Obserwacja czynności życiowych wróbla domowego i bogatki zwyczajnej w karmniku (film bez dźwięku)
Źródło: Antoni Bednarczyk, YouTube, edycja: Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.
Film przedstawia czynności życiowe wróbla domowego i bogatki zwyczajnej w karmniku.
1
Ćwiczenie 1
Na podstawie powyższego filmu uzasadnij dlaczego wróble zaliczamy do organizmów żywych?
RAqWNicjPlanm
Co odróżnia wróbla od elementu nieożywionego, np. kamienia?
Wróble się poruszają i zjadają pokarm, czyli się odżywiają.
Wszystkie organizmy wykonują te same czynności życiowe
Należą do nich: ruch, odżywianie się, wzrost i rozwój, oddychanie, wydalanie, reagowanie na bodźce oraz rozmnażanie.
R5G1O016PgUPu
Ilustracja przedstawia osiem czworokątów w różnych kolorach. W każdym z nich znajduje się nazwa czynności życiowej organizmów. Kiedy najeżdża się kursorem na napis, rozwija się opis czynności życiowej. Drugie kliknięcie powoduje zwijanie opisu. Pierwszy od lewej jest ruch, czyli przemieszczanie organizmów lub ich organów w celu zdobywania pokarmu i ochrony przed niebezpieczeństwem. Wzrost i rozwój to zwiększanie masy i rozmiarów organizmów, u roślin obywa się przez całe życie, a u zwierząt w okresie młodości. Kolejna czynność życiowa to reakcja na bodźce, która umożliwia organizmom przystosowanie się do zmiennych warunków środowiska. Odżywianie to dostarczanie organizmowi składników pokarmowych. Oddychanie służy uwalnianiu energii, potrzebnej organizmowi do życia. Wydalanie to usuwanie z organizmu niepotrzebnych lub szkodliwych substancji, powstających w komórkach. Rozmnażanie służy zwiększeniu liczby organizmów tego samego gatunku. Ostatnią czynnością jest oddychanie. Umożliwia ono uwalnianie z pokarmu energii potrzebnej organizmowi do życia.
Ilustracja przedstawia osiem czworokątów w różnych kolorach. W każdym z nich znajduje się nazwa czynności życiowej organizmów. Kiedy najeżdża się kursorem na napis, rozwija się opis czynności życiowej. Drugie kliknięcie powoduje zwijanie opisu. Pierwszy od lewej jest ruch, czyli przemieszczanie organizmów lub ich organów w celu zdobywania pokarmu i ochrony przed niebezpieczeństwem. Wzrost i rozwój to zwiększanie masy i rozmiarów organizmów, u roślin obywa się przez całe życie, a u zwierząt w okresie młodości. Kolejna czynność życiowa to reakcja na bodźce, która umożliwia organizmom przystosowanie się do zmiennych warunków środowiska. Odżywianie to dostarczanie organizmowi składników pokarmowych. Oddychanie służy uwalnianiu energii, potrzebnej organizmowi do życia. Wydalanie to usuwanie z organizmu niepotrzebnych lub szkodliwych substancji, powstających w komórkach. Rozmnażanie służy zwiększeniu liczby organizmów tego samego gatunku. Ostatnią czynnością jest oddychanie. Umożliwia ono uwalnianie z pokarmu energii potrzebnej organizmowi do życia.
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, Michał Szymczak, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
Wszystkie istoty zamieszkujące naszą planetę mają takie cechy, którymi różnią się od materii nieożywionej.
R12JZQt4xWc8Y
Wyjaśnij, czy żaba, zimą zapadająca w stan odrętwienia, jest istotą żywą. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Jakie cechy charakteryzują organizm? Czym się on różni od martwego przedmiotu?
Żaba, zimą zapadająca w stan odrętwienia, wykazuje cechy istoty żywej. Niektóre gatunki zwierząt zapadają w stan odrętwienia zimą, aby spowolnić swoje funkcje życiowe w celu mniejszego zużycia energii. Wciąż jednak oddychają i odbierają bodźce, a po przebudzeniu mają zdolność do rozmnażania, odżywiania, wydalania, poruszania się oraz wzrostu i rozwoju.
