RWDXOttqnV3h0
Na zdjęciu znajduje się fragment słupa, na którym wisi plakat. Tytuł plakatu brzmi: Planet Earth First. W tle znajduje się płot oraz dom, przed którym rosną drzewa.

Ochrona środowiska i różnorodności biologicznej

Człowiek powinien starać się znaleźć harmonię między jego działalnością a środowiskiem naturalnym.
Źródło: Photo Boards, domena publiczna.

Różnorodność biologiczna

Czy znane są już wszystkie gatunki zamieszkujące Ziemię? Jak wygląda różnorodność gatunkowa Polski w porównaniu z innymi obszarami? Które regiony na świecie są najbogatsze pod tym względem i dlaczego?

RCnghhvBq4OAi
Ryś euroazjatycki to największy przedstawiciel kotowatych w Europie.
Źródło: Jonas Bengtsson, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Różnorodność biologiczna obejmuje trzy poziomy

Występowanie zróżnicowanych form życia na Ziemi określane jest jako różnorodność biologicznaróżnorodność biologicznaróżnorodność biologiczna. Wyróżnia się jej trzy poziomy: różnorodność genetyczną, gatunkową i ekosystemową.

R1VI7Kpk3N6HZ
Poziomy różnorodności biologicznej
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Różnorodność genetyczna to zróżnicowanie alleli genów w populacjipopulacjapopulacji danego gatunku. Jest to najniższy poziom bioróżnorodnościbioróżnorodnośćbioróżnorodności, który decyduje o zdolności gatunku do dostosowywania się do zmian środowiskowych.

Różnorodność gatunkowa to liczba gatunków występujących w określonym ekosystemieekosystemekosystemie. Obszar o dużej różnorodności gatunkowej jest zwykle domem dla wielu różnych rodzajów roślin, zwierząt i innych organizmów. Te organizmy odgrywają różne role w ekosystemie i współpracują w celu utrzymania jego zdrowego funkcjonowania.

Różnorodność ekosystemowa to rozmaitość ekosystemów występujących na Ziemi. Jest to najwyższy poziom bioróżnorodności, który tworzą np. lasy deszczowe, sawanny, tundra, pustynie, a także łąki i pola uprawne.

Przykłady rodzajów różnorodności biologicznej:

Wszystkie trzy poziomy różnorodności biologicznej są ze sobą powiązane. Różnorodność genetyczna jest podstawą różnorodności gatunkowej, a różnorodność gatunkowa jest podstawą różnorodności ekosystemów. Utrata różnorodności na jednym poziomie może mieć kaskadowy wpływ na inne poziomy. Na przykład utrata różnorodności genetycznej w populacji może prowadzić do wyginięcia gatunku, co z kolei może prowadzić do utraty ekosystemu.

Obejrzyj film i odpowiedz na pytania w ćwiczeniach:

RBuKDq5uGxMIv
Film pod tytułem "Różnorodność biologiczna".
1
Ćwiczenie 1
R1ergVOWBZzms
Wyjaśnij dlaczego duża różnorodność genetyczna wśród przedstawicieli populacji człowieka jest korzystna dla gatunku ludzkiego. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RkmhRrCKLLaGH
Wyjaśnij, w jaki sposób procesy ewolucyjne przyczyniły się do wystąpienia różnorodności gatunkowej na kuli ziemskiej. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 3
RwFWewPH7lJs4
Uzasadnij, że ekosystemy mniej zróżnicowane gatunkowo są bardziej narażone na zmiany czynników środowiskowych niż ekosystemy o większej bioróżnorodności. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Klimat wpływa na bioróżnorodność

Różnorodność biologiczna w dużej mierze zależy od naturalnych czynników przyrodniczych, takich jak sukcesjasukcesjasukcesjaklimat. Czynniki klimatyczne, do których należą temperatura, wilgotność oraz nasłonecznienie wpływają na występowanie na danym terenie określonych gatunków i ekosystemów.

W zbliżonych warunkach klimatycznych spotykane są podobne ekosystemy, a zamieszkujące je organizmy posiadają podobne przystosowania i mają podobne wymagania względem środowiskaśrodowiskośrodowiska. Na przykład w klimacie umiarkowanym, gdzie występują łagodne zimy i ciepłe lata, rosną piętrowe lasy liściaste i mieszane, które w takiej formie nie są spotykane w innych strefach klimatycznych.

R1UyV5sgUEEFN
Las mieszany występuje na nizinach. Na terenie Polski zajmuje ok. 10,5% powierzchni siedlisk leśnych.
Źródło: Jacek Halicki, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Klimat na Ziemi cechuje się strefowością, czyli zmienia się w zależności od szerokości geograficznejszerokość geograficznaszerokości geograficznej. Wynika to z nierównomiernego rozkładu promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni Ziemi.

