Przemiany polityczne, gospodarcze i kulturowe po II wojnie światowej. Podsumowanie

Zimna wojna, zapoczątkowana w 1945 r., a zakończona symbolicznie upadkiem reżimów komunistycznych w 1989 r. i samego ZSRS w 1991 r., na kilka dziesięcioleci podzieliła świat. Z jednej strony istniały dwa zwalczające się bloki: demokratyczny, z dominującą rolą Stanów Zjednoczonych i państw Europy Zachodniej, z drugiej – komunistyczny, narzucony Europie Środkowo‑Wschodniej przez ZSRS, ale też „eksportowany” na inne kontynenty. Jednak podział ten nie był szczelny – nowe idee przenikały bowiem za żelazną kurtynę. Dotyczyło to takich przemian społecznych jak np. powszechne migracje ludności do miast oraz szeroko dostępna edukacja, zmian cywilizacyjnych (np. postępu medycyny) czy kulturowych. Po latach widać, że paradoksalnie wiele zmian przebiegało dość podobnie, równolegle.

Żelazna kurtyna

„Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu” – stwierdził w przemówieniu 5 marca 1946 r. w amerykańskim Westminster College w Fulton, w stanie Missouri, były premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Był to symboliczny początek, trwającej już faktycznie zimnej wojny. A za żelazną kurtyną – wbrew słowom Churchilla – znalazło się terytorium nieco większe, bo obejmujące swym zasięgiem także Wschodnie Niemcy czyli późniejszą Niemiecką Republikę Demokratyczną.

Choć wiele konfliktów w historii można określić mianem zimnej wojny, przyjęło się nazywać tak globalny konflikt po II wojnie światowej (wówczas określenie to weszło do powszechnego użytku). Zimna wojna po II wojnie światowej rozpoczęła się jako konflikt między ZSRS a światem demokracji zachodnich, jednak stopniowo front konfrontacji rozszerzał się i różnicował.

Zimna wojna charakteryzowała się silnym, choć zmiennym napięciem politycznym, wyścigiem zbrojeń, konfrontacją ideologiczną i wojną psychologiczną, walką o wpływy na terenach peryferyjnych z punktu widzenia głównych protagonistów oraz instrumentalnym traktowaniem wymiany handlowej i kulturalnej, przy pewnej powściągliwości w działaniach wojskowych. Główne strony konfliktu weszły w posiadanie broni jądrowej, jednak unikały jej użycia, a konfrontację przenosiły zazwyczaj na obszary peryferyjne.

W pierwszych latach ZSRS określił ideologiczną płaszczyznę konfrontacji, ogłaszając „wyższość socjalizmu nad kapitalizmem”, a przywódcy zachodni stopniowo przekonywali się do konieczności skutecznej odpowiedzi na to wyzwanie, formułując ideę „wolnego świata” i krytykując totalitaryzm komunistyczny. Do 1950 r. blok sowiecki uległ wzmocnieniu w wyniku centralizacji ruchu (m.in. powstania Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych) oraz zwycięstwa rewolucji komunistycznej w Chinach. W odpowiedzi państwa zachodnie, którym przewodziły USA, sformułowały program przeciwstawienia się ekspansji komunizmu (doktryna powstrzymywania, doktryna Trumana, plan Marshalla, powstanie Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego – NATO).

W latach 50. utrwaliły się strefy wpływów ustalone wcześniej; w szczytowym okresie napięcia osłabły wszelkie kontakty między głównymi protagonistami. Dla sojuszy zachodnich istotna była normalizacja stosunków z Japonią, która dostała się do strefy demokracji i wolnego rynku. Po śmierci Stalina w 1953 r. pojawiły się pierwsze tendencje odprężeniowe, ale także nastąpiła konsolidacja głównych stron konfliktu. Początek lat 60. to epoka dekolonizacji, na słabe rządy nowo powstających państw naciskali Sowieci, próbując poszerzyć swoje wpływy. O ile np. na Kubie nowy ustrój przetrwał, to w wielu krajach wpływy komunistyczne cofnęły się (m.in. w Indonezji i  Ghanie).

Lata 70. przyniosły odprężenie, jego elementami były m.in. nowa polityka wschodnia RFN (uznanie granic po II wojnie światowej), wejście ChRL do ONZ i Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończona podpisaniem Aktu Końcowego w Helsinkach. Ponieważ ZSRS traktował odprężenie jako środek ułatwiający dalszą ekspansję (Indochiny, Afganistan, Jemen, Etiopia, Angola, Mozambik, Ameryka Łacińska, ogromny program zbrojeniowy), a USA coraz poważniej traktowały problem naruszania praw człowieka w bloku sowieckim, pod koniec tego okresu narastały przesłanki nowej zimnej wojny.

