Nicienie - drapieżniki, saprofagi i pasożyty

Wolno żyjące gatunki nicieni zamieszkują różnorodne środowiska: dna mórz, głębiny oceaniczne, jeziora, glebę, a nawet drewno. Są wśród nich drapieżniki i saprofagi.

Do nicieni należy także wiele pasożytów wewnętrznychpasożyt wewnętrznypasożytów wewnętrznych człowieka i zwierząt np. glista ludzka, owsik i włosień kręty, a roślin, np. mątwik sojowy.

R1IrinAtbXijm

Fotografia mikroskopowa przedstawia na szarym tle wypukłego, szarego nicienia. Jest wygięty w łuk. Jego przednia część znajduje się w lewym dolnym rogu.

Ciało nicieni jest walcowate, na przekroju poprzecznym okrągłe

Nicienie to zwierzęta o robakowatym kształcie bez wyodrębnionej głowy. Ich nieczłonowane ciało jest obłe, zaostrzone na obu końcach i posiada symetrię dwubocznąsymetria dwubocznasymetrię dwuboczną.

Wnętrze ciała nicieni osłania wór powłokowo‑mięśniowy. Otacza go gruby oskórek, który chroni ciało przed niekorzystnymi czynnikami środowiska zewnętrznego. Oskórek jest dość sztywny, dlatego aby zwierzę mogło rosnąć musi się go okresowo pozbywać. Proces ten nazywamy linieniem.

Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym, a kończy otworem odbytowym. Obecność otworu odbytowego jest wielką zdobyczą ewolucyjną nicieni. Dzięki niemu, niestrawione resztki pokarmu mogą być usuwane na zewnątrz.

Nicienie nie mają układu oddechowego ani twardego szkieletu. Ich ciało wypełnia płyn, który nadaje im kształt i sprężystość oraz umożliwia mięśniom wykonywanie ruchów.

Narządy zmysłu pasożytniczych nicieni są silnie uwstecznione, natomiast u form wolno żyjących występują niekiedy drobne oczka.

RoqN3uim8y0Ia

Zdjęcie mikroskopowe przedstawia młodego osobnika i cytrynkowatą cystę - strukturę zawierającą jaja mątwika sojowego. Mątwik to długi nicień o obłym kształcie. Obok niego znajduje się cysta koloru cytrynowego. Ma ona eliptyczny kształt z zaokrąglonymi końcami. Oba obiekty znajdują się na pomarańczowym tle.

Pasożytnicze nicienie mają często jednego żywiciela

Nicienie pasożytnicze zwykle przez całe życie przebywają w ciele żywicielażywicielżywiciela, gdzie wykluły się z jaj. Ich rozwój jest złożonyrozwój złożonyzłożony, a większość nicieni, w odróżnieniu od płazińców, jest zwierzętami rozdzielnopłciowymirozdzielnopłciowośćrozdzielnopłciowymi.

Nicienie wykształciły szereg cech, które są przystosowaniami do pasożytniczego trybu życia.

Glistnica to choroba „brudnych rąk”

• Choroba wywołana jest przez glistę ludzką. Pasożyt ten ma jednego żywiciela, jest nim człowiek.

• Dorosłe samice, żyjące w jelicie cienkim człowieka, składają tam jaja.

• Jaja z rozwijającymi się w nich larwamilarwalarwami wydostają się do środowiska zewnętrznego i mogą zanieczyścić wodę, warzywa lub owoce.

• Po połknięciu zanieczyszczonych warzyw, owoców lub wody, w jelicie człowieka z jaja  uwalnia się larwa, która dostaje się do krwi i trafia wraz z nią do płuc, a następnie do tchawicy.

• Z tchawicy larwa przedostaje się do gardła, a połknięta wraz ze śliną ponownie trafia do jelita. Tam dojrzewa i się rozmnaża.

1

Ćwiczenie 1

RH4HPtPNfjNiS1

Ilustracja przedstawia schematycznie cykl rozwojowy glisty ludzkiej. W centrum znajduje się model anatomiczny człowieka z przedstawionym układem pokarmowym. Wokół kolejne stadia rozwojowe w postaci rysunków. Czarne strzałki wskazują ich kolejność: okrągłe, czerwone jajo z podłużną, brązową larwą, następnie długie, brązowe, spiralne jelito cienkie, ciemno‑brązowa, trójkątna wątroba, różowe, pociągłe serce, jasno‑brązowe, pociągłe płuca, długie, brązowe, spiralne jelito cienkie, dojrzałe płciowo długie, cienkie, żółte glisty ludzkie, okrągłe, zapłodnione jaja glisty ludzkiej, brudne dłonie, obok których znajdują się warzywa i owoce i następnie człowiek z widocznym układem pokarmowym.

