RLiXnQ0W3ZvQv
Na zdjęciu widoczny jest niecierpek gruczołowaty. Z drobnej zielono‑bordowej łodygi wyrasta 8 kwiatostanów, jeden z nich jest już wyraźnie rozwinięty, reszta jest jeszcze zielona i zamknięta. Rozwinięty kwiat ma delikatne płatki koloru różowego z drobnymi cętkowaniami. Z pąków zwisają pojedyncze krople wody.

Rośliny nasienne - okrytonasienne

Barwne kwiaty niecierpka gruczołowatego, przedstawiciela okrytonasiennych.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Cechy okrytonasiennych

Patrząc na niezwykłe bogactwo kwiatówkwiatkwiatów roślin okrytonasiennychokrytonasienneokrytonasiennych trudno uwierzyć, że powstały z przekształconych liści. Różnorodność ich kształtów, kolorów i zapachów jest związana ze sposobem zapylania i zapewnia skuteczne rozmnażanie i rozprzestrzenianie się roślin.

R16HAU9mvZ3a9
Tulipan – barwne działki kielicha tworzą okwiat
Źródło: GoToVan, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.

Okrytonasienne stanowią najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupę roślin

Rośliny okrytonasienne występują powszechnie na całej Ziemi. Przystosowały się do życia w niemal wszystkich środowiskach lądowych poza najwyższymi partiami gór, lodowcami i lądolodami. Można je spotkać również w wodzie.

Cechą charakterystyczną okrytonasiennych jest wytwarzanie kwiatów, z których powstają owoceowocowoce - organy niespotykane u innych roślin. Owoce chronią znajdujące się w nich nasionanasiononasiona ułatwiając także ich rozsiewanierozsiewanierozsiewanie. Nazwa „rośliny okrytonasienne” pochodzi właśnie od tego, że nasiona tych roślin są okryte tkankami owocu.

W budowie okrytonasiennych można wyróżnić korzeniełodygę, na której osadzone są liściekwiaty. Korzenie, łodygi, a także liście tych roślin mogą wykazywać różne modyfikacje budowy, dzięki czemu pełnią specjalne funkcje, np. czepne (wąsy czepne grochu), spichrzowe (bulwa ziemniaka) czy obronne (ciernie kaktusów).

Niektóre okrytonasienne osiągają ogromne rozmiary, np. rosnące w Australii eukaliptusy mogą mierzyć ponad 100 m wysokości. Znane są jednak gatunki niewielkie, z rekordzistą jakim jest wolfia bezkorzeniowa o rozmiarach nie przekraczających 1 mm. Wystarczy wspomnieć, że na powierzchni 1 mIndeks górny 2 może zmieścić się ponad milion takich roślin!

Kwiaty okrytonasiennych składają się z dna kwiatowego, okwiatu, pręcików i słupka

Kwiat jest organem służącym do rozmnażania płciowego. Składa się z dna kwiatowego, słupkówsłupeksłupków, pręcikówpręcikpręcikówokwiatuokwiatokwiatu, który u większości roślin owadopylnychowadopylnośćowadopylnych jest zróżnicowany na zielony kielich i barwną koronę.

Na dnie kwiatu osadzone są miodniki produkujące nektar, słodki płyn, będący pokarmem zwierząt zapylających kwiaty. Wyrastają z niego również wszystkie pozostałe części kwiatu.

Kielich zbudowany jest z zielonych listków nazywanych działkami kielicha i jest najbardziej zewnętrzną częścią kwiatu zapylanego przez owady. Korona składa się z płatków chroniących wnętrze kwiatu. Ich rolą jest także zwabianie owadów lub innych zwierząt.

Słupek jest żeńskim organem rozrodczym umieszczonym w środku kwiatu. Składa się z rozszerzonej dolnej części – zalążnizalążniazalążni oraz wydłużonej szyjki zakończonej znamieniem, które jest przystosowane do przyjmowania ziaren pyłku. W zalążni spoczywa jeden lub wiele zalążkówzalążekzalążków z komórkami jajowymi.