Antysowiecki wymiar pontyfikatu wybranego w 1978 r. papieża kościoła katolickiego – Polaka Karola Wojtyły, sowiecka interwencja w Afganistanie i powstanie w Polsce Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, zakończone represjami i stanem wojennym zaogniły relacje Wschód‑Zachód. Punktem kulminacyjnym był kryzys, który nastąpił jesienią 1983 r., gdy państwa NATO nie ugięły się pod presją ZSRS i rozmieściły na swoim terytorium nowe rakiety amerykańskie (w odpowiedzi na instalacje sowieckie). Ten wyścig zbrojeń był niezwykle kosztowny i pogłębił istniejące już wcześniej niedobory żywnościowe w ZSRS. Sowieci przegrywali w tej konfrontacji, a system komunistyczny wyraźnie słabł. Determinacja USA i jego sojuszników, by powstrzymać, a nawet wyeliminować wpływy sowieckie w różnych punktach globu przyniosła efekty. Zimna wojna powoli zbliżała się do końca.

Zachęcony przykładem Chin, sowiecki przywódca Michaił Gorbaczow podjął próby zreformowania systemu ZSRS. Warunkiem pierestrojki Gorbaczowa było odprężenie międzynarodowe, toteż ZSRS i USA zawarły wiele porozumień ograniczających zbrojenia konwencjonalne i jądrowe. Pierestrojka doprowadziła jednak do dalszego osłabienia ZSRS, czego rezultatem był upadek rządów komunistycznych w Europie Środkowowschodniej w latach 1989–90, zgoda Kremla na zjednoczenie Niemiec, rozwiązanie Układu Warszawskiego (1991 r.) i rozwiązanie ZSRS (1991 r.). Upadek ZSRS pozwolił uregulować niektóre konflikty, w których wspierał on jedną ze stron (Nikaragua, Kambodża, konflikt izraelsko‑arabski, reformy w RPA). Choć państwa NATO mogły czuć się zwycięzcami w zimnej wojnie, jej koniec nie oznaczał „końca historii” (jak głosił amerykański politolog Francis Fukuyama), a na określenie nowego układu sił w świecie powstały nazwy takie, jak „ład monocentryczny” (autorstwa amerykańskiego polityka polskiego pochodzenia Zbigniewa Brzezińskiego) lub „zimny pokój” (autorstwa rosyjskiego prezydenta Borysa Jelcyna).

Etapy zimnej wojny:

Przemiany kulturowe

Po II wojnie szybko rozwijała się kultura masowa. Nieco inaczej ten rozwój przebiegał po obu stronach żelaznej kurtyny – na wschodzie miał podłoże bardziej ideologiczne, na zachodzie był podszyty konsumpcjonizmem – jednak wiele cech pozostało wspólnych.

Najważniejszym medium, kreującym opinie i gusta stała się telewizja. Powstały liczne superprodukcje filmowe. Aktorzy, tacy jak Marlon Brando, Elizabeth Taylor, Marilyn Monroe czy Brigitte Bardot stały się bożyszczami młodego, powojennego pokolenia.

W latach 60. ok. 87 proc. Amerykanów miało w domach odbiorniki telewizyjne. Pod koniec tej dekady pojawił się system zapisu magnetycznego, czyli kasety wideo (VHS), co jeszcze bardziej przysłużyło się popularyzacji kina. Z kolei muzyka trafiła do rzesz słuchaczy dzięki płytom winylowym, a następnie kasetom magnetofonowym. Rozwinął się też rynek kolorowych czasopism ilustrowanych, które pokazywały m.in. uroki podróżowania. Narodziła się masowa turystyka. Na całym świecie, łącznie z blokiem wschodnim, pojawiło się zjawisko amerykanizacji kultury. Ludzie chcieli żyć jak bogaci Amerykanie – tak jak oni bogacić się i wygodnie spędzać wolny czas.

Wzrost zamożności i powszechna edukacja sprawiły, że młodzież, zamiast szybko podejmować pracę zarobkową, kontynuowało naukę. Dało to impuls do rozwoju kultury młodzieżowej. W 1968 roku w wielu miejscach na świecie doszło do protestów. Demonstracje, podczas których młodzi domagali się więcej wolności i mniej dyscypliny przetoczyły się przez USA, Francję, Niemcy, Japonię, Meksyk, a także Polskę i Czechosłowację. Na Zachodzie był to bunt przeciw konsumpcjonizmowi i narzucanym przez starsze pokolenie ograniczeniom, na Wschodzie młodzi żądali wolności słowa i przekonań.

Choć protesty z czasem wygasły, a postulaty spowszedniały, to skutki rewolty 1968 r. były dalekosiężne. Nastąpiło znaczące rozluźnienie obyczajów i zmiany w charakterze małżeństwa. Coraz więcej osób decydowało się na pozostawanie w związkach nieformalnych – najszybciej to zjawisko pojawiło się w krajach skandynawskich. Tematem tabu przestały być związki homoseksualne; z czasem zaczęto je legalizować (jako pierwsze państwo na świecie uczyniła to Dania w 1989 roku).

W latach 60. w krajach zachodnich przyspieszyła też emancypacja kobiet. Początkiem tzw. drugiej fali feminizmu było wydanie zbioru esejów Betty Friedan Mistyka kobiecości, w których autorka zachęcała panie do aktywności i podejmowania pracy. Obalenie dawnego stereotypu, że właściwą rolą kobiety jest bycie tylko żoną i matką, już nie wystarczało. Kobiety zaczęły domagać się równych płac czy możliwości awansu. Pojawił się, traktowany wcześniej marginalnie, temat molestowania seksualnego.

