Podzieleni „żelazną kurtyną” i „zimną wojną” - Przemiany polityczne, gospodarcze i kulturowe po II wojnie światowej
Kulturowe skutki II wojny światowej.
W dniach 6 i 9 sierpnia 1945 r. Amerykanie zrzucili bomby atomowe na japońskie miasta Hiroszimę i Nagasaki. 15 sierpnia cesarz Hirohito wygłosił orędzie, w którym zapowiedział zawieszenie broni, a 2 września (1 września czasu środkowoeuropejskiego) na pokładzie pancernika USS „Missouri” Japonia podpisała akt „bezwarunkowej kapitulacji”. Kilka miesięcy wcześniej, 7 maja 1945 r., we francuskiej miejscowości Reims Niemcy skapitulowali przed armią USA i Wspólnoty Brytyjskiej. Dzień później w Berlinie feldmarszałek Wilhelm Keitel podpisał również akt kapitulacji w obecności przedstawicieli ZSRS.
Świat po apokalipsie. Kulturowe i społeczne skutki wojny
II wojna światowa radykalnie zmieniła obraz całych społeczeństw. Miała wpływ na ich strukturę – liczba kobiet przewyższała liczbę mężczyzn, ofiar cywilnych było znacznie więcej niż wojskowych. Wszystko to było wynikiem akcji ludobójczych i bombardowań. Tysiące ludzi odniosło rany fizyczne i psychiczne. Nastąpił kryzys wiary, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Liczba wiernych wszystkich Kościołów diametralnie się zmniejszyła. Zwątpienie w istnienie Stwórcy nie dziwi, biorąc pod uwagę kataklizm wojny, a przede wszystkim Holokaust.
Pokonać mur. WspomnieniaMałżeństwo rodziców przypominało wojnę – nigdy nie widziałam, by się przytulali, całowali czy obdarzali czułościami. Może to był nawyk dawnych partyzanckich czasów, ale oboje spali z naładowaną bronią na nocnych stolikach! [...] Matka miała obsesję na punkcie porządku i czystości – po części z powodu partyzanckiej przeszłości, choć możliwe, że była to jej reakcja na chaos panujący w jej małżeństwie.
Źródło: Marina Abramović, Pokonać mur. Wspomnienia, tłum. A. Bernaczyk, M. Hermanowska, Poznań 2018, s. 17–20.
W swoich wspomnieniach jedna z najważniejszych współczesnych artystek intermedialnych Marina Abramović, urodzona w 1946 r. w Belgradzie, opisuje, jak wojna wpływa na relacje rodzinne i potrafi przemienić w piekło życie tych, którzy przyszli na świat już w czasie pokoju. Performerka swoją twórczością daje świadectwo nieodwracalnych procesów zachodzących w umysłach artystów i w powojennej sztuce – w dalszym ciągu nawiązuje do tragicznych doświadczeń XX wieku. W kulturze tuż po 1945 r. nastąpił okres pesymizmu. We wszystkich dziedzinach sztuki można było dostrzec odzwierciedlenia okrutnych przeżyć wojny.
Zastanów się, co mogło symbolizować zainstalowanie krzyża w berlińskiej świątyni?
Świat w ruinie
Oprócz strat ludzkich II wojna światowa spowodowała ogromne szkody materialne. W samym ZSRS działania wojenne doprowadziły do zniszczenia ok. 1,7 tys. miast, 70 tys. wsi, 32 tys. zakładów przemysłowych, a także 65 tys. km linii kolejowych. W Japonii zniszczenia infrastruktury miejskiej na skutek amerykańskich bombardowań wyniosły ok. 40 proc. W gruzach legły wielkie – nie tylko europejskie – metropolie: Berlin, Kijów, Mińsk, Budapeszt, Belgrad, Warszawa, Leningrad, Tokio czy Manila. Przerażała skala zniszczeń w Coventry, Rotterdamie, Hamburgu, Dreźnie, Gdańsku czy Wrocławiu. Bomba atomowa zrzucona przez Amerykanów u schyłku wojny zniszczyła japońskie miasta Hiroszimę i Nagasaki.
