Skorupiaki i pajęczaki

Nazwa stawonogów pochodzi od ich członowanych odnóży połączonych stawamistawstawami. Ciało stawonogów jest dwubocznie symetryczne i podzielone na części zwane segmentami. Są to głowa, tułów i odwłok, a u niektórych gatunków głowa i tułów zlewają się ze sobą, tworząc głowotułów. Do stawonogów należą m.in. skorupiaki i pajęczaki.

R1Df8hbxaOU53

Ilustracja przedstawia budowę zewnętrzną skorupiaka i pająka. Skorupiak reprezentowany jest przez kraba. Ma on ciało złożone z: 1. dwóch par czułków, 2. pięciu par odnóży krocznych (z czego pierwsza, przednia para przypomina swoją budową szczypce), 3. segmentowanego głowotułowia oraz 4. segmentowanego odwłoka. Pająk ma: 1. cztery pary długich odnóży krocznych (dwie pary przednie i dwie pary znajdujące się pomiędzy głowotułowiem a odwłokiem), 2. stożkowaty głowotułów, na którym znajdują się niewielkie, proste nogogłaszczki przypominające rogi oraz niewielkie szczękoczułki i 3. owalny odwłok złożony z segmentów.

Skorupiaki

Do skorupiaków należą organizmy zarówno bardzo drobne, żyjące w planktonie (rozwielitki, oczliki), jak i duże, okryte, grubym i twardym pancerzem (raki, kraby i homary). Większość z nich to zwierzęta wodne, tylko nieliczne żyją na lądzie. Są w wśród nich drapieżniki, saprofagi, filtratory, a także pasożyty.

Pancerz skorupiaków jest przekształconym oskórkiem

U skorupiaków, segmenty głowy i tułowia zwykle zrastają się ze sobą tworząc głowotułów, natomiast segmenty tylnej części ciała pozostają wolne tworząc odwłok. Na powierzchni ciała  występuje wytrzymały chitynowy pancerz zawierający dużą ilość związków wapnia.

W przedniej części głowotułowia występują umieszczone na słupkach oczy, poniżej których znajdują się dwie pary czułkówczułkiczułków służących do odbierania bodźców dotykowych.

Skorupiaki posiadają wiele par odnóży, które wyrastają z głowotułowia i odwłoka. Odnóży krocznych jest najczęściej  5 par, przy czym pierwsza może być zakończona szczypcami. Inne odnóża mogą służyć do pływania - są to tzw. odnóża pływne. Są one z reguły spłaszczone i mogą na nich znajdować się skrzela, które są narządami oddechowymi. Gatunki o niewielkich rozmiarach prowadzą wymianę gazową przez całą powierzchnię ciała.

RKkRvBdCVvOBx

Ilustracja przedstawia sylwetkę raka szlachetnego w ciemnoczerwonym kolorze. U góry pierwsza para odnóży krocznych przekształconych w duże, pociągłe szczypce. Widoczny jest długi, szeroki głowotułów, z niedużymi, czarnymi oczami, długimi czułkami oraz czterema parami krótkich, cienkich odnóży krocznych. Na tyle swojego ciała rak posiada długi, szeroki odwłok składający się z wielu, płaskich segmentów.

Znaczenie skorupiaków

• Skorupiaki planktoniczne, jak rozwielitki czy oczliki, a także tworzące ławice kryle,  są źródłem pokarmu dla wielu gatunków zwierząt – głównie ryb, ptaków i ssaków.

• Gatunki drapieżne, jak raki, kraby i homary, regulują liczebność zwierząt wodnych, głównie mięczaków, owadów i ich larw oraz innych skorupiaków.

• Niektóre skorupiaki, np. raki, krewetki, homary, langusty, są cenione ze względu na walory smakowe i często konsumowane, zwłaszcza w krajach z dostępem do morza lub oceanu.

• Niektóre skorupiaki służą jako wskaźniki czystości wód.

Galeria zdjęć skorupiaków

Ciekawostka

Skorupiakiem lądowym jest stonoga, która ma nie 100, a tylko 14 odnóży krocznych. Żywi się szczątkami roślin i zwierząt. Zamieszkuje wilgotne, ciemne środowiska. Można ją spotkać w piwnicach, opuszczonych domostwach, pod korą drzew.

Ludzie często błędnie nazywają stonogami inne stawonogi – krocionogi.

