Ri5TYKFuiDwtV
Na obrazie widoczny jest zastawiony jedzeniem stół. Z lewej strony znajduje się metalowy dzbanek, pokrojony na kromki kawałek pieczywa. W centrum widać porozkładane na talerzach jedzenie: rozkrojoną i obraną ze skórki cytrynę oraz kilka jej plastrów, napoczęty pasztet z indyka oraz prawdopodobnie małże. Na stole znajdują się także ułożone dalej w miseczce oliwki i kielich z białym winem. Z prawej strony obrazu znajduje się misa z winogronami i jabłkami oraz widoczny za nią wypchany indyk. Tło jest ciemne.

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Martwa natura z pasztetem z indyka
Źródło: Pieter Claesz [czyt. Piter Klaas], 1627, olej na desce, Rijksmuseum Amsterdam [czyt. Reksmjuzjeem Amsterdam], domena publiczna.

Czy można się najeść oczami?

O jedzeniu w literaturze i malarstwie

Czy można jeść oczami? Odpowiedź wydaje się oczywista: do jedzenia używamy ust, a nie oczu...

Polecenie 1

Wyjaśnij, co oznacza zwrot „jeść oczami”?  W jakich okolicznościach się go używa?

R1ca8xj8sfxyE
Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z poniższymi przysłowiami i powiedzeniami związanymi z jedzeniem, a następnie wyjaśnij ich znaczenie.

  • Apetyt rośnie w miarę jedzenia.

  • Wyglądać jak pączek w maśle.

  • Czym się nie najesz, tym się nie naliżesz.

  • Dwa grzyby w barszcz.

  • Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść.

  • Głodnemu chleb na myśli.

  • Na bezrybiu i rak ryba.

  • Pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki.

  • Polak, gdy głodny, to zły.

  • Przez żołądek do serca.

R1EtoHJWZOGoj
Polecenie 2

Zredaguj co najmniej dziesięciozdaniową wypowiedź, w której użyjesz wybranych przysłów i powiedzeń z ćwiczenia 1.

RJUXaUzCSYSXe
Miejsce na notatkę ucznia.
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

„Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa”

RIN2P4v5aijl1
Portret króla Augusta III w stroju polskim
Źródło: Louis de Silvestre [czyt. lui de silwestr], 1737, Gemäldegalerie Alte Meister [czyt. gemeldegaleri alte majsta], Drezno, domena publiczna.

Nie żyje się tylko po to, by jeść. Nie oznacza to jednak, że jedzenie jest rzeczą mało istotną. O jedzeniu pisano od początku istnienia literatury: bogowie w mitach często ucztują, bohaterowie Biblii też nie stronią od uciech stołu.

Wśród przysłów, które mają związek z jedzeniem, można wymienić takie: „Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa”. Dziś zazwyczaj dostrzega się w nim krytyczny opis rozpasania za czasów króla Augusta III Sasa (który rządził w Polsce w latach 1733–1763). Pierwotnie jednak nie uważano tego przysłowia za negatywną ocenę rządów monarchy. Podkreślano w nim dobrobyt panujący w Rzeczypospolitej – życie w naszym kraju miało się składać przede wszystkim z ucztowania.

O tym, co i jak wtedy jadano, traktuje Opis obyczajów za panowania Augusta III, którego autorem jest ksiądz Jędrzej Kitowicz, XVIII‑wieczny historyk i pamiętnikarz.

