Podzieleni „żelazną kurtyną” i „zimną wojną” - Przemiany polityczne, gospodarcze i kulturowe po II wojnie światowej
Konflikty doby zimnej wojny - konflikt w Korei i w Wietnamie oraz kryzys kubański
6.1945 konferencja założycielska ONZ w San Francisco ,
5.3.1946 przemówienie Churchilla w Fulton ,
1.1947 powstanie Bizonii ,
12.3.1947 ogłoszenie doktryny Trumana ,
5.6.1947 ogłoszenie planu Marshalla ,
1948 uchwalenie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Powszechnej deklaracji praw człowieka ,
24.6.1948 - 12.5.1949 blokada Berlina,
1949 powstanie NATO
Problem niemiecki dalszą walką na słowa i czyny
Zgodnie z ustaleniami Wielkiej Trójki Niemcy zostały podzielone na cztery strefy okupacyjne, tę samą zasadę zastosowano również w stosunku do Berlina. Powołana Sojusznicza Rada Kontroli miała opracować wspólne rozwiązanie dotyczące przyszłości Niemiec. Istotne rozbieżności co do wizji przyszłości ziem niemieckich uniemożliwiały opracowanie kompromisowego rozwiązania (szczegółowo problem Niemiec omówiono w lekcji Dwa państwa niemieckie).
W drugiej połowie 1946 roku sekretarz stanu USA James Byrnes [czyt.: dżejms barns] wygłosił w Stuttgarcie przemówienie, które określało amerykańską politykę wobec własnej strefy okupacyjnej. Amerykański polityk zwrócił przede wszystkim uwagę, że nie może dojść do sytuacji, w której Niemcy stają się pionkiem w rozgrywce między Wschodem a Zachodem. Zapowiedział również scalenie stref anglosaskich. Zaznaczył, że wojska amerykańskie dopóty będą stacjonowały na terenie Niemiec, dopóki jakiekolwiek inne państwo będzie miało swoje siły zbrojne na ich obszarze.
Czy deklaracja amerykańska okazała się wiarygodna? Znajdź w dowolnych źródłach odpowiedź na to pytanie.
Byrnes podkreślił także, że ostateczne wytyczenie granicy polsko‑niemieckiej zostanie ustalone dopiero na kolejnej konferencji pokojowej.
Wyjaśnij, co przemówienie Byrnesa oznaczało dla Polski. Napisz, jak mogło zostać odebrane zwłaszcza przez mieszkańców tzw. Ziem Odzyskanych.
Efektem przemówienia były następujące działania: w styczniu 1947 roku doszło do powstania Bizonii, czyli połączenia okupacyjnej strefy brytyjskiej i amerykańskiej oraz przeprowadzenia na jej terenie wyborów do parlamentów krajowych. W związku z nieuznaniem tego faktu przez ZSRS kolejne spotkania Rady Ministrów Spraw Zagranicznych i Sojuszniczej Rady Kontroli kończyły się fiaskiem, a w konsekwencji w pracach Sojuszniczej Rady Kontroli przestał uczestniczyć przedstawiciel ZSRS.
W czerwcu 1948 roku Wielka Brytania i USA wprowadziły na swoim terenie nową walutę – markę niemiecką. Miała ona przyspieszyć rozwój gospodarczy, zlikwidować inflację i przywrócić stabilność rynku. Nowa waluta miał również obowiązywać w zachodnich strefach Berlina. Stalin, chcąc przeszkodzić procesowi integracji gospodarczej, ogłosił 24 czerwca 1948 roku zamknięcie dróg dojazdowych (lądowych i kolejowych) do Berlina. Oznaczało to blokadę miasta. Dyktator sowiecki liczył na to, że państwa zachodnie w obawie o los ponad 2,5 mln mieszkańców zachodnich sektorów Berlina wycofają się z pomysłu tworzenia odrębnego państwa na terenie swoich stref i wyrażą zgodę na jego propozycję – połączenie wszystkich terenów niemieckich i stworzenie jednolitego rządu, oczywiście z dużymi wpływami komunistów.
Państwa zachodnie zorganizowały jednak most powietrzny i przez prawie 11 miesięcy dostarczały berlińczykom niezbędnych do życia towarów (żywności, leków, a także paliwa i węgla). Każdego dnia most obsługiwany był przez ponad 1000 samolotów. W tym czasie przewieziono około 2,3 mln ton ładunków. ZSRS nie zdecydował się na blokadę lotniczą, która najprawdopodobniej doprowadziłaby do konfrontacji zbrojnej. 12 maja 1949 roku otwarte zostały drogi dojazdowe do Berlina. Bezsprzecznie był to sukces Zachodu w zimnej wojnie. Ostatnim akordem polityki w sprawie niemieckiej, prowadzonej przez państwa zachodnie, było dołączenie do Bizonii strefy francuskiej i utworzenie Republiki Federalnej Niemiec (RFN).
Dlaczego samoloty obsługujące most powietrzny podczas blokady Berlina nazywano „rodzynkowymi bombowcami”? Poszukaj odpowiedzi na to pytanie w dowolnych źródłach.
Część historyków uważa, że ostatnim powodem, który doprowadził do rozpoczęcia „zimnego konfliktu”, była integracja militarna państw zachodnich. ZSRS uznał podejmowane działania za demonstrację siły i przejaw agresji. Na początku marca 1947 roku sojusz wojskowy zawarły Francja i Wielka Brytania. W 1948 roku przystąpiły do niego kraje Beneluksu. Natomiast na początku kwietnia 1949 roku powołano Organizację Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO). Do krajów, które związały się sojuszem, dołączyły Stany Zjednoczone, Kanada, Dania, Norwegia, Portugalia i Islandia. Podkreślano, że pakt ma charakter obronny, a jego „militarna aktywność” nastąpi wtedy, gdy na teren jednego z sygnatariuszy dojdzie do agresji. Funkcjonował jednoznaczny zapis, że taki krok będzie uznany za atak na wszystkich członków.
W następnych latach kilkakrotnie będzie dochodziło do rywalizacji, która postawi świat na granicy kolejnego konfliktu.
Wyjaśnij, dlaczego sektor należący do ZSRS jest większy niż sektor amerykański czy brytyjski.
Na czym stoją dzieci? O czym to świadczy? Jak myślisz, dlaczego tak bardzo cieszy je widok samolotu aliantów?
Zapoznaj się z prezentacją, a następnie wykonaj polecenia.
Uchwała konferencji poczdamskiej w sprawie Niemiec, 2 VIII 1945 r.[…] Zasady polityczne.
[…] władzę najwyższą w Niemczech będą wykonywali głównodowodzący siłami zbrojnymi Stanów Zjednoczonych Ameryki, Zjednoczonego Królestwa, Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i Republiki Francuskiej, każdy […] we własnej strefie okupacyjnej […]. […]
Cele okupacji Niemiec […] są następujące:
I. Zupełne rozbrojenie i demilitaryzacja Niemiec oraz likwidacja całego przemysłu niemieckiego, który mógłby być użyty do produkcji wojennej […]. […]
II. Przekonać naród niemiecki, że poniósł on zupełną klęskę militarną i że nie może uchylić się od odpowiedzialności za to, co sam na siebie ściągnął, ponieważ bezwzględny sposób prowadzenia wojny […] uczynił nieuniknionymi chaos i cierpienia.
III. Zniszczyć partię narodowosocjalistyczną i organizacje związane z nią i poddane jej władzy; rozwiązać wszystkie instytucje narodowosocjalistyczne; zapewnić, by nie odżyły one pod jakąkolwiek postacią […]. […]
IV. Poczynić przygotowania do ostatecznej odbudowy niemieckiego życia politycznego na podstawie demokratycznej i do ewentualnej współpracy pokojowej Niemiec w życiu międzynarodowym. […] Przestępcy wojenni oraz te osoby, które brały udział w planowaniu lub wykonywaniu przedsięwzięć narodowosocjalistycznych, które pociągnęły za sobą lub wyraziły się w okrucieństwach albo zbrodniach wojennych, będą aresztowane i oddane pod sąd. […] Administracja w Niemczech powinna być oparta na zasadzie decentralizacji ustroju politycznego i na rozwoju poczucia odpowiedzialności lokalnej. […] Będzie przywrócony w całych Niemczech samorząd lokalny, oparty na zasadach demokratycznych […]. […]
Zasady gospodarcze.
Żeby wyeliminować niemiecki potencjał wojenny, będzie zakazany i niedopuszczalny wyrób broni, amunicji i sprzętu wojennego, jak również wszelkich typów samolotów i okrętów morskich. […] Gospodarka niemiecka będzie w możliwie najkrótszym czasie zdecentralizowana w celu usunięcia obecnej nadmiernej koncentracji potęgi gospodarczej, wyrażającej się w szczególności pod postacią karteli, syndykatów, trustów i innych form monopolizacji. […] W okresie trwania okupacji Niemcy będą traktowane jako jednolita całość gospodarcza. […] Po wypłacie odszkodowań powinno pozostawić się tyle zasobów, żeby naród niemiecki mógł egzystować bez pomocy z zewnątrz.
Źródło: Uchwała konferencji poczdamskiej w sprawie Niemiec, 2 VIII 1945 r., [w:] Teheran – Jałta – Poczdam. Dokumenty konferencji szefów rządów trzech wielkich mocarstw, Warszawa 1970, s. 463–470.
Uchwała konferencji poczdamskiej w sprawie Austrii, 2 VIII 1945 r.VIII AUSTRIA
Konferencja zastanawiała się nad propozycją Rządu Radzieckiego, żeby rozciągnąć władzę Austriackiego Rządu Tymczasowego na całą Austrię. Trzy rządy uzgodniły, że są one gotowe zbadać tę sprawę po wejściu do Wiednia wojsk brytyjskich i amerykańskich.