Pręciki to męskie organy rozrodcze, które wyrastają wokół słupka. Pojedynczy pręcik jest zbudowany z nitki, na której osadzona jest główka pręcika. Każda główka składa się z dwóch pylników. W nich wytwarzane są ziarna pyłku, które zawierają komórki plemnikowe.

R3rdw7SwmV6Rq
Budowa kwiatu rośliny zapylanej przez owady
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla zainteresowanych

Rośliny ze względu na budowę okwiatu możemy podzielić na takie, które posiadają okwiat pojedynczy lub okwiat zróżnicowany. Okwiat pojedynczy składa się z dwóch okółków zwykle jednakowych listków, a przykładem jest tulipan. Okwiat zróżnicowany jest zwykle zbudowany z kielicha i korony, a przykładem rośliny jest chaber bławatek.

Galeria przedstawiająca okwiaty u roślin okrytonasiennych:

Polecenie 1
RLHdxzZ4Q1S1F
Film pod tytułem rośliny jednopienne i dwupienne.

Na podstawie powyższej animacji podaj definicję kwiatu jednopłciowego, obupłciowego oraz rośliny jednopiennej i dwupiennej.

RInfxTFm981Z1
Obserwacja 1

Przeprowadź obserwację, aby dowiedzieć się jakie są podobieństwa i różnice w budowie kwiatów.

Problem badawczy: Jakie są podobieństwa i różnice w budowie kwiatów?

Hipoteza 1

Kwiaty, mimo różnych kształtów i wielkości, mają ten sam plan budowy.

Hipoteza 2

Kwiaty różnych gatunków mają inny plan budowy.

Co będzie potrzebne
  • kwiaty różnych gatunków roślin (np. tulipana, jabłoni, bzu, irysa, narcyza),

  • skalpel (nożyk),

  • lupa.

Instrukcja
  1. Obejrzyj kwiaty różnych gatunków roślin (przynajmniej trzech).

  2. Rozpoznaj poszczególne części kwiatu: okwiat, pręciki, słupki, dno kwiatowe, szypułkę.

  3. Wytnij przy pomocy skalpela z kwiatu słupek i pręcik, a następnie obejrzyj je przez lupę. Ważne! Przy używaniu skalpela zachowaj ostrożność.

  4. Przetnij słupek na wysokości zalążni.

  5. Zaobserwuj przez lupę położenie zalążków.

  6. Wykonaj rysunek pręcika i przekroju słupka. Opisz i podpisz rysunki.

RN7e3fmnB4HZQ
Szkicownik.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1bgYkg3CmHih
Wyniki: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Wskazówki i klucze odpowiedzibluzewhite
Obserwacja 1

Problem badawczy: Przeprowadź obserwację, samodzielnie lub z kolegą, aby dowiedzieć się jakie są podobieństwa i różnice w budowie kwiatów. Po obserwacji porozmawiajcie o zweryfikowaniu problemu badawczego.

Hipoteza 1

Kwiaty, mimo różnych kształtów i wielkości, mają ten sam plan budowy.

Hipoteza 2

Kwiaty różnych gatunków mają inny plan budowy.

Co będzie potrzebne
  • kwiaty różnych gatunków roślin (np. tulipana, jabłoni, bzu, irysa, narcyza),

  • skalpel (nożyk),

  • lupa.

Instrukcja
  1. Obejrzyj kwiaty różnych gatunków roślin (przynajmniej trzech).

  2. Rozpoznaj poszczególne części kwiatu: okwiat, pręciki, słupki, dno kwiatowe, szypułkę.

  3. Wytnij przy pomocy skalpela z kwiatu słupek i pręcik, a następnie obejrzyj je przez lupę. Ważne! Przy używaniu skalpela zachowaj ostrożność.

