Budowa komórki

Czy wiesz, że organizm człowieka składa się z wielu bilionów komórek, a każda stanowi bardzo skomplikowany układ ściśle współpracujących elementów? Chociaż wszystkie komórki przeprowadzają podobne procesy życiowe różnią się między sobą kształtem i szczegółowymi funkcjami.

Komórka to podstawowy element budujący organizm

KomórkikomórkaKomórki to podstawowe elementy budujące każdy organizm. Niektóre organizmy –głównie bakterie – zbudowane są z pojedynczej komórki, dlatego określa się je jako jednokomórkowe. Rośliny i zwierzęta są natomiast organizmami wielokomórkowymi, zbudowanymi z ogromnej liczby komórek o różnej wielkości,  kształtach i funkcjach.

RRqShp5NmePTH

Ilustracja przedstawia dwie plansze z obrazami różnych kształtów komórek. Po lewej znajduje się plansza, przedstawiająca w kolorze żółtym, okrągłe, nieregularne, pociągłe i prostokątne komórki roślinne. Po prawej znajduje się plansza, przedstawiająca w kolorze fioletowym, pociągłe, w kształcie dysku, okrągłe z wypustkami, owalne komórki zwierzęce.

Najmniejszymi komórkami są komórki bakterii, natomiast największe komórki występują u roślin – włókno konopi może osiągać długość nawet 50 cm.

Wszystkie komórki składają się z mniejszych elementów. Jednym z nich jest jądro komórkowejądro komórkowejądro komórkowe– ze względu na jego obecność lub brak, organizmy dzieli się na bezjądrowe, czyli takie, które go nie posiadają (bakterie) i jądrowe, których komórki mają jądro komórkowe (protisty, rośliny, zwierzęta, grzyby).

Komórka zwierzęca, roślinna i grzybowa zawierają jądro komórkowe

Komórki roślin, zwierząt i grzybów wykazują wspólny plan budowy.

RDSODdt7pYPLB

Ilustracja przedstawia porównanie budowy komórki roślinnej i zwierzęcej. W komórkach są wrysowane i podpisane organella komórkowe. Komórkę zwierzęcą otacza błona komórkowa. W środku znajdują się cytoplazma, okrągłe jądro komórkowe i mitochondria. Komórkę roślinną otacza ściana komórkowa, pod którą znajduje się błona komórkowa. Wnętrze komórki wypełnia cytoplazma. Znajdują się tam organella: okrągłe jądro komórkowe, mitochondrium, chloroplasty i wodniczka.

• Wszystkie składniki komórki otacza błona komórkowabłona komórkowabłona komórkowa. Często nazywa się ją „strażnikiem komórki”, odpowiada bowiem za ochronę jej wnętrza przed czynnikami zewnętrznymi. Jest elastyczna, dlatego umożliwia niektórym komórkom zmianę kształtu.

• CytoplazmacytoplazmaCytoplazma to półpłynna, galaretowata substancja wypełniająca wnętrze komórki. W niej znajdują się elementy budujące komórkę, tzw. organelle. Cytoplazma wraz z organellami jest miejscem gdzie zachodzą niezbędne do życia reakcje chemiczne.

• Jądro komórkowe jest najczęściej kulistą strukturą otoczoną przez cytoplazmę. Przechowuje ono DNA, które zawiera informacje na temat budowy i funkcjonowania komórki. Dzięki temu jądro kieruje wszystkimi jej czynnościami życiowymi.

• MitochondriamitochondriumMitochondria składają się z dwóch błon, z których wewnętrzna jest silnie pofałdowana. Te organelle są nazywane centrami energetycznymi komórki, ponieważ zachodzi w nich oddychanie komórkowe - proces, który polega na uwalnianiu energii z substancji pokarmowych.

• W cytoplazmie występują też rybosomy, czyli drobne struktury przypominające ziarenka, które biorą udział w produkcji białkabiałkabiałka.

• WakuolewakuolaWakuole to pęcherzyki wypełnione różnymi substancjami. W komórkach zwierzęcych wakuole nazywane są wodniczkami. W wakuolach gromadzone są substancje zapasowe, a także substancje szkodliwe, które mogą być później usuwane poza komórkę.

Ciekawostka

Barwniki nadające kolor liściom czerwonej kapusty, korzeniom buraka czerwonego czy śliwkom to związki wchodzące w skład soku komórkowegosok komórkowysoku komórkowego wypełniającego wakuole.