Zmiany nie ominęły Kościoła katolickiego. Próby dostosowania tej wspólnoty do oczekiwań współczesnych społeczeństw podjął papież Jan XXIII; zwołując w tym celu sobór powszechny, który obradował w latach 1962‑65. Biskupi wprowadzili języki narodowe do liturgii oraz zasadę celebrowania mszy przez księży z twarzą zwróconą do wiernych. Znaczącą reformą było dopuszczenie osób świeckich do pełnienia niektórych czynności kapłańskich. Ważnym osiągnięciem soboru był ruch ekumeniczny, dążący do dialogu i przyszłego zjednoczenia z różnymi odłamami chrześcijaństwa. W konsekwencji, w 1965 r. spotkali się papież Paweł VI i patriarcha Konstantynopola Atenagoras. Po spotkaniu obaj odwołali ekskomuniki, nałożone w 1054 r., w czasie wielkiej schizmy wschodniej.

Ciekawostka

Hipisi w poszukiwaniu ziemi obiecanej

Koniec lat 60. to trudny czas dla USA. Co prawda udało się, po kryzysie kubańskim, uniknąć wojny atomowej, jednak Stany Zjednoczone dalej wysyłały swoich rekrutów, aby walczyli w różnych zakątkach globu. Najwięcej ofiar pochłaniała wojna w Wietnamie. Młodzi ludzie odpowiedzieli na nią hasłami pokojowymi, z których wyrosła nowa subkultura.

Hipisi buntowali się przeciw państwu i istniejącemu systemowi społecznemu, odrzucali wzory kultury konsumpcyjnej, normy społeczne oparte na rywalizacji i wartościach materialnych, a także tradycyjne instytucje życia społecznego, jak rodzina, oficjalne Kościoły, szkoła itp. Na szczycie hierarchii wartości aprobowanych przez hipisów znajdowała się wolność rozumiana jako brak ograniczeń narzucanych przez społeczeństwo i system polityczny.

Subkultura hippisowska stanowiła kontynuację stylu życia młodzieży z lat 50., po tzw. beatnikach odziedziczyła pełną nonszalancję oraz potrzebę buntu wobec starszego pokolenia. Hipisi stworzyli kulturę alternatywnej, pozostającą w opozycji do stylu życia ich rodziców. Mieli ogromny wpływ na modę, sztukę, muzykę, literaturę, film.

R19GiDU5K62mQ

Czarno‑białe zdjęcie przedstawia kobietę siedzącą na krześle, przed którą leży pies. Za nią stoi czterech mężczyzn. Wszystkie osoby mają długie włosy i luźne ubrania. Są w pomieszczeniu o drewnianej podłodze i ścianach.

Przemiany cywilizacyjne

Odbudowa państw, zniszczonych w czasie II wojny światowej oraz amerykański program pomocy, zwany planem Marshalla na zachodzie Europy spowodowały, że przez lata trwał nieprzerwany wzrost gospodarczy. Stwarzało to stałe zapotrzebowanie na nowych pracowników – co w efekcie spowodowało masową migrację ludności wiejskiej do miast. Gdy te zasoby już nie wystarczały, sposobem na uzupełnienie braku rąk do pracy stała się imigracja (np. masowy napływ Turków i mieszkańców Jugosławii do Republiki Federalnej Niemiec w latach 60.).

Ważną zmianą cywilizacyjną była likwidacja resztek analfabetyzmu w krajach Europy Środkowo‑Wschodniej i południowej. W stosunkowo krótkim czasie obowiązek szkolny zaczął być realizowany na poziomie znacząco ponad 90 procent. Rozbudowa systemu edukacji spowodowana była też wymaganiami rozwijającej się gospodarki: rósł popyt na wykwalifikowanych pracowników. Przy okazji wzrosła wydajność pracy, co pozwoliło ograniczać czas zatrudnienia – efektem były wolne soboty i dłuższe urlopy.

Wbrew nadziejom komunistycznych ideologów, w świecie zachodnim nie narastały napięcia klasowe, a wręcz przeciwnie, z czasem podziały między grupami społecznymi zaczęły się zacierać. Obywatele państw kapitalistycznych występowali w różnych rolach, np. będąc pracownikami nabywali akcje spółek, stawiając się tym samym w roli pracodawców.

Możliwość częstych zmian miejsc pracy i zamieszkania spowodowała przemodelowanie kontaktów międzyludzkich – stały się one płytsze i bardziej przypadkowe. Więzy rodzinne, zwłaszcza na północy Europy uległy znacznemu rozluźnieniu.

Lata powojenne to także szybki rozwój masowego transportu, znacznie zwiększający mobilność obywateli. Dynamicznie rozwijał się przemysł samochodowy. Początkowo przodowali w tej dziedzinie Amerykanie, z czasem dołączyła do nich Europa Zachodnia, a także Japonia. Szacuje się, że pod koniec zimnej wojny po świecie jeździło ponad pół miliarda pojazdów.