Na podstawie schematu cyklu rozwojowego glisty ludzkiej odpowiedz na pytania:
- Jak można się zarazić glistą ludzką?
- Jak zapobiegać zarażeniu glistą?

R1UHYU57YNUqa

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, gdzie mogą się znajdować jaja glisty ludzkiej? Co można zrobić, aby nie trafiły one do organizmu człowieka?

Pokaż odpowiedź

Glistą ludzką można się zarazić poprzez zjedzenie owoców i warzyw, które były zanieczyszczone jajami pasożyta. Jaja można przenieść na żywność także na rękach. Aby zapobieć glistnicy należy przede wszystkim przestrzegać higieny osobistej: myć pod bieżącą wodą warzywa i owoce oraz ręce, zwłaszcza przed posiłkami.

Włosień kręty to groźny pasożyt wielu mięsożerców

R1Qg16CSXqxhZ

Fotografia mikroskopowa przedstawia podłużną cystę włośnia krętego w mięśniu świni. Cysta jest ułożona ukośnie, wzdłuż włókien mięśnia. W środku cysty widać skręconą spiralnie larwę. Jej wielkość można ocenić za pomocą podziałki na dole fotografii: 500 mikrometrów, czyli pół milimetra.

• Włosień kręty ma kilku żywicieli, którymi są mięsożerne ssaki. Wywołuje chorobę zwaną włośnicą.

• Człowiek zaraża się włośniem, zjadając surowe lub niedogotowane mięso, np. sarny lub dzika z larwami pasożyta.

• W jelicie cienkim larwy dorastają do postaci dorosłych.

• Samice rodzą żywe larwy, które wraz z krwią dostają się do różnych mięśni człowieka.

• W mięśniach larwy spiralnie się zwijają. Powodują bóle mięśni i brzucha, biegunkę, gorączkę, silną alergię. Mogą doprowadzić do śmierci żywiciela.

1

Ćwiczenie 2

RKObly2iu0Ymw

Film przedstawia obraz mikroskopowy badanego mięsa dzika ze znajdującymi się w nim osobnikami włośnia krętego. Na filmie przedstawione są liczne długie i cienkie organizmy pasożyta, które się intensywnie poruszają i wiją.

Film przedstawia obraz mikroskopowy badanego mięsa dzika ze znajdującymi się w nim osobnikami włośnia krętego. Na filmie przedstawione są liczne długie i cienkie organizmy pasożyta, które się intensywnie poruszają i wiją.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RKObly2iu0Ymw

Film przedstawia obraz mikroskopowy badanego mięsa dzika ze znajdującymi się w nim osobnikami włośnia krętego. Na filmie przedstawione są liczne długie i cienkie organizmy pasożyta, które się intensywnie poruszają i wiją.

Jednym z najgroźniejszych dla człowieka nicieni jest włosień kręty. Larwy tego pasożyta zagnieżdżają się różnych mięśniach. Jak sądzisz, dlaczego zarażenie tym pasożytem jest groźne dla człowieka? W jaki sposób można uchronić się przed włośnicą?

RqmlmfPLWDwc9

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, co się stanie z narządem, do którego trafi włosień? Przypomnij sobie, w jaki sposób człowiek może się zarazić tym pasożytem.

Pokaż odpowiedź

Larwy, które trafiają do mięśni mogą wywoływać ich bóle oraz poważnie je uszkodzać. Zapobieganie włośnicy polega przede wszystkim na unikaniu zjadania surowego lub niedogotowanego mięsa.

Owsik ludzki jest najczęściej spotykanym pasożytem u dzieci

• Owsik ludzki wywołuje chorobę zwaną owsicą. Chorują na nią zazwyczaj dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.

• Owsik ma tylko jednego żywiciela – człowieka. Żyje w jego jelicie cienkim.

• W nocy dorosłe samice składają jaja w odbycie człowieka, co powoduje nieprzyjemne swędzenie.

• Dziecko drapiąc się, wprowadza jaja pod paznokcie, skąd trafiają na przedmioty w jego otoczeniu. Mogą też zostać przeniesione do ust – dochodzi wtedy do tzw. samozakażenia.

