Podzieleni „żelazną kurtyną” i „zimną wojną” - Przemiany polityczne, gospodarcze i kulturowe po II wojnie światowej
Sytuacja w strefie wpływów ZSRS po II wojnie światowej
Terytoria Węgier, Rumunii i Bułgarii, byłych sojuszników hitlerowskich Niemiec, zostały zajęte przez armię sowiecką. Pod pozorem wypełniania obowiązków okupacyjnych ZSRS narzucił udział komunistów we władzach tych państw. Po zakończeniu wojny oddziały sowieckie nie wycofały się także z innych krajów Europy Środkowo‑Wschodniej – z Polski, wschodnich Niemiec i Austrii. Pozostawienie żołnierzy Armii Czerwonej w Polsce uzasadniano koniecznością ochrony komunikacji z sowieckimi strefami okupacyjnymi we wschodnich Niemczech i w Austrii.
Państwa, które znalazły się w sowieckiej strefie wpływów, będącej obszarem przejętym przez Armię Czerwoną, także z powodu ustaleń dokonanych podczas konferencji pokojowych Wielkiej Trójki, określano mianem krajów demokracji ludowej („demoludów”) lub krajów bloku wschodniego. Użycie nazwy „demokracja ludowa” miało na celu pokazanie, że w podporządkowanych ZSRS krajach funkcjonuje „prawdziwa demokracja”, w której władzę sprawuje lud, w odróżnieniu od demokracji burżuazyjnej, charakterystycznej dla krajów zachodnich.
Odczytaj z mapy, które kraje znalazły się w bloku wschodnim. Z którego roku może pochodzić ta mapa?
- 1945
- 1947
- 1949
Sowietyzacja krok po kroku
W 1946 r. wojska sowieckie opuściły Czechosłowację, gdzie w rządzie koalicyjnym znaczący udział mieli komuniści. Armia sowiecka nie okupowała też Jugosławii, zdominowanej przez byłych komunistycznych partyzantów Josipa Broz Tity. W krajach Europy Środkowo‑Wschodniej zaraz po wojnie rządziły gabinety koalicyjne, w których komuniści kontrolowali aparat bezpieczeństwa i armię. Stopniowo odsuwali oni od władzy przedstawicieli sił demokratycznych, żeby przekazać ją partiom komunistycznym wspieranym przez sowieckie wojsko i policję polityczną. Przejmowanie władzy przez komunistów w poszczególnych resortach, rozbijanie od wewnątrz partii sojuszniczych i wchłanianie ich przez partię komunistyczną nazwano na Węgrzech taktyką salami, od krojenia salami na cienkie plasterki. Pierwszymi w pełni skomunizowanymi państwami były Jugosławia (od maja 1945 r.) i Albania (od listopada 1944 r.), w których nowy system polityczny wprowadzono inną metodą – dzięki lokalnej rewolucji. Jako ostatnie państwo w Europie Środkowo‑Wschodniej weszła w skład bloku wschodniego Czechosłowacja, gdy w dniach 21‑25 lutego 1948 r. komuniści zorganizowali tam pucz.
Kontrola i czystki
W dniach 22‑27 września 1947 r. na spotkaniu w Szklarskiej Porębie przedstawiciele komunistycznych partii z Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Jugosławii, Polski, Rumunii, Węgier, Włoch i ZSRS powołali Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych, tzw. Kominform. Jego siedzibą został Belgrad, a następnie Bukareszt. Za pomocą Kominformu Związek Sowiecki umacniał swoje wpływy w międzynarodowym ruchu komunistycznym. W 1948 r. np. Kominform potępił komunistów jugosłowiańskich za zbytnią niezależność od wytycznych Stalina.