Rozwój przemysłu samochodowego spowodował szybki rozwój infrastruktury drogowej: budowano autostrady, a także tunele i mosty, umożliwiające pokonywanie trudnych szlaków. Powstały m.in. tunele w Alpach (pod Mont Blanc i pod Przełęczą św. Gotarda w Szwajcarii), mosty: Golden Gate w USA czy Humber w Wielkiej Brytanii.

Upowszechnienie produkcji silników odrzutowych sprawiło, że dynamicznie rozwijał się transport lotniczy. Tę dziedzinę też zdominowali Amerykanie. Podobnie jak przemysł informatyczny. Co prawda pierwszy komputer skonstruowano w USA już w 1946 roku, ale zajmował on powierzchnię ok. 140 m kw. i ważył 30 ton. Aż do lat 80. trwały pracę nad miniaturyzacją komputerów – wówczas do powszechnego użytku weszły komputery osobiste (ang. PC - personal computer). Połączenie ich w sieć umożliwiło błyskawiczną wymianę informacji.

Dzięki komputeryzacji i automatyzacji produkcja stała się łatwiejsza i tańsza. Zmniejszyła się rola tzw. przemysłu ciężkiego – m.in. górnictwa, hutnictwa i przemysłu metalurgicznego, a dawne ośrodki przemysłowe ulegały przekształceniu. Zyskiwał za to na znaczeniu rynek usług i przetwarzania informacji – podobnie jest do dziś.

Epoka powojenna przyniosła znaczący rozwój medycyny. Upowszechniły się, wynalezione wcześniej, szczepionki. Poczyniono postępy w transplantologii; w 1954 roku pierwszy raz przeszczepiono nerkę, a w 1967 roku- serce. Badania prenatalne umożliwiły odpowiednio wczesne reagowanie na choroby płodu. W 1978 roku dokonano pierwszego udanego zapłodnienia in vitro.

Z drugiej strony wiele problemów pozostało nierozwiązanych. Nowotwory zabijały i zabijają nawet w najbogatszych krajach i dziś są jednym z najczęstszych powodów zgonów (obok chorób układu krążenia). W krajach biedniejszych główną przyczyną śmierci pozostały choroby zakaźne.

Ciekawostka

Podbój kosmosu

Rywalizacja zimnowojenna trwała również w kosmosie. ZSRS pierwszy wystrzelił sztucznego satelitę Ziemi w 1951 r., a także wysłał pierwszego człowieka w lot dookoła Ziemi – dokonał tego w 1961 Jurij Gagarin na statku Wostok. Jednak najbardziej spektakularnego wyczynu – lądowania człowieka na Księżycu dokonali Amerykanie. W 1969 r. stanęli tam Neil Armstrong i Edwin Aldrin. Ten pierwszy powiedział wówczas słynne słowa: „To mały krok człowieka, wielki krok ludzkości”.

RLN6P88ucPRhM

Na zdjęciu znajduje się człowiek ubrany w biały strój astronauty. Na plecach ma duży plecak, a jego głowę chroni duży hełm z szybą. Stoi on na księżycu koło kosmicznego pojazdu i wbitej w powierzchnię księżyca amerykańskiej flagi.

Zapoznaj się z filmem i na jego podstawie wykonaj polecenia.

RVvdvnIDJaS71

Nagranie filmowe dotyczące przemian cywilizacyjnych na świecie w latach czterdziestych, pięćdziesiątych i sześćdziesiątych.

Nagranie filmowe dotyczące przemian cywilizacyjnych na świecie w latach czterdziestych, pięćdziesiątych i sześćdziesiątych.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RVvdvnIDJaS71

Nagranie filmowe dotyczące przemian cywilizacyjnych na świecie w latach czterdziestych, pięćdziesiątych i sześćdziesiątych.

Ćwiczenia

1

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij związek pomiędzy wskazanymi w tekście pierwszym ustaleniami jałtańskimi a terminem zrzucenia bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki.

Z ustaleń konferencji w Jałcie, 4-11 lutego 1945 roku

Stalin zobowiązał się do przystąpienia w dwa do trzech miesięcy po kapitulacji Niemiec do wojny z Japonią, w zamian za co otrzymał obietnicę m. in. utrzymania status quo w Mongolii Zewnętrznej, przywrócenia praw utraconych przez Rosję w 1904 roku, dotyczących Południowego Sachalinu i Portu Arthur, oraz przejęcie przez ZSRR Wysp Kurylskich.

CART23 Źródło: Z ustaleń konferencji w Jałcie, 4-11 lutego 1945 roku, dostępny w internecie: historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com [dostęp 16.06.2020].

RoKHEYEgVKKAT

Zdjęcie przedstawia trzech starszych mężczyzn, którzy siedzą na krzesłach obok siebie. Są to Winston Churchill, Harry Truman i Józef Stalin. Churchill jest łysiejący i ubrany w mundur. W ręku trzyma czapkę. Truman ma krótkie włosy, okulary i ubrany jest w garnitur z krawatem. Stalin ma krótkie włosy, wąsy oraz ubrany jest w mundur. W tle widoczne są rośliny.