1
Ćwiczenie 2

Podaj przykłady znanych ci dzieł literackich, malarskich lub filmowych, w których ważnym motywem jest ucztowanie.

uzupełnij treść
Opis obyczajów za panowania Augusta IIIJędrzej Kitowicz
Jędrzej Kitowicz Opis obyczajów za panowania Augusta III

Panowie […] kochali się w wielkich stołach, dawalidawalidawali sobie na publice nawzajem obiady i wieczerze; do tych zapraszali przyjaciół, obywatelówobywatelówobywatelów, wojskowych i sędziackichsędziackichsędziackich; w domach zjeżdżali się do nich pobliżsi sąsiedzi; rzadki był dzień bez gościa; częste biesiady z tańcami i pijatyką. W całym kraju pędzono życie na wesołości i lusztykachlusztyklusztykach […]. Stoły zastawiano wielkimi misami, które u wielkich panów były srebrne, u mniejszych prócz wazówwazówwazów i serwisów cynowe, talerze także podługpodługpodług pana srebrne albo cynowe.

kit_1 Źródło: Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, t. 3, Poznań 1841, s. 140.
wazów
obywatelów
podług
dawali
sędziackich
lusztyk
1
Ćwiczenie 3

Jędrzej Kitowicz przedstawił wspólne biesiadowanie jako jeden z powszechnych zwyczajów za panowania Augusta III. Sformułuj argument, którym potwierdzisz zalety spożywania pokarmów w towarzystwie oraz argument dowodzący korzyści z jedzenia w pojedynkę.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 4

Wskaż powody, z jakich dziś coraz rzadziej cała rodzina zasiada do wspólnego posiłku. Podaj swoją ocenę takiej sytuacji.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 5

Przy wspólnym stole powinniśmy się stosować do pewnych zasadj00000001NB1v50_000tp003zasad. Wymień te z nich, których – według ciebie – należy przestrzegać podczas wspólnego posiłku.

uzupełnij treść
Ciekawostka

„Popuszczanie pasa”pas„Popuszczanie pasa” to między innymi efekt spożycia nadmiernie obfitego posiłku. Kitowicz wiele stron swego dzieła poświęcił opisom stołów uginających się od potraw.

pas
Rk2D23hG1esnC
Martwa natura z owocami, orzechami i serem
Źródło: Floris van Dyck [czyt. florys wan dek], 1613, olej na płótnie, Frans Hals Museum , Holandia, domena publiczna.
Opis obyczajów za panowania Augusta IIIJędrzej Kitowicz
Jędrzej Kitowicz Opis obyczajów za panowania Augusta III

W pierwszym zwyczaju staroświeckim, na początku panowania Augusta IIIw pierwszymW pierwszym zwyczaju staroświeckim, na początku panowania Augusta III jeszcze trwającym, nie było zbyt wykwintnych potraw. […]

Między półmiski, rozmaitym ptastwem i ciastem napełnione, podługpodługpodług wielkości stołu stawiano dwie albo trzy misy ogromne, na kształt piramidów z rozmaitego pieczystego złożonych, które hajducyhajducyhajducy we dwóch nosili, boby jeden nie uniósł. Te piramidy na spodzie miały dwie pieczenie wielkie wołowe, na nich położona była ćwiartka jedna i druga cielęciny, dalej baranina, potem indyki, gęsi, kapłonykapłonkapłony, kurczęta, kuropatwy, bekasybekasbekasy; im wyżej, tym coraz mniejsze ptastwo.

kit_2 Źródło: Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, Poznań 1841, s. 146.
w pierwszym
bekas
kapłon
podług
hajducy
1
Ćwiczenie 6

Wyszukaj w przytoczonym powyżej fragmencie tekstu zdanie, w którym autor wyraża swoją opinię na temat dawnych potraw oraz zdanie zawierające fakt.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 7
Rdv2PUh2UXDcC
Zadanie interaktywne. Należy wybrać prawidłowe odpowiedzi spośród zaproponowanych.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
R53KxQk4Sbpof1
Zadanie interaktywne. Należy wskazać jedną poprawną odpowiedź spośród zaproponowanych.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wskazówka

Bohaterowie opisu na pewno nie jedli tylko oczami – podane potrawy trafiały do brzuchów… Jędrzej Kitowicz wspomniał w swym dziele także o takich potrawach, które mogły wywoływać zdumienie samym wyglądem.

