Nagonasienne są wyłącznie drzewami lub krzewami

Rośliny nagonasienne to drzewa i krzewy żyjące wyłącznie na lądzie. Większość z nich stanowią rośliny iglaste, nazywane tak ze względu na budowę liści, które przybierają kształt igieł. Liście u większości gatunków są zimozielone, co oznacza, że nie opadają na zimę.

RM1eeut9LerPP

Fotografia przedstawia duże drzewo, rosnące na poboczu przy szosie. Pień jest gruby, lekko wygięty i ma jasnobrązową korę. U góry kilka grubych konarów z zielonymi liśćmi w formie igieł na końcach. Obok krzewy, w dali inne drzewa. Ziemia porośnięta trawami.

Nagonasienne rosną od równika po koła podbiegunowe. W strefie klimatu umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej tworzą duże kompleksy leśne nazywane tajgą. W cieplejszych strefach klimatycznych tworzą lasy iglaste (bory) lub mieszane.

Żyjącymi na półkuli północnej drzewami iglastymi są m.in. sosna, jodła, świerk, modrzew. W ciepłych i wilgotnych strefach klimatycznych rosną np. cedry, cyprysy, sekwoje.

Rr4jzecEEkzT0

Fotografia z lewej przedstawia wnętrze boru sosnowego. Widoczne są liczne cieńsze i grubsze pnie drzew, jeden złamany. Między nimi połacie nasłonecznionego runa leśnego.

R5OxRSA4O0Ysb

Fotografia przedstawia wnętrze boru świerkowego. Widać pnie o ciemnej korze i licznych suchych gałęziach. Drzewa rosną gęsto. Do dna lasu dociera niewiele światła, więc na wysokości runa rosną nieliczne rośliny.

Galeria z przedstawicielami największych nagonasiennych:

R1dOQpN549kFq

Na zdjęciu cztery pnie sekwoi wiecznozielonej, największego współcześnie żyjącego drzewa. Pnie mają kolor brązowy, kora jest pomarszczona i układa się w podłużne wzory. Drzewa mają duży obwód, są tak wysokie, że nie widać ich koron.

Rkn4hCM4HX0bc

Fotografia przedstawia najstarszy na świecie okaz sosny długowiecznej o nazwie Matuzalem. Jasnoszary pień drzewa ma nietypowy kształt, jeden człon rośnie w górę i kończy się iglastą koroną. Pień rozrasta się w bok. Z prawej strony fotografii jeszcze jedna odnoga pnia wyrasta w górę i kończy się drugą częścią korony. Oba człony łączą się ze sobą. W tle skalisty, pustynny krajobraz i błękitne niebo.

1

Ćwiczenie 1

RoK1GlmVZD0Y6

W australijskim Parku Narodowym Wollemi odkryto roślinę iglastą – wollemię, która do niedawna znana była jedynie ze szczątków kopalnych współczesnych dinozaurom. Dziś jej naturalne stanowisko okryte jest tajemnicą. Zastanów się, jaki może być powód zatajenia naturalnego miejsca występowania tej rzadkiej rośliny. (Uzupełnij).

RYAnnwH2mk9Id

Fotografia przedstawia australijską roślinę iglastą wollemię. Ma płaskie, duże igły. Na końcach niektórych gałązek zwisają podłużne, brązowe twory. Są to męskie kłosy zarodnionośne. Na innych wznoszą się kuliste, iglaste zgrubienia. Są to żeńskie kłosy zarodnionośne.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

W jakim celu ludzie mogliby się pojawiać w naturalnym miejscu występowania wolemii?

Pokaż odpowiedź

Zatajenie miejsca występowania wolemii pozwala na ochronę roślin przed zniszczeniami z ręki człowieka. Obszar, na którym rosną, mógłby zostać zniszczony przez licznych odwiedzających, chcących zobaczyć tak wyjątkową roślinę na własne oczy. Mogłoby również dochodzić do uszkodzenia samych roślin, np. w celu nielegalnego handlu.

Sosna zwyczajna jest pospolitą rośliną nagonasienną

Budowę roślin nagonasiennych omówimy na przykładzie sosny zwyczajnej. Jest to pospolite w Polsce drzewo osiągające do 30 m wysokości.