Według propagandy radzieckiej społecznych, politycznych, gospodarczych oraz kulturalnych struktur w Europie Środkowo‑Wschodniej nie można było nazwać komunistycznymi. Państwa tej części kontynentu miały dopiero przeobrazić się w państwa komunistyczne. Do tego czasu określano je mianem demokracji ludowych. Naprawdę oznaczało to przemiany w kierunku totalitarnym nadzorowane przez Kominform. W skład Kominformu weszli przywódcy komunistyczni partii Związku Sowieckiego, Polski, Czechosłowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii, Jugosławii, Francji i Włoch. Początkowo siedziba organizacji znajdowała się w Belgradzie, później została przeniesiona do Bukaresztu. Ogółem odbyły się cztery sesje plenarne: pierwsza założycielska, druga w Belgradzie w lutym 1948 r., trzecia w Bukareszcie w czerwcu tego samego roku i ostatnia w listopadzie 1949 roku. Po 1950 r. znaczenie Kominformu zaczęło maleć. Zwycięstwo komunizmu w Chinach i utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej spowodowały, że znaczenie Europy jako centrum ruchu komunistycznego słabło. Ostatecznie kres działalności Kominformu położyło dojście do władzy Nikity Chruszczowa i początek procesu destalinizacji. Kominform został rozwiązany w 1956 r. i zastąpiony przez inne organizacje, których celem była kontrola państw bloku wschodniego pod pretekstem koordynacji ruchu komunistycznego (Układ Warszawski, RWPG).
Bułgaria
W Bułgarii komuniści wchodzili w skład Frontu Ojczyźnianego (Bułgarska Partia Robotnicza). Współtworzyli tym samym rząd, który powstał po antyfaszystowskim przewrocie. Najsilniejszą partią opozycyjną był Bułgarski Ludowy Związek Chłopski, na którego czele stał Nikołaj Petkow. Spore poparcie mieli również socjaldemokraci.
Komuniści próbowali zdobyć sympatię, odwołując się do haseł przeprowadzenia radykalnych reform społecznych. Pierwsze wybory odbyły się w Bułgarii już w listopadzie 1945 roku. Najprawdopodobniej były sfałszowane. Wygrał je oczywiście Front Ojczyźniany. W nowym bułgarskim rządzie znaleźli się przede wszystkim komuniści, którzy stopniowo zaczęli pozbywać się działaczy opozycyjnych. Na wrzesień 1946 roku zaplanowano referendum, które miało zadecydować o ustroju państwa, a w październiku miały się odbyć kolejne wybory do ciała ustawodawczego – Konstytuanty. Kolejny raz wygrali komuniści, a na czele rządu stanął Georgi Dymitrow.
Zakończeniem procesu zdobywania władzy przez komunistów było uchwalenie w grudniu 1947 roku konstytucji powielającej prawno‑ustrojowy porządek sowiecki oraz zjednoczenie partii komunistycznej i socjaldemokratycznej w czerwcu 1948 roku oraz powstanie jednolitej Bułgarskiej Partii Komunistycznej.
Czechosłowacja
W Czechosłowacji pierwsze miesiące po wyzwoleniu wskazywały, że dojdzie do porozumienia wszystkich ugrupowań walczących z Niemcami. Czechosłowacki rząd emigracyjny utrzymywał też pod koniec wojny przyjazne stosunki z ZSRS. Czechosłowacja była krajem częściowo wyzwolonym przez aliantów zachodnich, niemniej ich wojska ostatecznie wycofały się z obszaru państwa.
W maju 1946 roku odbyły się pierwsze „prawie” wolne wybory. Udział w nich mogły wziąć jedynie partie, które tworzyły rząd koalicyjny. Komuniści zdobyli około 1/3 mandatów. Na czele rządu stanął ich przedstawiciel Klement Gottwald, ale gabinet miał charakter koalicyjny. ZSRS próbował jednak naciskać na rząd praski, aby bardziej go sobie podporządkować, np. wymusił odrzucenie przez Czechosłowację przystąpienia do planu Marshalla.
W maju 1948 roku uchwalono nową konstytucję i odbyły się wybory. Zdecydowaną większość mandatów zdobyli w nich komuniści. Prezydent Beneš, nie chcąc podpisać nowej konstytucji ani uznać wyników wyborów, podał się do dymisji. Jego funkcję objął Gottwald.