Obyczaje związane z zachowaniem się przy posiłku zmieniają się.

Czy wiesz, że starożytni Grecy za coś bardzo nieeleganckiego uważali jedzenie na ulicy. Rzymianie biesiadowali, półleżąc, a na dworach arystokratycznych jeszcze do XV wieku nie uważano spluwania przy jedzeniu za rzecz godną potępienia!

JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Nowomodne potrawy

Rzu6rIksA7Dxu
Uczta u księcia Prymasa
Źródło: Daniel Chodowiecki, domena publiczna.
Opis obyczajów za panowania Augusta IIIJędrzej Kitowicz
Jędrzej Kitowicz Opis obyczajów za panowania Augusta III

Kończąc o potrawach nowomodnych, to jeszcze przydaćprzydaćprzydać należy: kucharze przedniprzedniprzedni dla pokazania swojej doskonałości wyjmowali sztuczniesztuczniesztuczniekapłonakapłonkapłona lub z kaczki mięso z kościami, sarnę skórę w całości zostawujączostawujączostawując, to mięso posiekawszy z rozmaitymi przyprawami kładli nazadnazadnazad w skórę zdjętą, a powykrzywiawszy dziwacznie nogi, skrzydła, łby, robili figury do stworzenia boskiego niepodobne; i to były potrawy najmodniejsze i najgustowniejsze.

kit_3 Źródło: Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, t. 3, Poznań 1841, s. 158–159.
nazad
zostawując
przedni
przydać
sztucznie
Ćwiczenie 9
R6JidY5kFw3dM
Zadanie interaktywne. Należy wybrać jedną prawidłową odpowiedź spośród zaproponowanych.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Śniadanie w Soplicowie

Polecenie 3

Opisz krótko, co najczęściej jesz na śniadanie.

RBsJbgKAvWkd0
Pan Tadeusz, Księga II, Zamek w. 511‑520Adam Mickiewicz
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz, Księga II, Zamek w. 511‑520

Panie starsze już wcześniej wstawszy piły kawę,
teraz drugą dla siebie zrobiły potrawę:
Z gorącego, śmietaną bielonego piwa,

W którym twaróg gruzłami posiekany pływa.
Zaś dla mężczyzn więdlinywiędlinywiędliny leżą do wyboru:
PółgęskipółgęskiPółgęski tłuste, kumpiakumpiakumpia, skrzydliki ozoruskrzydliki ozoruskrzydliki ozoru,
Wszystkie wyborne, wszystkie sposobem domowym
UwędzoneuwędzoneUwędzone w kominie dymem jałowcowym;
W końcu wniesiono zrazyzrazyzrazy na ostatnie danie:
Takie bywało w domu Sędziego śniadanie.

sniad_1 Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1967, s. 123–124.
więdliny
półgęski
kumpia
skrzydliki ozoru
uwędzone
zrazy
Polecenie 4
R1KCr5jCqKlsh
Opisz własnymi zdaniami śniadanie Soplicowie, zwróć uwagę, na potrawy, jakie podawano.

Na weselu Zosi i Tadeusza

Ciekawostka

Adam Mickiewicz miał szczególny sentyment do dawnej kuchni. Nazwy staropolskich potraw oraz szczegóły biesiadne czerpał głównie ze zbioru przepisów Stanisława Czernieckiego, który był kuchmistrzem na dworze wojewody krakowskiego Aleksandra Michała Lubomirskiego w Wiśniczu. Uważał on, że potrawa ma pobudzać smak i wyobraźnię, jak również zaskakiwać i czarować wyglądem. W 1682 r. wydał zbiór przepisów „Compendium FerculorumCompendium FreculorumCompendium Ferculorum albo zebranie potraw” uważany za pierwszą polską książkę kucharską. Zawiera przepisy na potrawy mięsne, rybne, mleczne oraz torty i ciasta. Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu pisze o kulinarnym dziele Czernieckiego, szczupaku, upieczonym, częściowo usmażonym i częściowo ugotowanym.