Działania zbrojne o charakterze totalnym, a zwłaszcza naloty dywanowe spowodowały niepowetowane straty kulturalne. Ucierpiała szczególnie Polska, która utraciła ponad 40 proc. swoich dóbr kultury (w przypadku Warszawy straty sięgnęły 90 proc.). Intensywne i kosztowne działania wojenne zdewastowały gospodarkę Francji i Wielkiej Brytanii. Tylko nieliczne państwa biorące udział w wojnie wyszły z niej bez większych strat materialnych, np. Czechosłowacja. Prawdziwą plagą powojennej Europy stały się bezdomność, niedożywienie, głód i ubóstwo. Przymusowe repatriacje osłabiły więzi rodzinne. Wojna doprowadziła do rozluźnienia obyczajów i demoralizacji. W różnych krajach europejskich dochodziło do samosądów nad kolaborantami i Niemcami. Szczególnie dramatycznym przejawem brutalizacji życia codziennego były masowe gwałty dokonywane przez wojskowych, zwłaszcza żołnierzy Armii Czerwonej na obszarach Rzeszy. Świadkowie i uczestnicy wojny niejednokrotnie musieli zmagać się z głębokimi urazami i traumami.
Które z tych dwóch szacunków wydają ci się bliższe prawdy i dlaczego?
„Wędrówki narodów”
II wojna światowa spowodowała istotne zmiany etniczne na obszarze Europy Środkowej i Wschodniej. Zwycięskie mocarstwa – inaczej niż w przypadku Wielkiej Wojny – nie zdecydowały się na znaczące zmiany granic (z wyjątkiem Polski), ale na przesiedlenie całych grup narodowościowych. W rezultacie na obszarze tradycyjnie wielokulturowym, wielowyznaniowym i wielonarodowościowym ukształtowały się państwa narodowe ze znikomą liczbą mniejszości narodowych. Żydzi zniknęli z krajobrazu tamtejszych miast i wsi na skutek Holokaustu. Przesiedlenia, deportacje czy też dobrowolne wyjazdy dotyczyły przede wszystkim ludności niemieckiej. Z Polski, Czechosłowacji, Węgier i republik sowieckich wyjechało łącznie 14 mln Niemców. Jednocześnie włączone przez ZSRS w ramach repatriacji polskie Kresy Wschodnie opuściło ponad 3 mln Polaków. Natomiast z Polski przesiedlono do ZSRS ok. 500 tys. Ukraińców. Przesiedlenia dotyczyły także mniejszych grup etnicznych, m.in. Łemków i Bojków, których komunistyczne władze Polski przymusowo wysiedliły w ramach akcji „Wisła” do zachodnich części kraju. Ponadto charakterystycznym elementem powojennej rzeczywistości były rzesze błąkających się wśród ruin zniszczonych miast bezdomnych i byłych więźniów obozów (tzw. dipisów, od ang. displaced persons – osoby przemieszczone, w skrócie DPs).
Wskaż główne obszary osadnictwa repatriantów ze wschodu.
Warunki transportu repatriantów na Ziemie Odzyskane tak charakteryzował rejonowy pełnomocnik Rządu Tymczasowego do spraw przesiedleń ludności w Samborze (wrzesień 1945 r.):
Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1959. Atlas ziem Polski. Polacy, Żydzi, Niemcy, UkraińcyEwakuacja zarejestrowanej ludności w Samborze odbywa się nie tylko nieprawidłowo, ale wręcz [nieludzko?]. Nie było jeszcze wypadku, aby wagony zostały podane według z góry ułożonego planu, podanego do wiadomości i zatwierdzonego przez władze kolejowe. […] Uważam, iż należałoby skończyć ze zmuszaniem ludności do odbywania przymusowej kwarantanny na rampach kolejowych w brudnych, urągających najprymitywniejszym zasadom higieny oraz bezpieczeństwa osobistego [warunkach]. Nie zdarzyło się jeszcze, by wagony zamówione podane były na czas przed upływem tygodnia lub i więcej.