Rumunia
W Rumunii, po obaleniu profaszystowskiej dyktatury Iona Antonescu, w sierpniu 1944 roku utworzono rząd jedności narodowej. Niestety, komuniści, korzystając z poparcia Armii Czerwonej i organizując manifestacje, starali się przejąć władzę. W marcu 1944 roku król Michał – pod presją – powierzył urząd premiera i misję formowania rządu Petru Grozie, ludowcowi, ale zwolennikowi bliskiej współpracy z komunistami.
Największą partią opozycyjną była Narodowa Partia Chłopska kierowana przez Iuliu Maniu, która opowiadała się za pozostawieniem w Rumunii demokratycznej monarchii. Miała ona poparcie aliantów zachodnich. ZSRS natomiast popierał zdecydowanie rząd Grozy.
W 1948 roku doszło do zjednoczenia socjaldemokratów i komunistów i powstała Rumuńska Partia Robotnicza. Na jej czele stanął Gheorghe Gheorghiu‑Dej [czyt.: george georgiu dej]. W grudniu wymuszono na królu Michale abdykację, w efekcie Rumunia stała się kolejną republiką „demokracji ludowej”.
Węgry
Również na Węgrzech komuniści znaleźli się w powstałej opozycji antyfaszystowskiej i utworzonym rządzie tymczasowym. Ich pozarządowym organem był Węgierski Narodowy Front Niepodległościowy, głoszący program reform społecznych oraz konieczność ukształtowania republiki demokratycznej, uciekano natomiast od radykalnych haseł. Najsilniejszą partią na Węgrzech, cieszącą się poparciem większości społeczeństwa, a także państw zachodnich, była Partia Drobnych Rolników, i to ona zdobyła blisko 60% głosów w przeprowadzonych bardzo szybko, bo już na jesień 1945 roku, wyborach.
W kolejnych wyborach w 1949 roku Węgierska Partia Komunistyczna i jej sojusznicy zdobyli większość. Stopniowo zdelegalizowano pozostałe ugrupowania, a następnie – po połączeniu Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej i Węgierskiej Partii Komunistycznej – doszło do powstania Węgierskiej Partii Pracujących.
Albania i Jugosławia
Inaczej wyglądała sytuacja w Albanii i Jugosławii. W obydwu krajach do wyzwolenia przyczyniła się komunistyczna partyzantka, która miała spore poparcie społeczne. W przypadku Albanii był to Front Wyzwolenia Narodowego. W październiku 1944 roku na czele państwa albańskiego stanął rząd tymczasowy składający się w większości z komunistów, premierem został Enver Hodża. Komuniści zadbali o to, aby jedyną legalnie działającą w kraju partią była Komunistyczna Partia Albanii, w efekcie w grudniu 1945 roku odnieśli sukces wyborczy. W styczniu 1946 roku proklamowano Republikę Albanii ze stolicą w Tiranie.
Przez pewien czas toczył się konflikt we władzach partii i kraju. Powodem był stosunek do Jugosławii. Ostatecznie wygrał Hodża, który potępił Josipa Broza‑Titę, zaakceptował oficjalną linię ZSRS, a państwo weszło w struktury RWPG i Układu Warszawskiego. Jednak w 1961 roku Albania wystąpiła z tych organizacji, choć pozostała ewidentnie krajem o ustroju komunistycznym i zarazem państwem odizolowanym od świata. Warto wspomnieć, że obawiając się inwazji sowieckiej, Hodża nakazał wybudowanie tysięcy bunkrów.
Podobnie wyglądała sytuacja w Jugosławii. W powstałym w marcu 1945 roku rządzie tymczasowym znalazło się tylko trzech polityków z rządu emigracyjnego w Londynie. Mający poparcie społeczne Josip Broz‑Tito bardzo szybko pozbył się jednak opozycyjnych działaczy.
W jaki sposób a użytek propagandowy ukazywano relacje przywódcy Jugosławii z USA?