Końcowa faza wojny na Pacyfiku

Ostateczny plan obrony terytorium Japonii, „Operacja Decyzja”, przewidywał użycie 10 tys. samolotów samobójczych (…), 53 dywizje piechoty i 25 brygad; 2 mln 350 tys. wyszkolonych żołnierzy miało walczyć na plażach przy wsparciu 4 mln cywilnych pracowników armii i marynarki oraz 28 mln milicji cywilnej. W skład uzbrojenia miały wchodzić m.in. bambusowe włócznie, łuki i strzały. (…) Dowódcy wojsk alianckich obliczali, że jeśli inwazja na Japonię będzie konieczna, to muszą się spodziewać po swojej stronie około miliona zabitych i rannych. A ilu straciłoby życie po stronie japońskiej? Przyjmując za podstawę obliczeń dotychczasowy stosunek strat, byłaby to liczba rzędu 10‑20 mln. (…) Drugą bombę, plutonową, zrzucono 9 sierpnia, nie na pierwotnie wyznaczony cel (którego pilot nie mógł znaleźć), ale na alternatywny. Przez okrutną ironię losu stało się nim chrześcijańskie miasto Nagasaki, ośrodek oporu przeciw shinto. Zginęło tego dnia 74800 osób.

CART24 Źródło: Końcowa faza wojny na Pacyfiku, [w:] P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych, Warszawa 1992, s. 568–569.

Czy daty zrzucenia bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki były przypadkowe czy zaplanowane? Odpowiedź uzasadnij.

Rn6EKUeSAacjy

Twoja odpowiedź (Uzupełnij).

Czy daty zrzucenia bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki były przypadkowe czy zaplanowane? Odpowiedź uzasadnij.

---

Oceń słuszność decyzji prezydenta Harry’ego Trumana o wykorzystaniu broni nuklearnej przeciwko Japonii.

RWRkFtv0BA0w8

Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.

Rozstrzygnij, czy fotografia została wykonana podczas konferencji, do której odnosi się tekst pierwszy. Odpowiedź uzasadnij.

R16TTsLcBORRQ

Rozstrzygnięcie: (Uzupełnij). Uzasadnienie: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Do czego Amerykanie chcieli zmusić Japonię? Czego chcieli uniknąć? Czy japońskie władze przewidywały kapitulację? W jaki sposób chciały walczyć? Analizując fotografię, zwróć uwagę na prezydenta Stanów Zjednoczonych.

Pokaż odpowiedź

Wyjaśnij związek pomiędzy wskazanymi w tekście pierwszym ustaleniami jałtańskimi a terminem zrzucenia bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki.
Zgodnie z ustaleniami jałtańskimi, Stalin miał zaatakować Japonię w ciągu 2‑3 miesięcy po kapitulacji Niemiec. Nastąpiła ona 8 maja 1945 roku, 8 sierpnia upływał zatem wskazany termin. Zrzucenie bomb atomowych miało na celu, poza zmuszeniem Japonii do kapitulacji, także uprzedzenie ataku ZSRR, który oznaczałby konieczność podziału państwa ze stolicą w Tokio na strefy okupacyjne.

Oceń słuszność decyzji prezydenta Harry’ego Trumana o wykorzystaniu broni nuklearnej przeciwko Japonii.
Przykładowa ocena: Zrzucenie bomb atomowych na japońskie miasta należy uznać za mniejsze zło. Japońskie władze nie przewidywały kapitulacji, planując uzbroić nawet ludność cywilną. Przewidywana liczba ofiar, według minimalistycznych szacunków, przekraczałaby 10 mln istnień. W wyniku bombardowania Hiroszimy i Nagasaki zginęło łącznie kilkaset tys. ludzi.

Rozstrzygnij, czy fotografia została wykonana podczas konferencji, do której odnosi się tekst pierwszy. Odpowiedź uzasadnij.
Rozstrzygnięcie: Nie
Uzasadnienie: Tekst pierwszy odnosi się do konferencji Wielkiej Trójki w Jałcie. Na fotografii widoczni są od lewej: Winston Churchill, Harry Truman i Józef Stalin. Drugi z nich zastąpił zmarłego Franklina D. Roosevelta, obecnego jeszcze w Jałcie. Zdjęcie zostało wykonane w czasie konferencji w Poczdamie.

1

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij znaczenie przedstawionych w źródle korytarzy powietrznych w kontekście sytuacji w Berlinie w latach 1948‑49.

Źródło. Korytarze powietrzne pomiędzy zachodnimi strefami okupacyjnymi a Berlinem Zachodnim

RNvop10cT7HrP

Mapa przedstawia Niemcy podzielone na strefę brytyjską, amerykańską i francuską na zachodzie oraz strefę sowiecką na wschodzie. W strefie sowieckiej znajduje się Berlin podzielony na sektor sowiecki oraz sektor zachodni pod kontrolą USA, Wielkiej Brytanii i Francji. Na mapie ukazane są trzy korytarze powietrzne w latach 1948–1949 między zachodnim sektorem Berlina a strefą brytyjską i amerykańską Niemiec.

Rt2zzWkKQjCGL

Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.

RuzcT7kyuxo3M

Wydarzenie, do którego odnosi się źródło, miało miejsce przed: Możliwe odpowiedzi: 1. podpisaniem pokoju paryskiego pomiędzy aliantami a sojusznikami III Rzeszy., 2. kryzysem sueskim., 3. ustanowieniem Międzynarodowego Trybunału Wojskowego., 4. proklamowaniem niepodległości Indii.