Dzięki poruszaniu się i wzrostowi łatwo odróżnić istoty żywe od materii nieożywionej
Ruch jest jednym z przejawów życia, ma również duże znaczenie dla funkcjonowania organizmów w środowisku. Ruch najłatwiej zaobserwować u zwierząt, ponieważ szybko się przemieszczają.
Rośliny, chociaż tkwią nieruchomo w podłożu, także mają zdolność do wykonywania ruchu, np. zwracają liście w stronę światła.
Ciekawostka
Gepard jest najszybciej poruszającym się zwierzęciem lądowym. W pogoni za ofiarą na krótkich dystansach może osiągnąć prędkość ponad 100 kilometrów na godzinę. Zarejestrowany rekordowy czas biegu tego drapieżnika na 100 metrów wynosi niecałe 6 sekund.
1
Ćwiczenie 3
Skorupiaki (np. raki, krewetki, homary, kraby) to zwierzęta umiejące chodzić lub pływać. Wyjątkiem są pąkle, które – poza okresem larwalnym – prowadzą osiadły tryb życia. Budowa pancerzyka okrywającego pąkle umożliwia rozchylanie go i wysuwanie na zewnątrz odnóży pokrytych szczecinkami – dzięki temu mogą zdobywać pokarm.
Na przykładzie pąkli wyjaśnij, czy przemieszczanie się jest konieczne do zdobywania pokarmu.
R1QbHXnhhTCN6
Skorupiaki (np. raki, krewetki, homary, kraby) to zwierzęta umiejące chodzić lub pływać. Wyjątkiem są pąkle, które – poza okresem larwalnym – prowadzą osiadły tryb życia. Budowa pancerzyka okrywającego pąkle umożliwia rozchylanie go i wysuwanie na zewnątrz odnóży pokrytych szczecinkami – dzięki temu mogą zdobywać pokarm. Na przykładzie pąkli wyjaśnij, czy przemieszczanie się jest konieczne do zdobywania pokarmu. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pąkle filtrują wodę. Zastanów się, co może być ich pokarmem.
Przemieszczanie się nie jest konieczne pąklom do zdobywania pokarmu, ponieważ odżywiają się, odfiltrowując z wody, która je otacza, osady i drobne cząsteczki.
Cechą istot żywych jest zdolność do wzrostu. Organizm zwierzęcy szybko rośnie w początkowym okresie istnienia, ale dorosły osobnik na ogół już nie zwiększa swoich rozmiarów. Z kolei rośliny są zdolne do wzrostu przez całe swoje życie. Proces wzrostu organizmów żywych polega na zwiększaniu ilości komórek w wyniku ich podziału.
Organizmy odżywiają się samożywnie lub cudzożywnie
Odżywianie się polega na pozyskiwaniu przez organizm pokarmu. Organizmy samożywnesamożywność samożywne, do których zaliczamy rośliny, oraz niektóre protisty i bakterie same wytwarzają substancje pokarmowe. Organizmy cudzożywnecudzożywność cudzożywne, którymi są zwierzęta, grzyby, niektóre protisty i bakterie odżywiają się substancjami wytworzonymi przez organizmy samożywne.
R1KObh21YoXtZ
Kolorowy schemat przedstawia sposoby odżywiania się organizmów. U góry siwy poziomy prostokąt. W nim NAPIS: Podział organizmów ze względu na sposób odżywiania. Poniżej dwa poziome prostokąty. Z lewej zielony z napisem: samożywne (autotrofy). Pod nim podział w dwóch jasnozielonych kwadratach: po lewej, NAPIS: wykorzystują światło jako źródło energii (fotosynteza), po prawej NAPIS: wykorzystują energię zawartą w związkach chemicznych (chemosynteza.). Z prawej czerwony prostokąt z napisem: cudzożywne (heterotrofy). Pod nim podział w trzech różowych kwadratach: w pierwszym od lewej NAPIS: od góry: wszystkożerne, roślinożerne, mięsożerne, drapieżne, padlinożerne; w drugim NAPIS: pasożyty, w trzecim NAPIS: odżywiające się szczątkami organizmów (saprobionty).
Sposoby odżywiania się organizmów
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.