W listopadzie 1945 roku odbyły się wybory zbojkotowane przez opozycję (na znak protestu). Broz‑Tito przejął pełnię władzy. Jugosławia stała się republiką o charakterze federacyjnym. Państwo składało się z sześciu republik: Serbii, Chorwacji, Słowenii, Macedonii, Czarnogóry oraz Bośni i Hercegowiny oraz dwóch okręgów autonomicznych: Wojwodiny i Kosowa. Tutaj również Broz‑Tito zaprowadził ustrój socjalistyczny, ale o „charakterze narodowym”, niepełnej podległości wzorcowi moskiewskiemu. Władza skupiona była w rękach przywódców komunistycznych z Brozem‑Titą na czele. Rozwiązana została opozycyjna Partia Demokratyczna. Również w Jugosławii pod pozorem rozliczeń z kolaborantami na śmierć skazano osoby uznane za niewygodne dla władzy, jak choćby Dražę Mihailovicia.
Przypomnij, kim był Draža Mihailović.
- Stał na czele Partii Ludowej.
- Kierował w okresie okupacji antyfaszystowską partyzantką podległą królowi.
- Był delegatem rządu emigracyjnego.
W życiu gospodarczym przeprowadzono liczne zmiany: w 1945 roku wprowadzono reformę rolną, w 1946 dokonano nacjonalizacji przemysłu, a w 1947 rozpoczęto realizację pierwszego planu pięcioletniego. Do końca 1947 roku Broz‑Tito uchodził za największego sojusznika Stalina (np. Jugosławia wspierała komunistyczne powstanie w Grecji), jednak od początku 1948 roku relacje między ZSRS a Jugosławią zaczęły się pogarszać. Broz‑Tito, wspierający narodowy komunizm, mówiący o utworzeniu „federacji bałkańskiej”, stawał się dla Stalina politykiem zbyt niezależnym i mogącym zagrozić sowieckim wpływom na Bałkanach. Sowiecki dyktator oskarżył więc Broz‑Titę o nacjonalizm i odstępstwo od marksizmu. Jugosławia została wykluczona z Kominformu i potępiona przez pozostałe kraje demokracji ludowej. Natomiast Broz‑Tito pozbył się zwolenników Stalina w partii i we władzach, umieszczając ich w obozach koncentracyjnych na wyspach adriatyckich. Przestał również wspomagać greckich komunistów (blokując dostawy broni), co najprawdopodobniej przyczyniło się do ich klęski.
Zerwanie z Moskwą miało pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy państwa jugosłowiańskiego, które rozpoczęło współpracę z państwami zachodnimi. Już w 1948 roku Jugosławia zawarła umowy gospodarcze z USA i Wielką Brytanią, które ożywiły jej rozwój. Funkcjonująca w Jugosławii gospodarka odbiegała od klasycznego centralizmu. W przedsiębiorstwach dużą rolę odgrywały samorządy robotnicze. Zrezygnowano z kolektywizacji rolnictwa. W 1953 roku Broz‑Tito podpisał układ o przyjaźni i współpracy z Grecją i Turcją.
Wskaż określenie, które nie pasuje do ilustracji z okładki książki.
- Prowadzenie samodzielnej polityki przez Titę.
- Prowadzenie polityki sprzecznej z wzorcem radzieckim.
- Krytyka komunizmu.
- „Konszachty” z imperializmem.
- Używanie kłamstwa i „nieetycznych” zasad w polityce.
- Związki z faszyzmem.
Ci, którzy nie są z nami, są przeciwko nam
Kominform w praktyce stał się narzędziem ingerencji w życie poszczególnych partii, a co za tym idzie – państw. Służył nie tyle koordynacji, ile raczej narzucaniu rozwiązań, które się „sprawdziły” w Związku Sowieckim, uważanym za państwo kierujące całym ruchem komunistycznym. Kominform przyjął zasadę, że droga do komunizmu wskazana przez Związek Sowiecki jest jedyną słuszną i każde z państw członkowskich powinno nią podążać. Z tych względów odchylenia od ogólnie przyjętej linii nie były akceptowane i kończyły się usunięciem z szeregu państw członkowskich Kominformu. Taki los spotkał komunistów jugosłowiańskich wykluczonych w 1949 roku. Kominform występował przeciwko wszystkim myślącym niezależnie działaczom partii komunistycznych, oskarżał ich o „odchylenia nacjonalistyczno‑prawicowe” i usuwał z organizacji.
