RbKYAleLh6Y9y
Baner przedstawia czterech przedstawicieli stawonogów. Od lewej: czerwony krab, ważka o czerwonym tułowiu z brązowymi akcentami na skrzydłach, brązowego pajęczaka o brązowym ciele i widocznych 8 długich odnóżach oraz jasną ośmiornicę o czerwono‑brązowych plamkach i zielonych oczach.

Bezkręgowce: od stawonogów do mięczaków

Przykładowy przedstawiciel: skorupiaków, owadów, pajęczaków i mięczaków.
Źródło: Hans Hillewaert, Ewa Rauner, Bruce Marlin, licencja: CC BY 3.0.

Stawonogi

Do stawonogów należy ponad 1,3 mln gatunków. Są najliczniejszą grupą zwierząt na Ziemi. Wykazują one duże zróżnicowanie pod względem budowy zewnętrznej i wewnętrznej. Zasiedlają wszystkie środowiska: wody słone, słodkie oraz ląd.

Wśród stawonogów wyróżnia się skorupiaki (np. raki, kraby, stonogi), pajęczaki (np. pająki, kleszcze, skorpiony) i owady (np. pszczoły, mrówki, chrząszcze).

R18X8BiGSPooP1
Film pod tytułem Przystosowania stawonogów do życia w różnych środowiskach.
Przystosowania stawonogów do życia w różnych środowiskach.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R18X8BiGSPooP

Przystosowania stawonogów do życia w różnych środowiskach.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film pod tytułem Przystosowania stawonogów do życia w różnych środowiskach.

1
Ćwiczenie 1
Rj7HQrSwzovrS
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
R1bfxhVjz3wE9
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 3
R1MZVnjLMozdC
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wszystkie stawonogi mają wspólne cechy budowy

Cechą szczególną stawonogów jest budowa odnóży podzielonych na człony, które są połączone stawamistawstawami. Stąd pochodzi ich nazwa.

Ciało stawonogów jest zwykle dwubocznie symetryczne, podzielone na głowę, tułów i odwłokodwłokodwłok. U owadów głowa i tułów są rozdzielone, u skorupiaków i pajęczaków nieruchomo połączone, tworząc głowotułówgłowotułówgłowotułów.

R14LFEyRKNMnC1
Widoczna jest ilustracja podzielona na trzy części. Po lewej stronie widoczny jest czerwony skorupiak, jego ciało składa się z krótkiego głowotułowia i długiego odwłoku. Od strony głowy widoczne jest rostrum, po którego bokach znajdują się oczy. Na środku widoczny jest pajęczak, ciało owego zwierzęcia, również podzielone jest na głowotułów, na którego wierzchu widoczne są czarne oczy, i duży, brązowo-żółty odwłok. Zwierzę posiada długie, jasnożółte odnóża. Po stronie prawej dostrzegalny jest owad, którego ciało składa się z głowy, tułowia i odwłoka, koloru czerwono-zielonego. Ma długie odnóża skoczne oraz skrzydła sięgają za odwłok.
Porównanie budowy zewnętrznej ciała skorupiaków, pajęczaków i owadów
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciało stawonogów pokryte jest chitynowym oskórkiem, u niektórych skorupiaków wysyconym dodatkowo związkami wapnia, które nadają mu dużą twardość. Pełni on funkcję szkieletu zewnętrznego, stanowi miejsce przyczepu mięśni, chroni narządy wewnętrzne przed urazami mechanicznymi oraz przed wyschnięciem (w przypadku form lądowych).

Pancerz zewnętrzny uniemożliwia stawonogom ciągły wzrost. Dlatego zwiększają one rozmiary tylko w okresie linienialinienielinienia. Wtedy stary oskórek jest zrzucany i zastępowany nowym, bardziej miękkim i nieco większym od poprzedniego. Zanim znów stwardnieje, zwierzę intensywnie rośnie.