RJ0wKau8nF785

Fotografia w dużym zbliżeniu przedstawia z góry szarobrązową stonogę. Zwierzę znajduje się na szczątkach drewna. Część głowowa z długimi czułkami skierowana w prawo. Ciało owalne, pokryte pancerzem, z wyraźnymi segmentami.

Pajęczaki

Pajęczaki są zwierzętami głównie lądowymi. Większość z nich to groźni drapieżnicy, ale znane są również gatunki pasożytnicze i saprobionty.

Odnóża pajęczaków wyrastają tylko z głowotułowia

Ciało pajęczaków zbudowane jest z głowotułowia i odwłoka, które utworzone są ze zrośniętych segmentów. Na głowotułowiu występują 4 pary odnóży krocznych, oczy oraz odnóża gębowe: szczękoczułki i nogogłaszczki.  Odnóża gębowe służą do chwytania i przytrzymywania ofiary, rozdrabniania pokarmu; pełnią też rolę narządu dotyku. Nogogłaszczki nakłuwają ciało zdobyczy i wprowadzają do niego jad. Często są używane do walki z napastnikami.

RVTMfmD1QcTZ1

Ilustracja przedstawia schematycznie budowę pająka tygrzyka paskowanego. Głowotułów szary, owalny odwłok czarny w żółte, nieregularne pasy. Po obu stronach po cztery odnóża kroczne, beżowe, cieniowane. Z przodu odnóża gębowe i widocznych 8 czarnych oczek.

Wymiana gazowa u pajęczaków zachodzi przez całą powierzchnię ciała lub odbywa się za pomocą charakterystycznych narządów - płucotchawekpłucotchawkipłucotchawek. Są to silnie ukrwione fragmenty jamy ciała, do których prowadzi niewielki otwór w pancerzu - przetchlinkaprzetchlinkaprzetchlinka.

W odwłoku pająków, po brzusznej stronie, znajdują się kądziołki przędnekądziołki przędnekądziołki przędne. Mają tam ujścia gruczołów przędnych, produkujących ciekłą, białkową substancję, która po zetknięciu z powietrzem krzepnie w postaci nici pajęczej. Pajęczyna służy do budowy sieci łownych złożonych z dwóch rodzajów nici: sprężystych nici konstrukcyjnych i lepkich, oplatających ciało ofiary, do odbywania lotów (babie latobabie latobabie lato) oraz budowania zbiorników powietrza (topik) lub gniazd i kokonów, do wnętrza których składane są zapłodnione jaja.

Skorpiony posiadają na końcu odwłoka charakterystyczny kolec jadowy, dzięki któremu drapieżnik uśmierca ofiarę.

Do pajęczaków należą pospolite u nas pająki i kosarze (pajęczaki o silnie skróconym ciele i bardzo długich, cienkich odnóżach) oraz spotykane w strefach cieplejszych niż nasza skorpiony o potężnych, przypominających szczypce raka, odnóżach gębowych. Pajęczakami są również drobne, powodujące często alergię roztocza oraz pasożytnicze kleszcze i świerzbowce.

Galeria zdjęć pajęczaków

Ciekawostka

Pajęczaki oddychają tlenem atmosferycznym, dlatego żyjący pod wodą pająk topik, by przeżyć, musi zgromadzić zapasy powietrza. W tym celu wynurza nad powierzchnię pokryty włoskami odwłok i chowa się do wody. Do włosków przyczepiają się banieczki powietrza, które topik przenosi pod kopulastą sieć rozpiętą na roślinach wodnych. Przyniesione pęcherze powietrza zdejmuje z siebie dopiero, gdy znajduje się pod pajęczyną. Z nagromadzonego gazu powstaje bańka o objętości kilku centymetrów sześciennych, w której pająk bytuje, przechodzi linienielinienielinienie i składa jaja.

R1RP1nbv9P1Rr

Fotografia przedstawia kulisty twór na roślinie podwodnej, z brązowym pająkiem u dołu. To pajęczyna topika, wypełniona powietrzem. Na owłosionym ciele pająka u dołu błyszczący pęcherzyk powietrza.

Pajęczaki pasożytnicze

• Do pajęczaków należą kleszcze – pasożyty zewnętrzne, które przenoszą ciężkie choroby, np. podobną do malarii babeszjozę, kleszczowe zapalenie mózgu czy boreliozę.