Związek gospodarczy bratnich dusz…
Kraje Europy Środkowo‑Wschodniej zostały w czasie II wojny światowej bardzo zniszczone. Pomoc materialna i finansowa była konieczna, aby wyciągnąć je z zapaści. Plan Marshalla, skierowany do wszystkich państw europejskich i mający na celu odbudowę ich gospodarek, został odrzucony przez Związek Sowiecki, a kraje satelickie zmuszono do rezygnacji z przystąpienia do niego. Moskwa uznała plan Marshalla za narzędzie wzrostu wpływów Zachodu w państwach bloku wschodniego. Sowiecką odpowiedzią było utworzenie w styczniu 1949 r. Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. W jej skład pierwotnie weszły Związek Sowiecki, Ludowa Republika Bułgarii, Republika Czechosłowacka, Rumuńska Republika Ludowa, Polska Rzeczpospolita Ludowa oraz Węgierska Republika Ludowa. W późniejszych latach dołączyły jeszcze Albania i NRD. Kryzys władzy sowieckiej spowodował upadek RWPG i oficjalne jej rozwiązanie w 1991 roku.
Policz, w ilu językach zamieszczono w logo napis RWPG, i odpowiedz, skąd się wzięła ta liczba.
Wyjaśnij symbolikę godła RWPG.
Wzajemna pomoc gospodarcza?
Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej została utworzona w celu koordynowania współpracy gospodarczej państw bloku wschodniego oraz wspierania gospodarek państw członkowskich. Współpraca gospodarcza między krajami wchodzącymi w skład RWPG przyjmowała głównie formę dostaw surowców, kredytów oraz transferu technologii. W latach 1949–1955 ponad 24 tys. specjalistów zostało wysłanych do innych krajów w ramach współpracy naukowo‑technicznej. Stworzono wspólnie ponad 7 tys. projektów, nastąpiła integracja standardów technologicznych dotyczących łączności elektronicznej i elektrotechnicznej, zbudowano sieć rurociągów i gazociągów, powstał wspólny system energetyczny. Między państwami członkowskimi zacieśniła się też wymiana handlowa.
- 1. zestaw danych:
- Państwo: Czechosłowacja
- Procent obrotów handlu zagranicznego: 52%
- 2. zestaw danych:
- Państwo: Polska
- Procent obrotów handlu zagranicznego: 59%
- 3. zestaw danych:
- Państwo: Węgry
- Procent obrotów handlu zagranicznego: 61%
- 4. zestaw danych:
- Państwo: Rumunia
- Procent obrotów handlu zagranicznego: 83%
- 5. zestaw danych:
- Państwo: Bułgaria
- Procent obrotów handlu zagranicznego: 88%
-
państwo : Czechosłowacja
procent_obrotów_handlu_zagranicznego : 52%
-
państwo : Polska
procent_obrotów_handlu_zagranicznego : 59%
-
państwo : Węgry
procent_obrotów_handlu_zagranicznego : 61%
-
państwo : Rumunia
procent_obrotów_handlu_zagranicznego : 83%
-
państwo : Bułgaria
procent_obrotów_handlu_zagranicznego : 88%
Na podstawie: Andrzej Pankowicz, Historia. Polska i świat współczesny, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 207.
Oceń stan rurociągu zaprezentowanego na zdjęciu.
Problem stanowiło jednak to, że decydentem wyznaczającym kierunki i priorytety RWPG był Związek Sowiecki. On też pozostawał głównym beneficjentem wymiany gospodarczej. W wieloletnich umowach handlowych zawieranych między państwami członkowskimi największy udział miała Moskwa. Na przykład na Węgrzech i w Polsce ZSRS miał ok. 25 % udziału w wymianie handlowej, a w Bułgarii było to 50%.
Według standardów sowieckich dochodziło do integracji różnych systemów między krajami członkowskimi. Wymiana handlowa między niektórymi państwami przyjmowała raczej formę wykorzystywania i niewiele miała wspólnego z „socjalistyczną solidarnością”. Gospodarki krajów członkowskich były nastawione na produkcję zgodnie z dyrektywami sowieckimi oraz na zaspokajanie potrzeb innych państw, a nie swoich obywateli. Produkcję i wymianę gospodarczą w państwach RWPG cechowała wysoka nieproduktywność. Przykładem jest kwestia budowy metra w Pradze. Zostało ono zaprojektowane zgodnie z najwyższymi standardami i miało być nawet lepsze niż to w Londynie. Projekt jednak zmieniono tak, by metro praskie było podobne do moskiewskiego, dzięki czemu wagony mogły być produkowane w ZSRS, a sowieccy inżynierowie mieli zatrudnienie.