1

Ćwiczenie 3

6,6

R5wPmW8FsRUnH

Ilustracja przedstawia schemat cyklu rozwojowego glisty ludzkiej. W centrum sylwetka człowieka z wrysowanym układem pokarmowym. Wokół kolejne stadia rozwojowe w postaci rysunków. Czarne strzałki wskazują ich kolejność: larwa w jaju, jelito cienkie, wątroba, serce, płuca, jelito cienkie, dojrzałe płciowo glisty ludzkie, zapłodnione jaja glisty ludzkiej, brudne dłonie, warzywa i owoce.

R1f0sndL2v8Ui

Na schemacie przedstawiono cykl rozwojowy owsika. Numerem jeden oznaczone są jaja, owalne kształty ze znajdującą się wewnątrz larwą owsika – krętym nicieniem koloru pomarańczowego. Wnikają one do organizmu człowieka poprzez jamę ustną, a następnie w jelicie cienkim wylęgają się larwy, które osiągają dojrzałość płciową w jelicie ślepym. Samice są zaznaczone jako grubsze, podłużne stworzenia, natomiast samca zobrazowano jako cienki, długi organizm. Po kopulacji samce giną a zapłodnione samice wędrują do odbytu. Tam składają jaja, a następnie wypełzają przez otwór odbytowy i cykl się zamyka – jaja trafiają do organizmu żywiciela poprzez jamę ustną.

Na podstawie powyższych schematów porównaj cykl rozwojowy owsika i glisty. Podaj po jednym podobieństwie i różnicy między nimi.

Ilustracja powiększy się, gdy na nią klikniesz.

RB2Bs7yNkLgqW

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, ilu żywicieli ma glista i owsik. Gdzie przebywają postaci dorosłe pasożytów?

Pokaż odpowiedź

Owsik ludzki i glista mają tylko jednego żywiciela - człowieka. W odróżnieniu od glisty owsiki żyją w jelicie grubym, a nie cienkim.

Nicienie odgrywają ważną rolę w przyrodzie...

Nicienie:

• żyjące w glebie odgrywają ważną rolę w jej tworzeniu;

• wszystkie  wolno żyjące są ważnym pokarmem dla wielu ślimaków, skorupiaków i niektórych kręgowców, np. kreta, różnych ryb.

... i dla człowieka

• Nicienie pasożytnicze zagrażają zdrowiu zwierząt i człowieka oraz powodują znaczne straty w uprawach roślin.

R1Gud6CNea1Zp

Fotografia przedstawia buraka cukrowego, leżącego na trawie. Ma sercowaty kształt i szaro – brunatną barwę. U dołu buraka wyrasta gęsta kępa korzeni przybyszowych. To oznaka, że zaatakował go mątwik burakowy.

To ważne!

• Nicienie są robakami o wydłużonym, nitkowatym, nieczłonowanym ciele, które w przekroju mają kształt okrągły.

• Większość nicieni, jak np. glista ludzka, owsik ludzki, włosień kręty, to organizmy pasożytnicze, żyjące w układzie pokarmowym żywiciela.

• Zapobieganie chorobom pasożytniczym polega przede wszystkim na dbaniu o higienę (częste mycie rąk, mycie warzyw i owoców pod bieżącą wodą) oraz unikaniu spożywania surowego lub niedogotowanego mięsa.

• Nicienie stanowią pożywienie dla innych zwierząt, odgrywają rolę w tworzeniu gleby i obiegu materii w przyrodzie. Są przyczyną chorób człowieka, zwierząt i roślin.

Na pożegnanie

1

Ćwiczenie 6

RcAs1onauCl5T

Na planszy widoczna jest ilustracja modelu człowieka z układem pokarmowym. Do jego ust skierowana jest strzałka, która wychodzi od różowej świni i czerwono‑żółtego, owalnego jaja nicienia. Z żołądka skierowana jest strzałka do różowego, pozawijanego nicienia, od niego do pociągłych, różowych przedstawicieli, męskiego i żeńskiego, nicieniów, dalej do zgiętego, krótkiego, czerwonego osobnika i następnie do owalnego jaja nicienia.

R1QTqF7dkAdaK

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na drogę zarażenia tym pasożytem przez człowieka i miejsce bytowania larw.

Pokaż odpowiedź

Ten nicień wywołuje włośnicę, która objawia się bólami mięśni, brzucha, biegunką, gorączką i alergią.

Przystosowania tego nicienia do pasożytnictwa:

• pokrycie ciała oskórkiem,

• niewielkie rozmiary,

• obecność aparatów czepnych (warg),

• redukcja narządów zmysłów,

• brak układu oddechowego, oddychanie beztlenowe,

• produkowanie dużej liczby jaj.

R14WiT2Shp3lc

Ćwiczenie 6

Wskaż punkty, które charakteryzują przystosowanie nicienia do pasożytnictwa.