Na zdjęciu widoczny jest niecierpek gruczołowaty. Z drobnej zielono‑bordowej łodygi wyrasta 8 kwiatostanów, jeden z nich jest już wyraźnie rozwinięty, reszta jest jeszcze zielona i zamknięta. Rozwinięty kwiat ma delikatne płatki koloru różowego z drobnymi cętkowaniami. Z pąków zwisają pojedyncze krople wody.
Na zdjęciu widoczny jest niecierpek gruczołowaty. Z drobnej zielono‑bordowej łodygi wyrasta 8 kwiatostanów, jeden z nich jest już wyraźnie rozwinięty, reszta jest jeszcze zielona i zamknięta. Rozwinięty kwiat ma delikatne płatki koloru różowego z drobnymi cętkowaniami. Z pąków zwisają pojedyncze krople wody.
Patrząc na niezwykłe bogactwo kwiatówkwiatkwiatów roślin okrytonasiennychokrytonasienneokrytonasiennych trudno uwierzyć, że powstały z przekształconych liści. Różnorodność ich kształtów, kolorów i zapachów jest związana ze sposobem zapylania i zapewnia skuteczne rozmnażanie i rozprzestrzenianie się roślin.
R16HAU9mvZ3a9
Fotografia przedstawia różnokolorowe tulipany na tle gór. Większość jest różowo‑biała, jedynie na pierwszym planie dwa kwiaty są czerwono‑żółte.
Tulipan – barwne działki kielicha tworzą okwiat
Źródło: GoToVan, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
Okrytonasienne stanowią najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupę roślin
Rośliny okrytonasienne występują powszechnie na całej Ziemi. Przystosowały się do życia w niemal wszystkich środowiskach lądowych poza najwyższymi partiami gór, lodowcami i lądolodami. Można je spotkać również w wodzie.
Cechą charakterystyczną okrytonasiennych jest wytwarzanie kwiatów, z których powstają owoceowocowoce - organy niespotykane u innych roślin. Owoce chronią znajdujące się w nich nasionanasiononasiona ułatwiając także ich rozsiewanierozsiewanierozsiewanie. Nazwa „rośliny okrytonasienne” pochodzi właśnie od tego, że nasiona tych roślin są okryte tkankami owocu.
W budowie okrytonasiennych można wyróżnić korzenie i łodygę, na której osadzone są liście i kwiaty. Korzenie, łodygi, a także liście tych roślin mogą wykazywać różne modyfikacje budowy, dzięki czemu pełnią specjalne funkcje, np. czepne (wąsy czepne grochu), spichrzowe (bulwa ziemniaka) czy obronne (ciernie kaktusów).
Niektóre okrytonasienne osiągają ogromne rozmiary, np. rosnące w Australii eukaliptusy mogą mierzyć ponad 100 m wysokości. Znane są jednak gatunki niewielkie, z rekordzistą jakim jest wolfia bezkorzeniowa o rozmiarach nie przekraczających 1 mm. Wystarczy wspomnieć, że na powierzchni 1 mIndeks górny 22 może zmieścić się ponad milion takich roślin!
Kwiaty okrytonasiennych składają się z dna kwiatowego, okwiatu, pręcików i słupka
Kwiat jest organem służącym do rozmnażania płciowego. Składa się z dna kwiatowego, słupkówsłupeksłupków, pręcikówpręcikpręcików i okwiatuokwiatokwiatu, który u większości roślin owadopylnychowadopylnośćowadopylnych jest zróżnicowany na zielony kielich i barwną koronę.
Na dnie kwiatu osadzone są miodniki produkujące nektar, słodki płyn, będący pokarmem zwierząt zapylających kwiaty. Wyrastają z niego również wszystkie pozostałe części kwiatu.
Kielich zbudowany jest z zielonych listków nazywanych działkami kielicha i jest najbardziej zewnętrzną częścią kwiatu zapylanego przez owady. Korona składa się z płatków chroniących wnętrze kwiatu. Ich rolą jest także zwabianie owadów lub innych zwierząt.
Słupek jest żeńskim organem rozrodczym umieszczonym w środku kwiatu. Składa się z rozszerzonej dolnej części – zalążnizalążniazalążni oraz wydłużonej szyjki zakończonej znamieniem, które jest przystosowane do przyjmowania ziaren pyłku. W zalążni spoczywa jeden lub wiele zalążkówzalążekzalążków z komórkami jajowymi.
Pręciki to męskie organy rozrodcze, które wyrastają wokół słupka. Pojedynczy pręcik jest zbudowany z nitki, na której osadzona jest główka pręcika. Każda główka składa się z dwóch pylników. W nich wytwarzane są ziarna pyłku, które zawierają komórki plemnikowe.
