Główną masę ciała roślin stanowią tkanki miękiszowetkanki miękiszowe. Komórki tej tkanki są z reguły duże i luźno ułożone. Pomiędzy nimi znajdują się wolne przestrzenie nazywane przestworami międzykomórkowymi. Zależnie od pełnionej funkcji wyróżnia się trzy rodzaje miękiszu:
miękisz asymilacyjnyasymilacyjny – występuje we wszystkich zielonych częściach rośliny, głównie w liściachliściach; jego komórki zawierają dużo chloroplastów, co umożliwia przeprowadzanie fotosyntezyfotosyntezy;
miękisz zasadniczy – wypełnia całe wnętrze rośliny; jego żywe komórki są luźno ułożone i zawierają duże wakuole; występują w łodygach, korzeniach, mięsistych owocachowocach;
miękisz spichrzowy – magazynuje substancje pokarmowe i wodę; znajduje się w łodygach, korzeniach oraz w nasionachnasionach roślin.
Galeria ilustracji różnych rodzajów miękiszu:
Przeprowadź doświadczenie, aby sprawdzić czy komórki miękiszu spichrzowego bulwy ziemniaka magazynują skrobię.
Problem badawczy: Czy komórki miękiszu spichrzowego bulwy ziemniaka magazynują skrobię?
przekrojona bulwa ziemniaka
skrobia
płyn Lugola
mikroskop
sprzęt do mikroskopowania
Na szkiełko podstawowe nanieś zakraplaczem kroplę wody.
Zeskrob żyletką nieco miękiszu bulwy ziemniaka.
Za pomocą igły preparacyjnej umieść odrobinę miąższu w kropli wody.
Dodaj kroplę płynu Lugola.
Przygotuj próbę kontrolną: na szkiełko podstawowe nanieś skrobię spożywczą, a na nią kilka kropel płynu Lugola.
Przykryj preparaty szkiełkiem nakrywkowym i oglądaj je pod 100‑krotnym powiększeniem.
Zaobserwuj wybarwione ziarna skrobi oraz kształt i ułożenie komórek miękiszu spichrzowego.
U roślin narażonych na długotrwałą suszę występuje miękisz magazynujący wodę (wodonośny). Jest on zbudowany z komórek zawierających duże wakuole. Zgromadzona w nich woda pozwala roślinom przetrwać w niesprzyjających warunkach. Ten typ miękiszu obecny jest m.in. w łodygach kaktusów i liściach aloesów.
Tkanki wzmacniające
Tkanki wzmacniająceTkanki wzmacniające nadają roślinie sztywność i elastyczność dzięki zgrubiałym ścianom komórek, z których są zbudowane. Te cechy są szczególnie ważne u tych roślin lądowych, które osiągają duże rozmiary.
W młodych częściach roślin tkanka wzmacniająca jest zbudowana z żywych komórek, natomiast w starszych częściach roślin komórki tkanek wzmacniających są martwe.
Galeria ilustracji i zdjęć tkanek wzmacniających:
Określ, w których organach – łodygach czy korzeniach – występuje więcej tkanki wzmacniającej. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Przeprowadź obserwację, aby dowiedzieć się jakie cechy mają komórki tkanki wzmacniającej.
Problem badawczy: Jakie są cechy budowy komórek tkanki wzmacniającej owocu gruszy?
owoc gruszy
mikroskop
sprzęt do mikroskopowania
Niewielką ilość miąższu owocu gruszy z okolic komór nasiennych (czyli tzw. ogryzka) zeskrob żyletką i rozetrzyj na szkiełku podstawowym.
Za pomocą zakraplacza nanieś na szkiełko kroplę wody.
Przykryj preparat szkiełkiem nakrywkowym i oglądaj go pod 100‑krotnym powiększeniem.
Obserwuj skupienia komórek tkanki wzmacniającej w powiększeniu 100‑krotnym.
Wytrzymałość włókien roślinnych na obciążenia jest porównywalna z wytrzymałością kutego żelaza, a ich rozciągliwość może być nawet 50 razy większa.
Drewno i łyko to tkanki przewodzące
Im roślina jest wyższa, tym trudniej dostarczyć komórkom położonym na szczycie potrzebną ilość wody i substancji pokarmowych. Za ich transport odpowiadają tkanki przewodzące: drewnodrewno i łykołyko, które biegną wzdłuż rośliny. Typowe tkanki przewodzące występują u paprotników i roślin nasiennych (nagonasiennych i okrytonasiennych).