W Chrostowej w Małopolsce powstało Muzeum Książki Kucharskiej i Kulinarnej im. Stanisława Czernieckiego, którego celem jest propagowanie wiedzy na temat polskiej sztuki kulinarnej, kuchni narodowej, regionalnej i lokalnej oraz promocja najstarszej polskiej książki kucharskiej.

Compendium Freculorum
RDnPrUbk59wez
Ilustracja do Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Księga 11.
Źródło: Michał Elwiro Andriolli [czyt. andrjoli], 1881, domena publiczna.
Pan Tadeusz, Księga XII: Kochajmy się w. 136 - 154Adam Mickiewicz
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz, Księga XII: Kochajmy się w. 136 - 154

[...] I wnet zaczęli wchodzić parami lokaje
Roznoszący potrawy: barszcz królewskim zwany
rosoł staropolskirosoł staropolskirosoł staropolski sztucznie gotowany,
Do którego pan Wojski z dziwnemi sekrety
Wrzucił kilka perełek i sztukę monety
(Taki rosoł krew czyści i pokrzepia zdrowie).
Dalej inne potrawy, a któż je wypowie!
Kto zrozumie nieznane już za naszych czasów
Te półmiski kontuzówkontuzówkontuzów, arkasówarkasarkasów, blemasówblemasblemasów,
ingredyjencyjamiingrediencjeingredyjencyjami pomuchlpomuchlepomuchl, figatelówfigatelefigatelów,
CybetówcybetCybetów, piżmpiżmopiżm, dragantówdragantydragantów, pinelówpinelepinelów, brunelówbrunelebrunelów;
Owe ryby! łososie suche, dunajeckiełosoś dunajeckidunajeckie,
WyzynywyzynaWyzyny, kawijarykawiarkawijary weneckie, tureckie,
SzczukiszczukaSzczuki główne i szczuki podgłówne, łokietnełokietnełokietne,
FlądryflądraFlądry i karpie ćwikićwikćwiki, i karpie szlachetne!
W końcu sekret kucharski: ryba nie krojona,
U głowy przysmażona, we środku pieczona,
A mająca potrawkę z sosem u ogona.

Goście ani pytali nazwiska potrawy,
Ani ich zastanowił ów sekret ciekawy;
Wszystko prędko z żołnierskim jedli apetytem,
Kieliszki napełniając węgrzynemwęgrzynwęgrzynem obfitym. [...]

tad_4 Źródło: Księga XII, Kochajmy się, [w:] Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, oprac. Stanisław Pigoń, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wrocław 1967, s. 545–548.
rosoł staropolski
kontuzów
arkas
blemas
ingrediencje
pomuchle
figatele
cybet
piżmo
draganty
pinele
brunele
łosoś dunajecki
wyzyna
kawiar
szczuka
łokietne
flądra
ćwik
węgrzyn
1
Ćwiczenie 10

Wyjaśnij, na czym polega niezwykłość ostatniej z opisanych w przytoczonym fragmencie potraw.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 11

Opisz możliwe reakcje gości na widok nietypowo przyrządzonej potrawy.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 12

Rozważ, czy Jędrzej Kitowicz i narrator Pana Tadeusza w podobny sposób oceniają wykwintne, niezwykle wyglądające potrawy. Uzasadnij swoją odpowiedź.

uzupełnij treść
Polecenie 5

Czy zdarzyło ci się kiedykolwiek patrzeć na posiłek jak na dzieło sztuki?  Opisz wygląd takiego posiłku lub popuść wodze wyobraźni i opisz jak mogłoby wyglądać takie „zjawiskowe” danie.