R1WjrFH4dGkyZ
Rozmieszczenie stref klimatycznych na kuli ziemskiej.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Strefowość klimatu na ogromny wpływ na bioróżnorodność. Im bliżej równika, tym bardziej stabilne są warunki pogodowe. Panujący tam klimat równikowy charakteryzuje się wysokimi temperaturami przez cały rok (25–29°C) oraz dużą wilgotnością, co umożliwia wzrost piętrowym lasom zamieszkiwanym przez miliony gatunków zwierząt. Im bliżej biegunów, tym uboższa staje się różnorodność biologiczna ze względu na coraz mniej korzystne warunki klimatyczne, charakteryzujące się coraz niższymi temperaturami, dochodzącymi na pustyniach lodowych nawet do −60°C.

Polecenie 1
R1PGbGeUvH3vV
Na terenach pustynnych obserwuje się małą bioróżnorodność
Źródło: Pexels, domena publiczna.

Jak myślisz, dlaczego na pustyniach gorących obserwuje się znikomą różnorodność biologiczną? Wymień trzy czynniki, które utrudniają zasiedlanie i życie na tych terenach roślin i zwierząt.

RdI1oiqpSwFSB
Polecenie 2
R1HfmnitznFjD
Obecność jezior łagodzi klimat
Źródło: Pexels, domena publiczna.

Obecność zbiorników wodnych łagodzi klimat otaczających je terenów. Jaka jest tego przyczyna?

R5h8Ot1RNqH0S
Dla zainteresowanych

Ogniska bioróżnorodności

Ogniskiem bioróżnorodności określa się region geograficzny, który charakteryzuje się wysoką bioróżnorodnością, a jednocześnie jest bardzo narażony na zniszczenie w wyniku działalności człowieka. W regionach tych występuje wiele endemitówendemitendemitów, czyli gatunków, które nie występują nigdzie indziej – na obszarach stanowiących zaledwie 2,4% powierzchni planety żyje prawie 60% wszystkich gatunków roślin, ptaków i ssaków. Miejsca te zostały zaznaczone na poniższej mapie.

1
Polecenie 3

Przyjrzyj się mapie. Czy potrafisz rozpoznać regiony zaznaczone na zielono? Sprawdź swoje odpowiedzi, klikając hasła w legendzie.

Aby dowiedzieć się więcej o poszczególnych ogniskach bioróżnorodności, kliknij numery od 1 do 22.