Źródło: Uchwała konferencji poczdamskiej w sprawie Austrii, 2 VIII 1945 r., [w:] Teheran – Jałta – Poczdam. Dokumenty konferencji szefów rządów trzech wielkich mocarstw, Warszawa 1970, s. 474.
Fragment przemówienia amerykańskiego sekretarza stanu, Jamesa F. Byrnesa w Stuttgarcie, 6 IX 1946 r.[…] Układ w Poczdamie nie przewidywał, żeby w Niemczech nigdy nie miało być rządu centralnego. Zastrzegł on tylko, iż na razie nie powinno być centralnego rządu niemieckiego. Oczywiście znaczyło to tylko, że centralny rząd nie powinien być utworzony do czasu, dopóki pewnego rodzaju demokracja nie zakorzeni się w duszy Niemiec i dopóki nie rozwinie się pewne poczucie lokalnej odpowiedzialności. Układ Poczdamski mądrze przewiduje, że administracja interesów Niemiec powinna być zwrócona w kierunku decentralizacji ustroju politycznego i rozwinięcia lokalnej kompetencji. […]
Stany Zjednoczone popierają szybkie utworzenie niemieckiego rządu tymczasowego dla Niemiec. W amerykańskiej strefie okupacyjnej uczyniono postępy w kierunku rozwoju lokalnego i państwowego samorządu […] i Rząd Amerykański sądzi, iż podobny postęp jest możliwy we wszystkich strefach. Według zdania Rządu Amerykańskiego, wybór rządu tymczasowego nie powinien natrafiać na przeszkody ze strony innych rządów. Powinien on być niemiecką radą narodową złożoną z demokratycznie odpowiedzialnych prezesów, ministrów lub innych wysokich urzędników poszczególnych państw lub prowincji, które byłyby utworzone w każdej z czterech stref.
Podporządkowana władzy zastrzeżonej dla Sojuszniczej Rady Kontroli, narodowa rada niemiecka byłaby odpowiedzialna za właściwą działalność centralnych organów administracyjnych, które miałyby odpowiednią władzę do sprawowania administracji w Niemczech, jako całości gospodarczej, tak jak to było powiedziane w Układzie Poczdamskim.
Niemieckiej radzie narodowej byłoby zlecone również przygotowanie projektu konstytucji związkowej dla Niemiec, która, oprócz innych rzeczy, gwarantowałaby charakter demokratyczny nowych Niemiec, poszanowanie praw człowieka i zapewnienie podstawowych wolności dla wszystkich mieszkańców. […]
Obstając przy tym, żeby Niemcy dochowywały zasad pokoju, dobrego sąsiedztwa i ludzkości, nie żądamy bynajmniej, żeby Niemcy stały się satelitą jakiegokolwiek mocarstwa lub żeby żyły pod dyktaturą obcą lub własną. Naród amerykański spodziewa się, że Niemcy pokojowo nastrojone i demokratyczne staną się i pozostaną wolnymi i niepodległymi. […]
Naród amerykański pragnie rządzenie Niemcami zwrócić narodowi niemieckiemu. Naród amerykański pragnie pomóc narodowi niemieckiemu w odzyskaniu poczesnego miejsca pośród wolnych i miłujących pokój narodów.
Źródło: Fragment przemówienia amerykańskiego sekretarza stanu, Jamesa F. Byrnesa w Stuttgarcie, 6 IX 1946 r., [w:] Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998, s. 304–307.
Fragmenty ustawy zasadniczej Niemieckiej Republiki Federalnej, 23 V 1949 r.[…] I. PRAWA ZASADNICZE
Art. 1
Godność człowieka jest nienaruszalna. Jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem wszystkich władz państwowych. […]
Art. 3
Wszyscy ludzie są równi wobec prawa.
Mężczyźni i kobiety są równouprawnieni.
Nikt nie może być pokrzywdzony lub uprzywilejowany z powodu płci, urodzenia, rasy, języka, ojczyzny i pochodzenia, wyznania, poglądów religijnych lub politycznych.
Art. 4
[…] 3. Nikt nie może być zmuszony do udziału w wojnie z bronią w ręku wbrew swemu sumieniu. Bliższe szczegóły ustali ustawa związkowa.
Art. 5
1. Każdy ma prawo do swobodnego wypowiadania i rozpowszechniania swoich poglądów w słowie, piśmie i obrazie oraz do informowania się bez przeszkód z powszechnie dostępnych źródeł. Zapewnia się wolność prasy oraz wolność informacji […]. Cenzura nie istnieje. […]
Art. 8
1. Wszyscy Niemcy mają prawo bez zgłoszenia i zezwolenia gromadzić się spokojnie i bez broni. […]
Art. 9
Wszyscy Niemcy mają prawo zakładania związków i stowarzyszeń.
Zakazane są organizacje, których cele lub działalność sprzeciwiają się ustawom karnym, skierowane są przeciw porządkowi konstytucyjnemu lub przeciw idei porozumienia między narodami.
Źródło: Fragmenty ustawy zasadniczej Niemieckiej Republiki Federalnej, 23 V 1949 r., [w:] Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 320–322.
Fragmenty ustawy zasadniczej Niemieckiej Republiki Federalnej, 23 V 1949 r.II. ZWIĄZEK I KRAJE
Art. 20
Niemiecka Republika Federalna jest demokratycznym i socjalnym państwem związkowym.
Wszelka władza państwowa pochodzi od narodu. Naród sprawuje ją w wyborach i głosowaniach oraz za pośrednictwem specjalnych organów ustawodawstwa, władzy wykonawczej i wymiaru sprawiedliwości.
Władzę ustawodawczą wiąże porządek konstytucyjny, zaś władzę wykonawczą i wymiar sprawiedliwości ustawa i prawo.
Wobec każdego, kto usiłuje ustrój ten zlikwidować, wszyscy Niemcy mają prawo do oporu, jeżeli inne przeciwdziałanie nie jest możliwe.
Art. 21
[…] 2. Partie, które swoimi celami lub zachowaniem się zwolenników zmierzają do naruszenia lub obalenia wolnościowego, demokratycznego ustroju albo zagrażają istnieniu Niemieckiej Republiki Federalnej, są sprzeczne z konstytucją.
Źródło: Fragmenty ustawy zasadniczej Niemieckiej Republiki Federalnej, 23 V 1949 r., [w:] Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 320–322.
Fragmenty ustawy zasadniczej Niemieckiej Republiki Demokratycznej, 7 X 1949 r.[…] PODSTAWY WŁADZY PAŃSTWOWEJ
Art. 1 Niemcy są niepodzielną Republiką Demokratyczną; podstawą Republiki są Kraje Niemieckie. Republika rozstrzyga o wszystkich sprawach, które mają istotne znaczenie dla istnienia i rozwoju Narodu niemieckiego jako całości; wszystkie inne sprawy kraje rozstrzygają samodzielnie. Decyzje Republiki są w zasadzie wykonywane przez kraje. Istnieje tylko jedno obywatelstwo niemieckie.
Art. 2 […] Stolicą Republiki jest Berlin.
Art. 3 […] Każdy obywatel ma prawo i obowiązek współuczestniczenia w kształtowaniu spraw swojej gminy, swojego powiatu, kraju i Niemieckiej Republiki Demokratycznej.
Prawo obywateli do uczestniczenia w sprawach publicznych znajduje swój wyraz:
– w inicjatywie ludowej i w referendum;
– w wykonywaniu czynnego i biernego prawa wyborczego;
– w obejmowaniu urzędów publicznych w administracji i wymiarze sprawiedliwości. Każdemu obywatelowi przysługuje prawo składania petycji do przedstawicielstwa ludowego. […] Osoby czynne w służbie publicznej służą ogółowi, a nie jednej tylko partii. Przedstawicielstwo ludowe kontroluje ich działalność.
Art. 4 […] Każdy ma prawo i obowiązek przeciwstawić się aktom sprzecznym z uchwałami przedstawicielstwa ludowego. Każdy obywatel obowiązany jest postępować zgodnie z Konstytucją i bronić Konstytucji przed jej wrogami.
Art. 5 Powszechnie uznane zasady prawa międzynarodowego wiążą władzę państwową i każdego obywatela. […] Żadnemu obywatelowi nie wolno brać udziału w działaniach zbrojnych, które służą celom ucisku narodowego.
Źródło: Fragmenty ustawy zasadniczej Niemieckiej Republiki Demokratycznej, 7 X 1949 r., [w:] Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 322–324.
Fragmenty ustawy zasadniczej Niemieckiej Republiki Demokratycznej, 7 X 1949 r.II. USTRÓJ GOSPODARCZY
Art. 19 Ustrój życia gospodarczego musi odpowiadać zasadom sprawiedliwości społecznej; musi zabezpieczać wszystkim ludzkie warunki bytu. Gospodarka ma służyć dobru całego ludu i zaspokojeniu jego potrzeb; powinna ona zapewnić każdemu udział w wynikach produkcji, odpowiadający jego świadczeniom. W ramach tych zadań i celów zapewnia się każdemu wolność gospodarczą.
Art. 20 Należy popierać rozwój inicjatywy prywatnej chłopów oraz trudniących się handlem i przemysłem. Należy rozbudować samopomoc spółdzielczą.
Źródło: Fragmenty ustawy zasadniczej Niemieckiej Republiki Demokratycznej, 7 X 1949 r., [w:] Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 322–324.
Blokada Berlina Zachodniego (1948–1949) w relacji ośmiolatki, Mercedes Wild[…] W 1947 roku poszłam do szkoły i czasami obiad w stołówce szkolnej był moim jedynym posiłkiem w ciągu dnia. […] Leżały góry gruzów. Na początku mostu powietrznego ryk silników lotniczych był nie do zniesienia, bo przypominał mi czasy, kiedy spadały bomby. Ale miałam miłą nauczycielkę, która usiłowała wytłumaczyć nam sytuację polityczną. Że jesteśmy odcięci od świata przez Sowietów. Dlatego w sektorach zachodnich było mało jedzenia. Babcia wyjaśniła mi, że żywność jest dostarczana samolotami.