• Kleszcze występują na obrzeżach lasów liściastych i mieszanych, na polanach, w zaroślach i trawach do wysokości 1,5 m. Przesiadują na spodniej stronie liści, głównie na ich końcach lub na gałęziach w pobliżu ścieżek dzikich zwierząt, skąd są zbierane przez przeciskające się w gęstwinie ofiary.

RxT5M3VTlVdcJ

Fotografia przedstawia w dużym zbliżeniu pionowo czerwono – czarnego kleszcza na zielonym liściu z kolcami na brzegach. U góry owalnego głowotułowia odnóża gębowe pajęczaka są złożone razem.

• Aby uniknąć tych pasożytów, na wycieczkę do lasu trzeba zakładać odzież z długimi rękawami i nogawkami oraz nakrycie głowy, a po powrocie zmienić odzież oraz skontrolować, czy na ciele nie ma nieproszonych gości.

• Czasem łatwo przeoczyć kleszcze, gdyż larwy mogą mieć ledwo 1 mm długości. Gdy okaże się, że kleszcz wczepił się, należy usunąć go szybkim ruchem, chwytając tuż przy skórze.

• Nie należy smarować kleszcza tłuszczem, przypalać ani wykręcać, gdyż podrażniony może zwrócić do rany ślinę wraz z zarazkami.

• Trzeba pamiętać, że nie każdy kleszcz przenosi drobnoustroje chorobotwórcze, a ryzyko ich wstrzyknięcia, jeśli kleszcz żerował mniej niż dobę, jest niewielkie. Mimo to miejsce ukąszenia trzeba obserwować.

• Pojawienie się kolistego zaczerwienienia skóry wokół ranki oraz objawy podobne do przeziębienia: bóle głowy i kończyn, uczucie ogólnego rozbicia, rzuty gorączki wymagają konsultacji lekarskiej.

R1dIshW5Strg0

Fotografia mikroskopowa przedstawia okrągłego, beżowego świerzbowca. U góry w środku część głowowa z czarnymi liniami. Po jej obu stronach po dwa stożkowate, segmentowane odnóża. Na ciele rzadkie, sterczące włoski oraz cztery niewielkie kuliste odnóża z długimi wyrostkami.

• Inne pajęczaki, które mogą być groźne dla człowieka, to mikroskopijne roztocza żyjące w kurzu domowym, pościeli, materacach. Żywią się szczątkami organicznymi. Ich odchody przyczyniają się do występowania alergii, których objawami są katar, kaszel, astma oskrzelowa, zapalenie skóry.

• Do grupy roztoczy należy też świerzbowiec ludzki. Mierzy ok. 0,4 mm. Drąży w naskórku kanaliki, żywi się tkankami, powoduje silne swędzenie. Wywołuje świerzb, bardzo zakaźną chorobę przenoszoną przez kontakt bezpośredni.

To ważne!

• Ciało skorupiaków i pajęczaków podzielone jest na głowotułów i odwłok.

• Skorupiaki to stawonogi żyjące głównie w wodzie. Posiadają twardy, chitynowy pancerz, wysycony związkami wapnia oraz wiele par odnóży, położonych na głowotułowiu i odwłoku.

• Pajęczaki to stawonogi żyjące głównie na lądzie. Posiadają 4 pary odnóży krocznych, położonych na głowotułowiu.

• Skorupiaki oddychają zwykle za pomocą skrzeli tlenem rozpuszczonym w wodzie, a pajęczaki tlenem atmosferycznym przy pomocy płucotchawek.

Na pożegnanie

Ćwiczenie 6

RFxYupxuk90Yf

R1Jb7bCJ76U4D

Na ilustracji przedstawiono budowę zewnętrzną raka szlachetnego. Rozpoznaj struktury oznaczone cyframi 1-7. Wpisz właściwą nazwę przy cyfrze. 1 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
2 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
3 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
4 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
5 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
6 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
7 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce

Na ilustracji przedstawiono budowę zewnętrzną raka szlachetnego. Rozpoznaj struktury oznaczone cyframi 1-7. Wpisz właściwą nazwę przy cyfrze. 1 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
2 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
3 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
4 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
5 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
6 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce
7 - 1. oko, 2. odnóża odwłokowe, 3. odnóża kroczne, 4. czułek, 5. odwłok, 6. głowotułów, 7. szczypce

RMSPQbQQg4gKQ

Ćwiczenie 6

Wskaż narządy występujące u raka. Możliwe odpowiedzi: 1. Odnóża odwłokowe, 2. Wyodrębniona głowa, 3. Czułki, 4. Szczypce