Wyobraź sobie, że powyższe zdjęcie ma zostać zamieszczone w „Trybunie Ludu". Napisz chwytliwy tytuł artykułu, który ukaże się pod tym zdjęciem.
Suwerenność ekonomiczna państw członkowskich RWPG była mocno ograniczona. Jako walutę rozliczeniową w ramach RWPG wprowadzono tzw. rubel transferowy. Problem polegał na tym, że nie posiadał on cech pieniądza międzynarodowego, miał ograniczoną siłę nabywczą (ustalaną w oderwaniu od rzeczywistej wartości) i nie wszystkie produkty, nawet w krajach RWPG, można było za niego kupić. W konsekwencji członkostwo w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w niewielkim stopniu wspomogło gospodarki państw do niej należących.
Na podstawie powyższych wykresów wyciągnij wnioski odnośnie do stanu gospodarek w państwach Europy Środkowo‑Wschodniej współpracujących w ramach RWPG.
Oto jak działania Kominformu oraz powstanie i funkcjonowanie RWPG komentuje historyk Bartłomiej Gajos:
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RTiedtaulZ3KC
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Działania bloku komunistycznego — Kominform i RWPG.
Układ Warszawski
Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej to oficjalna nazwa Układu Warszawskiego. Podpisanie Układu Warszawskiego nastąpiło 14 maja 1955 roku w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie. Układ powstał w odpowiedzi na włączenie Niemiec Zachodnich do struktur NATO. Podkreślano jego pokojowy i obronny charakter, zapewniający bezpieczeństwo swoim sygnatariuszom.
Jaką funkcję pełni obecnie pałac nazywany niegdyś Namiestnikowskim?
- Muzeum Lubomirskich
- Siedziba Rady Ministrów
- Siedziba Prezydenta RP
Głównymi organami Układu Warszawskiego były: Doradczy Komitet Polityczny i Zjednoczone Dowództwo Sił Zbrojnych Układu. Dominującą rolę w Układzie odgrywał ZSRS.
"Układy" w Układzie WarszawskimRosjanie – pisze reprezentant Polski w Sztabie Układu gen. T. Pióro – otrzymywali wszelkie informacje na temat wojsk sprzymierzonych, ich organizacji, uzbrojenia, dyslokacji poszczególnych jednostek, personaliów wyższych dowódców, sami natomiast nie podawali żadnych danych dotyczących swych wojsk, nawet tych wchodzących (jakoby) w skład sił zbrojnych Układu. W radzieckim Sztabie Generalnym znane były plany mobilizacyjne i czynności państw Układu Warszawskiego związane ze stanem wojny, nie dzielono się jednak zamierzeniami Armii Radzieckiej.
Źródło: „Układy” w Układzie Warszawskim, [w:] Antoni Czubiński, Historia powszechna XX wieku, Warszawa 2003, s. 534.
Wskaż zdanie fałszywe dotyczące stosunków panujących w strukturach Układu Warszawskiego.
- Przedstawicielom ZSRR dostępna była szczegółowa wiedza na temat spraw wojskowych, strategicznych i zbrojeniowych państw członkowskich układu.
- Sztab Generalny ZSRR poinformowany był o planach mobilizacyjnych np. Polski czy NRD.
- Każdy z krajów członkowskich Układu miał obowiązek dostarczenia szczegółowych informacji na temat posiadanych sił zbrojnych i ich możliwości wojennych.
