Substancje pokarmowe

Do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka niezbędny jest pokarm. Składniki pożywienia powinny dostarczać energii i substancji, które umożliwiają funkcje życiowe oraz zachowanie zdrowia. Im bardziej urozmaicone są posiłki, tym więcej cennych składników otrzymuje organizm.

RehLSRDDHUNNq

Fotografia przedstawiająca warzywa i owoce: jabłka, arbuzy, pomidory, brokuły, winogrona, ziemniaki, kukurydzę, marchew, jagody, kapustę, fasolę, orzechy, papryki, zboża, sałatę, maliny, cebulę, brzoskwinie, banany.

Organizm potrzebuje wielu różnorodnych substancji, aby mógł spełniać wszystkie funkcje życiowe i utrzymać lub zwiększać swoją masę. Najważniejsze są związki organiczne: białka, węglowodany, tłuszcze i witaminywitaminywitaminy, oraz związki nieorganiczne: woda i sole mineralne.

RA9BYw2vUyLTy

Schemat przedstawia wartość energetyczną składników pokarmowych. Na niebieskim tle napis: jeden gram białka, po strzałce 5 kilokalorii. Na zielonym tle napis: jeden gram węglowodanów, po strzałce 4 kilokalorie. Na pomarańczowym tle napis: jeden gram tłuszczu, po strzałce 9 kilokalorii.

Białka są głównym składnikiem budulcowym organizmu

Pobierane z pokarmem białka pełnią w organizmie różnorodne funkcje.

RGNETP4mKOgxE

Fotografia przedstawia osiem białych talerzyków z produktami, bogatymi w białko. Od góry: srebrzysta ryba. Niżej czerwone płaty surowego mięsa. W środku dwa jajka, jedno ugotowane przekrojone dla ukazania żółtka. Z prawej różowe surowe udko drobiowe. W dolnym rzędzie od lewej: kawałki biało – kremowego sera pleśniowego, różne brązowe i jasne orzechy. Biała i czerwona fasola, na końcu ziarna słonecznika i zielone dyni.

Źródłem białek zwierzęcych są takie produkty jak mięso, jajka, mleko, a w przypadku białek roślinnych groch, soja, fasola, kasza gryczana czy soczewica. W przewodzie pokarmowym białka roślinne i zwierzęce są rozkładane do aminokwasów, z których organizm zgodnie z zapotrzebowaniem buduje swoje własne białka.

Węglowodany są głównym źródłem energii dla organizmów

Źródłem węglowodanów (cukrów) są przede wszystkim produkty pochodzenia roślinnego, takie jak ziemniaki i zboża. Substancje te pełnią w organizmie funkcje zapasowe (np. skrobia u roślin i glikogen u zwierząt), budulcowe (np. chityna w ścianach komórek grzybowych i pancerzach stawonogów) oraz energetyczne (np. glukoza). Energia, która w drodze oddychania komórkowego uwalniana jest z rozkładu glukozy umożliwia wykonywanie wszystkich czynności życiowych.

RUDDHfG4ewKY6

Fotografia przedstawia w opakowaniach i na talerzykach produkty bogate w węglowodany. Z tyłu opakowania kasz, z wysypanymi ziarnami przed nimi. Od lewej biało - czerwone pudełko z napisem: pęczak. W środku pomarańczowa torebka płatków owsianych. Z prawej brązowo – białe pudełko z napisem: kasza gryczana. W środkowym rzędzie z lewej owoce: 2 pomarańcze (jedna przekrojona), zielono - brązowa gruszka, dwie połówki kiwi, banan. Na talerzyku w środku ryż. Z prawej warzywa: cebula, kalafior, 3 rzodkiewki, ogórek, pomidor, ziemniak. W dolnym rzędzie od lewej brązowy makaron wstążki i rurki, 5 kromek ciemnego chleba, słodycze (czekoladki, cukierki, czekolada).

Węglowodany są także głównym składnikiem błonnikabłonnikbłonnika, który występuje  w dużych ilościach w ziarnach zbóż, a także w owocach i warzywach. Zawiera on celulozę (wielocukier budujący ściany komórkowe roślin), która nie ulega trawieniu w przewodzie pokarmowym człowieka. Składnik ten nie ma wartości odżywczych i nie dostarcza energii. Ma jednak duże znaczenie zdrowotne, ponieważ

• przyspiesza przesuwanie treści pokarmowej w jelicie, dzięki czemu zapobiega zaparciom i nowotworomnowotwórnowotworom jelita grubego;

• pęcznieje w żołądku, dając uczucie sytości;

• obniża poziom cholesterolucholesterolcholesterolu.

Z tego powodu należy spożywać pieczywo, ryż i makarony pełnoziarniste, a owoce ze skórką, która jest szczególnie bogata w błonnik.

Tłuszcze dostarczają ponad dwa razy więcej energii niż cukry

Tłuszcze są magazynowane w organizmie w komórkach tłuszczowych tworzących tkankę tłuszczową. Są związkami wysokoenergetycznymi, dlatego stanowią rezerwę energetyczną organizmu, wykorzystywaną przede wszystkim podczas intensywnego wysiłku fizycznego.

Tłuszcze pełnią również funkcje termoizolacyjne - zgromadzone w podskórnej tkance tłuszczowej chronią przed przechłodzeniem.

RALTEBlnhftru

Ilustracja przedstawia produkty spożywcze bogate w tłuszcze. Od lewej zielona butelka oliwy, obok biała filiżanka z żółtym olejem. Przed butelką otwarte pudełko margaryny i opakowanie masła. Z prawej czerwona paczka i trochę chipsów na talerzyku. Z lewej czerwone płaty surowego mięsa, dalej frytki i smażony panierowany kotlet. U dołu na talerzykach jasne i brązowe orzechy oraz lukrowane pączki.