Pod koniec lipca 1948 roku niedaleko stąd rozbił się samolot. Pilot i nawigator zginęli. Byliśmy bardzo poruszeni i baliśmy się, że alianci wstrzymają loty z dostawami żywności.
Wtedy wydarzył się mały cud. Po drodze do szkoły zaczęły spadać z nieba małe spadochrony ze słodyczami. Także podczas lekcji mogliśmy wyjść, żeby je zbierać na szkolnym podwórku. Gdy zbliżająca się maszyna zakołysała skrzydłami, to był znak dla nas. Ale ja byłam zawsze za wolna i nigdy niczego nie dostałam.
Gdy któregoś dnia wróciłam płacząc ze szkoły, babcia powiedziała: „Nie rycz, tylko zrób coś”. W tajemnicy napisałam więc list i sama wrzuciłam go bez znaczka do skrzynki pocztowej. Zaadresowałam: „Do mojego Czekoladowego Wujka, lotnisko Tempelhof”. Napisałam mu, że przelatuje nad naszym domem, że może go rozpoznać, bo mamy białe kury, ale nie niosą już jajek, bo boją się samolotów. […]
W odpowiedzi nie dostałam spadochronu, ale list […]. Na odwrocie było napisane: porucznik Gail Halverson, Tempelhof SW1. Był wtedy porucznikiem, widziałam jego zdjęcie w gazecie.
W liście była guma do żucia i bardzo płaski lizak. Nie znałam gumy do żucia ani zapachu mięty pieprzowej. Używaliśmy wtedy proszku do czyszczenia zębów bez zapachu. […] Lizak zachowałam do Bożego Narodzenia. Ale najważniejszy był serdeczny list. Powiedziałam mamie, że chciałabym tego pilota, Czekoladowego Wujka, który tak miło do mnie napisał, kiedyś zobaczyć.
Poznaliśmy się dopiero w 1972 roku […]. Gail Halverson wrócił wtedy do Berlina jako komendant lotniska Tempelhof. Gdy przyszedł do nas z rodziną z pierwszą wizytą, akurat przygotowałam potrawkę z kurczaka. Gail zapytał: Czy to te same kury? I lody były od razu przełamane.
Źródło: Blokada Berlina Zachodniego (1948–1949) w relacji ośmiolatki, Mercedes Wild. Cytat za: https://www.boeser-wolf.schule.de/engagement/pl/most-powietrzny-dla-berlina/mercedes-pisze-do-czekoladowego-pilota [dostęp: 11 marca 2021 r.].
Fragmenty listów niemieckiego inżyniera, który w 1960 r. nielegalnie przedostał się do Berlina Zachodniego, pisanych do rodziców mieszkających w Turyngii (NRD)[luty 1961 r.] Moje nowe miejsce pracy położone jest tak, że już po drugiej stronie ulicy przebiega granica sektorów, tam zaczyna się Berlin Wschodni. Tak zwariowane jest to miasto: kilka kroków i już jesteś w innym świecie. Życie tu nie jest całkiem bezpieczne, ale »podwójne życie«, jakie wielu prowadzi, ma też swoje plusy. Na przykład piwo w knajpie na rogu, po wschodniej stronie, kosztuje w przeliczeniu jakieś grosze. Dziesięć minut dalej jest księgarnia, gdzie można dostać także płyty; dla nas, ludzi z Zachodu, książki i płyty są tam śmiesznie tanie. W ogóle Berlin Wschodni to dla nas jakby jeden wielki port bezcłowy.
[4 sierpnia 1961 r.] Skóra cierpnie na samą myśl, że siedzi się w samym środku tej beczki prochu, jaką stał się Berlin. Coraz bardziej obawiam się, że całkiem niedługo dostęp do Berlina może zostać zamknięty. Trudno znieść samą myśl, że mógłbym Was już nie zobaczyć.
Źródło: Fragmenty listów niemieckiego inżyniera, który w 1960 r. nielegalnie przedostał się do Berlina Zachodniego, pisanych do rodziców mieszkających w Turyngii (NRD). Cytat za: Joachim Trenkner, Jak zbudowano mur, [w:] „Tygodnik Powszechny” z 16.08.2011 r., https://www.tygodnikpowszechny.pl/jak-zbudowano-mur-139827 [dostęp: 12.03.2021 r.].
Fragment przemówienia prezydenta USA Johna F. Kennedy’ego wygłoszonego w Berlinie, 23 VI 1963 r.Jestem dumny, że przyjechałem do tego miasta jako gość waszego wybitnego burmistrza, który na całym świecie stał się symbolem walecznego ducha Berlina Zachodniego. [...]
Wielu ludzi na świecie naprawdę nie rozumie lub mówi, że nie rozumie, jaka to ważna kwestia dzieli wolny świat i świat komunistyczny. Niech więc przyjadą do Berlina. Niektórzy mówią, że komunizm to powiew przyszłości. Niech przyjadą do Berlina. Są również tacy, którzy twierdzą, że w Europie i na świecie możemy współpracować z komunistami. Niech przyjadą do Berlina. Są też nieliczni, którzy przyznają, że komunizm jest nikczemnym systemem, ale umożliwia nam rozwój gospodarczy. […] Niech przyjadą do Berlina.
Wolność stwarza wiele problemów, a demokracja nie jest doskonała, ale przecież nigdy nie musieliśmy wznosić muru, żeby trzymać na uwięzi ludzi, żeby zapobiegać ich ucieczkom z kraju. […]
Nie znam żadnego innego miasta, oblężonego przez osiemnaście lat, które zachowałoby witalność i siłę, nadzieję. Determinację Berlina Zachodniego. Mur jest najbardziej oczywistym, jaskrawym dowodem niepowodzeń systemu komunistycznego i widzi to cały świat. Jednakże nie odczuwamy z tego powodu satysfakcji, ponieważ – jak powiedział wasz burmistrz – mur jest przestępstwem nie tylko wobec historii, ale również wobec człowieczeństwa: rozdziela rodziny, mężów i żony, braci i siostry, dzieli ludzi, którzy chcą być razem.
Prawda o tym mieście jest prawdą o Niemczech – w Europie nie zapanuje rzeczywisty, trwały pokój, dopóki co czwarty Niemiec nie będzie miał podstawowego prawa, przysługującego wolnym ludziom, to znaczy prawa do dokonywania wolnego wyboru. […] Żyjecie na bronionej wyspie wolności, ale wasze życie jest częścią oceanu. […]
Kiedy wszyscy będą wolni, wówczas będziemy mogli oczekiwać dnia, gdy to podzielone miasto połączy się, a ten kraj i wspaniały kontynent europejski staną się częścią świata pokoju i nadziei. […]
Wszyscy wolni ludzie, gdziekolwiek żyją, są obywatelami Berlina, i dlatego ja, jako wolny człowiek – z dumą wypowiadam słowa: Ich bin ein Berliner. [Jestem berlińczykiem].
Źródło: Fragment przemówienia prezydenta USA Johna F. Kennedy’ego wygłoszonego w Berlinie, 23 VI 1963 r., [w:] Wielkie mowy historii, t. 4, Od Kennedy’ego do Ratzingera, oprac. T. Zawadzki, Warszawa 2006, s. 38–39.
Wymień, co składało się na przyjętą podczas konferencji poczdamskiej „zasadę 4D”, która miała być realizowana w okupowanych Niemczech.
Opisz najważniejsze założenia, które legły u podstaw ustaw zasadniczych obowiązujących w Republice Federalnej Niemiec oraz Niemieckiej Republice Demokratycznej. Jakiego typu państwami były RFN i NRD?
Zapoznaj się z filmem, a następnie wykonaj polecenia.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RwUKdRyWHXZjJ
Film nawiązujący do okupacji Niemiec i kryzysu berlińskiego. Okupacji Austrii.
Przedstaw pretekst, pod którym sowieckie władze okupacyjne ogłosiły w 1948 r. zamknięcie drogowych, kolejowych i rzecznych połączeń między zachodnimi strefami okupacyjnymi a Berlinem Zachodnim, co rozpoczęło blokadę miasta.
Sytuacja na Półwyspie Koreańskim
Wydarzenia w Ameryce stanowiły wewnętrzny problem tego kraju, natomiast dużo ważniejsza dla losów świata była sytuacja na arenie międzynarodowej, m.in. konflikt koreański. Korea od 1910 roku znajdowała się pod okupacją japońską. Zgodnie z postanowieniami konferencyjnymi okresu II wojny światowej miała być zajęta od południa przez Amerykanów, od północy przez ZSRS, a linią podziału miał być 38 równoleżnik. Zakładano, że w przyszłości odbędą się tam wybory, zostanie powołany rząd i powstanie jednolite państwo. Konflikt o zachowanie wpływów spowodował, że na południu proklamowano w sierpniu 1948 roku Republikę Korei ze stolicą w Seulu, z prezydentem Li Syng‑manem na czele, a we wrześniu na północy powstała Koreańska Republika Ludowo‑Demokratyczna ze stolicą w Phenianie [czyt.: fenianie]. Na jej czele stanął Kim Ir Sen – przywódca Partii Pracy Korei, który walczył wcześniej w partyzantce antyjapońskiej. Po powstaniu państwa na północy wojska sowieckie wycofały się z Półwyspu Koreańskiego, a ZSRS i KRLD podpisały przyjacielskie umowy zakładające dalszą współpracę obydwu państw. W kolejnym roku Koreę Południową opuścili Amerykanie. W 1949 roku powstała także Chińska Republika Ludowa, która nawiązała stosunki polityczne z Koreą Północną.