R58ExNqiVj9JC

Wybierz poprawne dokończenie zdania. Wydarzenie, do którego odnosi się źródło, miało miejsce przed: Możliwe odpowiedzi: 1. podpisaniem pokoju paryskiego pomiędzy aliantami a sojusznikami III Rzeszy., 2. kryzysem sueskim., 3. ustanowieniem Międzynarodowego Trybunału Wojskowego., 4. proklamowaniem niepodległości Indii.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Jakie wydarzenie miało miejsce w Berlinie w latach 1948‑49? W jakiej sytuacji postawiło mieszkańców?

Pokaż odpowiedź

Alianci zachodni, dzięki posiadanemu lotnictwu, byli w stanie utworzyć „mosty powietrzne”, służące zaopatrywaniu zachodnich sektorów okupacyjnych Berlina w czasie blokady miasta (tzw. pierwszego kryzysu berlińskiego) w latach 1948‑49.

1

Ćwiczenie 3

Wyjaśnij wymowę propagandową źródła, odwołując się do elementów graficznych.

Zapoznaj się z opisem źródła i wyjaśnij jego wymowę propagandową.

R1XU0CvF5wEcY

Ilustracja przedstawia grupę uzbrojonych postaci, która wygania małego aniołka. Postaci znajdują się pod podniszczonym łukiem. Wśród nich są mężczyźni w garniturach, smokingach i mundurach. Mają karabin, pałkę, pistolet, procę, topór i kamień. W środkowej części widoczny jest mężczyzna w mundurze policyjnym, który owinięty jest amerykańską flagą. Wskazuje ręką na aniołka, do ręki ma przywiązaną smycz, na której trzyma lwa z cylindrem z brytyjską flagą. Wśród postaci znajduje się również papież. Za murem stoją dwie palmy, które zamiast liści i kokosów mają noże i bomby. Aniołek ma skrzydełka, białą sukienkę i niebieską szarfę z napisem pokój po rosyjsku. W ręku trzyma gałązkę oliwną. Oddala się od grożących mu postaci.

RH8pWpccH1fFF

Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.

Wyjaśnij, z czego wynikał sposób wartościowania Planu Marshalla, przedstawiony w źródle.

R1IUbKB4o2mQ6

Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Jak postrzegano plan Marshalla w ZSRR? Co różniło państwa zaangażowane w zimnowojenny konflikt o podział stref wpływów na świecie?

Pokaż odpowiedź

Wyjaśnij wymowę propagandową źródła, odwołując się do elementów graficznych.
Sowiecka satyra propagandowa przedstawia zachodnich polityków i kapitalistów, którzy doprowadzają do wygnania aniołka pokoju. Przestraszony aniołek ucieka, żegnany groźbami rozstrzelania. Plan Marshalla przedstawiono jako projekt wojskowej dominacji Stanów Zjednoczonych na świecie.

Wyjaśnij, z czego wynikał sposób wartościowania Planu Marshalla, przedstawiony w źródle.
Powodem była ideologiczna odmienność dwóch państw, zaangażowanych w zimnowojenny konflikt o podział stref wpływów na świecie. W ZSRR postrzegano plan Marshalla jako instrument ekonomicznej dominacji Amerykanów w Europie.

1

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się ze źródłami, a następnie wykonaj polecenia.

Deklaracja Zgromadzenia Ogólnego ONZ na temat praw krajów i narodów kolonialnych, 1960 rok

Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia; na mocy tego prawa określają według własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swe życie gospodarcze, społeczne i kulturalne. Niedostateczne przygotowanie polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturalne nie powinno w żadnym wypadku stanowić pretekstu do zwlekania z przyznaniem niepodległości.

CART25 Źródło: Deklaracja Zgromadzenia Ogólnego ONZ na temat praw krajów i narodów kolonialnych, 1960 rok, [w:] A. Patek, Z. Zblewski, Polska i świat w latach 1918-1993. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1998, s. 230.

Problemy państw afrykańskich w okresie dekolonizacji

Na początku lat osiemdziesiątych wszystkie kraje, które niedawno zyskały niepodległość – z wyjątkiem Wybrzeża Kości Słoniowej, Kenii i trzech krajów roponośnych: Algierii, Libii – Nigerii – były biedniejsze niż w czasach kolonialnych. Niektóre w ogóle odeszły od gospodarki rynkowej. (…) Wojny, „nagłe wypadki” i zamykanie granic zerwały powiązania drogowe i kolejowe. Nie odnawiano taboru kolejowego. Drogi uległy zniszczeniu. Szlaki drogowe wracały do stanu z lat dziewięćdziesiątych XIX wieku (…). Podejrzewano, że ten upadek komunikacji wychodzi na korzyść rządom autorytarnym unieruchamiając krytykę, większość bowiem rządów w Afryce utrzymuje sieci transportu i komunikacji wojskowej wyłącznie do swego użytku (…).

CART26 Źródło: Problemy państw afrykańskich w okresie dekolonizacji, [w:] P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych, Warszawa 1992, s. 718–719.