Źródłem tłuszczów zwierzęcych dla człowieka  jest masło, ser żółty, ryby, jajka czy mięso. Tłuszcze roślinne z kolei znajdziemy w olejach, oliwie, nasionach słonecznika, orzechach czy margarynie.

Jak wykryć białka, cukry i tłuszcze w produktach żywnościowych?

Substancje pokarmowe takie jak białka, cukry i tłuszcze mogą być wykrywane w produktach spożywczych przy wykorzystaniu odpowiednich reakcji chemicznych.

• Do wykrywania białek służy reakcja biuretowareakcja biuretowareakcja biuretowa i ksantoproteinowareakcja ksantoproteinowaksantoproteinowa.

• Do wykrywania skrobi (cukru złożonego) służy płyn Lugolapłyn Lugolapłyn Lugola.

• Do wykrywania tłuszczów służy odczynnik Sudan IIISudan IIISudan III.

Witaminy rozpuszczają się w tłuszczach lub w wodzie

Witaminy regulują przebieg procesów życiowych. Niektóre mogą powstawać w organizmie – należą do nich witaminy z grupy B i K, produkowane przez bakterie żyjące w przewodzie pokarmowym. Inne, jak witaminy D i A wytwarzane są w organizmie z tzw. prowitamin – witamina D powstaje w skórze pod wpływem promieni słonecznych, a witamina A przekształcana jest z barwnika zawartego w warzywach i owocach o pomarańczowej barwie. Pozostałe witaminy należą do związków, których organizm człowieka nie potrafi wytworzyć, dlatego należy dostarczać je wraz z pożywieniem.

Dla zdrowia niebezpieczne są zarówno niedobory witamin (hipowitaminozy), jak i ich nadmiar (hiperwitaminozy). Niedobór witamin może być przyczyną zaburzeń wzrostu, rozwoju i odnowy komórek, obniżenia odporności oraz upośledzenia pracy układu nerwowego. Nadmiar niektórych witamin może prowadzić do uszkodzenia narządów (np. zbyt duże ilości witaminy A oraz D mogą uszkodzić wątrobę).

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą być magazynowane, dlatego nie trzeba ich codziennie dostarczać organizmowi. Natomiast witaminy rozpuszczalne w wodzie wydalane są wraz z moczem, więc ich obecność w codziennej diecie jest niezbędna.

Woda i sole mineralne są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu

Do związków nieorganicznych spożywanych przez człowieka, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu, należą także woda i sole mineralne.

Woda stanowi ok. 60% masy ciała człowieka, a jej ilość maleje wraz z wiekiem.

Funkcje wody:

• jest głównym składnikiem komórek i narządów; dla przykładu: mięśnie zawierają ok. 75% wody, mózg 70–80%, a kości 20%;

• jest uniwersalnym rozpuszczalnikiem związków chemicznych oraz substratem i produktem reakcji zachodzących w komórkach;

• uczestniczy w procesach termoregulacji;

• transportuje składniki pokarmowe;

• odprowadza produkty przemiany materii.

Sole mineralne występują w bardzo małych ilościach i są stale wydalane z potem i moczem oraz usuwane z kałem. Z tego powodu związki te należy ciągle uzupełniać. W przypadku niedoboru niektórych z nich organizm sięga do zapasów zgromadzonych we własnych narządach – może np. pobierać wapń z kości i zębów.

R1bbtt1IoHbQn

Fotografia w centrum przedstawia dwie papryki: żółtą i czerwoną w niebieskim kółku. Od niego kreski do informacji o składnikach papryki: witaminy C, karotenu, witamin z grupy B, witaminy E, glukozy, fruktozy, sacharozy, białka roślinnego, żelaza, fosforu, wapnia, magnezu, potasu, selenu i substancji bakteriobójczych.

Pierwiastki, które występują w organizmie w dużych ilościach, noszą nazwę makroelementów, natomiast te, które występują w ilościach śladowych, to mikroelementy.

Najbardziej bogate w sole mineralne są warzywa, owoce, mleko i jego przetwory oraz pieczywo pełnoziarniste. Zawierają one liczne pierwiastki, z których 30 jest niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmu.

Funkcje soli mineralnych:

• budulcowa, np. wapń w zębach i kościach, żelazo w hemoglobinie;

• regulacyjna – jako składniki hormonów (np. jod w tarczycy);

• uczestniczą w przewodzeniu impulsów nerwowych (sód, potas);

• regulują ilość płynów w organizmie (sód, potas).

To ważne!

• Składnikami pokarmowymi są związki organiczne: białka, węglowodany, tłuszcze, witaminy, oraz związki nieorganiczne: woda i sole mineralne.

• Białka pełnią funkcję budulcową, enzymatyczną, motoryczną, odpornościową, transportującą, regulującą i receptorową.

• Węglowodany pełnią funkcje zapasowe, energetyczne i budulcowe.

• Tłuszcze pełnią funkcję zapasową, energetyczną i termoregulacyjną.

• Witaminy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowanie organizmów. Zarówno ich niedobór, jak i nadmiar, mogą prowadzić do groźnych chorób.

• Woda jest głównym składnikiem komórek i narządów. Jest uniwersalnym rozpuszczalnikiem i bierze udział w reakcjach zachodzących w organizmie. Pełni także funkcję termoregulacyjną i transportową.

• Sole mineralne pełnią funkcje budulcowe i regulacyjne. Ponadto uczestniczą w przewodzeniu impulsów nerwowych i regulują ilość płynów w organizmie.

Na pożegnanie