  4. Przetnij słupek na wysokości zalążni.

  5. Zaobserwuj przez lupę położenie zalążków.

R1bgYkg3CmHih
Wyniki: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Wskazówki i klucze odpowiedzibluzewhite
1
Ćwiczenie 1
RCN4AJx9swy6q
Kwiaty cebulicy
Źródło: Magnus Manske, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
RWh4XeAZe5KiX
Rozpoznaj na ilustracji części kwiatu i wymień ich funkcje. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RcvwZx6sHynPk
Opisz, w jaki sposób owady zachęcane są przez kwiaty do ich odwiedzania. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Największy kwiat wytwarza raflezja Arnolda. Żyje ona w wilgotnych lasach tropikalnych Borneo i Sumatry. Jest rośliną pasożytniczą. Nie wytwarza korzeni, łodyg ani liści. Jej olbrzymi kwiat o średnicy jednego metra i wadze około 10 kg składa się z pięciu czerwonych, mięsistych płatków. Wydziela cuchnący zapach padliny, który wabi zapylające go muchówki. Kwitnie przez 5‑7 dni raz na kilka lat. Z powodu odoru nazywany jest przez mieszkańców Sumatry „trupim kwiatem”.

R82E3J70FlbWi
Bukietnica Arnolda
Źródło: Rod Waddington, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla zainteresowanych

Typy kwiatostanów

Niektóre kwiaty roślin okrytonasiennych rosną pojedynczo na łodydze, inne tworzą skupienia zwane kwiatostanamikwiatostankwiatostanami. Osadzenie dużej ich ilości w jednym miejscu zwiększa szanse zapyleniazapyleniezapylenia, a tym samym możliwość wydania większej liczby nasion. Kwiatostany różnią się sposobem osadzenia na nich kwiatów.

Wyróżnia się następujące rodzaje kwiatostanów:

  • koszyczek – np. u rumianku, stokrotek i słoneczników;

  • główka – np. u koniczyny;

  • kłos –  np. u babki, żyta i pszenicy;

  • baldach – np. u czosnku niedźwiedziego;

  • grono – np. u konwalii;

  • kolba – np. u pałki; i kukurydzy;

  • wiecha – np. u owsa.

Galeria przedstawiająca różne rodzaje kwiatostanów:

Kwiaty okrytonasiennych zapylane są zwykle przez zwierzęta lub wiatr

Zapylenie u roślin okrytonasiennych polega na przeniesieniu pyłku na znamię słupka. Nośnikiem pyłku u części roślin okrytonasiennych jest wiatr, nieliczne gatunki wykorzystują do tego celu wodę, ale najczęściej zapylenie odbywa się za pośrednictwem zwierząt, głównie owadów.

Galeria przedstawiająca różne sposoby zapylania kwiatów:

  • Kwiaty roślin wiatropylnychwiatropylnośćwiatropylnych nie muszą wabić zwierząt. Nie mają kolorowych płatków, nie pachną i nie wytwarzają nektaru. Ich okwiat jest niepozorny lub nie ma go wcale.

Słupki mają duże, pierzaste znamiona, które przechwytują unoszone wiatrem ziarna pyłku. Pręciki produkują ogromne ilości drobnych i lekkich ziaren pyłku, aby zwiększyć prawdopodobieństwo dotarcia do kwiatu żeńskiego.

Przykładami roślin wytwarzających szczególnie dużo ziaren pyłku są brzoza oraz żyto.

RGXlVALGSOk1I
Pylące drzewa wytwarzają ogromne ilości pyłku
Źródło: Robin Zebrowski, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
  • Kwiaty roślin zapylanych przez zwierzęta wabią je zapachem, kolorem i kształtem. Barwne, okazałe płatki korony pokryte często kreskami i kropkami wskazują owadom drogę do wnętrza kwiatu.

Pyłek tych kwiatów jest lepki i wytwarzany w mniejszej ilości niż u roślin wiatropylnych. Owad w trakcie poszukiwania pokarmu, którym jest nektar wytwarzany w miodnikach, zostaje obsypany pyłkiem i przenosi go na słupek kolejnego kwiatu. Tam zostawia go na lepkim znamieniu słupka.

  • Rośliny owadopylne zapylane są przez owady różnych gatunków. Zapylaczami są pszczoły, trzmiele, osy, muchy i motyle.

Ciekawostka

Nietoperze zapylają kilkadziesiąt gatunków kwiatów roślin tropikalnych, jak np. baobaby, niektóre agawy i kaktusy, a także bananowce. Nietoperze zapylające kwiaty mają długie, cienkie języki, które często dorównują długością ich ciału.