R1AYKLN2BojiP
Film przedstawia linienie owada.
Linienie owada
Źródło: Cheeky Tam, Youtube, licencja: CC BY-SA 3.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1AYKLN2BojiP

Linienie owada
Źródło: Cheeky Tam, Youtube, licencja: CC BY-SA 3.0.

Film przedstawia linienie owada.

R15I7huXkIH7T1
Schemat przedstawia podział stawonogów na trzy grupy: skorupiaki, pajęczaki, owady. W pomarańczowych czworokątach znajdują się syntetyczne opisy każdej z grup. Pod każdą z grup dodatkowo pomarańczowe tabliczki z nazwami grup, które będą dalej opisywane. Na górze znajduje się tabliczka z napisem: STAWONOGI- członowane odnóża o członach połączonych stawami- segmentowane ciało- szkielet zewnętrzny. Od tej tabliczki odchodzą trzy kreski do tabliczek znajdujących się poniżej, kolejno, od lewej:SKORUPIAKI- 2 pary czułków- najczęściej pięć par odnóży krocznych- głowotułów i odwłok- najczęściej wodny tryb życiaraki, kraby, rozwielitkiPAJĘCZAKI- brak czułków- 4 pary odnóży krocznych- głowotułów i odwłok- zwykle lądowy tryb życiapająki, kosarze, skorpionyOWADY- jedna para czułków-3 pary odnóży krocznych- głowa, tułów, odwłok- mogą występować skrzydła: jedna lub 2 pary- najczęściej lądowy tryb życiamotyle, błonkówki, ważki, chrząszcze, pluskwiaki
Podział stawonogów
Źródło: Anna Jasnos, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RmUJLyKztQO81
Wykorzystując narzędzie „Kreator krzyżówek” zbuduj krzyżówkę dotyczącą wspólnych cech wszystkich stawonogów.
RTXjYNwQAl6KI
Ćwiczenie 4
Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.

To ważne!

  • Stawonogi to zwierzęta o segmentowanym ciele i członowanych odnóżach, których elementy są połączone za pomocą stawów.

  • Mają ciało pokryte chitynowym oskórkiem, podzielone na głowę, tułów i odwłok (u owadów) lub głowotułów i odwłok (u skorupiaków i pajęczaków).

Na pożegnanie

RYDyvwZGShwMe
Ćwiczenie 5
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R5ws583j2Bf3Y
Ćwiczenie 6
Wskaż cechy, które są wspólne dla wszystkich stawonogów.
Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
R6aN3Xw1qYeOd
Ćwiczenie 7
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RHAaO06h8YMxN
Ćwiczenie 8
Uzupełnij tabelę charakteryzującą stawonogi pod względem budowy ich ciała.
Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
RgTxcSLi9wgSu
Ćwiczenie 9
Zdecyduj, którego ze stawonogów dotyczy poniższy opis. Wybierz poprawną odpowiedź. Żyje na lądzie. Prowadzi osiadły tryb życia. Jego ciało pokryte jest pancerzem, w skład którego wchodzi chityna. Nie posiada czułków. Ciało składa się z głowotułowia i odwłoka. Z głowotułowia odchodzą cztery pary odnóży. Jest to zwierzę drapieżne.
Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
RxE7a03uLaLCK
Ćwiczenie 10
Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.
Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Ułóż zestaw 4 zadań, sprawdzających wiedzę na temat stawonogów dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.

R8V4S8b7Q8kIu
Polecenie 2

Znasz już cechy stawonogów. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i sprawdź, czy poprawnie pogrupowałaś/eś słowa kluczowe.

staw
staw

ruchome połączenie części szkieletu u stawonogów; odnóża zbudowane są z krótkich odcinków połączonych stawami

odwłok
odwłok

tylna część ciała stawonoga; u owadów połączona z tułowiem, a u skorupiaków i pajęczaków z głowotułowiem

głowotułów
głowotułów

połączenie głowy i tułowia w jeden odcinek połączony z odwłokiem; występuje u skorupiaków i pajęczaków

linienie
linienie

u stawonogów – okresowe zrzucanie zewnętrznej, twardej powłoki ciała

Na dobry początek
Skorupiaki i pajęczaki