R8rwIdpCqh6as
Mapa interaktywna przedstawia ogniska bioróżnorodności. Widoczna jest mapa świata z dwudziestoma dwoma punktami rozmieszczonych w różnych częściach świata. Punkt pierwszy. W Nowej Zelandii występuje 3400 gatunków roślin, m.in. metrosideros wyniosły. Nowa Zelandia słynie z unikatowych gatunków ptaków. Symbolem tego kraju jest kiwi, niezdolny do lotu ptak. Punkt drugi. Południowo zachodnią Australię porasta 5570 gatunków roślin, do których należy między innymi kangurza łapa. W południowo‑zachodniej Australii występują między innymi kangury. Punkt trzeci. Indonezja obejmuje tysiące wysp rozmieszczonych między Azją i Australią. Rośnie tu 25 tysięcy gatunków roślin, między innymi durian właściwy. Sumatra i Borneo, wyspy będące częścią Indonezji, są jedynymi miejscami na świecie, gdzie żyją dzikie orangutany. Punkt czwarty. Wallacea obejmuje grupę wysp między Azją i Australią, a w jej skład wchodzą m.in.: Sulawesi, Celebes, Molukki i część wysp sundajskich na wschód od wyspy Lombok. Rośliny Wallacei są słabo poznane. Obszar ten porasta m.in. eukaliptus tęczowy. Wyspę Komodo zamieszkuje waran z Komodo – największa jaszczurka na świecie. Punkt piąty. Filipiny to archipelag składający się z 7641 wysp, położony na południowo‑wschodnich krańcach Azji. Rośnie tu 9250 gatunków roślin. Charakterystyczną dla tego obszaru rośliną jest medinilla wspaniała. Na Filipinach występuje małpożer – drapieżny ptak polujący m.in. na małpy. Punkt szósty. Polinezja i Mikronezja to dwa regiony Oceanu Spokojnego, które są znane ze swojej wyjątkowej przyrody i różnorodności biologicznej. Obszar ten porasta 5330 gatunków roślin. Charakterystycznym gatunkiem jest dzwonek Apetahia raiateensis. Rozprzestrzenianie się przez ocean jest trudne dla większości zwierząt, dlatego występuje tu stosunkowo mało rodzimych zwierząt lądowych w porównaniu z innymi krainami. Występuje tu bernikla hawajska. Punkt siódmy. Indochiny to obszar południowo‑wschodniej Azji. Szacuje się, że porasta go od 15 000 do 25 000 gatunków roślin, w tym tenczyna wyniosła. Ze zwierząt występują tu m.in.: słonie indyjskie, niedźwiedzie malajskie i łasicoloty malajskie. Punkt ósmy. Góry południowych Chin porasta 12 000 gatunków roślin. Występują tu lasy bambusowe. Charakterystycznym gatunkiem jest tajwania kryptomeriopodobna. Góry południowych Chin są domem dla pandy wielkiej i pandki rudej. Punkt dziewiąty. Ghaty Zachodnie to pasmo górskie w południowo‑zachodnich Indiach, a Sri Lanka to kraj na wyspie Cejlon na Oceanie Indyjskim. Występuje tu 4000 gatunków roślin. Na Sri Lance można spotkać rzadki podgatunek różanecznika drzewiastego – zeylanicum. Ghaty Zachodnie zamieszkują m.in. tygrysy i słonie indyjskie, a Sri Lankę kur cejloński. Punkt dziesiąty. Madagaskar to największa wyspa Afryki. Rośnie tu 11 200 gatunków roślin, z czego aż 90% nie występuje w żadnym innym miejscu na Ziemi. Charakterystycznym drzewem rosnącym na tej wyspie jest pielgrzan madagaskarski. Madagaskar to jedyne miejsce na świecie, w którym można spotkać lemury. Punkt jedenasty. Kraj Przylądkowy w Afryce Południowej charakteryzuje się niespotykaną florą: region ten porasta fynbos, czyli niska roślinność grubolistna. Charakterystycznym gatunkiem jest protea królewska. Znajduje się tu także pustynia sukulentów Karoo, jedyne ognisko bioróżnorodności będące pustynią. Rośnie trąba słonia Pachypodium namaquanum. Punkt dwunasty. Góry i nadbrzeżne lasy wschodniej Afryki porośnięte są wilgotnym lasem deszczowym. Występują tu palmy iglaste i keben Barringtonia racemosa. Żyje tu gereza trójbarwna. Punkt trzynasty. Kaukaz porastają lasy mieszane. To dom dla 6400 gatunków roślin. Występują tu endemiczne różaneczniki: różanecznik kaukaski i różanecznik Smirnowa. Można tu spotkać niedźwiedzia brunatnego, wilka szarego, żubra europejskiego i nurzańca kaukaskiego. Punkt czternasty. W gwinejskich lasach Afryki Zachodniej rośnie 9000 gatunków roślin. Występuje tu m.in. olejowiec gwinejski. Można tu spotkać m.in. szympansy długowłose. Punkt piętnasty. Basen Morza Śródziemnego porasta aż 25 000 gatunków roślin, w tym sosna pinia. Basen Morza Środziemnego jest domem m.in. dla rysia iberyjskiego. Punkt szesnasty. Karaiby porośnięte są 11 000 gatunków roślin. Występuje tu m.in.: gwajakowiec lekarski. Żyje tu jedna z największych żab na świecie – żaba gigant. Punkt siedemnasty. Kalifornijską prowincję florystyczną porastają lasy mamutowców olbrzymich. Są to jedne z największych drzew na Ziemi, które osiągają wysokość do 95 metrów, a ich średnica może wynieść aż 10 metrów. Można tu spotkać kondora kalifornijskiego. Punkt osiemnasty. W lasach Ameryki Środkowej rośnie 17 000 gatunków roślin. Występują tu kaktusy i storczyki. Występują tu różne gatunki małp. Punkt dziewiętnasty. Brazylijskie lasy atlantyckie i Cerrado porasta 20 000 gatunków roślin. Występuje tu palisander brazylijski. W lesie występują różnorodne ptaki, m.in.: czubacz czerwonodzioby. Punkt dwudziesty. W Tumbes‑Chocó‑Magdalena rośnie 6300 gatunków roślin. Występują tu m.in. palmy i astry Espeletia. Wyspy Galapagos zamieszkują żółwie słoniowe. Punkt dwudziesty pierwszy. Tropikalne Andy są domem dla ponad 30 000 gatunków roślin. Rośnie tu m.in. puja Raimondiego. Charakterystycznym zwierzęciem jest gwanako andyjskie. Punkt dwudziesty drugi. W lasach waldiwijskich rośnie 4000 gatunków roślin, w tym plątawa różowa. Występuje tu gardłoród Darwina.
Źródło: Contentplus.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 4

Przyjrzyj się schematowi przedstawiającemu strefy klimatyczne Ziemi.