R3rdw7SwmV6Rq
Ilustracja przedstawia szczegółową budowę kwiatu. Ilustracja składa się z czterech elementów. W lewym górnym rogu mały kwiat, na środku duży kwiat, poniżej na lewo słupek, na prawo pręcik. Mały kwiat. Składa się on z białych płatków, czyli okwiatu. W centrum znajduje się słupek (część żeńska), a wokół niego pręciki (część męska). Duży kwiat. Ilustracja to kwiat w przekroju podłużnym. Trzy żółte płatki owalne, otaczają słupek. Wokół słupka sześć pręcików. Pręciki wyrastają z dna kwiatowego, nad którym jest miodnik. Pod płatkami znajdują się wydłużone wąskie działki kielicha. Poniżej zielona łodyga. To szypułka. Ilustracja słupka. Dolna część słupka ma kształt owalny. To zalążnia. W zalążni znajduje się zalążek. W centrum zielonej zalążni znajduje się mała owalna komórka jajowa. Zalążek otacza osłonka zalążka. Nad zalążnią znajduje się wydłużona część słupka. To szyjka. Na szczycie szyjki znajduje się znamię słupka. Na prawo ilustracja pręcika. Pręcik składa się z długiej nitki pręcika. Na szczycie nitki znajduje się główka pręcika. Główka składa się z dwóch symetrycznie przylegających owalnych płaskich pylników. Poniżej główka pręcika w powiększeniu. Główka pręcika w przekroju poprzecznym. Znajduje się w niej pylnik, który wytwarza ziarna pyłku.
Budowa kwiatu rośliny zapylanej przez owady
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla zainteresowanych
Rośliny ze względu na budowę okwiatu możemy podzielić na takie, które posiadają okwiat pojedynczy lub okwiat zróżnicowany. Okwiat pojedynczy składa się z dwóch okółków zwykle jednakowych listków, a przykładem jest tulipan. Okwiat zróżnicowany jest zwykle zbudowany z kielicha i korony, a przykładem rośliny jest chaber bławatek.
Galeria przedstawiająca okwiaty u roślin okrytonasiennych:
RNrcoj5W0mdE2
Zdjęcie przedstawia kwiat bratka. Całą przestrzeń zdjęcia zajmują płatki kwiatu. Płatki okalają centralną część kwiatu. Pięć płatków częściowo nachodzi na siebie nawzajem. Krawędzie płatków są zaokrąglone. Płatki podzielone są kolorystycznie na dwie części. Część zewnętrzna bordowo‑fioletowa. Wewnętrzna część płatków żółta. Żółta część płatków jest pokryta ciemnymi bordowymi smugami. Smugi szersze wokół środka kwiatu, rozchodzą się promieniście do połowy płatków tylko na żółtej części płatków.
Bratek – typowy kwiat pojedynczy
Źródło: Luca 4891, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1L7ib56Tc2qT
Fotografia przedstawia pojedynczy kwiat storczyka – pułapki na owady. Jego płatki mają różny kształt i barwy. Od góry płatek z bordowymi smugami jest zagięty w kształcie daszka, osłaniającego dolną część kwiatu. Niżej na boki odstają dwa wydłużone płatki. Są bordowe na końcach, zielone w plamki bliżej środka kwiatu. Dolny zielonkawy płatek zawinięty w kształt głębokiego kubka. Środek kwiatu jasny i błyszczący zwabia owady. W tle inne rośliny.
Storczyk – kwiat pułapkowy
Źródło: kleo_marlo, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
RLwWfRlJUIarx
Fotografia przedstawia zbliżenie kwiatostanu chabra na zielonej łodyżce. Kwiatostan składa się z wielu szafirowych kwiatów o postrzępionych płatkach. W środku kwiatostanu wznoszą się wąskie, ciemnofioletowe pręciki.
Chaber – ma fantazyjnie postrzępione płatki korony
Źródło: Peter aka anemoneprojectors, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
R15R4jhWLFs5l
Fotografia przedstawia zbliżenie kwiatu irysa. Ma sześć niebiesko‑żółtych płatków. Na każdym płatku znajduje się ciemny wzór z linii i kropek. Jego zadaniem jest zwabienie owadów. Po prawej stronie na płatku siedzi częściowo widoczny trzmiel.
Irys – linie na barwnych działkach kielicha wskazują owadom miejsce lądowania
Źródło: Ditchling Common, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
R2UECNrYhGMMH
Zdjęcie przedstawia pęk drobnych kwiatów hoi. Każdy kwiatek jest mały i wygląda dokładnie tak samo jak inne. Okwiat tworzą dwie warstwy płatków. Dolną tworzy pięć białych dużych płatków. Krawędzie przybierają kształt koła zębatego o pięciu wypustkach. W środku mały kwiatek w kształcie pięcioramiennej gwiazdki. Białe płatki trójkątnie zakończone. Wnętrze kwiatu ciemnoróżowe. Każdy kwitek pokryty błyszczącym nektarem.
Hoja – jej kwiaty wytwarzają dużo nektaru
Źródło: Gerwin Sturm, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1
RLHdxzZ4Q1S1F
Film pod tytułem rośliny jednopienne i dwupienne.