Charakterystyka krajów demokracji ludowej
Stałą cechą systemu demokracji ludowej było przeprowadzanie farsy wyborczej, a nie prawdziwych, wolnych wyborów. Mimo założeń, że wybory są demokratyczne, w rzeczywistości zawsze podlegały zafałszowaniu. W krajach, w których oprócz partii dominującej funkcjonowały jej przybudówki, jak w Polsce, wystawiana była jedna lista (np. Blok Stronnictw Demokratycznych). Często lista zawierała tyle miejsc, ile było mandatów do parlamentu, ewentualnie na miejscach eksponowanych (pewnych) byli właściwi kandydaci. Zawsze też podawano do publicznej wiadomości, że frekwencja wyborcza była bardzo wysoka, a kandydat partii rządzącej otrzymał prawie stuprocentowe poparcie.
Państwa bloku wschodniego charakteryzowała indoktrynacja społeczeństwa, zwłaszcza ludzi młodych. Obowiązywał „monopol informacyjny” – przekazywano tylko te treści, które były wygodne dla władzy; prasę i inne publikacje cenzurowano. Do programów szkolnych i podręczników wprowadzono „właściwe” treści: narzucono marksistowską interpretację dziejów i obowiązkową naukę języka rosyjskiego.
Kraje demokracji ludowej miały rozbudowany aparat represji, który stał na straży wprowadzonego porządku i władzy. Niewątpliwym wsparciem dla rządzących było stacjonowanie w poszczególnych państwach wojsk Armii Czerwonej.
Wszędzie również przeprowadzono reformę rolną oraz nacjonalizację przemysłu, co przyczyniło się do wywłaszczenia obywateli i uzależnienia ich od państwa. Ograniczono do minimum kapitał prywatny. Popierano także spółdzielczość. O ile nie wszędzie rygorystycznie wprowadzano kolektywizację, o tyle od gospodarki planowej i rozbudowy przemysłu ciężkiego nie było odstępstw.
Kult jednostki
Drugim, równie istotnym elementem łączącym państwa komunistyczne była ideologia. Propaganda radziecka dzieliła świat na zwolenników „demokracji i postępu” (czyli modelu radzieckiego) oraz zwolenników „imperializmu i reakcji”. Obowiązywał kult Stalina, którego kreowano na najwyższy autorytet we wszystkich dziedzinach, a zarazem opiekuńczego patrona o cechach niemal boskich.
Ćwiczenia
Uzupełnij według wzoru tabelę dotyczącą problemu przemian w krajach demokracji ludowej po II wojnie światowej.
| Państwo | Czas przemian | Charakterystyka przemian |
|---|---|---|
| Czechosłowacja | 1948 | Likwidacja opozycyjnych i niezależnych organizacji, terror. Fałszerstwo wyborcze i sukces komunistów. Dymisja E. Beneša. Uchwalenie nowej konstytucji. |
| Bułgaria | ||
| Węgry | ||
| Rumunia | ||
| Albania | ||
| Jugosławia |
Podaj nazwę międzynarodowej organizacji, która była poprzedniczką Kominformu.
- Komintern (Międzynarodówka Komunistyczna)
- Komsomoł (Międzynarodowa Komunistyczna Organizacja Ludzi Pracy)
- Międzynarodowe Stowarzyszenie Ludu
Zapoznaj się z poniższymi stwierdzeniami i zaznacz, które z nich jest prawdziwe, a które fałszywe.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| W skład Kominformu weszły wszystkie kraje bloku wschodniego. | □ | □ |
| Inicjatywa utworzenia Kominformu wyszła od władz sowieckich. | □ | □ |
| Rzeczywistym celem istnienia Kominformu i RWPG było ściślejsze podporządkowanie partii komunistycznych w innych krajach ZSRS. | □ | □ |
| Kominform został utworzony jako kontynuacja III Międzynarodówki i był odpowiedzią na ideologiczną ofensywę Zachodu. | □ | □ |
| Kominform stracił na znaczeniu po śmierci Stalina, ponieważ był on jedyną osobą dążącą do podporządkowania sobie ruchu komunistycznego w Europie. | □ | □ |
| Już podczas konferencji założycielskiej Kominformu okazało się, że nie wszystkie państwa członkowskie bloku wschodniego poparły powstanie tej organizacji. | □ | □ |
Jaki był nieoficjalny cel powołania RWPG?
- Powstała jako kontrpropozycja do planu Marshalla i gospodarczej integracji Europy Zachodniej.