R1FFSeTDYRl36

Ilustracja przedstawia wakuole. Okrągłe, szare pęcherzyki mają wewnątrz wybarwione na purpurowo, okrągłe wakuole.

Komórka roślinna otoczona jest ścianą komórkową

• W komórce roślinnej występują wszystkie składniki typowe dla komórek zwierzęcych, a dodatkowo także chloroplastychloroplastychloroplasty i ściana komórkowaściana komórkowaściana komórkowa.

• Chloroplasty zawierają zielony barwnik – chlorofil. Zachodzi w nich proces fotosyntezy, podczas którego wytwarzane są substancje pokarmowe.

• Komórki roślinne okryte są nie tylko błoną komórkową, ale także sztywną ścianą komórkową. Jest ona zbudowana z cukrucukrycukru – celulozycelulozacelulozy. Można ją porównać do pudełka nadającego kształt komórce. Ściana zabezpiecza komórkę przed wnikaniem drobnoustrojów chorobotwórczych oraz przed uszkodzeniem.

Komórki grzybów mają cechy komórek roślinnych i zwierzęcych

• Komórki grzybowe posiadają wszystkie organelle typowe dla komórek zwierzęcych.

• Dodatkowo, podobnie jak komórki roślinne, otoczone są ścianą komórkową. Jest ona zbudowana z cukru - chitynychitynachityny.

• W przeciwieństwie do komórek roślinnych komórki grzybów nie posiadają chloroplastów, przez co grzyby są organizmami cudzożywnymi.

Komórki bakteryjne są bezjądrowe

RqYJgRR6tzd07

Ilustracja przedstawia komórkę bakterii, która ma owalny kształt i brązowy „ogonek”, czyli rzęskę. Części komórki bakterii oznaczono różnymi kolorami. Od zewnątrz błękitna otoczka śluzowa, pod nią liliowa ściana komórkowa i pomarańczowa błona komórkowa. Cytoplazmę we wnętrzu komórki ukazano w kolorze beżowym z ciemniejszymi grudkami, które symbolizują rybosomy. W środku komórki przedstawiono cząsteczkę kwasu nukleinowego w postaci splątanej nici w kolorze szafirowym.

• Komórka bakterii nie zawiera jądra komórkowego. Jego funkcję pełni nić DNA zanurzona w cytoplazmie.

• Bakterie, podobnie jak wszystkie komórki, mają błonę komórkową, rybosomy i cytoplazmę.

• Ściana komórkowa bakterii składa się z innych substancji niż w komórkach roślinnych i grzybowych, a na jej powierzchni może dodatkowo występować otoczka śluzowa chroniąca komórkę przed wyschnięciem.

• U bakterii nie występują mitochondria, chloroplasty i wakuole.

• Niektóre bakterie mają kurczliwe rzęski, dzięki którym mogą się poruszać.

R8ViChJkHU909

Ilustracja przedstawia okrągłe komórki gronkowca złocistego. Komórki są fioletowe znajdują się na brązowej pofałdowanej powierzchni.

To ważne!

• Organizmy – ze względu na obecność lub brak jądra komórkowego w komórkach – dzieli się na bezjądrowe i jądrowe.

• W komórce zwierzęcej występują takie struktury komórkowe, jak: błona komórkowa, cytoplazma, jądro komórkowe, mitochondrium, rybosomy i wakuole nazywane wodniczkami.

• Komórka roślinna – w odróżnieniu od zwierzęcej – ma dodatkowo chloroplasty i  ścianę komórkową zbudowaną z celulozy.

• Komórka grzybowa jest podobna do komórki zwierzęcej, ale ma ścianę komórkową zbudowaną z chityny.

• Komórka bakterii nie ma jądra komórkowego ani organelli komórkowych.

• Błona komórkowa ochrania wnętrze komórki przed czynnikami zewnętrznymi oraz uczestniczy w transporcie substancji między komórką a środowiskiem.

• Cytoplazma wypełnia wnętrze komórki, stanowi środowisko, w którym zachodzą przemiany chemiczne.

• Jądro komórkowe przechowuje DNA.

• W mitochondriach zachodzi uwalnianie energii z substancji odżywczych.

• Rybosomy uczestniczą w produkcji białek.

• Ściana komórkowa nadaje kształt komórce i pełni funkcje ochronne.

• Chloroplasty zawierają chlorofil, barwnik, dzięki któremu zachodzi proces fotosyntezy.

• Wakuole pełnią funkcje magazynu substancji zapasowych i szkodliwych.

Na pożegnanie