RN4uO3RynOSLG

Fotografia przedstawia bór sosnowy w słoneczny dzień. Liczne drzewa mają smukłe, wysokie pnie o jasnobrązowej korze. Korony luźne, jasnozielone. W warstwie poszytu krzewy, w runie trawa i krzewinki.

Sosna ma silnie zdrewniałą łodygę, nazywaną pniem. Jest ona pokryta grubą korą, która chroni przed działaniem mrozu i wysychaniem oraz przed uszkodzeniami mechanicznymi. Przez pień przebiegają liczne kanały wytwarzające  żywicężywicażywicę – substancję, która służy roślinom do zasklepiania ran.

Z pnia wyrastają w regularnych odstępach gałęzie, które razem tworzą koronę drzewa. Liście są wydłużone i wąskie, wykształcone w formie igiełigłaigieł. Dobrze rozwinięty system korzeniowy palowy zakotwicza roślinę w podłożu.

R1SFMCD7LcsUG

Ilustracja przedstawia gałązkę sosny. Z jasnobrązowej łodygi wyrasta gęsto wiele liści – igieł.

Kształt pnia i korony, czyli pokrój sosny, zależy od ilości światła docierającego do rośliny. Drzewa żyjące w głębi lasu mają wysokie, smukłe pnie i niewielkie korony. Drzewa, które rosną samotnie w pełnym oświetleniu nie są wysokie i mają rozłożyste, gęste korony osadzone na krótkim, grubym pniu.

Kwiaty sosny zebrane są w skupienia, czyli kwiatostanykwiatostankwiatostany, które mają postać szyszki. Są jednopłciowe: męskie lub żeńskie. Kwiat męski składa się z licznych pręcików, na których po spodniej stronie znajdują się woreczki pyłkowe, produkujące ziarna pyłku. Kwiat żeński zbudowany jest z łuski nasiennej, na której znajdują się dwa zalążki.

Sosna zwyczajna jest rośliną wiatropylną i wiatrosiewną

Komórki rozrodcze sosny są wytwarzane w szyszkach żeńskich i męskich. W maju na szczycie młodych pędówpędpędów pojawiają się małe, czerwonawe szyszki żeńskie, złożone z drobnych łusek. Na każdej łusce leżą dwa zalążki. W zalążkach znajdują się komórki jajowe.

U podstawy innych młodych gałązek występują niewielkie, jajowate szyszki męskie. Produkują one ogromne ilości lekkiego, żółtego pyłku, w którym po pewnym czasie rozwijają się komórki plemnikowe. Po wysypaniu pyłku szyszki męskie zasychają i odpadają.

Żeby mogła powstać nowa roślina najpierw musi dojść do zapylenia. Proces ten polega na przeniesieniu pyłku na zalążek w szyszce żeńskiej. Ponieważ pyłek przenoszony jest przez wiatr, mówimy że sosna jest rośliną wiatropylnąwiatropylnośćwiatropylną.

1

Ćwiczenie 3

RnPXIbClHQZpp

Zdjęcie przedstawia ziarna pyłku sosny. Ziarna pyłku mają kształt kulisty i są opatrzone dwoma półokrągłymi pęcherzami lotnymi.

R1PUr0NdpSqj4

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zauważ, że sosna jest wiatropylna.

Pokaż odpowiedź

Pęcherze lotne ułatwiają roznoszenie ziaren pyłku przez wiatr.

Kiedy pyłek znajdzie się na zalążku rozpoczyna się jego kiełkowanie, podczas którego wyrasta z niego długa wypustka - łagiewka pyłkowa. Przenosi ona komórki plemnikowe do wnętrza zalążka, gdzie łączą się z komórką jajową. Dochodzi więc do zapłodnienia.

Z zapłodnionej komórki jajowej rozwija się zygotazygotazygota, a następnie zarodek nowej rośliny. Odbywa się to w zalążku, który z czasem przekształca się w nasiono. Po wytworzeniu nasion szyszki żeńskie drewnieją, a nasiona dojrzewają. Proces ten trwa dwa lata.

Nasiona są drobne, lekkie i mają skrzydełka, które wydłużają czas opadania na ziemię. Podmuchy wiatru mogą je przenieść na duże odległości od drzewa, na którym powstały. Nasiona sosny zwyczajnej są przenoszone przez wiatr, dlatego określamy ją jako roślinę wiatrosiewnąwiatrosiewnośćwiatrosiewną.