Państwa koreańskie nie utrzymywały kontaktów dyplomatycznych, manifestowały wrogość i prowadziły przeciwko sobie akcje propagandowe. Dochodziło także do konfliktów i starć granicznych. Oba kraje uważały się za jedynego reprezentanta narodu koreańskiego i domagały się zjednoczenia. Niemniej wyraźnie widać było, że każde z nich znalazło się w „innej strefie wpływów ideologicznych”, w związku z tym poszły innymi drogami rozwoju polityczno‑gospodarczego. Kolejne lata będą przynosiły narastanie rozbieżności.
Propaganda i rzeczywistośćW czerwcu 1950 roku Kominform i poszczególne partie komunistyczne nasiliły „pokojową” kampanię propagandową. Na III Plenum KC KPCh Mao stwierdził: „Pogłoski o wojnie mają na celu oszukanie ludu”. W apelu Kominformu z 9 VI 1950 wezwano do rozszerzania i umacniania „ruchu pokojowego”. Wszędzie zbierano podpisy pod Apelem Sztokholmskim Światowej Rady Pokoju. […]
Tę grę pozorów przejrzał prezydent Truman, który w przemówieniu wygłoszonym 10 VI w St. Louis stwierdził, że ZSRR ma w pogardzie nadzieje ludzi, mówiąc o demokracji, a ustanawiając dyktatury, głosząc niezawisłość, a ujarzmiając narody, nawołując do pokoju, ale nie szczędząc sił, by przygotować się do agresji.
Oceń, czy fragment przytoczonego wyżej tekstu trafnie został zatytułowany Propaganda a rzeczywistość. Uzasadnij ocenę.
Czego dotyczy fragment tekstu: „mówiąc o demokracji, a ustanawiając dyktatury, głosząc niezawisłość, a ujarzmiając narody”?
- Agresywnej polityki ZSRR wobec USA i państw zachodnich.
- Przejęcia kontroli nad Europą Środkowo-Wschodnią i stworzenia państw demokracji ludowej.
- Polityki zbrojeń prowadzonej na szeroką skalę przez ZSRR.
Agresja Korei Północnej
25 czerwca 1950 roku wojska północnokoreańskie zaatakowały Koreę Południową, przekraczając 38 równoleżnik. 27 czerwca konflikt koreański był rozpatrywany przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. Pod nieobecność delegata sowieckiego (ZSRS bojkotował posiedzenia ze względu na to, że państwo chińskie reprezentowane było przez przedstawiciela Tajwanu (zobacz lekcja: Chiny po II wojnie światowejChiny po II wojnie światowej) podjęto decyzję o udzieleniu wsparcia Korei Południowej i uznano reżim Kim Ir Sena za agresora.
Jak sądzisz, dlaczego decyzja o udzieleniu wsparcia Korei Południowej najpewniej nie zostałaby podjęta, gdyby na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa ONZ był obecny przedstawiciel ZSRR?
- Zabrakłoby jednomyślności wśród stałych członków Rady Bezpieczeństwa.
- ZSRR zawsze głosował przeciw jakiejkolwiek interwencji zbrojnej.
- ZSRR nie interesowały sprawy Bliskiego i Dalekiego Wschodu.
Przypomnij, jaką funkcję pełnił gen. D. MacArthur w okresie II wojny światowej.
- Był dowódcą sił zbrojnych na Pacyfiku.
- Dowodził wojskami sprzymierzonych podczas inwazji na Normandię.
- Walczył przeciwko wojskom włosko-niemieckim w Afryce.
Zanim jednak doszło do udzielenia wsparcia, prawie cała Korea Południowa została zajęta przez Koreę Północną. Jedynym niezajętym portem był Pusan. I właśnie od niego rozpoczęła się ofensywa wojsk amerykańskich. W ciągu dwóch tygodni wyparto wojska północnokoreańskie za 38 równoleżnik i działania przeniosły się na teren państwa Kim Ir Sena. Wsparcia reżimowi udzielili wówczas „ochotnicy” chińscy (faktycznie regularne oddziały armii ChRL). W październiku czterystutysięczna armia chińska wkroczyła do Korei. W odwecie gen. MacArthur [czyt.: makartur] zaproponował Trumanowi zaatakowanie punktów strategicznych w Mandżurii. Prezydent, obawiając się, że po stronie Chin do wojny może się przyłączyć ZSRS, odmówił.
Wyjaśnij, w jakim znaczeniu używało się w okresie zimnej wojny określenia „chiński ochotnik”?
Działania wojenne w Korei
Korea Północna wspierana była także przez ZSRS. Szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę Północy. Działania znowu przesunęły się za 38 równoleżnik, a w styczniu 1951 roku powtórnie Seul został zdobyty. Wówczas gen. MacArthur zaproponował zbombardowanie terytorium chińskiego z użyciem bomby atomowej. Prezydent Truman również i tym razem nie wyraził zgody, obawiając się, że mogłoby to doprowadzić do konfliktu światowego. Odwołał dotychczasowego głównodowodzącego, a na jego miejsce zaś powołał gen. Matthew Ridgwaya [czyt.: matju ridżłej].
Wytłumacz, dlaczego przejęcie miasta stołecznego przez wroga jest ważnym elementem walk.
Podjęta przez nowego głównodowodzącego ofensywa doprowadziła do ustabilizowania się frontu na 38 równoleżniku i rozpoczął się okres konfliktu pozycyjnego. Obie strony podjęły też rokowania. Trwały one ponad dwa lata. Dopiero śmierć Stalina i pewne odprężenie w stosunkach międzynarodowych rozluźniły stanowisko strony północnokoreańskiej. 27 lipca 1953 roku podpisano zawieszenie broni w Panmundżonie. Utrzymano podział na 38 równoleżniku. Oba państwa miały być rozdzielone neutralnym pasem.
Przypomnij, kiedy jeszcze została ustalona strefa zdemilitaryzowana i jaki obszar objęła.
- Alzację po wojnie prusko-francuskiej.
- Nadrenię po ustaleniach traktatu wersalskiego.
- Słowację po układzie monachijskim.
Prześledź, jak przebiegała linia frontu. Odpowiedz, kiedy największy sukces (przejmując większość terytorium wroga) odniosły wojska północnokoreańskie i ich sojusznicy, a kiedy wojska południowokoreańskie i siły ONZ.
Na podstawie opisu mapy odpowiedz, kiedy największy sukces (przejmując większość terytorium wroga) odniosły wojska północnokoreańskie i ich sojusznicy, a kiedy wojska południowokoreańskie i siły ONZ.
Wojna zaogniła problem „polowania na czerwone czarownice” w USA. Uświadomiła też, że zagrożenie konfliktem globalnym z użyciem broni atomowej jest bardzo realne. Zapoczątkowała również okres wyjątkowo agresywnej propagandy między państwami koreańskimi, ale także między światem imperialistycznym i komunistycznym. Uaktywniono, z inicjatywy USA, nadawanie audycji przez Radio Wolna Europa, a w 1952 roku wybudowano radiostację w Monachium. Nie pozostało to bez wpływu na kontynuowanie wyścigu zbrojeń między ZSRS i blokiem państw „demokracji ludowej” z jednej strony, a USA – z drugiej. W obawie przed konfliktem światowym w Europie pojawił się pomysł stworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Powołujący ją akt podpisano w Paryżu w maju 1952 roku. Kolejne kraje europejskie przystąpiły z kolei do NATO – w 1952 zrobiły to Grecja i Turcja. Podpisano również akt pokojowy z Japonią i amerykańsko‑japoński układ wojskowy.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RKRccNJmtbgVR
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Wojna w Korei.
Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenia.
Stroną atakującą były oddziały Korei Północnej, które zaatakowały miasto, wykorzystując czołgi T-34. Nieposiadający broni przeciwpancernej żołnierze Korei Południowej musieli się wycofać. Podczas odwrotu dowództwo podjęło pochopną decyzję o wysadzeniu mostu na rzece Han, w wyniku czego duża liczba żołnierzy południowokoreańskich dostała się do niewoli. Tedzon. 7–20 lipca 1950
Tedzon było ważnym węzłem komunikacyjnym, bronionym przez połączone siły Korei Południowej i amerykańskiej 24 Dywizji Piechoty. Bitwa pod Tedzon zakończyła się zwycięstwem oddziałów północnokoreańskich, w wyniku którego amerykańska 24 DP została rozbita, a jej dowódca gen. Dean zginął. Była to najcięższa porażka oddziałów amerykańskich w tej fazie wojny. Inczhon. 15–19 września 1950
15 września flota sił ONZ dotarła do Inczhon. Pod osłoną ognia artyleryjskiego z krążowników i niszczycieli oraz przy wsparciu lotnictwa bombardującego pozycje oddziałów północnokoreańskich amerykańska piechota morska przeprowadziła udany desant. Jeszcze tego samego dnia oddziały ONZ dotarły do Inczhon. Do walk włączyły się oddziały południowokoreańskie, a amerykański desant lotniczy opanował lotnisko Kimpo, co przyspieszyło opanowanie Inczhon. Yalu Jiang. 2. połowa listopada 1950 r.
Bitwa stoczona pomiędzy chińską 13 Grupą Armii a amerykańską 8 Armią i siłami Korei Południowej na południe od rzeki Yalu Jiang. Wojska chińskie zagrodziły drogę maszerującym na północ oddziałom MacArthura i wciągnęły je w pułapkę. W wyniku tego II Korpus południowokoreański został rozbity, a część sił amerykańskich została okrążona. Oddziały chińskie dążyły do całkowitego okrążenia 8 Armii, której główne siły zdołały się jednak wycofać dzięki przewadze technicznej.
Wymień miejsca lądowania wojsk amerykańskich podczas wojny koreańskiej.
Opisz, w jaki sposób położenie geograficzne Półwyspu Koreańskiego wpłynęło na działania wojsk sojuszniczych wobec Korei Północnej i tych sprzymierzonych z Koreą Południową.