Źródło: Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1959. Atlas ziem Polski. Polacy, Żydzi, Niemcy, Ukraińcy, red. G. Hryciuk, W. Sienkiewicz, Warszawa 2008, s. 88–89.
Straty materialne
Ogromne straty materialne spowodowane były przede wszystkim działaniami wojennymi, ale największe powstały wskutek nalotów jako „działań odwetowych” lub wymuszonych przekształcaniem niektórych miast w twierdze. W początkowej fazie działań niszczono przede wszystkim szlaki komunikacyjne i obiekty strategiczne.
Największe straty poniosła między innymi Polska. Przez kraj przetoczyły się bowiem dwa fronty: wyniszczające były działania Niemców podczas kampanii wrześniowej, a następnie jeszcze większe straty przyniosło wyzwalanie Polski przez Armię Sowiecką. Stolica kraju została zniszczona w ponad 70% (powstanie warszawskie), natomiast przemysł w ponad 60%, zdewastowano też około 65 tys. km linii kolejowych. „Specjalistami” w rujnowaniu i grabieży byli Rosjanie. Wiele obiektów, które przetrwały działania wojenne, nie przetrwały przemarszu Armii Czerwonej. Duże straty poniosła też Francja, która po okupacji niemieckiej przeszła okres wyzwalania. Zniszczono szlaki komunikacyjne, blisko pół miliona budynków zrównano z ziemią. Przemysł miał ogromne problemy, żeby powrócić do stanu przedwojennego. Znaczne straty poniosła również Holandia, a także niektóre miasta w Belgii, np. port w Antwerpii.
Nalot dywanowy to atak powietrzny samolotów bombowych, mający na celu całkowite zniszczenie wybranego celu. Taka taktyka stosowana była głównie podczas nalotów w okresie II wojny światowej. Określenie „dywanowy” wzięło się od formacji, w jakiej leciały bombowce. Setki samolotów lecących blisko siebie, na podobnej wysokości, tworzyły zwartą „powierzchnię bombardującą” o bardzo dużym rozmiarze (nawet do 15 000 m²), z wyglądu przypominającą właśnie dywan.
Odpowiedź, które polskie miasta najbardziej ucierpiały w wyniku nalotów dywanowych? Poszukaj informacji w dowolnym źródle.
Odwetowe działania aliantów, a zwłaszcza naloty, spowodowały duże szkody w ośrodkach miejskich w III Rzeszy. W wyniku takich działań zniszczonych zostało również około 40% miast japońskich. Nie tylko przemysł nie mógł powrócić do poziomu produkcji sprzed wojny, spadła także produkcja żywności, do czego przyczyniła się rabunkowa gospodarka okupantów (m.in. konfiskaty, kontrybucje). Zniszczone były zasiewy, systemy irygacyjne, zabite zwierzęta.
Konsekwencje wojny
Podczas wojny nie oszczędzano też zabytków kultury materialnej. Naloty i walki spowodowały ruinę wielu zabytkowych miast (Warszawy, Coventry, Rotterdamu, Leningradu). Również pod tym względem Polska poniosła ogromne straty. Ponad 40% dóbr nie przetrwało II wojny, zniszczonych zostało ponad 65% zbiorów archiwów i bibliotek.
Brytyjczycy, dzięki złamaniu przez polskich matematyków kodu Enigmy, rozszyfrowali niemieckie depesze i wiedzieli o planowanym bombardowaniu Coventry. Nie ewakuowali jednak mieszkańców miasta, nie chcąc przyznać się Niemcom, że potrafią odczytywać ich kody.
Straty materialne wpłynęły bardzo wyraźnie na sytuację gospodarczą państw europejskich. Po zakończeniu wojny większość z nich stanęła na granicy krachu finansowego. Wiele krajów europejskich zadłużonych było w USA, które kredytowały wojnę i dostarczały sprzętu wojskowego. Było to widoczne między innymi we Francji i Wielkiej Brytanii.
Słabość dawnych europejskich mocarstw kolonialnych spowodowała zmniejszenie kontroli nad posiadłościami kolonialnymi, czego efektem będzie uaktywnienie się ich dążeń niepodległościowych.