- Powstała, aby gromadzić fundusze na cele zbrojeniowe.
- Miała na celu stworzenie wspólnego międzynarodowego systemu gospodarczego krajów socjalistycznych.
Ułóż wymienione wydarzenia we właściwym ciągu chronologicznym.
- plan Marshalla
- rozwiązanie Kominformu
- konferencja w Szklarskiej Porębie
- przegrane wybory przez Winstona Churchilla w Anglii
- śmierć Stalina
- dojście do władzy w Polsce Władysława Gomułki
- konferencja w Poczdamie
Przeanalizuj poniższy znaczek pocztowy i zaznacz właściwe słowa.
Zapoznaj się z opisem poniższego znaczka pocztowego i zaznacz właściwe słowa.
Znaczek pocztowy został wydrukowany w {#NRD}/{RFN} w roku {1972}/{#1974} z okazji rocznicy powstania {Kominformu}/{#RWPG}. Symbolika tego znaczka wskazuje, że relacje między państwami bloku wschodniego zostały zbudowane na zasadach {#równorzędności}/{podporządkowania}. Każde z państw członkowskich {mogło utrzymywać wymianę ekonomiczną}/{#nie mogło utrzymywać wymiany ekonomicznej} z innymi państwami spoza organizacji. Przekaz symboliczny zawarty na znaczku {#ma wymiar propagandowy}/{nie ma wymiaru propagandowego}.
Słownik
system obozów pracy przymusowej w ZSRS, w którym więźniami byli zarówno przestępcy kryminalni, jak i osoby uznawane za społecznie niepożądane lub politycznie podejrzane
(z łac. imperare – rządzić) polityka państw o aspiracjach mocarstwowych zmierzająca do rozszerzenia ich wpływów politycznych, militarnych, gospodarczych i kulturalnych na obszary do nich nienależące
organizacja komunistyczna, w skład której ostatecznie weszło 10 partii komunistycznych; założona na zjeździe organizacyjnym w Szklarskiej Porębie w 1947 r.; w 1955 r. zastąpiona przez Układ Warszawski, a rok później oficjalnie rozwiązana. Pierwszą siedzibą Kominformu był Belgrad, po wykluczeniu z Kominformu Komunistycznej Partii Jugosławii w czerwcu 1948 r. centrala organizacji została przeniesiona do Bukaresztu. Formalnie celem Biura była koordynacja działań partii komunistycznych kierowanych przez ZSRS, faktycznie Kominform miał ułatwiać Związkowi Sowieckiemu sprawowanie kontroli nad partiami komunistycznymi w innych krajach.
państwo, które jest uzależnione od innego mocarstwa, które formalnie uznaje niepodległość tego państwa
tajna policja zajmująca się walką z szeroko rozumianą działalnością antypaństwową; w krajach bloku wschodniego głównie zwalczająca działalność opozycyjną; w II Rzeczpospolitej potoczna nazwa komórki organizacyjnej Policji Państwowej, walczącej m.in ze szpiegostwem i propagandą komunistyczną
zajęcie jakiegoś stanowiska lub działanie, będące odpowiedzią na coś; propagandowe określenie używane w okresie Polski Ludowej wobec Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej
stopniowe eliminowanie partii demokratycznych w państwie oraz przejęcie władzy przez kumunistów
międzynarodowa organizacja komunistyczna założona przez Lenina w Moskwie w 1919 r., w jej skład weszło 19 partii komunistycznych; została rozwiązana przez Stalina w 1943 r.
organizacja powołana w Moskwie w 1949 r., mająca za zadanie wzmocnienie wymiany gospodarczej między państwami bloku wschodniego; rozwiązana w 1991 r.
potoczne określenie państw znajdujących się po zakończeniu II wojny światowej w orbicie wpływów Związku Sowieckiego
nazwa nadana wschodniej części Niemiec, państwo niemieckie podporządkowane ZSRS; istniało w latach 1949–1990
plan odbudowy gospodarczej Europy po II wojnie światowej; pomysłodawcą były Stany Zjednoczone; wszedł w życie w 1947 r., ZSRS i kraje jemu podporządkowane odmówiły udziału w planie Marshalla