RTJGasGFugIQ2

Ilustracja przedstawia mapę Afryki w trakcie dekolonizacji. Ukazane są nowo powstałe kraje wraz z datami uzyskania niepodległości i wcześniejszą przynależnością danej kolonii. Kolonie francuskie: Wybrzeże Kości Słoniowej 1960, Tunezja 1956, Maroko 1956, Algieria 1962, Mauretania 1960, Mali 1960, Niger 1960, Czad 1960, Republika Środkowoafrykańska 1960, Kamerun 1960, Gabon 1960, Kongo (francuskie) 1960, Gwinea 1958, Senegal 1960, Burkina Faso (Górna Wolta) 1960, Togo 1960, Madagaskar 1960, Komory 1975, Dżibuti (Somali Francuskie) 1977. Kolonie brytyjskie: Wyspy Świętego Tomasza i Książęca 1975, Sudan 1956 (kondominium angielsko‑egipskie do 1956), Uganda 1962, Kenia 1963, Tanzania 1964 (Zjednoczenie w 1961 i Zanzibaru w 1963), Malawi 1964, Seszele 1976, Zambia 1964, Zimbabwe 1980, Botswana 1966, Nigeria 1960, Ghana 1957, Sierra Leone 1961, Suazi 1968, Lesotho (Basuto) 1966, Gambia 1965. Kolonie belgijskie: Kongo (belgijskie) 1960, Rwanda 1962. Kolonie hiszpańskie: Sahara Zachodnia (hiszpańska) (do Maroka od 1970), Gwinea Równikowa 1968. Kolonie portugalskie: Angola 1975, Mozambik 1975, Gwinea Bissau 1974. Kolonie RPA: Namibia 1990. Kolonie włoskie: Libia 1951, Erytrea 1993, Somalia 1980 (zjednoczenie z Somali Włoskim w 1960). Państwa niepodległe: Egipt (formalnie niepodległy od 1922; wycofanie wojsk brytyjskich w 1965), Etiopia (1936–1941 aneksja włoska), Liberia.

Na podstawie mapy udowodnij, że dekolonizacja miała charakter nagły i gwałtowny.

R16p5R6F4xuZj

Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.

Wyjaśnij, jakie zagrożenia mogły wynikać z przyjętego przez ONZ modelu dekolonizacji.

RLWeRWS1Kk0nE

Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na daty przedstawione na mapie. Analizując teksty, zastanów się, czy lokalne populacje były przygotowane do samodzielności. W jakim stanie była infrastruktura pokolonialnych krajów Afryki? Czy potrafiono przeciwdziałać kryzysowi gospodarczemu?

Pokaż odpowiedź

Na podstawie mapy udowodnij, że dekolonizacja miała charakter nagły i gwałtowny.
Na mapie przedstawiono lata proklamowania niepodległości przez afrykańskie państwa. Aż kilkanaście krajów uzyskało niepodległość w 1960 roku („roku Afryki”), inne w niewielkich odstępach czasowych. Wynikało to z ogromnej, generowanej przez ONZ presji opuszczenia przez europejskie państwa ich kolonii.

Wyjaśnij, jakie zagrożenia mogły wynikać z przyjętego przez ONZ modelu dekolonizacji.
Dążenie do możliwie najszybszej dekolonizacji, bez uwzględnienia stanu przygotowania lokalnych populacji do samodzielności, skutkowało chaosem w wielu dziedzinach zbiorowego życia. Zaniedbano komunikację, infrastrukturę, nie potrafiono przeciwdziałać kryzysowi gospodarczemu i klęskom głodu. Inną konsekwencją było powstanie reżimów autorytarnych i endemiczne zjawisko powojennej Afryki – ciągłe wojny.

1

Ćwiczenie 5

Wykaż propagandowy charakter plakatu, odwołując się do elementów graficznych i kontekstu historycznego.

Źródło. Polski plakat propagandowy

R1DGjhelQggFr

Plakat przedstawia kulę ziemską, za którą znajduje się karykaturalna postać mężczyzny w garniturze i cylindrze z napisem USA. Postać drapie fragment kuli ziemskiej, z którego wydobywa się krew. Ten fragment jest podpisany jako Korea. Na dole plakatu jest napis: Imperializm amerykański chce panować nad światem.

R1dqsIj3juolY

Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.

R1YmL2UI1UaQ8

Plakat został wydany przed: Możliwe odpowiedzi: 1. zwycięstwem komunistycznej rewolucji w Chinach;, 2. przejęciem władzy w Indonezji przez Ahmeda Sukarno;, 3. rozpoczęciem „brudnej wojny” w Indochinach;, 4. śmiercią Józefa Stalina.

R1NdtUyXAJnN6

Wybierz poprawne dokończenie zdania. Plakat został wydany przed: Możliwe odpowiedzi: 1. zwycięstwem komunistycznej rewolucji w Chinach;, 2. przejęciem władzy w Indonezji przez Ahmeda Sukarno;, 3. rozpoczęciem „brudnej wojny” w Indochinach;, 4. śmiercią Józefa Stalina.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na to,co robi postać symbolizująca USA. Jak została przedstawiona? Przypomnij sobie, kto zaatakował jako pierwszy - Korea Północna czy Południowa? Dlaczego Stany Zjednoczone podjęły interwencję na Półwyspie Koreańskim?