Film pod tytułem rośliny jednopienne i dwupienne.
Rośliny jednopienne i dwupienne
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, elisabet ottosson, Willow, Peter aka anemoneprojectors, Krzysztof Ziarnek, Bogdan, Petr Filippov, Zep Hurme, Flickr, Wikimedia Commons, Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, elisabet ottosson, Willow, Peter aka anemoneprojectors, Krzysztof Ziarnek, Bogdan, Petr Filippov, Zep Hurme, Flickr, Wikimedia Commons, Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Film pod tytułem rośliny jednopienne i dwupienne.
Na podstawie powyższej animacji podaj definicję kwiatu jednopłciowego, obupłciowego oraz rośliny jednopiennej i dwupiennej.
RInfxTFm981Z1
Obserwacja 1
Przeprowadź obserwację, aby dowiedzieć się jakie są podobieństwa i różnice w budowie kwiatów.
Problem badawczy: Jakie są podobieństwa i różnice w budowie kwiatów?
Hipoteza 1
Hipoteza 1
Kwiaty, mimo różnych kształtów i wielkości, mają ten sam plan budowy.
Hipoteza 2
Hipoteza 2
Kwiaty różnych gatunków mają inny plan budowy.
Co będzie potrzebne
kwiaty różnych gatunków roślin (np. tulipana, jabłoni, bzu, irysa, narcyza),
skalpel (nożyk),
lupa.
Instrukcja
Obejrzyj kwiaty różnych gatunków roślin (przynajmniej trzech).
Rozpoznaj poszczególne części kwiatu: okwiat, pręciki, słupki, dno kwiatowe, szypułkę.
Wytnij przy pomocy skalpela z kwiatu słupek i pręcik, a następnie obejrzyj je przez lupę. Ważne! Przy używaniu skalpela zachowaj ostrożność.
Przetnij słupek na wysokości zalążni.
Zaobserwuj przez lupę położenie zalążków.
Wykonaj rysunek pręcika i przekroju słupka. Opisz i podpisz rysunki.
RN7e3fmnB4HZQ
Szkicownik.
Szkicownik.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1bgYkg3CmHih
Wyniki: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Wskazówki i klucze odpowiedzibluzewhite
Podpowiedźbluewhite
Wyniki: Zlokalizuj poszczególne części kwiatu u każdego gatunku. Zwróć uwagę np. na liczbę pręcików, rozmiar i kształt okwiatu.
Wnioski: Zastanów się, która hipoteza jest prawdziwa.
Odpowiedźbluewhite
R1Bge5OnUkSke
Rysunek przedstawia pręcik i przekrój przez słupek. Pręcik jest żółty. Składa się z cienkiej nitki i osadzonej na niej główki, którą tworzą dwa pylniki. Słupek jest zielony, większy. Ma kształt kolby. Składa się pękatej zalążni, która zwęża się szyjkę słupka.
Pręcik i przekrój przez słupek
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Wyniki: Kwiaty, mimo różnych kształtów i wielkości, składają się z okwiatu, pręcików, słupka, dna kwiatowego i szypułki.
Wnioski: Kwiaty różnych gatunków mają ten sam plan budowy. Hipoteza 1 jest prawdziwa, a hipoteza 2 jest fałszywa.
Obserwacja 1
Problem badawczy: Przeprowadź obserwację, samodzielnie lub z kolegą, aby dowiedzieć się jakie są podobieństwa i różnice w budowie kwiatów. Po obserwacji porozmawiajcie o zweryfikowaniu problemu badawczego.
Hipoteza 1
Hipoteza 1
Kwiaty, mimo różnych kształtów i wielkości, mają ten sam plan budowy.
Hipoteza 2
Hipoteza 2
Kwiaty różnych gatunków mają inny plan budowy.
Co będzie potrzebne
kwiaty różnych gatunków roślin (np. tulipana, jabłoni, bzu, irysa, narcyza),
skalpel (nożyk),
lupa.
Instrukcja
Obejrzyj kwiaty różnych gatunków roślin (przynajmniej trzech).
Rozpoznaj poszczególne części kwiatu: okwiat, pręciki, słupki, dno kwiatowe, szypułkę.
Wytnij przy pomocy skalpela z kwiatu słupek i pręcik, a następnie obejrzyj je przez lupę. Ważne! Przy używaniu skalpela zachowaj ostrożność.
Przetnij słupek na wysokości zalążni.
Zaobserwuj przez lupę położenie zalążków.
R1bgYkg3CmHih
Wyniki: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Wskazówki i klucze odpowiedzibluzewhite
Podpowiedźbluewhite
Wyniki: Zlokalizuj poszczególne części kwiatu u każdego gatunku. Zwróć uwagę np. na liczbę pręcików, rozmiar i kształt okwiatu.
Wnioski: Zastanów się, która hipoteza jest prawdziwa.