Grabież dzieł kultury
Jednym z działań okupacyjnych podejmowanych przez III Rzeszę była grabież dzieł sztuki. Jako pierwszy padł ofiarą majątek będący własnością ludności żydowskiej. Później w okupowanych krajach rabowano wszystko, co przedstawiało wartość. Podczas kampanii wrześniowej i w trakcie „administrowania” ziemiami polskimi Niemcy ogołocili polskie muzea, biblioteki, zbiory prywatne. „Kolekcjonerami” sztuki byli wysocy przedstawiciele władz III Rzeszy, a w proceder grabieży zaangażowano niemieckie agencje rządowe. Wiele cennych dzieł zaginęło bezpowrotnie i nigdy nie udało się ich odnaleźć (choćby Bursztynowa Komnata). W grabieży uczestniczyła też Armia Czerwona. Rosjanie przejęli część zbiorów zrabowanych wcześniej przez nazistów i potraktowali je jak zdobycz wojenną.
Ćwiczenia
Przypomnij, co znaczy termin „kontrybucja”.
- Danina pieniężna, która została narzucona w traktacie pokojowym przez państwo zwycięskie państwu pokonanemu
- Odszkodowania wojenne wypłacane osobom rannym podczas działań na froncie
- Sprzęt wojskowy podlegający konfiskacie.
Straty materialne i zniszczenia wojenneKiedy wojna dobiegała końca, Europa leżała powalona, niemal sparaliżowana. Wszystkie kraje uczestniczące w wojnie – z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Związku Radzieckiego poniosły klęskę militarną i zaznały obcej okupacji. Duże obszary Związku Radzieckiego były efektywnie okupowane przez Niemców i przetoczyły się przez nie – często dwukrotnie lub nawet więcej razy – zacięte walki. Chociaż Wielka Brytania nie była okupowana, chyba że za okupantów uznać Amerykanów), poważnie ucierpiała w wyniku nalotów na jej gęsto zaludnione miasta i w efekcie ostrego niedoboru żywności i innych artykułów pierwszej potrzeby. [...] Europa stanęła przed czarną perspektywą niemożności zaspokojenia choćby tylko najbardziej podstawowych potrzeb swoich mieszkańców. Milionom ludzi groziła śmierć głodowa, choroby oraz brak odpowiedniej odzieży i dachu nad głową. Zwycięzcy i zwyciężeni cierpieli jednakową biedę. [...] W wojnach prowadzonych wcześniej zniszczeniu ulegały na ogół obszary objęte działalnością frontów. Natomiast w okresie II wojny występowały jakby dwa fronty: ten oficjalny i ten drugi narażony na działalność lotniczą i rakietową. Na poszczególne obiekty zrzucano setki ton bomb burzących lub zapalających, powodując zniszczenia większe niż na właściwym froncie wojennym. Wojna toczyła się też na morzach, gdzie ginęły zarówno okręty wojenne, jak i pasażerskie oraz handlowe. W pierwszym okresie wojny najbardziej narażone na działania lotnicze były Wyspy Brytyjskie. Anglia nie poniosła wielkich strat osobowych, natomiast ogromne materialne. [...] Szacowano, że wojna zniszczyła jedną czwartą brytyjskiego majątku narodowego. [...] Japonia poniosła wielkie straty [...] W wyniku wojny zniszczono około 82% statków, 25% budynków, 21% mebli i mienia osobistego, 34% maszyn i narzędzi w zakładach [...] Kiedy wojna się skończyła, perspektywy gospodarcze Europy rysowały się nadzwyczaj czarno. Produkcja przemysłowa i rolnicza była w 1945 roku co najmniej o połowę niższa niż w roku 1938. [...] Finansowy koszt wojny szacowano na ponad bilion dolarów według ówczesnej siły nabywczej dolara. Suma ta nie obejmowała wartości zniszczonego majątku, która nie została dokładnie oszacowana, ale z pewnością była znacznie większa.