Pokaż odpowiedź

Komunistyczna propaganda oskarżała Stany Zjednoczone o napaść na Koreę Północną. Postać symbolizująca USA rozdrapuje obszar Półwyspu Koreańskiego, z którego leci krew. O propagandowym charakterze rysunku świadczy kłamstwo: w rzeczywistości, Korea Północna jako pierwsza zaatakowała Koreę Południową, a Stany Zjednoczone, na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ, podjęły interwencję. Dowodem jest także zohydzające przedstawienie ideologicznego przeciwnika.

1

Ćwiczenie 6

Podaj stosowaną w historiografii nazwę wydarzenia, do jakiego nawiązuje fotografia.

R1DfkynxSLnuJ

Ilustracja przedstawia mapę. Zaznaczony jest na niej punkt na jednej z wysp w Ameryce Środkowej. Odchodzą od niej dwa promienie, które sięgają Meksyku oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki. Przy promieniach znajdują się strzałki podpisane jako MRBM oraz IRBM.

R1Fj7YSzfMywr

Twoja odpowiedź (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przypomnij sobie, w którym państwie ZSRS umieścił swoje pociski batalistyczne?

Pokaż odpowiedź

Kryzys rakietowy / kryzys kubański

1

Ćwiczenie 7

Wyjaśnij wymowę rysunku, odwołując się do elementów graficznych i kontekstu dziejowego.

R1729yz8GXbvm

Ilustracja przedstawia mężczyznę z długą brodą, okularami przeciwsłonecznymi i wisiorkiem z pacyfą, który ubrany jest w luźną koszulę i spodnie oraz sandały. Trzyma tablicę z napisem Stop the bombing in Vietnam. Mężczyzna rzuca zapaloną bombę w kierunku murowanego budynku z amerykańską flagą. Na budynku jest tablica z napisem Police Headquarters. Na górze rysunku jest napis: But It's Okay Over Here?.

RDSof7uqnm0LR

Twoja odpowiedź (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przypomnij sobie falę demonstracji, jaka ogarnęła Stany Zjednoczone w 1968 r. Czy zawsze były pokojowe? Przeciwko czemu protestowano?

Pokaż odpowiedź

Rysunek przedstawia praktykę działania ugrupowań deklarujących pacyfizm (wisiorek z pacyfką), występujących przeciwko wojnie w Wietnamie. W burzliwym 1968 roku Stany Zjednoczone ogarnęły antywojenne demonstracje. Niektóre z grup posunęły się do przemocy. Autor zwraca uwagę na paradoks: radykalni działacze, potępiający bombardowania w Wietnamie, sami przeprowadzają zamachy bombowe na posterunki Policji.

1

Ćwiczenie 8

Wyjaśnij wpływ wojny na dynamikę rozwoju technologicznego.

Źródło 1.

Skok technologiczny Stanów Zjednoczonych w latach 1942-45

Prace nad wyzwoleniem energii nuklearnej spowodowały powstanie całej serii nowych technologii: pierwsza całkowicie zautomatyzowana fabryka, pierwszy zdalnie sterowany zakład, pierwszy całkowicie sterylny proces wytwórczy – 6 mln stóp kwadratowych dla tej całej maszynerii zabezpieczonej przed przeciekiem – oraz mnóstwo rewelacyjnych gadżetów. Źródło: P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Wydawnictwo Puls Publications Ltd, Warszawa 1992, s. 547.

CART27 Źródło: Skok technologiczny Stanów Zjednoczonych w latach 1942-45, [w:] P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych, Warszawa 1992, s. 547.

Źródło 2.  Samolot wielozadaniowy F16

RUX1sXvodhrX7

Zdjęcie przedstawia dwa samoloty odrzutowe, które lecą nad chmurami. Poniżej widoczny jest krajobraz górski. Na samolotach znajduje się napis U.S. Air Force.

RyeZxksR9ecDH

Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.

Rozstrzygnij, czy tendencja przedstawiona w źródle 1 była aktualna w latach 70. XX stulecia. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do treści fotografii.

R1NVKDOyLTUrv

Rozstrzygnięcie: (Uzupełnij). Uzasadnienie: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Co zmusiło Stany Zjednoczone do budowy bomby atomowej? Czy to odkrycie miało wpływ na inne dziedziny technologii? Jakie walory bojowe miał samolot F16?

Pokaż odpowiedź

Konieczność jak najszybszego pokonania Niemiec wyzwoliła olbrzymi potencjał ekonomiczny, który umożliwił dokonanie postępu technologicznego w krótkim czasie. Budowa bomby atomowej oznaczała powstanie wielu innych, związanych z nowym rodzajem broni technologii.

Rozstrzygnięcie: Tak Uzasadnienie: Walory bojowe wielozadaniowego samolotu F16 (m.in. prędkość przelotowa, uzbrojenie, trudności w identyfikacji za pomocą radaru) potwierdzają, że Stany Zjednoczone w latach 70. nadal zajmowały pozycję światowego lidera w dziedzinie nowoczesnych technologii, w szczególności – wojskowych.

Słownik