Bezkręgowce - od parzydełkowców do pierścienic
Pierścienice - zwierzęta o segmentowanym ciele
Żyjąca w podziemnych korytarzach dżdżownica jest dość nietypową przedstawicielką pierścienic, ponieważ do tej grupy należą głównie zwierzęta wodne. Niektóre z nich zamieszkują rafy koralowe i zaskakują różnorodnością kształtów i barw, czym przypominają niezwykłe kwiaty.
Pierścienice, do których należy około 18 000 gatunków podzielono na trzy grupy:
wieloszczety,
skąposzczety,
pijawki.
Większość pierścienic to zwierzęta wolnożyjące, zamieszkujące środowiska wodne i lądowe
Pierścienice żyją na całym świecie.
Zamieszkują głównie wody słodkie i słone. Znane są też gatunki lądowe, żyjące w glebie i ściółce.
Większość prowadzi aktywny tryb życia – drąży podziemne korytarze, pełza po dnie zbiorników wodnych, ryje w nich albo pływa pod powierzchnią wody. Są wśród nich drapieżniki, saprofagi i pasożyty, głównie zewnętrzezewnętrze.
Wiele pierścienic to filtratory i mułożercy. Filtratory żywią się zawiesiną pokarmową odfiltrowaną z wody. Mułożercy natomiast pobierają muł wraz ze szczątkami innych organizmów lub całymi drobnymi organizmami (np. protistami, które stanowią ich pokarm).
Ciało wszystkich pierścienic podzielone jest na segmenty nazywane pierścieniami
Pierścienice mają wydłużone, walcowate, robakowate lub lekko spłaszczone ciało podzielone na wiele podobnych do siebie segmentów, zwanych też pierścieniami. Gatunki prowadzące aktywny tryb życia mają symetrię dwubocznąsymetrię dwuboczną, a osiadłe zwykle symetrię promienistąsymetrię promienistą.
Ciało pokrywa cienki oskórek oraz warstwa śluzu, który pełni funkcję ochronną. U wielu występują szczecinki - cienkie, twarde wyrostki, które umożliwiają odpychanie się od podłoża i ruch całego ciała.
Pierścienice nie mają twardego szkieletu. Zastępuje go płyn, który wypełnia niezajęte przez narządy przestrzenie wewnątrz ciała, wraz z mięśniami nadaje ciału kształt oraz umożliwia poruszanie się.
Układ pokarmowy pierścienic jest prosty, tworzy go jelito, które rozpoczyna się otworem gębowym, a kończy odbytem.
Dżdżownica jest skąposzczetem
Ciało dżdżownicy osiąga długość 35 cm. Odcinek głowowy dżdżownicy jest delikatnie zaostrzony i pozbawiony wyrostków, co ułatwia drążenie korytarzy w glebie. Dżdżownica nie ma oczu, jest jednak wrażliwa na światło dzięki obecności komórek światłoczułych występujących na całej powierzchni jej ciała. Kilka pierścieni w przedniej części ciała u dorosłych dżdżownic jest wyraźnie grubszych i tworzy tzw. siodełko wspomagające rozmnażanie się.
Ponieważ dżdżownica nie ma odnóży, porusza się, kurcząc i rozkurczając na zmianę przeciwstawne grupy mięśni. Efektem tych ruchów jest wydłużanie i skracanie kolejnych segmentów ciała. Każdy z nich na brzusznej stronie ma cienkie, twarde wyrostki – szczecinki, które zaczepiają się o podłoże i dają oparcie ciału podczas pełzania.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R17yWohEL3W21
Film pod tytułem "Dżdżownica ziemna".
Ciało dżdżownicy pokryte jest śluzem, który chroni ją przed wysychaniem i urazami mechanicznymi w trakcie poruszania się i drążenia podziemnych tuneli. Utrzymanie wilgotnej powierzchni ciała jest ponadto koniecznym warunkiem, by przez skórę zachodziła wymiana gazowa.
Dżdżownice, które wiodą podziemny tryb życia, są saprofagami. Ich pożywienie stanowią substancje odżywcze znajdujące się w glebie i przechodzące przez ich układ pokarmowy w trakcie drążenia tuneli.
Wyjaśnij, dlaczego dżdżownice podczas deszczu i bezpośrednio po nim wychodzą na powierzchnię gleby.
Dżdżownice mają duże zdolności do regeneracji. Uszkodzona przez nieuważnego działkowca pierścienica może odtworzyć nawet połowę swojego ciała, pod warunkiem, że zachowała pierścienie 9‑20.
Dżdżownice są obojnakamiobojnakami – mają jednocześnie męskie i żeńskie narządy rozrodcze. Przechodzą rozwój prosty, czyli bez larwylarwy.
Ważną rolę podczas rozmnażania u dżdżownicy odgrywa siodełko, w którym zlokalizowane są plemniki i komórki jajowe oraz gruczoły wydzielające duże ilości śluzu służącego do połączenia osobników. Śluz tworzy obrączkę, która przemieszcza się wzdłuż ciała dżdżownicy, zbierając plemniki i komórki jajowe. Na koniec obrączka jest zrzucana i zamyka się, tworząc kokon, w którym będą się rozwijały zapłodnione jaja. Liczba jaj w nim zgromadzonych wynosi od 1 do 300. Kokony są składane w glebie, na roślinach i kamieniach.