W wyniku oddychania organizmy uzyskują niezbędną do życia energię
Podczas oddychania następuje rozkład substancji pokarmowych i uwolnienie zawartej w nich energii. Energię tę organizmy wykorzystują na wykonywanie wszystkich czynności życiowych. Większość organizmów potrzebuje do oddychania tlenu, ale są też takie, które mogą pozyskać energię z pokarmu w środowiskach beztlenowych.
Dzięki wydalaniu organizmy pozbywają się szkodliwych substancji
Wydalanie jest procesem dzięki któremu z organizmu usuwane są szkodliwe i niepotrzebne substancje. Należą do nich np. nadmiar wody, dwutlenek węgla, który powstaje w czasie oddychania oraz składniki wchodzące w skład moczu.
Wszystkie organizmy mają zdolność do odbioru i reagowania na bodźce
Reakcja na bodziec jest odpowiedzią organizmu na działanie jakiegoś czynnika środowiskowego, np. światła, dźwięku, zapachu, dotyku czy temperatury. Na przykład podczas spadku temperatury powietrza organizmy wytwarzają więcej ciepła. Dzięki zdolności do reagowania na bodźce organizmy przystosowują się do zmian zachodzących w środowisku. Jest to niezbędne do ich przetrwania.
Organizmy mogą się rozmnażać płciowo lub bezpłciowo
Rozmnażanie polega na wydawaniu na świat potomstwa. Organizmy rozmnażają się płciowo lub bezpłciowo. Rozmnażanie płciowe polega na łączeniu się ze sobą komórek rozrodczych: męskich - plemników i żeńskich - komórek jajowych.
Rozmnażanie bezpłciowe może zachodzić przez podział komórki, fragmentację ciała albo za pomocą zarodników.
To ważne!
Czynności życiowe organizmów to: wzrost i rozwój, odżywianie, wydalanie, ruch, rozmnażanie, oddychanie i reakcja na bodźce.
Organizmy pobierają ze środowiska substancje do budowy ciała i energię potrzebną do podtrzymania czynności życiowych.
Na pożegnanie
Ćwiczenie 4
RvgIHUnCXOMhL
Zadanie interaktywne
Zadanie interaktywne
Źródło: Alicja Kasińska, licencja: CC BY 2.0.
1
Ćwiczenie 5
R1PD3BgNiIgQp
Wymień czynności życiowe, które wykonuje każdy organizm. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
W razie trudności wróć do rozdziału „ Wszystkie organizmy wykonują te same czynności życiowe”.
Organizmy wykazują siedem czynności życiowych. Są to: oddychanie, reakcja na bodźce, ruch, wzrost, rozmnażanie, odżywianie i wydalanie.
1
Ćwiczenie 6
R1QvFNkdkzIIg
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Zastanów się, czy wszystkie osoby i zwierzęta z Twojego otoczenia posiadają potomstwo?
Stwierdzenie nie jest prawdziwe. Pojedyncze osobniki mogą przetrwać bez rozmnażania. Ten czynność życiowa jest jednak konieczna do przetrwania całego gatunku.
1
Ćwiczenie 7
R1CHxCoYZ69Zh
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla organizmu ma umiejętność poruszania się. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Zastanów się, jakie inne czynności życiowe mogą być realizowane dzięki zdolności do ruchu.
Zdolność do poruszania się umożliwia organizmowi zdobywanie pokarmu, reakcję na bodźce (np. unikanie szkodliwych substancji), a także znalezienie partnera do rozrodu.
Polecenie 1
Ułóż zestaw 3 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o czynnościach życiowych. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
RUlklif2WAyvl
Polecenie 2
Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.
samożywność
samożywność
inaczej autotrofizm; sposób odżywiania się organizmów polegający na wytwarzaniu złożonych związków organicznych (węglowodanów, białek, tłuszczów) z prostych substancji nieorganicznych (dwutlenku węgla, wody, soli mineralnych) w procesie fotosyntezy lub chemosyntezy
cudzożywność
cudzożywność
inaczej heterotrofizm; sposób odżywiania się organizmów polegający na korzystaniu ze związków organicznych wytworzonych przez organizmy samożywne lub inne organizmy cudzożywne