Źródło: R. Cameron, J. Matsuoka, N. Rose, Straty materialne i zniszczenia wojenne, [w:] , Historia powszechna XX wieku, red. A. Czubiński, Warszawa 2003, s. 465.
Wskaż wymienione przez autorów konsekwencje wojny.
- W przypadku negatywnych skutków wojny zniszczenia wojenne objęły zarówno państwa zwyciężone, jak i zwycięskie.
- Cały koszt wojny (działania zbrojne, straty majątku narodowego itp.) szacowano na ponad bilion dolarów.
- Ogromne starty poniosła Wielka Brytania i Japonia (obie straciły około połowy majątku narodowego).
- Straty i zniszczenia wystąpiły tylko na terytoriach objętych działaniami wojennymi.
- Do ogromnych strat ludzkich i materialnych przyczyniły się naloty bombowe.
- Działania na morzach omijały statki pasażerskie i handlowe.
- Produkcja przemysłowa w Europie w 1945 ledwie dorównywała tej z 1938.
Spośród podanych skutków zaznacz te, które odnoszą się tylko do II wojny światowej.
- Odzyskanie przez Polskę niepodległości
- Radykalizacja nastrojów społecznych
- Powstanie „dwubiegunowego świata”
- Początek odzyskiwania niezależności przez dotychczasowe kolonie
- Wprowadzenie systemu mandatowego
- Klęska Niemiec, Włoch, Japonii i państw satelickich
- Podział Niemiec na strefy okupacyjne
- Zrzucenie bomb na Hiroszimę i Nagasaki
- Proces w Norymberdze
- Powstanie ONZ
- Zniszczenia wojenne
- Straty ludnościowe
- Osłabienie gospodarcze Wielkiej Brytanii.
Zapoznaj się z wybranymi ogłoszeniami drobnymi z gazety Życie Warszawy, a następnie wykonaj polecenie.
1945. Wojna i pokójKossoy Stelli, Anny‑Ruth i Aliny zamieszkałych do 1942 r. w Warszawie, Leszno 15, poszukują Edward i Bertha Kossoy, 13 Hayarden st. Tel Aviv (Palestine).
1.10.1945
Proszę o oddanie dziecka dwuletniego, porwanego we wtorek 9 października, Stefana Rajcha z podwórka, ul. Nowogródzka 75. Uprzedzam, że kroki zostały poczynione. Górczewska 50, Maria Rajch.
11.10.1945
Rozwodowy – małżeńskie sprawy przyjmuje obecnie: Mokotowska 5‑1 Obrońca Konsystorski Paweł Denysenko
15.10.1945
Uwaga mieszkańcy Moniuszki 12. W sprawie zbiorowej ekshumacji, zgłaszać się Nowogrodzka 42, oficyna I piętro, dr Słubicka
25.10.1945
Maszyny do pisania z niemieckich na polskie przerabiamy nowymi czcionkami. Warsztat Maszyn Biurowych J. Bartoszuk. S. Latek, al. Jerozolimskie 26
28.10.1945
Oddam 7‑miesięczną dziewczynkę na własność. Wiadomość: Solna 16.
19.10.1945
Witamina. Hurtowa sprzedaż kapusty kiszonej. Wiadomość Wilcza 16
1.11.1945
Do sumienia. Dnia 6 listopada zostałem okradziony w mieszkaniu Rakowiecka 5. Proszę o zwrot listów i fotografii jako najcenniejsze za nagrodą. Proszę naznaczyć miejsce.
11.11.1945
Kafli majolikowych berlińskich jasnych do normalnego pieca sprzedam kilkanaście kompletów. Lublin, skrytka pocztowa 22.
12.11.1945
Źródło: Magdalena Grzebałkowska, 1945. Wojna i pokój, Warszawa 2015, s. 324.
Zapoznaj się ze źródłem i wykonaj polecenie.
Hotel Wolność. Wygodne zakwaterowanie. Napis na autobusie po prawej:
Pensjonat Russe [fr. russe – rosyjski]. Dodatkowe usługi włączone w cenę.
Zapoznaj się ze źródłem i wykonaj zadanie.
Zapoznaj się z audiobookiem i na jego podstawie omów cechy układu sił na świecie po II wojnie światowej.