Wojna w Wietnamie
Wojna pomiędzy Demokratyczną Republiką Wietnamu a francuskimi wojskami kolonialnymi trwała do 1954 roku. Zakończyło ją zdobycie przez oddziały wietnamskiej organizacji Viet Minh, którą kierował charyzmatyczny polityk Ho Chi Minh, twierdzy francuskiej w Dien Bien Phu 7 maja 1954 roku. Na mocy układów w Genewie, zgodnie z propozycjami dyplomatów francuskich i amerykańskich, Wietnam podzielono wzdłuż 17 równoleżnika na dwa państwa: północną Demokratyczną Republikę Wietnamu (DRW) i Republikę Wietnamu Południowego, gdzie wpływy zachowały Stany Zjednoczone.
Mimo postanowień pokojowych w żadnym z państw wietnamskich nie wprowadzono demokracji. Na północy rządy sprawował komunistyczny Viet Minh, a na południu zapanowała prozachodnia dyktatura reprezentowana przez Ngo Dinh Diema, antykomunisty i gorliwego katolika. Opozycję wobec dyktatora wspierali północnowietnamscy komuniści, którzy głosili hasła zjednoczenia Wietnamu. W 1961 r. powstała tajna armia wyzwoleńcza Wietkong, kierowana i uzbrajana przez DRW, która rozpoczęła działania partyzanckie na południu. W 1964 r. Wietkong ostrzelał okręt amerykański (tzw. incydent w Zatoce Tonkińskiej), co skłoniło Stany Zjednoczone do wkroczenia do Wietnamu i rozpoczęcia działań wojennych przeciwko partyzantom z północnego Wietnamu. Ich bazą wypadową i głównym źródłem zaopatrzenia był Wietnam Południowy. Natomiast bojownicy Wietkongu wykorzystywali do przerzutu broni, zaopatrzenia i ludzi tzw. szlak Ho Chi Minha, czyli system tajnych tras łączących Wietnam Północny z Południowym, a przebiegający przez Kambodżę i Laos.
W 1965 r. Amerykanie rozpoczęli bombardowania celów wojskowych i strategicznych miejsc położonych na północ od 17 równoleżnika. W wojnie tej pośrednio uczestniczyły także ZSRS i Chiny, które z kolei dostarczały północnemu Wietnamowi broń, sprzęt i instruktorów wojskowych. Początkowo społeczeństwo amerykańskie poparło wojnę, której celem było postawienie tamy ekspansji komunizmu w Azji i tym samym zwiększenie bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych. Z czasem jednak armia amerykańska, pomimo ogromnej przewagi technicznej nad przeciwnikiem, zaczęła ponosić coraz większe straty. Wojna partyzancka prowadzona w trudnych warunkach tropikalnej dżungli zmuszała Stany Zjednoczone do coraz większego wysiłku militarnego, który w oczach amerykańskiej opinii publicznej nie przynosił rezultatów. W 1968 r. w Indochinach walczyło już ponad pół miliona Amerykanów.
- 1. zestaw danych:
- Konflikt: I wojna światowa
- Liczba Amerykanów zaklasyfikowanych do poboru: 24234000
- Liczba powołanych do służby wojskowej: 2820000
- 2. zestaw danych:
- Konflikt: II wojna światowa
- Liczba Amerykanów zaklasyfikowanych do poboru: 36677000
- Liczba powołanych do służby wojskowej: 10022000
- 3. zestaw danych:
- Konflikt: wojna koreańska
- Liczba Amerykanów zaklasyfikowanych do poboru: 9123000
- Liczba powołanych do służby wojskowej: 1560000
- 4. zestaw danych:
- Konflikt: wojna wietnamska
- Liczba Amerykanów zaklasyfikowanych do poboru: 75717000
- Liczba powołanych do służby wojskowej: 1759000
Żołnierze amerykańscy nie zdołali pokonać partyzantki komunistycznej w Wietnamie Południowym. Podczas walk stosowali różne drastyczne metody, np. samoloty zrzucały napalm i podpalali dżunglę oraz całe wioski z partyzantami i ludnością cywilną. Wykorzystywali również herbicydy, czyli chemiczne środki roślinobójcze, aby niszczyć dżunglę, która była schronieniem dla oddziałów komunistycznych.
Symulacja przedstawia objętość użytych herbicydów przez armię amerykańską podczas wojny wietnamskiej. Rok 1962 - objętość herbicydów 17 171 galonów, rok 1963 - objętość herbicydów 74 760 galonów, rok 1964 - objętość herbicydów 281 607 galonów, rok 1965 - objętość herbicydów 664 657 galonów, rok 1966 - objętość herbicydów 2 535 788 galonów, rok 1967 - objętość herbicydów 5 123 353 galony, rok 1968 - objętość herbicydów 5 089 010 galonów, rok 1969 - objętość herbicydów 4 558 817 galonów, rok 1970 - objętość herbicydów 758 966 galonów, rok 1971 - objętość herbicydów 10 039 galonów.
Na podstawie danych i wykresu wskaż, w jakim okresie doszło do zintensyfikowania działań wojennych USA przeciwko partyzantom Wietkongu.
Nastroje pacyfistyczne wzrastały w Stanach Zjednoczonych wraz z liczbą powracających do kraju poległych, rannych i okaleczonych psychicznie „amerykańskich chłopców”. Dodatkowo media donosiły o dokonywanych przez oddziały marines (piechoty morskiej) zbrodniach wojennych i skutkach użycia straszliwej broni zapalającej – napalmu. Stany Zjednoczone zaczęły przegrywać wojnę propagandowo i moralnie, zwłaszcza po ujawnieniu zbrodni w My Lai, gdzie Amerykanie zamordowali ponad 100 osób, także kobiet i dzieci, przy czym dopuścili się gwałtów. Wywoływało to niechęć obywateli do własnych żołnierzy. Nastroje te podsycała popularność ruchu hipisowskiego.
W 1968 r. wybory prezydenckie wygrał Richard Nixon, który obiecywał zakończenie walk. Pięć lat później, w 1973 r., w Paryżu podpisano zawieszenie broni, a Amerykanie wycofali się z Wietnamu. Dwa lata później wojska północnowietnamskie, łamiąc porozumienie, opanowały cały kraj, a Wietnam został zjednoczony pod władzą komunistyczną.
Przeanalizuj poniższe symulacje interaktywne prezentujące dane dotyczące zaangażowania Stanów Zjednoczonych w wojnę wietnamską. Poszczególne interaktywne elementy wykresu (opisy) wymienione są nad nimi. Możesz je włączać i wyłączać (klikając na konkretny opis, sprawiasz, że przestaje być aktywny), zmieniając w ten sposób wygląd wykresu.
Zapoznaj się z poniższą symulacją oraz dodatkowymi danymi, a następnie wykonaj polecenia.
Symulacja przestawia dane dotyczące zmiany liczebności oddziałów amerykańskich zaangażowanych w wojnę wietnamską: rok 1964 - 23 300, rok 1965 - 184 300, rok 1966 - 385 300, rok 1967 - 485 600, rok 1968 - 543 000, rok 1969 - 475 200, rok 1970 - 234 600, rok 1971 - 156 800, rok 1972 - 24 200. Przybliżone straty wojsk amerykańskich podczas wojny wietnamskiej: rok 1965 - liczba żołnierzy utraconych przez armię amerykańską w wojnie wietnamskiej - 1800, rok 1966 - 6100, rok 1967 - 11 100, rok 1968 - 16 500, rok 1969 - 11 600, rok 1970 - 6000, rok 1971 - 2300, rok 1972 - 640.
- Stany Zjednoczone; Udział procentowy: 27,7%
- Wietnam Południowy; Udział procentowy: 53,5%
- Australia; Udział procentowy: 0,4%
- Nowa Zelandia; Udział procentowy: 0%
- Korea Południowa; Udział procentowy: 2,5%
- Tajlandia; Udział procentowy: 0,6%
- Wietnam Północny i Vietcong; Udział procentowy: 15,3%
Łączna szacunkowa liczba ofiar wojny wietnamskiej
Kraj | Zabici i zmarli żołnierze | Ranni żołnierze | Zaginieni żołnierze | Wzięci do niewoli żołnierze | Zabici cywile |
|---|---|---|---|---|---|
Stany Zjednoczone | 47 382 | 203 678 | 2207 | 7966 | brak zgłoszeń |
Wietnam Południowy | 225 000 | 1 179 000 | 75 000 | brak danych | 2 000 000 |
Australia | 423 | 2398 | 6 | 0 | brak zgłoszeń |
Nowa Zelandia | 83 | 212 | brak zgłoszeń | brak danych | brak zgłoszeń |
Korea Południowa | 4407 | 17 060 | brak zgłoszeń | brak danych | brak zgłoszeń |
Tajlandia | 351 | 1358 | brak zgłoszeń | brak danych | brak zgłoszeń |
Wietnam Północny i Vietcong | 1 100 000 | 600 000 | 225 000 | 127 500 | 2 000 000 |
Symulacja przedstawia ekonomiczne aspekty udziału Stanów Zjednoczonych w wojnie wietnamskiej. Rok 1965: wydatki USA na wojnę w Wietnamie (w mld USD) 50.60, dochody podatkowe państwa (w mld USD) 116.80; Rok 1966: wydatki USA na wojnę w Wietnamie (w mld USD) 58.10, dochody podatkowe państwa (w mld USD) 130.80; Rok 1967: wydatki USA na wojnę w Wietnamie (w mld USD) 71.40, dochody podatkowe państwa (w mld USD) 148.80; Rok 1968, wydatki USA na wojnę w Wietnamie (w mld USD) 81.90, dochody podatkowe państwa (w mld USD) 153; Rok 1969, wydatki USA na wojnę w Wietnamie (w mld USD) 82.50, dochody podatkowe państwa (w mld USD) 186.90; Rok 1970, wydatki USA na wojnę w Wietnamie (w mld USD) 81.70, dochody podatkowe państwa (w mld USD) 192.80; Rok 1971, wydatki USA na wojnę w Wietnamie (w mld USD) 78.90, dochody podatkowe państwa (w mld USD) 187.10; Rok 1972, wydatki USA na wojnę w Wietnamie (w mld USD) 79.20, dochody podatkowe państwa (w mld USD) 207.30.