Odpowiedźbluewhite
Wyniki: Kwiaty, mimo różnych kształtów i wielkości, składają się z okwiatu, pręcików, słupka, dna kwiatowego i szypułki.
Wnioski: Kwiaty różnych gatunków mają ten sam plan budowy. Hipoteza 1 jest prawdziwa, a hipoteza 2 jest fałszywa.
1
Ćwiczenie 1
RCN4AJx9swy6q
Fotografia przedstawia szafirowe kwiaty cebulicy w dużym zbliżeniu. Trzy są rozwinięte, pozostałe jeszcze w pąkach. Każdy kwiat ma sześć jaśniejszych płatków i tuż przy nich butelkowate pręciki z żółtymi pylnikami. W centrum stoi gruby, butelkowaty słupek ze zgrubieniem na szczycie.
Kwiaty cebulicy
Źródło: Magnus Manske, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
RWh4XeAZe5KiX
Rozpoznaj na ilustracji części kwiatu i wymień ich funkcje. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Kwiat na zdjęciu to kwiat obupłciowy. Co wchodzi w skład jego budowy?
Kwiat przedstawiony na zdjęciu posiada słupek, pręciki oraz okwiat. Funkcją słupka jest ochrona zalążka, w którym powstaje komórka jajowa. Funkcją pręcików jest wytwarzanie oraz uwalnianie ziaren pyłku zawierających gamety męskie. Funkcją okwiatu jest ochrona wnętrza kwiatu, a także wabienie owadów i innych zwierząt.
1
Ćwiczenie 2
RcvwZx6sHynPk
Opisz, w jaki sposób owady zachęcane są przez kwiaty do ich odwiedzania. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Czy do zwabiania owadów służą tylko kolorowe płatki korony?
Owady są zachęcane przez kwiaty do ich odwiedzania poprzez duże i barwne płatki korony, obecność słodkiego nektaru, a także intensywny, wabiący zapach.
Ciekawostka
Największy kwiat wytwarza raflezja Arnolda. Żyje ona w wilgotnych lasach tropikalnych Borneo i Sumatry. Jest rośliną pasożytniczą. Nie wytwarza korzeni, łodyg ani liści. Jej olbrzymi kwiat o średnicy jednego metra i wadze około 10 kg składa się z pięciu czerwonych, mięsistych płatków. Wydziela cuchnący zapach padliny, który wabi zapylające go muchówki. Kwitnie przez 5‑7 dni raz na kilka lat. Z powodu odoru nazywany jest przez mieszkańców Sumatry „trupim kwiatem”.
R82E3J70FlbWi
Fotografia przedstawia duży, czerwony z jaśniejszymi plamkami kwiat raflezji. Kwiat rośnie na innych roślinach. Oprócz pięciu szerokich płatków, w środku ma walcowatą osłonkę części rozrodczych, znajdujących się na dnie kwiatu.
Bukietnica Arnolda
Źródło: Rod Waddington, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla zainteresowanych
Typy kwiatostanów
Niektóre kwiaty roślin okrytonasiennych rosną pojedynczo na łodydze, inne tworzą skupienia zwane kwiatostanamikwiatostankwiatostanami. Osadzenie dużej ich ilości w jednym miejscu zwiększa szanse zapyleniazapyleniezapylenia, a tym samym możliwość wydania większej liczby nasion. Kwiatostany różnią się sposobem osadzenia na nich kwiatów.
Wyróżnia się następujące rodzaje kwiatostanów:
koszyczek – np. u rumianku, stokrotek i słoneczników;
główka – np. u koniczyny;
kłos – np. u babki, żyta i pszenicy;
baldach – np. u czosnku niedźwiedziego;
grono – np. u konwalii;
kolba – np. u pałki; i kukurydzy;
wiecha – np. u owsa.
Galeria przedstawiająca różne rodzaje kwiatostanów:
RMY0TFx42BZ0n
Fotografia po lewej przedstawia zbliżenie koszyczka rumianku, kwiatu z białymi płatkami i żółtym środkiem. Fotografia w środku przedstawia okrągłą główkę koniczyny, złożoną z wielu różowych, wąskich kwiatów. Fotografia z prawej przedstawia zielono bordowy kwiatostan babki, złożony z wielu zwartych kwiatów, ułożonych ściśle wzdłuż łodygi. To kłos.
Wybrane rodzaje kwiatostanów
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, Shazz, Danny Steven S., masaki ikeda, H. Zell, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1DYhmMkHGDuW
Fotografia po lewej przedstawia luźny kwiatostan czosnku, złożony z białych kwiatów, wzniesionych na cienkich łodyżkach. Tak wygląda baldach. Fotografia po prawej przedstawia zieloną łodyżkę, z której zwisają białe dzwonkowate kwiaty konwalii. To grono.