Drewno jest zbudowane z martwych, zdrewniałych i pustych w środku komórek ułożonych jedna nad drugą. Ich poprzeczne ściany zanikły, więc przypominają długie rurki nazywane naczyniami. Przewodzą one wodę wraz z substancjami mineralnymi od korzeni przez łodygę aż do liści, kwiatówkwiatów i owoców.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DEh96P4Vg
Łyko przewodzi po całej roślinie substancje pokarmowe, głównie cukry, wytworzone w liściach podczas fotosyntezy. Zbudowane jest z żywych, wydłużonych komórek, których poprzeczne ściany mają wiele otworów i przypominają sita. Komórki te ułożone jedna nad drugą tworzą długie ciągi – rurki sitowe, przez które substancje pokarmowe przekazywane są z komórki do komórki.
Galeria zdjęć mikroskopowych i ilustracji tkanek przewodzących:
Wczesną wiosną można obserwować „płacz roślin”. Z naciętych lub uszkodzonych pni brzozy, winorośli czy klonu wycieka przezroczysty, słodki płyn. To sok zgromadzony zimą w podziemnej części rośliny, który na wiosnę jest transportowany w górę. Zjawisko to wykorzystuje się do produkcji syropu klonowego i soku brzozowego. Brzozy „płaczą” mniej więcej przez miesiąc, dostarczając ok. 7 litrów soku dziennie. Syrop klonowy wytwarza się z odpowiednich gatunków klonów, a głównym jego producentem jest Kanada. Pojedyncze drzewo dostarcza od 35 do 50 litrów soku w sezonie. Po odparowaniu z niego wody powstaje syrop.
To ważne!
Ciało roślin budują tkanki, czyli zespoły komórek o podobnej budowie, wyspecjalizowane do pełnienia określonych funkcji.
Tkanki twórcze tworzące stożki wzrostu pędu i korzenia mają niewielkie komórki o cienkich ścianach, zachowujące stałą zdolność do podziałów. Odpowiadają za wzrost rośliny na długość i grubość.
Tkanki okrywające, do których należą skórka i korek, są zbudowane z płaskich, silnie przylegających do siebie komórek. Zabezpieczają roślinę przed wpływem środowiska zewnętrznego.
Tkanki przewodzące są zbudowane z podłużnych komórek ustawionych jedna nad drugą. Drewno odpowiada za transport wody, a łyko - substancji odżywczych do wszystkich części rośliny.
Miękisz jest zbudowany z dużych, cienkościennych, luźno ułożonych komórek i wypełnia przestrzenie między innymi tkankami. Miękisz spichrzowy magazynuje substancje wytworzone przez roślinę, a miękisz asymilacyjny zawiera chloroplasty i prowadzi fotosyntezę.
Tkanki wzmacniające są zbudowane z komórek o grubych ścianach komórkowych, dzięki czemu nadają pędom roślin sztywność i elastyczność.
Na pożegnanie
Dopasuj nazwę tkanki do opisu jej funkcji.
transportuje wodę z solami mineralnymi i substancje pokarmowe, chroni przed złamaniem i rozerwaniem, gromadzi substancje zapasowe, wypełnia przestrzenie w organach rośliny, chroni przed szkodliwym wpływem czynników środowiska
| tkanka okrywająca | |
| tkanka miękiszowa | |
| tkanka przewodząca | |
| tkanka wzmacniająca |
Które z wymienionych tkanek, to tkanki martwe?
- drewno
- miazga
- twardzica
- łyko
- korek
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Martwe elementy tkanki przewodzącej transportują wodę, a żywe – asymilaty. | □ | □ |
| Ściśle przylegające do siebie, pokryte kutykulą komórki skórki liści utrudniają wyparowywanie wody. | □ | □ |
| Naczynia są przedzielone ścianami poprzecznymi przypominającymi sita. | □ | □ |
| Duże przestwory międzykomórkowe i luźne ułożenie komórek miękiszu ułatwiają wymianę gazową. | □ | □ |
Wskaż podobieństwa i różnice w budowie drewna i łyka.
Na przykładzie skórki liścia wykaż związek między jej budową a funkcją, jaką pełni.
Ułóż zestaw 5 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o tkankach roślinnych. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
Znasz już tkanki roślinne. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.