Przeanalizuj relację liczebności wojsk amerykańskich i sojuszniczych do liczebności sił komunistycznych, a następnie oceń szanse Stanów Zjednoczonych na zwycięstwo w wojnie wietnamskiej. Uzasadnij swoją opinię, możesz przy tym odwoływać się dodatkowo do argumentów pozastatystycznych.
Kryzys kubański
Po tym wydarzeniu Castro rozprawił się z przeciwnikami i rozpoczął budowę państwa socjalistycznego. Nastąpiło także wyraźne zbliżenie z ZSRS. W 1962 roku pojawiły się na Kubie pierwsze sowieckie rakiety ziemia‑ziemia, zdolne do przenoszenia głowic nuklearnych. Rosjanie dostarczali też w ramach pomocy wojskowej inny sprzęt oraz wysyłali na Kubę swoich żołnierzy.
Zrobione 15 października 1962 roku przez Amerykanów zdjęcia nad Kubą potwierdziły obecność rakiet na wyspie. Kreml w oficjalnych rozmowach temu zaprzeczał. Amerykanie, opierając się jednak na informacjach własnego wywiadu i zdjęciach, nie mieli wątpliwości, że rakiety zostały rozmieszczone na wyspie. W związku z tym nowy prezydent USA John Kennedy podjął decyzję o morskiej blokadzie wyspy. Amerykańskie okręty otrzymały także rozkaz zatrzymania każdego statku sowieckiego zbliżającego się do Kuby. Siły zbrojne USA postawiono w stan gotowości.
Wytłumacz, korzystając z powyższych zdjęć, dlaczego dla USA rozmieszczenie rakiet na Kubie miało ogromne znaczenie.
Wytłumacz, korzystając z opisu powyższych zdjęć, dlaczego dla USA rozmieszczenie rakiet na Kubie miało ogromne znaczenie.
W efekcie Nikita Chruszczow wycofał się z planów dalszego rozmieszczania rakiet i odwołał płynące na Kubę statki. Ostatecznie 28 października podpisano porozumienie o wycofaniu rakiet z Kuby. USA natomiast zobowiązały się do demontażu rakiet średniego zasięgu na terenie Turcji. Konflikt zażegnano, do wojny nuklearnej nie doszło, ale u granic USA pozostało państwo socjalistyczne.
Po konflikcie kubańskim założono gorącą linię Kreml‑Biały Dom, która miała ułatwić dalsze kontakty sowiecko‑amerykańskie, a przede wszystkim unikać ostrych konfliktów.
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe:
| Zdanie | Prawda | Fałsz |
| W wyniku wojny koreańskiej Chińska Republika Ludowa znalazła się w stanie wojny ze Stanami Zjednoczonymi. | □ | □ |
| Siły Zbrojne ONZ, które uczestniczyły w wojnie koreańskiej, składały się wyłącznie z oddziałów USA. | □ | □ |
| Śmierć Józefa Stalina przyczyniła się do zakończenia wojny koreańskiej. | □ | □ |
Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie wykonaj polecenie.
Reakcja ONZVI 1950 wieczorem zebrała się Rada Bezpieczeństwa ONZ. Jej posiedzenia bojkotował wówczas – dając w ten sposób wyraz niezadowoleniu ZSRR z nieprzyjęcia ChRL w skład Rady – delegat sowiecki Jakub Malik. Przyjęto rezolucję uznającą rząd Li Syngmana za jedyny legalny rząd Korei, stwierdzono, że agresja stanowi poważne zagrożenie dla pokoju światowego, oraz wezwano do ewakuacji wojsk północnokoreańskich. W razie odmowy Republikę Korei wesprzeć miały militarnie inne państwa członkowskie ONZ. Rosjanie protestowali, co prawda, przeciw uchwaleniu tej rezolucji, ale wcześniej dopuścili się formalnego błędu. Otóż ambasador Malik nie poprosił o zawieszenie obrad na czas swej nieobecności, w związku z czym potraktowano go tak, jak gdyby zgadzał się na wszelkie powzięte w tej sytuacji uchwały; Malik powrócił na salę obrad dopiero 1 VIII.
Źródło: Reakcja ONZ. Cytat za: Wielka Historia Świata, t. 12, Od drugiej wojny światowej do XXI wieku, pod red. nauk. W. Rojka, Kraków 2006, s. 479.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie wykonaj polecenie.
Wystąpienie Douglasa MacArthura przed połączonymi izbami Kongresu 19 IV 1951 r.Chociaż nie konsultowano się ze mną przed podjęciem przez prezydenta decyzji o interwencji w obronie Republiki Korei, decyzja ta, z militarnego punktu widzenia, okazała się słuszna. Powiadam „słuszna”, gdyż odparliśmy najeźdźcę, jego armia zaś została zdziesiątkowana. Zwycięstwo było przesądzone, a cele już niemal osiągnięte, gdy komunistyczne Chiny włączyły się do walk z siłami lądowymi wielokrotnie liczebniejszymi niż nasze.
Rozpoczęła się nowa wojna, powstała zupełnie nowa sytuacja, której nie przewidywano, gdy toczyliśmy bój z północnokoreańskim najeźdźcą; sytuacja wymagająca odpowiednich decyzji na arenie dyplomatycznej, które pozwoliłyby zrewidować naszą strategię militarną. Decyzji tych nie podjęto. I chociaż nikt nie rozważał nawet szalonego pomysłu wysłania wojsk lądowych w głąb Chin, niemniej jednak konieczne stało się opracowanie całkowicie odmiennej strategii, o ile naszym politycznym celem miało być pokonanie nowego wroga, tak jak pokonaliśmy poprzedniego.
Oprócz niecierpiącej zwłoki konieczności pozbawienia wroga schronienia, jakiego udzielono mu na północ od rzeki Jalu, dalsze powodzenie tej wojny upatrywałem w podjęciu następujących kroków:
1. Zintensyfikowanie ekonomicznej blokady Chin.
2. Wprowadzenie blokady morskiej chińskiego wybrzeża.
3. Zniesienie restrykcji ograniczających rozpoznanie powietrzne chińskiego wybrzeża oraz Mandżurii.
4. Zniesienie restrykcji uniemożliwiających włączenie się do walk jednostek armii Republiki Chin zgromadzonych na Formozie [tzn. na Tajwanie]. Udzielenie logistycznego wsparcia siłom chińskim na Formozie oraz wykorzystanie ich przeciwko Chinom kontynentalnym.
Źródło: Wystąpienie Douglasa MacArthura przed połączonymi izbami Kongresu 19 IV 1951 r. Cytat za: Wielkie mowy historii, t. 3, Od Hitlera do Eisenhowera, wybór i oprac. T. Zawadzki, Warszawa 2006, s. 264–265.
Zapoznaj się z mapą interaktywną i wykonaj kolejne polecenia.
Każdy statek lub okręt, który płynął w stronę Kuby, miał zostać zatrzymany w celu ustalenia jego tożsamości i sprawdzenia ładunku, wyposażenia, a także portu przeznaczenia. Mógł otrzymać polecenie rzucenia kotwicy i zostać poddany rewizji, mógł także otrzymać nakaz udania się do wyznaczonego miejsca. Ten statek lub okręt, który nie wykonałby lub odmówił podporządkowania się i wykonania otrzymanej instrukcji, miał zostać wzięty w areszt. Przełamanie blokady oznaczało rozpoczęcie działań wojennych między supermocarstwami. Blokada wchodziła w życie 24 października, w środę, o godzinie 14.00 czasu Greenwich. Jeszcze w trakcie prezydenckiego orędzia sekretarz stanu postawił całość sił zbrojnych USA w stan gotowości obronnej trzeciego stopnia (DefCon 3). 24 października Kolegium Szefów Sztabów podniosło stan gotowości do DefCon 2 (był to pierwszy przypadek postawienia amerykańskiego potencjału jądrowego w tak wysoki stopień gotowości).
Źródło: Marzena Ostrowska, Kubański kryzys rakietowy, cz. II (2014), https://wiekdwudziesty.pl/kubanski-kryzys-rakietowy-cz-ii/ [dostęp 5.05.2015].
Decyzja ta została odebrana przez ZSRS jako akt agresji, a statki obu flot były gotowe do interwencji. Rosnące po obu stronach konfliktu napięcie groziło wybuchem wojny nuklearnej, ale ostatecznie pod wpływem negocjacji oraz nacisków Amerykanów flota sowiecka się wycofała.
Zdjęcie przedstawia wojskowy okręt wojenny. Na burcie numer 537. Niszczyciel USS „Sullivans” przepływający za rufą USS „Grand Canyon” w pobliżu Rhode Island, 29 października 1962 r. Oba statki zostały przydzielone do amerykańskiej blokady morskiej w czasie kryzysu kubańskiego.
Domena publiczna, Wikimedia Commons. Amerykańska blokada powietrzna. Oprócz blokady morskiej Amerykanie wprowadzili także blokadę powietrzną. Amerykańskie samoloty wypatrywały m.in. sowieckich okrętów nawodnych i podwodnych. Przykładem takich działań była akcja przeprowadzona we współpracy z Kanadą – samoloty patrolowe P2V Neptune i P3V Orion oraz superfortece RB-50 poszukiwały czterech jednostek radzieckich, które wypłynęły na początku października ze swojej bazy. Amerykanie wykorzystywali również samoloty szpiegowskie U-2, które wykonywały loty nad Kubą. Zestrzelenie 27 października 1962 r. samolotu U-2 przez radziecką baterię rakietową na Kubie, w czasie najbardziej zaognionych stosunków między USA a ZSRS, wywołało panikę po obu stronach, a media zachodnie nazwały ten dzień „czarną sobotą”.