Wybrane rodzaje kwiatostanów
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, Amada44, Shazz, Maja Dumat, Abigail Batchelder, Flickr, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
RZ7whbhOxljE0
Fotografia po lewej stronie przedstawia ciemnobrązową kolbę pałki wśród liści. Znajdują się w niej bardzo gęsto ułożone, ściśle obok siebie kwiaty. Fotografia po prawej stronie przedstawia w zbliżeniu luźny kwiatostan, zwany wiechą. Widoczne są po trzy nasiona w kłoskach na końcach łodyżek. Kwiaty traw są bardzo drobne.
Wybrane rodzaje kwiatostanów
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, Shazz, Amada44, Dwight Sipler, Andreas Trepte, Anna Anichkova, Flickr, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Kwiaty okrytonasiennych zapylane są zwykle przez zwierzęta lub wiatr
Zapylenie u roślin okrytonasiennych polega na przeniesieniu pyłku na znamię słupka. Nośnikiem pyłku u części roślin okrytonasiennych jest wiatr, nieliczne gatunki wykorzystują do tego celu wodę, ale najczęściej zapylenie odbywa się za pośrednictwem zwierząt, głównie owadów.
Galeria przedstawiająca różne sposoby zapylania kwiatów:
R10Ud4BaDYzlB
Zdjęcie przedstawia fragment gałązki brzozy. Na cienkiej brązowej łodydze znajdują się dwa zielone liście. Powyżej są obecne dwa kwiatostany brzozy w kształcie długich ruloników. Długość rulonika wynosi około dziesięciu centymetrów. Wokół liści i kwiatostanu unoszą się drobne żółte ziarna pyłku. Pyłek przybiera formę chmury. Tło czarne.
Zapylanie przez wiatr. Ogromne ilości pyłku wytwarzane przez kwiaty męskie brzozy pokrywają wszystkie powierzchnie, w tym także kwiaty żeńskie tej rośliny
Źródło: Per Harald Olsen, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
RQ2L5gFI9DuSy
Zdjęcie przedstawia pszczołę na kwiatostanach. Pszczoła opiera się na koszyczkach drobnych żółtych kwiatów. Głowa pszczoły znajduje się po prawej stronie zdjęcia. Jej odwłok jest w czarno‑żółte pionowe paski. Znajduje się po lewej zdjęcia. Na tylnych odnóżach zgromadzony jest pyłek w kształcie kuli. Cały odwłok pszczoły, przód głowy oraz odnóża pokryte są żółtym drobnym pyłkiem.
Zapylanie przez owady. Efektowny okwiat, smaczny nektar i intensywny zapach wabi owady
Źródło: kevincole, edycja: Aleksandra Ryczkowska, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1eh2WeNWkfkp
Zdjęcie przedstawia kolibra. W środkowej części zdjęcia znajduje się czarny koliber w locie. Zapyla kwiaty. Głowa ptaka skierowana jest w prawo. Skrzydła są w ruchu. Długi dziób kolibra jest zakrzywiony łukowato. Kształt dzioba umożliwia sięganie do nektaru w kwiatach. Po prawej stronie zdjęcia znajdują się różowe drobne rurkowate kwiaty na zielonej łodydze. W jednym z kwiatów znajduje się koniec dzioba kolibra.
Zapylanie przez ptaki. Kwiaty zapylane przez kolibry wytwarzają dużo nektaru, który jest głównym pożywieniem tych ptaków
Źródło: Charlesjsharp, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
RQMDShNe07laP
Zdjęcie przedstawia proces zapylania kwiatów przez dwa nietoperze. W dolnej części zdjęcia zielony kwiatostan. Długie bananowate kwiaty. Dolna część kwiatów zielona. Górna część w formie stożka jasnoróżowa. Z końca kwiatów wyrastają długie pylniki. Po lewej i prawej stronie kwiatu dwa nietoperze. Nietoperze mają rozpostarte błoniaste skrzydła. Nietoperz po prawej stronie ma wysunięty język. Po lewej stronie nietoperz sięga językiem do nektaru kwiatów.
Zapylanie przez nietoperze. Kwiaty zapylane przez nietoperze są zwykle jasne i otwierają się głównie w nocy. Są duże, aby wytrzymać ciężar zwierzęcia. Wabią intensywnym, niezbyt przyjemnym zapachem, przypominającym stęchliznę
Źródło: U.S. Fish and Wildlife Service Headquarters, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
Kwiaty roślin wiatropylnychwiatropylnośćwiatropylnych nie muszą wabić zwierząt. Nie mają kolorowych płatków, nie pachną i nie wytwarzają nektaru. Ich okwiat jest niepozorny lub nie ma go wcale.
Słupki mają duże, pierzaste znamiona, które przechwytują unoszone wiatrem ziarna pyłku. Pręciki produkują ogromne ilości drobnych i lekkich ziaren pyłku, aby zwiększyć prawdopodobieństwo dotarcia do kwiatu żeńskiego.