George Raymond Richard Martin, amerykański twórca science fiction i fantasy, autor popularnej "Gry o tron", urodzony trzy lata po wojnie, w wywiadzie dla gazety "The Guardian" celnie opisywał: "Czasami myślę, że II wojna światowa zmieniła pogląd na wojnę jako taką, obowiązujący w cywilizacji zachodniej, ponieważ w całej historii wojen to właśnie ta najbardziej przypominała wojny fantasy, w których występują mroczny władca i ci naprawdę źli, w czerni, z trupimi czaszkami na mundurach". II wojna światowa, trwająca od 1 września 1939 roku do 2 września 1945 roku, spowodowała śmierć ponad 50 milionów ludzi, przyniosła zagładę Żydów, a wydatki bezpośrednie na jej prowadzenie sięgały około miliarda 155 milionów dolarów. Straty wśród ludności cywilnej były większe niż liczba zabitych w trakcie walk na frontach.
Najwięcej ludzi, zarówno cywilów, jak i wojskowych, zginęło w: ZSRS - ok. 25 milionów, w Chinach - ok. 19,5 miliona, w Polsce - ok. 6 milionów, w Niemczech - ok. 7 milionów i w Japonii - prawie 2,7 milionów osób. Ludność cywilna była poddawana podczas wojny niewyobrażalnym represjom. Holocaust wiązał się z wymordowaniem prawie 6 milionów Żydów - w tym 3 milionów pochodzących z Polski. Ocaleni z Zagłady często decydowali się na wyjazd do Palestyny, gdzie 14 maja 1948 roku ogłoszono powstanie państwa Izrael.
W walki zaangażowanych było 61 państw ze wszystkich kontynentów. Przyjmuje się, że do broni powołano około 110 milionów ludzi. Zniszczeń oraz strat, jakie przyniosła wojna, nigdy do końca dokładnie nie określono. Szacuje się je na około 300 miliardów dolarów. Nawet dzisiaj, w XXI wieku, na całym świecie pojawiają się głosy związane z roszczeniami i pretensjami wynikającymi bezpośrednio z II wojny światowej. W wyniku działań wojennych doszło do zniszczenia wielu zabytków i dóbr kultury. Zrujnowane zostały całe miasta i budynki. Dzieła sztuki, manuskrypty czy cenne dokumenty spłonęły, zaginęły lub zostały zrabowane i zmieniły właścicieli. Grabieżcza polityka okupantów często była celowa i zaplanowana. Szczególny przykład stanowi Polska, która utraciła około 40 proc. dóbr kultury, a 66 proc. zbiorów bibliotek i archiwów zostało zniszczonych.
Światowy system gospodarczy, który istniał do tej pory, niemal całkowicie legł w gruzach. Państwa nie były w stanie dostarczyć żywności swoim obywatelom. W wielu miejscach panowały głód i niedożywienie, szybko rosła inflacja. Zrujnowane kraje nie mogły o własnych siłach odbudować przemysłu. Zniszczeniu uległy infrastruktura, sieci komunikacyjne, obiekty gospodarcze, budynki użyteczności publicznej oraz domy mieszkalne. Setki tysięcy osób straciło swój dobytek oraz miejsca pracy. Wsparcie możliwe było ze strony państw alianckich, szczególnie Stanów Zjednoczonych. Kraje zachodnioeuropejskie z powodu strat uzależniły się od pomocy gospodarczej USA. W latach 1945-1947 wynosiła ona około 9 miliardów dolarów, a w ramach realizowanego od 1948 roku planu Marshalla - kolejne 13 miliardów. O skali problemu stojącego przed tym zachodnim aliantem świadczyć może choćby przypadek powojennego terytorium Niemiec. Ponad 14 milionów osób wyzwolonych w 1945 roku z niemieckich obozów koncentracyjnych i obozów pracy potrzebowało wyżywienia, leków i odzieży.