RFxjCvhpTgFu1
Kształt, wielkość i struktura powierzchni ziaren pyłku jest charakterystyczna dla danego gatunku
Źródło: Dartmouth Electron Microscope Facility Dartmouth College, Medium69, edycja: Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 3
RIYI9PnyhE5W7
Wymień dwa przyjazne dla środowiska naturalnego działania, które pomogłyby właścicielom ogrodów i sadów uzyskać wyższe plony. Uzasadnij swoją odpowiedź. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W cyklu rozwojowym okrytonasiennych występuje owoc

Cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych rozpoczyna się od zapylenia, które odbywa się przez wiatr lub z pomocą zwierząt. Kiedy ziarno pyłku dostanie się na znamię słupka, kiełkuje, wytwarzając łagiewkę pyłkowąłagiewka pyłkowałagiewkę pyłkową, która wrasta przez szyjkę słupka do zalążni. W szczytowej części łagiewki znajdują się dwie komórki plemnikowe. Gdy wraz z łagiewką pyłkową dotrą do zalążka, jedna z nich zapładnia komórkę jajową. Powstaje wtedy zygota, a z niej zarodek – zawiązek nowej rośliny. Po zapłodnieniu zalążek przekształca się w nasiono, a ze ściany zalążni powstaje owoc.

Po zjedzeniu owocu przez zwierzę, uwalniają się z niego nasiona, z których rozwija się nowa roślina.

R1LMpqVioPQnB1
Kiełkowanie ziarna pyłku i zapłodnienie u roślin okrytonasiennych
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2
R1FvF5sh8XZyU
Film pod tytułem Rozmnażanie płciowe u roślin.

Obejrzyj animację, a następnie sporządź schemat cyklu rozwojowego rośliny okrytonasiennej. Uwzględnij następujące elementy w odpowiedniej kolejności: owoc, pręcik, zygota, słupek, nasiono, pyłek z komórkami plemnikowymi, zalążek z komórką jajową.

ROie5xiBSYEM8
Polecenie 2

Obejrzyj animację, a następnie opisz cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej. Uwzględnij następujące elementy w odpowiedniej kolejności: owoc, pręcik, zygota, słupek, nasiono, pyłek z komórkami plemnikowymi, zalążek z komórką jajową.

79

To ważne!

  • Rośliny okrytonasienne to rośliny, które wytwarzają owoce. Są najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną gatunkowo grupą roślin na Ziemi. Zasiedlają wiele środowisk lądowych, żyją również w wodzie.

  • Kwiaty roślin okrytonasiennych, mimo różnych kształtów i wielkości, mają ten sam plan budowy – składają się z okwiatu, pręcików, słupka i dna kwiatowego.

  • Słupek jest żeńskim organem rozrodczym, w jego dolnej części nazywanej zalążnią znajdują się zalążki z komórkami jajowymi.

  • Pręciki są męskimi organami rozrodczymi. W główce pręcika, która zbudowana jest z dwóch pylników powstają ziarna pyłku z komórkami plemnikowymi.

  • Zapylenie kwiatu następuje przez przeniesienie pyłku z pylnika na znamię słupka i może odbywać się przez wiatr lub zwierzęta.

  • W wyniku zapłodnienia, czyli połączenia komórki plemnikowej z komórką jajową, w zalążku powstaje zarodek nowej rośliny. Zalążek przekształca się wtedy z nasiono, a z zalążni powstaje owoc.

  • U niektórych roślin kwiaty zebrane są w kwiatostany. Wyróżnia się następujące rodzaje kwiatostanów: koszyczek, główka, kłos, baldach, grono, kolba, wiecha.

Na pożegnanie

1
Ćwiczenie 4
RKQvsd8KbtlEa
Kwiat cebulicy dwulistnej z zaznaczonymi elementami słupka.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Podaj nazwę elementów oznaczonych literami A, B i C.

R1UWxXdYIVEER
Ćwiczenie 4
RhLblSlAZEhMP
Zaznacz elementy słupka.
Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5

Schemat przedstawia typowy kwiat rośliny okrytonasiennej.