Przykładami roślin wytwarzających szczególnie dużo ziaren pyłku są brzoza oraz żyto.
RGXlVALGSOk1I
Zdjęcie przedstawia staw. Jest słoneczny dzień. Powierzchnia wody jest nieruchoma, gładka. Na powierzchni unoszą się duże ilości żółtego pyłku. Pyłek jest tak gęsty, że odbicia drzew nad brzegiem wody nie są widoczne. Dokładnie w połowie zdjęcia znajduje się linia brzegowa. Wokół są zielone wysokie liściaste drzewa. Na samym brzegu rosną rozłożyste krzewy.
Pylące drzewa wytwarzają ogromne ilości pyłku
Źródło: Robin Zebrowski, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
Kwiaty roślin zapylanych przez zwierzęta wabią je zapachem, kolorem i kształtem. Barwne, okazałe płatki korony pokryte często kreskami i kropkami wskazują owadom drogę do wnętrza kwiatu.
Pyłek tych kwiatów jest lepki i wytwarzany w mniejszej ilości niż u roślin wiatropylnych. Owad w trakcie poszukiwania pokarmu, którym jest nektar wytwarzany w miodnikach, zostaje obsypany pyłkiem i przenosi go na słupek kolejnego kwiatu. Tam zostawia go na lepkim znamieniu słupka.
Rośliny owadopylne zapylane są przez owady różnych gatunków. Zapylaczami są pszczoły, trzmiele, osy, muchy i motyle.
Ciekawostka
Nietoperze zapylają kilkadziesiąt gatunków kwiatów roślin tropikalnych, jak np. baobaby, niektóre agawy i kaktusy, a także bananowce. Nietoperze zapylające kwiaty mają długie, cienkie języki, które często dorównują długością ich ciału.
RFxjCvhpTgFu1
Ilustracja przedstawia zabarwione, trójwymiarowe ziarna pyłku w dużym powiększeniu. Pyłki są różnokolorowe i mają różne kształty. Ich powierzchnia jest gładka, urzeźbiona lub kolczasta. Te cechy ziaren pyłku są cechami gatunkowymi.
Kształt, wielkość i struktura powierzchni ziaren pyłku jest charakterystyczna dla danego gatunku
Źródło: Dartmouth Electron Microscope Facility Dartmouth College, Medium69, edycja: Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 3
RIYI9PnyhE5W7
Wymień dwa przyjazne dla środowiska naturalnego działania, które pomogłyby właścicielom ogrodów i sadów uzyskać wyższe plony. Uzasadnij swoją odpowiedź. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
W celu zwiększenia ilości plonów warto stworzyć warunki przyjazne zapylaczom. W jaki sposób można to zrobić?
W uzyskaniu większych plonów przez właścicieli ogrodów i sadów mogłaby pomóc większa liczba zapylaczy. Przyjazne im warunki można stworzyć m.in. za pomocą posadzenia w otoczeniu upraw roślin o barwnych, obficie kwitnących kwiatach, a także przez ograniczenie lub zaprzestanie stosowania środków owadobójczych szkodzących zapylaczom.
W cyklu rozwojowym okrytonasiennych występuje owoc
Cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych rozpoczyna się od zapylenia, które odbywa się przez wiatr lub z pomocą zwierząt. Kiedy ziarno pyłku dostanie się na znamię słupka, kiełkuje, wytwarzając łagiewkę pyłkowąłagiewka pyłkowałagiewkę pyłkową, która wrasta przez szyjkę słupka do zalążni. W szczytowej części łagiewki znajdują się dwie komórki plemnikowe. Gdy wraz z łagiewką pyłkową dotrą do zalążka, jedna z nich zapładnia komórkę jajową. Powstaje wtedy zygota, a z niej zarodek – zawiązek nowej rośliny. Po zapłodnieniu zalążek przekształca się w nasiono, a ze ściany zalążni powstaje owoc.
Po zjedzeniu owocu przez zwierzę, uwalniają się z niego nasiona, z których rozwija się nowa roślina.
R1LMpqVioPQnB1
Ilustracja przedstawia trzy rysunki przekrojów przez słupek rośliny okrytonasiennej. Oznaczają one kolejne fazy od zapylenia do zapłodnienia. Na każdym z rysunków słupek ma kolor brunatnozielony. Osłonki zalążka są ciemniej brązowe. Komórkę jajową oznaczono kolorem liliowym. Na pierwszej grafice opisano od góry: żółte ziarno pyłku, brunatnozielone znamię słupka, szyjkę i zalążnię. Wewnątrz zalążni, otoczony brązowymi osłonkami leży zalążek, wewnątrz którego znajduje się jasna komórka jajowa. Na drugim, środkowym rysunku z ziarna pyłku wyrasta w głąb słupka jasna łagiewka pyłkowa, wewnątrz której znajdują się dwie komórki plemnikowe. Na trzecim rysunku łagiewka pyłkowa wrosła aż do zalążka, a jedna z komórek plemnikowych dotarła do komórki jajowej. Nastąpiło zapłodnienie.