Na zdjęciu wojskowy samolot w powietrzu. Na ogonie ciąg cyfr i napis NAVY oraz biała gwiazda wpisana w okrąg. Amerykański morski samolot patrolowy P2V Neptune, wykorzystywany także do zwalczania okrętów podwodnych.
Domena publiczna, Wikimedia Commons.
Zdjęcie przedstawia samolot lecący tuż nad płynącym okrętem. Amerykański samolot P-2H Neptune przelatujący nad sowieckim frachtowcem przewożącym bombowce Ił-28; grudzień 1962 r.
Domena publiczna, Wikimedia Commons. Lotniskowce amerykańskie. W blokadzie morskiej Kuby uczestniczyły trzy lotniskowce floty amerykańskiej, wśród nich USS „Essex” oraz USS „Enterprise”. Pierwszy brał udział jeszcze w walkach na Pacyfiku podczas II wojny światowej, jak również w działaniach bojowych w trakcie wojny koreańskiej. Przebudowany w 1960 r. na lotniskowiec do zwalczania okrętów podwodnych, mógł przyjąć na swój pokład 82 samoloty. USS „Enterprise” był pierwszą na świecie jednostką tej klasy wyposażoną w napęd jądrowy, co zapewniało mu niemal nieograniczony zasięg działania.
Zdjęcie przedstawia lotniskowiec na morzu. Okręt ma na pokładzie pas startowy, na którym znajduje sie samolot wojskowy. Amerykański lotniskowiec USS „Essex”.
Domena publiczna, Wikimedia Commons. Amerykańskie bazy wojskowe. Kluczowe znaczenie podczas kryzysu kubańskiego odgrywały dwie bazy Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych. Pierwsza z nich, położona na Florydzie, pozwalała kontrolować obszar Zatoki Meksykańskiej i Oceanu Atlantyckiego, a baza lotnictwa Naval Air Station Key West była oddalona o niecałe 150 km na północ od Hawany. Jeszcze większe znaczenie miała Naval Station Guantanamo Bay – baza na terytorium samej Kuby, znajdująca się po obu stronach zatoki Guantánamo. Wojska amerykańskie znalazły się tam w wyniku wojny amerykańsko-hiszpańskiej w 1898 r. i już zostały, na podstawie umowy zawartej w 1903 r. wydzierżawiły ten teren. Po rewolucji kubańskiej oficjalne władze Kuby uznały bazę za teren okupowany, a umowę za nieprawomocną, nie przyjmowały też opłat za dzierżawę.
Lotnicze zdjęcie przedstawia fragment terenu poprzecinanego siecią dróg. Na fotografii widać także wybrzeże. Na lądzie zbiorniki wodne oraz zabudowania. Widok z lotu ptaka na bazę Naval Air Station Key West.
Domena publiczna, Wikimedia Commons.
W czasie kryzysu kubańskiego Stany Zjednoczone postawiły swoje siły w stan gotowości, i to także w innych państwach.
Na ponad 30 lotniskach cywilnych w USA rozmieszczono bombowce B-47 Dowództwa Lotnictwa Strategicznego (Strategic Air Command, SAC). Te same samoloty, znajdujące się w dwóch bazach SAC w Hiszpanii, trzech w Maroku i trzech w Wielkiej Brytanii, uzbrojone w bomby jądrowe, czekały w pełnej gotowości na rozkaz startu. W stan pogotowia postawiono także bombowce B-52 i samoloty-cysterny KC-135 Stratotanker, stacjonujące na lotniskach w USA. Uzbrojone w ładunki jądrowe B-52 zostały skierowane na Pacyfik, Atlantyk, nad Morze Śródziemne i rejon arktyczny, gdzie miały oczekiwać na ewentualny rozkaz lotu nad terytorium ZSRR. W stan gotowości postawiono również uzbrojone myśliwce bombardujące z baz amerykańskich we Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Włoszech, Turcji, Korei Południowej, Japonii i na Filipinach. SAC dysponował wówczas trzema rodzajami międzykontynentalnych pocisków balistycznych (Intercontinental Ballistic Missile, ICBM) – Atlas, Titan I i Titan II, oprócz tego inne pociski zostały zainstalowane w Wielkiej Brytanii, Turcji i we Włoszech. Pozycje na północnym Atlantyku zajęło 9 okrętów podwodnych z rakietami balistycznymi Polaris na pokładzie. Stowarzyszenie Amerykańskich Kolei Żelaznych poproszono o przekazanie 375 wagonów-platform do transportu wojsk. Nad Kubą dwa razy dziennie przelatywały eskadry liczące 8 nisko latających samolotów, inne samoloty prowadziły obserwację radzieckich łodzi podwodnych.
Źródło: Marzena Ostrowska, Kubański kryzys rakietowy, cz. II (2014), https://wiekdwudziesty.pl/kubanski-kryzys-rakietowy-cz-ii/ [dostęp 5.05.2015]. Sowieckie bazy rakiet IRBM (pośredniego zasięgu) i rakiet MRBM (średniego zasięgu). Waszyngton otrzymał pierwszy sygnał o rozlokowywaniu radzieckich rakiet na Kubie już 12 października, gdy amerykański samolot zwiadowczy wykonał zdjęcie kubańskiej bazy wojskowej San Cristobal, nieco na zachód od Hawany, na którym widać było miejsce ukrycia radzieckich rakiet. W trzy dni później zdjęcia wykonane przez samoloty szpiegowskie U-2 nie pozostawiały już wątpliwości: Związek Radziecki dostarczył na wyspę rządzoną przez Fidela Castro, odległą o zaledwie 90 mil od wybrzeży USA, rakiety z głowicami nuklearnymi. Zdjęcia lotnicze wykonane nad San Cristobal pokazują ponad wszelką wątpliwość, że są tam budowane wyrzutnie dla tych rakiet.
Źródło: Kryzys karaibski. Przez 13 dni świat był na skraju wojny atomowej (2012), https://www.money.pl/archiwum/wiadomosci/artykul/kryzys;karaibski;przez;13;dni;swiat;byl;na;skraju;wojny;atomowej,238,0,1178094.html [dostęp 5.05.2021].
Pierwsze posiedzenie Komitetu Wykonawczego Kennedy’ego w sprawie zarządzania kryzysem – ExCom (Executive Committee) – odbyło się cztery dni później [22 października – przyp. red.]. Szefowie Sztabów uważali, że rakiety na Kubie w poważny sposób wpłyną na równowagę strategiczną. McNamara był innego zdania: Amerykanie mieli około pięciu tysięcy strategicznych głowic, podczas gdy Związek Sowiecki miał ich tylko trzysta.
Dodatkowych czterdzieści rakiet na Kubie zrobiłoby niewielką strategiczną różnicę. Ale Kennedy uważał, że naruszona zostałaby równowaga polityczna. To zaś było nie do przyjęcia. Generał LeMay przedstawił plan zbombardowania wyspy. Kennedy go odrzucił: oczekiwał na wyniki negocjacji.
Źródło: Rodric Braithwaite, Armagedon i paranoja. Zimna wojna – nuklearna konfrontacja, Kraków 2019, cytat za: O krok od wojny atomowej. Kryzys kubański w 1962 roku (https://ciekawostkihistoryczne.pl/2019/07/18/o-krok-od-wojny-atomowej-kryzys-kubanski-w-1962-roku/ [dostęp 18.05.2021].
Ilustracja przedstawia zdjęcie lotnicze terenu wraz z adnotacjami dotyczącymi usytuowania baz wojskowych. Wyrzutnie rakiet w rejonie San Cristobal, 1 listopada 1962 roku. Podpisy na fotografii: missile ready tent – namiot z uzbrojonymi rakietami; fuel trailers – przyczepy z paliwem; former launch positions – poprzednie pozycje startowe; former location of missile ready tents – poprzednia lokalizacja namiotów z uzbrojonymi rakietami.
Domena publiczna, Wikimedia Commons.
Ilustracja przedstawia zdjęcie lotnicze terenu wraz z adnotacjami dotyczącymi usytuowania baz wojskowych. Kompleks wyrzutni rakietowych pocisków balistycznych średniego zasięgu (MRBM), San Cristobal, 14 października 1962 roku. Podpisy na fotografii: nuclear warhead bunker – bunkier z głowicą jądrową; launch area – obszar odpalania głowic; permanent buildings – budynki stałe; open storage – otwarty magazyn; trench – wykop.
Domena publiczna, Wikimedia Commons.
Dopasuj do poszczególnych pojęć ich definicje.
stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej, politycznej i militarnej pomiędzy blokiem wschodnim, czyli ZSRS, a NATO pod przywództwem Stanów Zjednoczonych, zakaz importu lub eksportu określonych towarów do lub z danego państwa, forma upaństwowienia, poprzez przejęcie przez państwo praw własności ziemi, przedsiębiorstw i kapitału
| zimna wojna | |
| nacjonalizacja | |
| embargo |
Wskaż właściwe dokończenia zdań.
Kryzys kubański wybuchł w roku…
- 1963.
- 1952.
- 1972.
- 1962.
Sowiecka operacja, która miała wesprzeć dostawy broni na Kubę, nosiła nazwę…
- Palmir.
- Terek.
- Anadyr.
- Zulu.