RxcWfxEeiRrPs

Animacja pod tytułem „Cykl rozwojowy sosny”.

Animacja pod tytułem „Cykl rozwojowy sosny”.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RxcWfxEeiRrPs

Animacja pod tytułem „Cykl rozwojowy sosny”.

Krajowe rośliny nagonasienne

Rośliny iglaste to charakterystyczny element krajobrazów Polski. Można je łatwo rozpoznać po obecności igieł i szyszek. Wśród rodzimych gatunków najczęściej spotykane są: świerk pospolity, jodła pospolita, modrzew europejski, cis pospolity, jałowiec pospolity oraz różne gatunki sosen.

Galeria zdjęć krajowych roślin nagonasiennych:

RU5wKM4IRRtir

Fotografia z lewej przedstawia kilka gałęzi świerka pospolitego z pojedynczymi igłami. Zwisają z niej dwie długie, brązowe szyszki. Po prawej fotografia przedstawia pojedyncze drzewo na tle innych drzew. Kółko w centrum przedstawia zbliżenie pędu świerka: brązowa gałązka i zielone liście.

R1VoAWOlKe2C0

Fotografia z lewej przedstawia gałąź jodły pospolitej z pojedynczymi igłami i trzema grubymi, żółtymi, stojącymi szyszkami. Po prawej fotografia przedstawia kilka jodeł na zboczu. W tle inne drzewa. Kółko w centrum przedstawia zbliżenie pędu jodły: brązowa gałązka i zielone liście z dwoma białymi paskami wzdłuż.

R7yYxabBsRa9t

Fotografia z lewej przedstawia gałąź modrzewia europejskiego z krótkimi igłami w pęczkach. Na gałęzi stoją dwie małe, okrągłe brązowe szyszki. Po prawej fotografia przedstawia dwa duże drzewa na tle górskiego krajobrazu.

R1BbGkE8UTPwO

Fotografia z lewej przedstawia pęd cisa pospolitego z płaskimi, pojedynczymi igłami. Na gałązkach są też liczne osnówki, wyrastające między igłami. Niedojrzałe są beżowe z ciemnym, ostrym zakończeniem. Dojrzałe są czerwone z ciemnym środkiem. Po prawej fotografia przedstawia pojedyncze drzewo na tle zabudowań.

RcIPzLLv9JjGp

Fotografia z lewej przedstawia kilka gałęzi jałowca pospolitego z krótkimi, gęsto ułożonymi igłami. Na gałązkach są też liczne szyszkojagody, wyrastające gęsto między igłami. Niedojrzałe są okrągłe i oliwkowo zielone. Dojrzałe są fioletowe. Po prawej fotografia przedstawia kilka krzewów jałowca w formie kolumn. Kółko w centrum przedstawia zbliżenie pędu jałowca: brązowa gałązkę i zielone liście.

RSnr12RX5Mj74

Fotografia z lewej przedstawia gałąź sosny kosodrzewiny z długimi igłami po dwie w pęczku. Na szczycie gałęzi wyrastają jajowate fioletowe szyszki, a między nimi jaśniejsze, owalne pędy. Po prawej fotografia przedstawia liczne krzewy kosówki w górskim krajobrazie. Między nimi biegnie droga ze skalnych płyt.

Jak rozpoznać drzewo iglaste?

Pokroje wybranych roślin nagonasiennych

Pokrój drzewa to jego ogólny kształt, na jaki składa się pień, korona i ułożenie gałęzi.

Ciekawostka

Sosna limba występuje w Polsce, w Tatrach. Jest drzewem osiągającym 20 m 
wysokości. Można ją rozpoznać po pięciu długich i sztywnych igłach wyrastających ze skróconego pędu. Jej jajowate szyszki rozpadają się, uwalniając nasiona.

R1CHutv0SQNNd

Fotografia z lewej przedstawia wzniesioną gałąź sosny limby z długimi igłami po pięć w pęczku. Z gałęzi wyrastają dwie małe, okrągłe fioletowe szyszki. Kółko w centrum przedstawia zbliżenie pędu limby: brązowa gałązka z pęczkami zielonych liści. Po prawej fotografia przedstawia duże drzewo w górskim krajobrazie. W dali inne drzewa.

Nagonasienne są ważne w przyrodzie...