RAKdHDUCwNuuk
Kwiat rośliny okrytonasiennej
Źródło: Shazz, licencja: CC BY-SA 3.0.
RUcIHo807TjqU
Wskaż element budowy kwiatu, w którym znajdują się ziarna pyłku. Możliwe odpowiedzi: 1. C, 2. A, 3. B, 4. D, 5. E
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RXWerXSxVVwKZ
Ćwiczenie 5
Wskaż element budowy kwiatu, w którym znajdują się ziarna pyłku. Możliwe odpowiedzi: 1. Pręcik, 2. Płatek korony, 3. Słupek, 4. Działki kielicha, 5. Dno kwiatowe
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 6
RKpHwme2nMWm0
Kwiaty rośliny okrytonasiennej.
Źródło: Victoria Koch, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
RwrSZ1E8xCIfy
Przeanalizuj schemat i uzupełnij luki, wybierając odpowiednie wyrazy.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1cwkhECTtBpg
Ćwiczenie 6
Uzupełnij luki, wybierając odpowiednie wyrazy. Kwiaty o barwnym okwiecie są 1. owadopylne, 2. wiatropylne. Rośliny 1. owadopylne, 2. wiatropylne charakteryzuje mały, zredukowany okwiat.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 7
R1B5gf08shpF3
kwiat_zadanie 3
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 8
R1eRH05feImvi
zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska <alicja.kasinska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 9
RqhYZrcUcdqDn
zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska <alicja.kasinska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 10
RcIoU07viS2or
zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska <alicja.kasinska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 11
RWvS4J7tkZuct
Wyjaśnij, dlaczego drzewa wiatropylne wytwarzają kwiaty, zanim rozwiną się ich liście. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 12
RXnXkjKadfwst
Porównaj budowę kwiatu rośliny wiatropylnej i zapylanej przez owady. Podobieństwa i różnice zapisz w tabeli. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 3

Ułóż zestaw 4 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o cechach okrytonasiennych. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.

RLHdlb3ndos9C
Polecenie 4

Za Tobą część modułu o okrytonasiennych. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.

kwiat
kwiat

organ roślin nasiennych, który służy do rozmnażania płciowego

owoc
owoc

organ charakterystyczny tylko dla roślin okrytonasiennych; powstaje z zalążni słupka, a u niektórych roślin także z dna kwiatowego; składa się z owocni i nasion

nasiono
nasiono

organ roślin nasiennych służący im do rozprzestrzeniania się; zawiera zarodek nowej rośliny, tkankę odżywczą i łupinę nasienną

rozsiewanie
rozsiewanie

rozprzestrzenianie nasion; odbywa się bez udziału czynników zewnętrznych lub dzięki wodzie, zwierzętom albo wiatrowi

słupek
słupek

żeński element kwiatu zawierający zalążnię z gametami żeńskimi (komórkami jajowymi)

pręcik
pręcik

męski element kwiatu, który wytwarza ziarna pyłku; w pyłku znajdują się gamety męskie

okwiat
okwiat

osłona pręcików i słupka kwiatu, składająca się z barwnych płatków

owadopylność
owadopylność

zapylanie kwiatów pyłkiem przenoszonym przez owady

zalążnia
zalążnia

dolna, rozszerzona część słupka kwiatu roślin okrytozalążkowych; zawiera komorę, w której osadzone są zalążki; po zapłodnieniu zalążnia bierze udział w tworzeniu owocu

zalążek
zalążek

element budowy kwiatu roślin nasiennych, w którym rozwija się komórka jajowa; po zapłodnieniu przekształca się w nasiono; u roślin okrytonasiennych znajdują się w zalążni, a u nagonasiennych osadzone są na zewnętrznej powierzchni łusek nasiennych w szyszce

kwiatostan
kwiatostan

skupisko wielu pojedynczych kwiatów w jednym miejscu pędu

zapylenie
zapylenie

proces przeniesienia ziarna pyłku na znamię słupka

wiatropylność
wiatropylność

zapylanie kwiatów pyłkiem roznoszonym przez wiatr

łagiewka pyłkowa
łagiewka pyłkowa

charakterystyczny dla roślin nasiennych rurkowaty wyrostek kiełkującego ziarna pyłku, w którym komórki plemnikowe przemieszczają się ku komórce jajowej