RMNTYdOHSFBSh
Miejsce na notatkę
Polecenie 5

Jak, według ciebie, powinna smakować i pachnieć potrawa, która jest dziełem sztuki kulinarnej. Opisz, smak i zapach takiej potrawy.

RUfAYirtAIXXi
Polecenie 6

Wysłuchaj fragmentu Księgi XII „Pana Tadeusza”.

R1Mur3eUskoUH
Nagranie audio

[...] Goście ani pytali nazwiska potrawy,

Ani ich zastanowił ów sekret ciekawy;

Wszystko prędko z żołnierskim jedli apetytem,

Kieliszki napełniając węgrzynemwęgrzynwęgrzynem obfitym.

Polecenie 7

Zapoznaj się z umieszczonym poniżej fragmentem Pana Tadeusza.

[...] Goście ani pytali nazwiska potrawy,

Ani ich zastanowił ów sekret ciekawy;

Wszystko prędko z żołnierskim jedli apetytem,

Kieliszki napełniając węgrzynem obfitym.

Polecenie 7

Rozstrzygnij, czy zachowanie gości weselnych w ostatnim fragmencie Pana Tadeusza świadczy o ich szacunku dla kunsztu kucharza. Wybierz jedną z podanych niżej możliwości i zbuduj wypowiedź.

  • Tak, bo zjedli wszystko…

  • Nie, bo zjedli wszystko…

R19taN9c0dLyc
Miejsce na notatkę

Poszukiwanie piękna w kuchni współczesnej

Tworzenie wymyślnych, a czasem po prostu pięknych dań nie minęło wraz z tradycją szlachecką czy dworską. Wielcy kucharze stają się dziś celebrytami, a programy kulinarne przyciągają miliony telewidzów. Coraz częściej też podkreśla się, że bary typu fast foodfast foodfast food nie karmią nas ani smacznie, ani zdrowo.

Zanim sięgniesz po hamburgera, pomyśl, co o tym daniu napisaliby Kitowicz lub Mickiewicz…

fast food
JPOL_E3_E4_Konteksty

Bigos

RSs718e9djnD5
Bigos
Źródło: domena publiczna.
Ciekawostka

Bigos to typowa dla kuchni polskiej, litewskiej i białoruskiej  potrawa z kapusty i mięsa. Pierwotnie słowa „bigos” używano na określenie sposobu siekania mięsa, potem nazywano tak potrawę z siekanego mięsa, a w  XVII w. słowo to zaczyna oznaczać również danie przyrządzone z resztek innych potraw. W XVII i XVIII w. bigos był potrawą sporządzaną z siekanego mięsa, ryb lub nawet raków. Do tej siekaniny dodawano cebulę i pietruszkę, a następnie zakwaszano sokiem z cytryny lub octem winnym. W XVIII w. drogie składniki zaczęto zastępować kiszoną kapustą. W XIX w.  uległy zmianie proporcje mięsa i kapusty i w ten sposób powstał współczesny bigos.

Pan Tadeusz, fragment Księgi IV, w. 826 - 846Adam Mickiewicz
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz, fragment Księgi IV, w. 826 - 846

W kociołkach bigos grzano; w słowach wydać trudno
Bigosu smak przedziwny, kolor i woń cudną;
Słów tylko brzęk usłyszy i rymów porządek,
Ale treści ich miejski nie pojmie żołądek.
Aby cenić litewskie pieśni i potrawy,
Trzeba mieć zdrowie, na wsi żyć, wracać z obławyobławaobławy.

Przecież i bez tych przypraw potrawą nie lada
Jest bigos, bo się z jarzyn dobrych sztuczniesztuczniesztucznie składa.
Bierze się dońdońdoń siekana, kwaszona kapusta,
Która, wedle przysłowia, sama idzie w usta;
Zamknięta w kotle, łonem wilgotnym okrywa
Wyszukanego cząstki najlepsze mięsiwa;
I praży się, aż ogień wszystkie z niej wyciśnie
Soki żywne, aż z brzegów naczynia warwarwar pryśnie
I powietrze dokoła zionie aromatem.