Rośliny nagonasienne:

• produkują tlen i pochłaniają dwutlenek węgla;

• oczyszczają powietrze z pyłów;

• tworzą lasy i zarośla, które stanowią środowisko życia dla ogromnej liczby gatunków zwierząt i innych organizmów;

• nasiona są pokarmem dla wielu gatunków ptaków i ssaków;

• górskie lasy są naturalną ochroną przed powodziami, lawinami i osuwiskami ziemi;

• chronią glebę przed wysuszeniem i wymywaniem.

... i dla człowieka

• drewno drzew iglastych jest wykorzystywane do budowy domów, konstrukcji okien i ogrodzeń, produkcji mebli i papieru;

• żywica drzew iglastych jest wykorzystywana w przemyśle chemicznym do produkcji rozpuszczalników, past do obuwia i środków czystości;

• zastygła żywica drzew iglastych żyjących ok. 50 mln lat temu utworzyła bursztyn – surowiec, z którego wyrabia się biżuterię, ozdoby i przedmioty użytkowe;

• substancje pozyskiwane z liści miłorzębu i cisa są wykorzystywane do produkcji leków;

• sosna, jodła i modrzew są wykorzystywane do produkcji kosmetyków;

• nasiona niektórych roślin iglastych, np. orzeszki piniowe i szyszkojagodyszyszkojagodaszyszkojagody jałowca, stosuje się w kuchni jako przyprawy i składniki potraw;

• ze względu na atrakcyjny wygląd wiele gatunków roślin nagonasiennych to rośliny ozdobne.

Galeria zdjęć przedstawiających znaczenie roślin nagonasiennych:

RY6WGvVSzyYXD

Fotografia przedstawia skalne zbocze nad wodą. Na zboczu rosną świerki, zabezpieczając glebę przed osuwaniem.

R16QnKQ8RNzyn

Fotografia przedstawia nacięty wzdłuż pień drzewa iglastego, znajdujący się w lesie. Pod nacięciem znajduje się stożkowaty pojemnik. Nad nim umocowano wygiętą blaszkę do zbierania ściekających z nacięcia kropli żywicy.

R19l7fMbwYuNl

Fotografia przedstawia brązowego ptaka z grubym dziobem, siedzącego na gałęzi sosny. Krzyżodziób trzyma w dziobie szyszkę, z której może wyjadać pożywne nasiona.

RNTpWgq9oVnxI

Fotografia przedstawia drewnianą deskę, na której obok leżą granatowe szyszkojagody jałowca. Osoba trzyma ręce na metalowym wałku. Przygotowuje szyszkojagody do użytku kuchennego.

To ważne!

• Nagonasienne to rośliny typowo lądowe, drzewa lub krzewy.

• Rośliny nagonasienne mają palowy system korzeniowy, zdrewniałe łodygi, liście, które często są przekształcone w igły, oraz nasiona rozwijające się na nieosłoniętych łuskach szyszek żeńskich.

• Większość nagonasiennych to rośliny wiatropylne i wiatrosiewne.

• Rośliny nagonasienne produkują tlen i pochłaniają dwutlenek węgla, oczyszczają powietrze z pyłów, tworzą lasy i zarośla, będące schronieniem dla zwierząt i chroniące przed wiatrem, powodziami, lawinami osuwiskami ziemi i upałami. Nasiona i igły nagonasiennych stanowią pokarm dla zwierząt.

• Z roślin nagonasiennych pozyskuje się drewno. Niektóre gatunki wykorzystywane są do produkcji leków, kosmetyków, przypraw. Żywica jest wykorzystywana w przemyśle chemicznym i kosmetycznym i tworzy bursztyny.

• Wiele nagonasiennych to rośliny ozdobne.

Na pożegnanie

1

Ćwiczenie 9

Określ, na której ilustracji przedstawione są szyszki świerka. Odpowiedź uzasadnij jednym argumentem.

R1SQguTluxQUg

Ilustracja A przedstawia brązowe, podłużne, stojące na gałęzi szyszki.

R1X0y6pc34EXr

Ilustracja B przedstawia brązowe, podłużne, zwisające z gałęzi szyszki.

RFfvi8U6w79KJ

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przeanalizuj powyższy klucz do oznaczania roślin nagonasiennych.

Pokaż odpowiedź

Szyszki świerka są przedstawione na ilustracji B, ponieważ są podłużne i zwisają z gałęzi.