Uzupełnij tabelę, wstawiając poprawne imię i nazwisko do biogramu danej postaci
Amerykański polityk, 35. prezydent Stanów Zjednoczonych od stycznia 1961 do czasu jego śmierci spowodowanej postrzałem wskutek zamachu w listopadzie 1963 roku. Sprawował prezydenturę w okresie zimnej wojny, a większość jego prezydentury skupiała się na regulacjach stosunków ze Związkiem Sowieckim., Sowiecki polityk, działacz partyjny i państwowy, I sekretarz KC Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego w latach 1953–1964 i premier ZSRS w latach 1958–1964. Generał porucznik Armii Czerwonej., Rewolucjonista, polityk, wojskowy i adwokat. Przywódca rewolucji kubańskiej. W 1959 roku objął stanowisko premiera, a w 1965 sekretarza rządzącej Komunistycznej Partii Kuby. W 1976 roku w wyniku reorganizacji rządu obok stanowiska premiera (przemianowanego na Przewodniczącego Rady Ministrów), objął przewodnictwo Rady Państwa., Amerykański dowódca wojskowy, generał armii Stanów Zjednoczonych, uczestnik II wojny światowej, Naczelny Dowódca Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych (1943–1945), polityk, 34. prezydent Stanów Zjednoczonych (1953–1961)., Douglas MacArthur, Richard Nixon, Leonid Breżniew
| Biogram | Imię i nazwisko |
|---|---|
| Amerykański polityk, 35. prezydent Stanów Zjednoczonych od stycznia 1961 do czasu jego śmierci spowodowanej postrzałem wskutek zamachu w listopadzie 1963 roku. Sprawował prezydenturę w okresie zimnej wojny, a większość jego prezydentury skupiała się na regulacjach stosunków ze Związkiem Sowieckim. | |
| Sowiecki polityk, działacz partyjny i państwowy, I sekretarz KC Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego w latach 1953–1964 i premier ZSRS w latach 1958–1964. Generał porucznik Armii Czerwonej. | |
| Rewolucjonista, polityk, wojskowy i adwokat. Przywódca rewolucji kubańskiej. W 1959 roku objął stanowisko premiera, a w 1965 sekretarza rządzącej Komunistycznej Partii Kuby. W 1976 roku w wyniku reorganizacji rządu obok stanowiska premiera (przemianowanego na Przewodniczącego Rady Ministrów), objął przewodnictwo Rady Państwa. | |
| Amerykański dowódca wojskowy, generał armii Stanów Zjednoczonych, uczestnik II wojny światowej, Naczelny Dowódca Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych (1943–1945), polityk, 34. prezydent Stanów Zjednoczonych (1953–1961). |
Przeczytaj uważnie tekst źródłowy i na jego podstawie wykonaj polecenia.
Zapoznaj się uważnie z tekstem źródłowym i na jego podstawie wykonaj polecenia.
Proklamacja prezydenta Johna F. Kennedy’ego w sprawie blokady Kuby (23 października 1962 r.)Zważywszy, że pokój świata i bezpieczeństwo Stanów Zjednoczonych oraz wszystkich państw amerykańskich zostały zagrożone wskutek zainstalowania na Kubie przez Chiny i Związek Radziecki ofensywnych baz wojskowych łącznie z bazami dla wyrzutni rakiet, których zasięg obejmuje większą część obszaru Ameryki Północnej i Południowej, zważywszy, że wspólna uchwała Kongresu […] stwierdza, że Stany Zjednoczone są zdecydowane – przy pomocy wszelkich środków, jakie mogą się okazać konieczne, nie wyłączając użycia broni – zapobiec rozszerzeniu przez panujący na Kubie reżym marksistowsko‑leninowski, przy użyciu siły lub groźby użycia siły, swej agresywnej lub wywrotowej działalności […]. Każdy statek lub łódź płynące w kierunku Kuby mogą być zatrzymane w celu zidentyfikowania ich bander, sprawdzenia rodzaju ładunku, wyposażenia i zapasów oraz portu przeznaczenia.
Źródło: Proklamacja prezydenta Johna F. Kennedy’ego w sprawie blokady Kuby (23 października 1962 r.). Cytat za: Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2002, s. 347.
Przeanalizuj poniższą ilustrację i na jej podstawie wykonaj polecenia.
Zapoznaj się z opisem poniższej ilustracji i na jej podstawie wykonaj polecenia.
Słownik
(z łac. de – od, z + militaris – żołnierski, wojenny) rozbrajanie; likwidacja sił zbrojnych lub usuwanie z danego terytorium sprzętów i budynków wojskowych
(z łac. de – od, z + niem. Nazi(smus) – nazizm + facere – czynić) proces likwidacji nazizmu; w jego trakcie m.in. usunięto z prawa niemieckiego nazistowskie regulacje, rozwiązano organizacje hitlerowskie i rozliczano ich działaczy
(z łac. de – od, z + gr. monopolion – monopol (monos – jedyny + polein – sprzedawać) likwidacja monopolu w gospodarce, polegająca głównie na podziale dużych koncernów na mniejsze firmy produkcyjne i ułatwianiu działalności nowym firmom
(z gr. demokratia – władza ludu) proces wprowadzania demokracji do życia politycznego, utrwalania swobód i procedur demokratycznych; w Niemczech demokratyzacja odbywała się poprzez działania na rzecz niefaszystowskich ugrupowań politycznych, wolnej prasy i organizacji pozarządowych, a także dzięki wspieraniu rozwoju sceny politycznej i życia społecznego
działający w Berlinie w latach 1945–1948 najwyższy organ międzynarodowy, który składał się z głównodowodzących poszczególnych wojsk stacjonujących w Niemczech w czterech strefach okupacyjnych (przedstawicieli Związku Sowieckiego, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji); członkowie Rady koordynowali współpracę militarną, ale także polityczną, nadzorowali m.in. procesy denazyfikacji i demilitaryzacji Niemiec; Rada zaprzestała działalności w marcu 1948 r. na skutek narastających konfliktów i rozbieżności między ZSRS a mocarstwami zachodnimi
(z ang. bizone – podwójna strefa) określenie powstałej w styczniu 1947 r. połączonej amerykańskiej i brytyjskiej strefy okupacyjnej na terenie Niemiec; w kwietniu 1949 r., po przyłączeniu strefy francuskiej, zmieniła się w Trizonię
(z ang. trizone – potrójna strefa) określenie strefy okupacyjnej w Niemczech powstałej 8 kwietnia 1949 r. w wyniku przyłączenia strefy francuskiej do zjednoczonych wcześniej w Bizonię stref amerykańskiej i brytyjskiej
plan Stanów Zjednoczonych mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych. Nazwa tej inicjatywy pochodzi od nazwiska sekretarza stanu Stanów Zjednoczonych gen. George’a Marshalla, który przemawiając 5 czerwca 1947 r. na Uniwersytecie Harvarda, przedstawił deklarację pomocy gospodarczej dla krajów Europy, określił jej charakter i warunki otrzymania. Plan odbudowy został opracowany na spotkaniu państw europejskich latem 1947 r.
umowna nazwa (trwającego w latach 1947–1991) stanu napięcia oraz rywalizacji ideologicznej, politycznej i militarnej pomiędzy blokiem wschodnim, czyli ZSRS i jego państwami satelickimi, a blokiem zachodnim, czyli państwami niekomunistycznymi skupionymi od 1949 r. w NATO
bojowy środek zapalający; w czasie wojny wietnamskiej używany przez wojska amerykańskie do wypalania puszczy
(z łac. pacificus – wprowadzający pokój, pax, D. pacis – pokój + facere – czynić) ruch społeczno‑polityczny propagujący pokój; potępiający wszystkie wojny bez względu na ich charakter, zarówno wojny sprawiedliwe (np. wojna obronna), jak i niesprawiedliwe (np. agresja na inne państwo)
(ang. Vietcong, wiet. Việt Cộng) nazwa stworzona przez południowowietnamskich polityków i przyjęta przez żołnierzy amerykańskich, a potem przez światowe media, na określenie komunistycznej partyzantki w Wietnamie Południowym
(skrót od wiet. Việt Nam Ðộc Lập Ðồng Minh Hội) Liga Niepodległości Wietnamu – organizacja założona w 1941 r. przez wietnamskie stronnictwa niepodległościowe związane z Komunistyczną Partią Indochin, której celem było uniezależnienie Wietnamu od Francji, a podczas II wojny światowej – Japonii
(z ang. escalation – wzmożenie, stopniowe zwiększanie) tu w znaczeniu wzrostu napięcia, potęgowania się działań, zwykle negatywnych, które mogą doprowadzić do konfliktu
(ang. United Nations – UN; Narody Zjednoczone) organizacja międzynarodowa o charakterze uniwersalnym (powszechnym) i szerokim zakresie działania (kompetencjach ogólnych); siły pokojowe ONZ to narodowe kontyngenty sił zbrojnych oddane do dyspozycji ONZ dla przeprowadzenia konkretnych operacji pokojowych
(z łac. proclamare – obwołać, ogłaszać) obwieszczać coś oficjalnie, podać coś do publicznej wiadomości
jedno z umownych kół na powierzchni kuli ziemskiej; okrąg powstały w miejscu przecięcia płaszczyzny prostopadłej do osi ziemskiej z powierzchnią Ziemi
termin używany na określenie izolacji obszarów pozostających pod dominacją ZSRS od niekomunistycznego świata; sformułowanie pochodzi z przemówienia Winstona Churchilla wygłoszonego w Fulton w USA (w marcu 1946 r.), w którym wezwał on Stany Zjednoczone do przeciwstawienia się sowietyzacji Europy
(z łac. emigratio – wyprowadzenie się) wyjazd z własnego kraju do innego w celu osiedlenia się tam na stałe
(z łac. communis – wspólny, powszechny) ideologia i doktryna społeczna postulująca zbudowanie społeczeństwa bezklasowego, opartego na społecznej własności środków produkcji i równym podziale dóbr
(z łac. natio – naród) likwidacja prywatnej własności środków produkcji i przejęcie ich przez państwo
(z franc. régime, łac. regimen – kierownictwo, zarządzanie) system rządów, w którym władza stosuje wobec społeczeństwa przemoc i ucisk polityczny
działania wojenne, w których broń jądrowa może zostać zastosowana na masową skalę
(ang. Central Intelligence Agency – Centralna Agencja Wywiadowcza) amerykańska rządowa agencja wywiadowcza
inaczej: Związek Sowiecki; państwo komunistyczne istniejące w latach 1922–1991 ze stolicą w Moskwie