Kiełkowanie ziarna pyłku i zapłodnienie u roślin okrytonasiennych
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2
R1FvF5sh8XZyU
Film pod tytułem Rozmnażanie płciowe u roślin.
Film pod tytułem Rozmnażanie płciowe u roślin.
Rozmnażanie płciowe u roślin
Źródło: Andrzej Bogusz, Uniform Motion (Jamendo), Krzysztof Jaworski, Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Źródło: Andrzej Bogusz, Uniform Motion (Jamendo), Krzysztof Jaworski, Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Film pod tytułem Rozmnażanie płciowe u roślin.
Obejrzyj animację, a następnie sporządź schemat cyklu rozwojowego rośliny okrytonasiennej. Uwzględnij następujące elementy w odpowiedniej kolejności: owoc, pręcik, zygota, słupek, nasiono, pyłek z komórkami plemnikowymi, zalążek z komórką jajową.
ROie5xiBSYEM8
Polecenie 2
Obejrzyj animację, a następnie opisz cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej. Uwzględnij następujące elementy w odpowiedniej kolejności: owoc, pręcik, zygota, słupek, nasiono, pyłek z komórkami plemnikowymi, zalążek z komórką jajową.
79
To ważne!
Rośliny okrytonasienne to rośliny, które wytwarzają owoce. Są najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną gatunkowo grupą roślin na Ziemi. Zasiedlają wiele środowisk lądowych, żyją również w wodzie.
Kwiaty roślin okrytonasiennych, mimo różnych kształtów i wielkości, mają ten sam plan budowy – składają się z okwiatu, pręcików, słupka i dna kwiatowego.
Słupek jest żeńskim organem rozrodczym, w jego dolnej części nazywanej zalążnią znajdują się zalążki z komórkami jajowymi.
Pręciki są męskimi organami rozrodczymi. W główce pręcika, która zbudowana jest z dwóch pylników powstają ziarna pyłku z komórkami plemnikowymi.
Zapylenie kwiatu następuje przez przeniesienie pyłku z pylnika na znamię słupka i może odbywać się przez wiatr lub zwierzęta.
W wyniku zapłodnienia, czyli połączenia komórki plemnikowej z komórką jajową, w zalążku powstaje zarodek nowej rośliny. Zalążek przekształca się wtedy z nasiono, a z zalążni powstaje owoc.
U niektórych roślin kwiaty zebrane są w kwiatostany. Wyróżnia się następujące rodzaje kwiatostanów: koszyczek, główka, kłos, baldach, grono, kolba, wiecha.
Na pożegnanie
1
Ćwiczenie 4
RKQvsd8KbtlEa
Na zdjęciu kwiat o kolorze niebieskim. Pojedyncze kwiaty osadzone są na szypułkach, niebieskie, o fioletowych pylnikach. Działki okwiatu są eliptyczne. Na zdjęciu widocznych jest 5 pręcików.
Kwiat cebulicy dwulistnej z zaznaczonymi elementami słupka.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Podaj nazwę elementów oznaczonych literami A, B i C.
R1UWxXdYIVEER
Przypomnij sobie, które elementy budowy słupka.
A - znamię, B - szyjka, C - zalążnia.
Ćwiczenie 4
RhLblSlAZEhMP
Zaznacz elementy słupka.
Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
Schemat przedstawia typowy kwiat rośliny okrytonasiennej.
RAKdHDUCwNuuk
Obrazek przedstawia kwiat rośliny okrytonasiennej. Widoczne są struktury takie jak: dno kwiatowe (oznaczone literą E), słupek (litera B), działki kielicha (litera D), płatek korony (litera A) i pręciki (litera C).
Kwiat rośliny okrytonasiennej
Źródło: Shazz, licencja: CC BY-SA 3.0.
RUcIHo807TjqU
Wskaż element budowy kwiatu, w którym znajdują się ziarna pyłku. Możliwe odpowiedzi: 1. C, 2. A, 3. B, 4. D, 5. E
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RXWerXSxVVwKZ
Ćwiczenie 5
Wskaż element budowy kwiatu, w którym znajdują się ziarna pyłku. Możliwe odpowiedzi: 1. Pręcik, 2. Płatek korony, 3. Słupek, 4. Działki kielicha, 5. Dno kwiatowe
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 6
RKpHwme2nMWm0
Zdjęcie przedstawia liczne kwiaty rośliny okrytonasiennej. Wokół centralnie ułożonego, okrągłego, żółtego koszyczka, każdy kwiat ma jasnofioletowe, wąskie płatki.
Kwiaty rośliny okrytonasiennej.
Źródło: Victoria Koch, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
RwrSZ1E8xCIfy
Przeanalizuj schemat i uzupełnij luki, wybierając odpowiednie wyrazy.