Bigos już gotów. Strzelcy z trzykrotnym wiwatem,
Zbrojni łyżkami, biegą i bodą naczynie,
Miedź grzmi, dym bucha, bigos jak kamforakamforakamfora ginie,
Zniknął, uleciał; tylko w czeluściach saganówsagansaganów
Wre para jak w kraterze zagasłych wulkanów.

bigos_1 Źródło: Księga IV, Dyplomatyka i łowy, [w:] Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wrocław 1967, s. 248–249.
sagan
kamfora
war
sztucznie
doń
obława
Ćwiczenie 13

Na podstawie fragmentu „Pana Tadeusza” wyjaśnij, dlaczego przyrządzano bigos. Opisz, co to za potrawa, z czego wynikała jej niezwykłość i wyjątkowy smak.

R5xvHYwKTTbUa
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Ćwiczenie 14
RgDGOCflKBkUX
Zadanie interaktywne polegające na dopasowaniu do siebie cytatów i wyrazów.
Środki
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 15

Wybierz jeden ze środków stylistycznych wykorzystanych do opisu bigosu we fragmencie „Pana Tadeusza”, a następnie określ jego funkcję w tekście.

R1FbI0fQ1Cnb6
Miejsce na odpowiedź ucznia.
Ćwiczenie 16
RVS33H3RyOw2l
Zadanie interaktywne polegające na dopasowaniu objaśnień do frazeologizmów.
Źródło: opracowanie: ORE, licencja: CC BY 3.0.

Poszukiwanie piękna w kuchni współczesnej

Tworzenie wymyślnych, a czasem po prostu pięknych dań nie minęło wraz z tradycją szlachecką czy dworską. Wielcy kucharze stają się dziś celebrytami, a programy kulinarne przyciągają miliony telewidzów. Coraz częściej też podkreśla się, że bary typu fast foodfast foodfast food nie karmią nas ani smacznie, ani zdrowo.

Zanim sięgniesz po hamburgera, pomyśl, co o tym daniu napisaliby Kitowicz lub Mickiewicz…

O zachowaniu się przy stoleIngrid Cording
Ingrid Cording O zachowaniu się przy stole

Przy rodzinnym stole

W czasie posiłku:

  • kładziemy na kolanach serwetkę,

  • starsze dzieci pomagają młodszym,

  • po nabraniu potrawy przekazujemy ją następnym osobom,

  • nie plamimy obrusa,

  • zjadamy wszystko z talerza (zawsze nakładamy małe porcje, potem w miarę potrzeby dobieramy),

  • nie mówimy z pełnymi ustami,

  • nie przerywamy sobie wzajemnie rozmowy,

  • każde, nawet najmłodsze dziecko, powinno mieć możliwość zabrania głosu,

  • ze względów zdrowotnych i estetycznych jemy powoli,

  • pamiętamy o właściwej postawie,

  • posługujemy się sztućcami,

  • jajka na miękko ścinamy nożem tak, aby żółtko nie wypłynęło,

  • jajka na twardo obieramy i kroimy na połówki,

  • kiedy prosimy o nalanie herbaty, filiżankę podajemy na spodku,

  • nie sięgamy wyłącznie po najsmaczniejsze kąski, ale bierzemy czasami i nieco zaschniętą kromkę chleba.

cord_1 Źródło: Ingrid Cording, O zachowaniu się przy stole, tłum. Aldona Orzechowska-Rajecka, Ożarów Mazowiecki 1994.
Obyczaje staropolskie XVII‑XVIII wiekuZbigniew Kuchowicz
Zbigniew Kuchowicz Obyczaje staropolskie XVII‑XVIII wieku