Skutkiem wojny były przesiedlenia, deportacja i migracje milionów ludzi, także całych narodów. Dotknęły one między innymi Polaków, Niemców, Czechów, Ukraińców, Włochów czy mieszkańców Jugosławii. Praktycznie każde europejskie państwo utraciło jakąś część swoich kresów - przedwojennych obszarów granicznych. Dla przykładu z mapy Polski na zawsze zniknęły Lwów i Wilno. W zamian Polska otrzymała tak zwane Ziemie Odzyskane, należące przed wojną do Niemców. Wojna i okupacja spowodowały istotne zmiany w strukturze wielu społeczeństw, wpłynęły również na psychikę i mentalność kolejnych pokoleń. Dla tych, którzy przeżyli wojnę, tragiczne doświadczenia nie przeminęły wraz z kapitulacją Niemiec. Ludzie borykali się z problemami psychicznymi i fizycznymi. Dotknęło to także następne pokolenia. Mieszkańcy Hiroszimy i Nagasaki długie lata po wojnie odczuwali skutki choroby popromiennej, wynikającej ze zrzucenia na japońskie miasta bomb atomowych. Traumatyczne wspomnienia sprawiły, że życie już nigdy nie było takie jak przedtem.
Trwałe i znaczące konsekwencje wojny zarysowały się szczególnie na mapie politycznej świata. W wyniku wojny powstały nowe państwa, ale upadło też wiele dotychczasowych monarchii, między innymi we Włoszech (rok 1946), Rumunii (1947), Egipcie (1953), Iraku (1958), Libii (1969), Grecji (1973). Światowy konflikt spowodował wyzwolenie się państw w Afryce i Azji spod wpływów europejskich. Nastąpił nowy podział świata na dwa zdecydowanie wyróżniające się siłą i pozycją supermocarstwa: USA oraz Związek Radziecki. Zmniejszyło się tym samym znaczenie Francji i Wielkiej Brytanii - państw, które przed wojną odgrywały na arenie międzynarodowej kluczową rolę. II wojna światowa przesunęła radzieckie granice oraz wpływy ku zachodowi, sięgały one teraz wschodniej części Niemiec, Polski, państw bałtyckich, części Finlandii i części Prus Wschodnich - dzisiejszego obwodu kaliningradzkiego. Na Dalekim Wschodzie Sowieci zdobyli południowy Sachalin i Wyspy Kurylskie, kontrolowali także obszary północno-wschodnich Chin, między innymi Mandżurię. Ekspansja komunizmu nastąpiła w kierunku Chin, Wietnamu, Korei.
Proces rozpadu koalicji antyhitlerowskiej postępował w latach 1945-1949 i zakończył się ostatecznym podziałem świata na dwa bloki polityczno-militarne i gospodarcze. Kontynent europejski został rozdzielony "żelazną kurtyną" - jak o nowym układzie sił mówił Winston Churchill 5 marca 1946 roku podczas słynnego przemówienia w amerykańskim mieście Fulton. Nastała "zimna wojna" - wojna bez podejmowania działań zbrojnych. Oznaczała konfrontację w stosunkach międzynarodowych na następne dziesiątki lat. Do upadku komunizmu - do którego doszło na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku - napięcie między mocarstwami przybierało różne formy. Owocowało konfliktami lokalnymi (takimi jak wojna koreańska, wietnamska), dotyczyło mniej istotnych sporów militarnych w Afryce (w Angoli, Etiopii i Mozambiku), polegało na agresywnej propagandzie, wyścigu zbrojeń, konfrontacji ideologicznej, a nawet rywalizacji o wpływy w kosmosie.