Nereida jest wieloszczetem
Nereida to morska pierścienica, która osiąga długość ok. 20 cm i występuje pospolicie w Morzu Bałtyckim. Ma spłaszczone grzbietobrzusznie ciało, silnie zwężające się ku tyłowi. Wszystkie jego segmenty są do siebie podobne. W przeciwieństwie do dżdżownicy ma wyodrębniony odcinek głowowy wyposażony w 2 pary oczu oraz czułki i wąsy, które odbierają bodźce dotykowe i zapachowe. Każdy segment odcinka tułowiowego nereidy jest zaopatrzony w parę pranóży, na których znajdują się szczecinki, służące do pływania. Pranóża u nereidy służą również jako narządy oddechowe.
Nereida jest drapieżnikiem, który aktywnie poszukuje pożywienia, pływając przy morskim dnie oraz poruszając się po jego powierzchni. Jest rozdzielnopłciowarozdzielnopłciowa. Przechodzi rozwój złożonyrozwój złożony, tzn. z zapłodnionego jaja rozwija się larwa.
Pijawki to pasożyty odżywiające się krwią
Pijawka lekarska osiąga długość ok. 15 cm. Nie ma wyodrębnionego odcinka głowowego, bocznych wyrostków ani szczecinek. Charakterystyczne są dla niej dwie przyssawki, które powstały z przekształcenia kilku segmentów przedniej i tylnej części ciała. Oddycha całą powierzchnią ciała.
Pijawki w większości są pasożytami zewnętrznymi. Odżywiają się krwią swoich żywicieliżywicieli. Na przedniej i tylnej części ciała mają przyssawki, za pomocą których przyczepiają się do żywiciela. Następnie nacinają jego skórę ząbkami znajdującymi się w otworze gębowym umieszczonym wewnątrz jednej z przyssawek. Pijawki wpuszczają do ciała ofiary substancję znieczulającą, dzięki której ofiara nie zauważa obecności pasożyta, oraz substancję zapobiegającą krzepnięciu krwi. Pijawki jednorazowo wysysają dużą ilość krwi, a następnie przechowują ją w wolu, części przewodu pokarmowego. Trawienie krwi może trwać nawet 2 lata.
Nieliczne pijawki są drapieżnikami. Polują na swoje ofiary, głównie drobne skorupiaki i mięczaki, ścigając je w toni wodnej.
Pijawki są obojnakami. Przechodzą rozwój prosty.
Największym przedstawicielem pijawek jest pijawka amazońska. Osiąga ona długość do 45 cm i może żyć nawet 20 lat. Kiedy jest młoda, atakuje płazy, w wieku dorosłym żywi się krwią kajmanów, anakond, kapibar i bydła.
Przeprowadź obserwację, aby zbadać jak poruszają się pijawki.
Problem badawczy: Jak porusza się pijawka?
schemat przedstawiający ruch pijawki.
Przeanalizuj poniższy schemat. Zaobserwuj sposób poruszania się pijawki.
Zanotuj swoje odpowiedzi w formularzu. Zweryfikuj hipotezę.
Pierścienice pełnią ważną rolę w przyrodzie...
Pierścienice,
głównie dżdżownice, uczestniczą w tworzeniu i użyźnianiu gleby oraz poprawie jej struktury, przyczyniają się do powstawania próchnicy;
wodne, które prowadzą denny tryb życia i odżywiają się martwą materią organiczną, przyczyniają się do oczyszczania wód;
stanowią cenne źródło pokarmu dla wielu grup zwierząt, np. raków, owadów, ryb, płazów, ptaków i ssaków wpływając na ich liczebność.
... i dla człowieka
pijawki pasożytujące na rybach wyrządzają spore szkody w ich hodowli;
stanowią pokarm dla ryb hodowanych w akwariach;
w leczeniu chorób układu krwionośnego stosuje się substancję pozyskiwaną od pijawek, która zapobiega krzepnięciu krwi.
Do celów leczniczych używa się zwykle 4 gatunków pijawek pochodzących z Europy Wschodniej i Azji. Występująca w Polsce pijawka lekarska, która była stosowana w celach medycznych, w wielu regionach została wytępiona na skutek przełowienia, zmian siedlisk i malejącej liczby żywicieli. Obecnie jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem i objętym całkowitą ochroną.
To ważne!
Pierścienice zamieszkują głównie wody słodkie i słone. Znane są też gatunki lądowe, żyjące w glebie i ściółce.
Pierścienice to zwierzęta o robakowatym ciele złożonym z segmentów (pierścieni).
Pierścienice są: saprofagami (dżdżownice), pasożytami (większość pijawek) lub drapieżnikami (nereida).
Pierścienice żyjące pod ziemią nie mają oczu. Ich odcinek głowowy jest delikatnie zaostrzony, pozbawiony wyrostków, co ułatwia drążenie korytarzy.
Pijawki to pasożyty zewnętrzne. Mają dwie przyssawki, za pomocą których przyczepiają się do żywiciela.
Pierścienice przyczyniają się do użyźniania gleby i oczyszczania zbiorników wodnych.
Na pożegnanie
Wskaż cechy charakterystyczne dla pijawek.
- ciało złożone z segmentów
- odżywianie się szczątkami organicznymi
- odżywianie się krwią innych zwierząt
- obecność narządów czepnych
- brak układu oddechowego
- brak układu pokarmowego
2. 1. segmenty, 2. otwór odbytowy, 3. otwór gębowy, 4. siodełko
3. 1. segmenty, 2. otwór odbytowy, 3. otwór gębowy, 4. siodełko
4. 1. segmenty, 2. otwór odbytowy, 3. otwór gębowy, 4. siodełko
Ułóż zestaw 5 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o pieścienicach. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
Znasz już pierścienice. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.