Przeanalizuj schemat i uzupełnij luki, wybierając odpowiednie wyrazy.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1cwkhECTtBpg
Ćwiczenie 6
Uzupełnij luki, wybierając odpowiednie wyrazy. Kwiaty o barwnym okwiecie są 1. owadopylne, 2. wiatropylne. Rośliny 1. owadopylne, 2. wiatropylne charakteryzuje mały, zredukowany okwiat.
Uzupełnij luki, wybierając odpowiednie wyrazy. Kwiaty o barwnym okwiecie są 1. owadopylne, 2. wiatropylne. Rośliny 1. owadopylne, 2. wiatropylne charakteryzuje mały, zredukowany okwiat.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 7
R1B5gf08shpF3
kwiat_zadanie 3
Zaznacz te cechy kwiatów, które są przystosowaniem do zapylania ich przez owady.
duże i barwne płatki korony
słodki nektar
zredukowany okwiat
lekki, masowo wytwarzany pyłek
długie znamiona słupków
lepki pyłek
intensywny zapach
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 8
R1eRH05feImvi
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska <alicja.kasinska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 9
RqhYZrcUcdqDn
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska <alicja.kasinska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 10
RcIoU07viS2or
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska <alicja.kasinska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 11
RWvS4J7tkZuct
Wyjaśnij, dlaczego drzewa wiatropylne wytwarzają kwiaty, zanim rozwiną się ich liście. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Jak bariera fizyczna w postaci liści wpływałaby na roznoszenie pyłku kwiatów?
Kwiaty drzew wiatropylnych rozwijają się zazwyczaj przed pojawieniem się liści, co zapobiega osadzaniu się na nich pyłku oraz umożliwia przenoszenie go na większe odległości.
1
Ćwiczenie 12
RXnXkjKadfwst
Porównaj budowę kwiatu rośliny wiatropylnej i zapylanej przez owady. Podobieństwa i różnice zapisz w tabeli. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Które z cech budowy kwiatu pomagają w wabieniu owadów, a które w roznoszeniu pyłku przez wiatr?
Kwiat rośliny wiatropylnej
Kwiat rośliny owadopylnej
Brak lub silnie zredukowany okwiat
Barwny, duży okwiat
Bezwonny
Wonny
Produkuje duże ilości suchego i lekkiego pyłku
Produkuje pyłek lepki, ciężki i bogaty w substancje odżywcze
Długie nitki pręcików, które ułatwiają wytrząsanie z nich pyłku przez wiatr
Budowa okwiatu sprzyjająca osiadaniu owadów
Polecenie 3
Ułóż zestaw 4 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o cechach okrytonasiennych. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
RLHdlb3ndos9C
Polecenie 4
Za Tobą część modułu o okrytonasiennych. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.
kwiat
kwiat
organ roślin nasiennych, który służy do rozmnażania płciowego
owoc
owoc
organ charakterystyczny tylko dla roślin okrytonasiennych; powstaje z zalążni słupka, a u niektórych roślin także z dna kwiatowego; składa się z owocni i nasion
nasiono
nasiono
organ roślin nasiennych służący im do rozprzestrzeniania się; zawiera zarodek nowej rośliny, tkankę odżywczą i łupinę nasienną
rozsiewanie
rozsiewanie
rozprzestrzenianie nasion; odbywa się bez udziału czynników zewnętrznych lub dzięki wodzie, zwierzętom albo wiatrowi
słupek
słupek
żeński element kwiatu zawierający zalążnię z gametami żeńskimi (komórkami jajowymi)
pręcik
pręcik
męski element kwiatu, który wytwarza ziarna pyłku; w pyłku znajdują się gamety męskie
okwiat
okwiat
osłona pręcików i słupka kwiatu, składająca się z barwnych płatków
owadopylność
owadopylność
zapylanie kwiatów pyłkiem przenoszonym przez owady
zalążnia
zalążnia
dolna, rozszerzona część słupka kwiatu roślin okrytozalążkowych; zawiera komorę, w której osadzone są zalążki; po zapłodnieniu zalążnia bierze udział w tworzeniu owocu
zalążek
zalążek
element budowy kwiatu roślin nasiennych, w którym rozwija się komórka jajowa; po zapłodnieniu przekształca się w nasiono; u roślin okrytonasiennych znajdują się w zalążni, a u nagonasiennych osadzone są na zewnętrznej powierzchni łusek nasiennych w szyszce
kwiatostan
kwiatostan
skupisko wielu pojedynczych kwiatów w jednym miejscu pędu
zapylenie
zapylenie
proces przeniesienia ziarna pyłku na znamię słupka
wiatropylność
wiatropylność
zapylanie kwiatów pyłkiem roznoszonym przez wiatr
łagiewka pyłkowa
łagiewka pyłkowa
charakterystyczny dla roślin nasiennych rurkowaty wyrostek kiełkującego ziarna pyłku, w którym komórki plemnikowe przemieszczają się ku komórce jajowej