II wojna światowa była pierwszym konfliktem o charakterze totalnym. Po jej zakończeniu do języka prawnego wszedł termin zbrodni przeciwko ludzkości - ludobójstwa. Jego autorem był polski prawnik Rafał Lemkin. 9 grudnia 1948 roku podpisano Konwencję ONZ w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa. Jednym z najbardziej długofalowych skutków II wojny światowej było powołanie nowej uniwersalnej i ponadnarodowej organizacji, broniącej ładu i bezpieczeństwa - Organizacji Narodów Zjednoczonych. Za datę jej powstania przyjmuje się 24 października 1945 roku, czyli dzień, w którym Karta Narodów Zjednoczonych (stanowiąca statut organizacji) weszła w życie. W ciągu następnych czterech miesięcy ratyfikowało ją 51 państw, także Polska. Karta Narodów Zjednoczonych rozpoczyna się znamiennymi słowami: "My, ludy Narodów Zjednoczonych, zdecydowane uchronić przyszłe pokolenia od klęski wojny, która dwukrotnie za naszego życia wyrządziła ludzkości niewypowiedziane cierpienia, przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki [...], postanowiliśmy zjednoczyć nasze wysiłki dla wypełnienia tych zadań".
L. Mularska-Andziak, Historia powszechna 1919-1991. Wybór tekstów źródłowych, Pułtusk 1999, str. 129-133.
A. Czubiński, Historia powszechna XX wieku, Warszawa 2003, s. 465.
Karta Narodów Zjednoczonych, dostępna online: unic.un.org.pl.
Przyporządkuj do odpowiedniej kategorii skutki społeczne, polityczne i gospodarcze II wojny światowej.
Słownik
spotkania Wielkiej Trójki na trzech konferencjach międzynarodowych: w Teheranie (1943), Jałcie (1945) i w Poczdamie (1945), na których omawiano zobowiązania sojusznicze oraz kształt przyszłego porządku światowego po pokonaniu III Rzeszy i jej sprzymierzeńców
termin określający najczęściej przywódców trzech światowych mocarstw alianckich; w czasie II wojny światowej byli to: Józef Stalin (ZSRS), Franklin Delano Roosevelt (USA) oraz Winston Churchill (Wielka Brytania)
miasto w Japonii, na które 6 sierpnia 1945 r. o godzinie 8:15 USA zrzuciły bombę atomową, miało to zmusić Japończyków do kapitulacji; trzy dni później bombę zrzucono na Nagasaki; były to do tej pory jedyne w historii przypadki użycia broni atomowej do działań zbrojnych
zorganizowane lub spontaniczne, przymusowe lub dobrowolne trwałe przemieszczenia ludności, obejmujące ich zbiorowości; po II wojnie światowej na skutek ustaleń Wielkiej Trójki i zmian na mapie świata miliony ludzi musiały opuścić dotychczasowe miejsca zamieszkania; zostali osiedleni na nowych terytoriach (np. Polaków z utraconych Kresów Wschodnich wysiedlono na obszar Ziem Odzyskanych, znajdujących się obecnie na zachodzie kraju)
(skrót od ang. displaced persons – osoby przemieszczone) termin używany przez aliantów wobec osób, które w wyniku II wojny światowej znalazły się poza terytorium swojego państwa – zostały wysiedlone lub wypędzone
stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej, politycznej i militarnej pomiędzy światem kapitalistycznym a komunistycznym po II wojnie światowej; głównymi stronami były w niej dwa mocarstwa: USA i ZSRS; trwała od roku 1947 do upadku komunizmu w roku 1991
(z łac. infra – pod, poniżej i structura – budowa) podstawowe urządzenia i instytucje usługowe służące państwu, miastu lub innym obszarom, niezbędne do poprawnego funkcjonowania; infrastruktura składa się z publicznych i prywatnych usprawnień fizycznych, takich jak drogi, koleje, mosty, tunele, zaopatrzenie w wodę, kanały ściekowe, sieci elektryczne i telekomunikacja
(gr. trauma – rana) trwała zmiana w psychice, która spowodowana jest gwałtownym i przykrym przeżyciem
(z łac. holocaustum – całopalenie, ofiara całopalna, od gr. holos kaustos – spalony w całości) ludobójstwo ok. 6 mln europejskich Żydów dokonane w czasie II wojny światowej przez III Rzeszę Niemiecką i wspierane w różnym stopniu przez uzależnione od niej państwa sojusznicze
(z niem. schaben – zeskrobywać) proceder przestępczy polegający na grabieży mienia pozostającego bez opieki w wyniku klęsk żywiołowych, przewrotów społecznych lub konfliktów zbrojnych