R15qJV5hGpBuD
Strefy klimatyczne Ziemi.
Oprac. na podst.: E. Jaworska, P. Jaworski, Geografia. Repetytorium, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2012.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1BySsW7wX9Au
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 5
RYM9BOAsYigqK
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 6
RkmqHYl2C2DbN
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

To ważne!

  • Wyróżnia się trzy poziomy różnorodności biologicznej: różnorodność genetyczną, różnorodność gatunkową i różnorodność ekosystemową.

  • Różnorodność genetyczna to zróżnicowanie alleli genów w populacji danego gatunku. Umożliwia ona przystosowanie się gatunku do zmian środowiska.

  • Różnorodność gatunkowa wyrażana jest całkowitą liczbą gatunków występujących w danym ekosystemie.

  • Różnorodność ekosystemowa to różnorodność ekosystemów występujących na Ziemi.

  • Głównymi czynnikami, które warunkują różnorodność ekosystemową w skali globalnej, są klimat i sukcesja.

  • Największą bioróżnorodnością wśród ekosystemów lądowych cechują się wilgotne lasy tropikalne.

Na pożegnanie

Rm7iqAm0dEyqx
Ćwiczenie 7
Zaznacz poprawna dokończenie zdania.
Różnorodność gatunkowa to... Możliwe odpowiedzi: 1. zróżnicowanie i liczebność gatunków występujących na danym obszarze., 2. różnice w zestawie genów pomiędzy osobnikami tego samego gatunku., 3. zróżnicowanie ekosystemów na danym obszarze kuli ziemskiej., 4. inaczej bioróżnorodność.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 8
Rz5ve7sb3YJGS
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
RNcGe3kXE2Kcm
Źródła ilustracji: W.carter, domena publiczna; Joshua Mayer, Wikimedia Commons, licencja: CC BY‑SA 2.0; oprac.: GroMar sp. z o.o.
RuRckI28uiRzE
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 10
R1doQDl8WpsKe
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4
RiIfRSMeCVOcg
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 11
RJ6hq7QPcdUau
(Uzupełnij).
1
Ćwiczenie 12
RyXaqlARPY5Mw
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 13
RS8tOsXeW9oQN
Wykorzystując swoją wiedzę z geografii, wyjaśnij, dlaczego w Eurazji i Afryce biomy układają się w przybliżeniu równoleżnikowo, a w obu Amerykach południkowo. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 5

Ułóż zestaw 3 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o rodzajach różnorodności biologicznej. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.

R1eE8zGVy957G
Polecenie 6

Za Tobą część modułu o ochronie środowiska i różnorodności biologicznej. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.

różnorodność biologiczna
różnorodność biologiczna

inaczej zwana bioróżnorodnością; zróżnicowanie organizmów na całej kuli ziemskiej na wszystkich poziomach złożoności życia: w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz w obrębie ekosystemów

populacja
populacja

grupa osobników należąca do jednego gatunku, która występuje w danym czasie na danym terenie, mogąca się ze sobą swobodnie krzyżować, wydając na świat płodne potomstwo

bioróżnorodność
bioróżnorodność

zróżnicowanie żywej przyrody na wszystkich poziomach jej organizacji (materiału genetycznego, populacji i gatunków oraz ekosystemów)

ekosystem
ekosystem

oíkos – mieszkanie; sýstēma – zestawienie); układ ekologiczny, który składa się z zespołów organizmów (biocenozy) i  ze środowiska (biotopu), w którym zachodzi przepływ energii i obieg materii; biocenoza i biotop powinny funkcjonować w harmonii ze sobą (gr.

sukcesja
sukcesja

forma zmienności ekosystemu w czasie; sukcesja ekologiczna jest procesem kierunkowym, podczas którego dochodzi do stopniowych zmian w składzie gatunkowym i w warunkach biotycznych danego ekosystemu

środowisko
środowisko

ogół elementów nieożywionych i ożywionych, zarówno naturalnych, jak i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na określonym obszarze, a także ich wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności

szerokość geograficzna
szerokość geograficzna

odległość kątowa pomiędzy wybranym przez nas punktem na Ziemi a równikiem; szerokość geograficzna może być północna (N) lub południowa (S)

endemit
endemit

gatunek zasiedlający niewielki obszar i niewystępujący poza nim; często na obszarach izolowanych geograficznie (wyspy, jeziora), o specyficznych warunkach środowiskowych