Charakterystyczną cechą polskiego stołu było bowiem dekorowanie serwowanych dań. Dekoracja tym lepiej była pomyślana, jeśli potrafiła zakonspirować właściwą potrawę, by biesiadnicy mogli być zadziwieni niespodziewanymi smakami, zdumieni sztucznymi barwami, fantastycznymi kształtami. Silono się na pomysłowość przynoszącą nie tyle kulinarne, ile raczej wizualne efekty. Istniała więc moda barwienia, m.in. złocenia potraw, np. pasztetów, podawania wielkich tortów kryjących żywe ptactwo, które po otworzeniu tortu raptem wyfruwało na salę. Stawiano na stół upieczone w całości dziki, jelenie, nadziewane rozmaitą zwierzyną, ptactwem, wędlinami. We wnętrzu ich umieszczano całe zające, cietrzewie, dropie, szynki, kiełbasy. Podawano ryby, które w jednej części były gotowane, w drugiej zaś pieczone.

kuch_1 Źródło: Zbigniew Kuchowicz, Obyczaje staropolskie XVII-XVIII wieku, Łódź 1975, s. 26–27.
Polecenie 8

Po przeczytaniu tekstów Ingrid CordingIngrid CordingZbigniewa KuchowiczaZbigniewa Kuchowicza wykonaj ćwiczenia.

RGpSh53uRTnjZ
Isabella
Źródło: John Everett Millais, 1849, Walker Art Gallery [czyt. łolker art galery], Anglia, domena publiczna.
1
Ćwiczenie 17

Przyjrzyj się zamieszczonemu powyżej obrazowi Johna Everetta MillaisaJohna Everetta Millaisa i odpowiedz, czy sportretowane postacie przestrzegają zasad wymienionych w tekście O zachowaniu się przy stole. Uzasadnij swoją odpowiedź.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 17

Odpowiedz, jaka zasada jest najczęściej łamana przez osoby siedzące przy stole.

ROq0eQyKeVWqT
Miejsce na notatkę
1
Ćwiczenie 18

Odwołując się do tekstu Kuchowicza, wyjaśnij, dlaczego dekorowanie dań odgrywało tak istotną rolę w czasach staropolskich.

uzupełnij treść
Ingrid Cording
John Everett Millais
Zbigniew Kuchowicz
Ciekawostka

Savoir–vivre [czyt. sawuar wiwr] to zbiór zasad właściwego zachowywania się w towarzystwie.

JPOL_E3_E4_Konteksty

Kulinarne portrety ArcimboldaArcimboldloArcimbolda

RgOqzfNYcQwHS
Siedząca postać lata
Źródło: Giuseppe Arcimboldo [czyt. dżiuzeppe arczimboldo], olej na płótnie, Ex-Edward James Foundation, Sussex [czyt. eks edward dżejms fałndejszyn, saseks], domena publiczna.
15931527
RTDVj2cELtMzA
Autoportret
Źródło: Giuseppe Arcimboldo lang, Galeria Narodowa w Pradze, domena publiczna.

Giuseppe Arcimboldo (Arcimboldi) [czyt. dżiuzeppe arczimboldo]

– włoski malarz.

Jest uważany za jednego z najbardziej oryginalnych malarzy w historii. Malował przedziwne obrazy, najczęściej portrety, budowane z elementów martwej naturymartwej natury, najczęściej kwiatów, liści, kłosów zbóż, korzeni drzew, owoców, warzyw, ryb, drobiu... Niektóre z tych obrazów można oglądać w różnym układzie („do góry nogami”) − wówczas portret ogrodnika może stać się zwykłą misą wypełnioną warzywami, a inny wizerunek nagle przekształca się w kosz pełen owoców...

1
Ćwiczenie 19
R18kfcm1NRHpD
Zadanie interaktywne. Należy ułożyć elementy układanki tak, aby powstał obraz "Ogrodnik" Giuseppe Arcimboldiego.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
uzupełnij treść
Ćwiczenie 19

Odnajdź w zasobach internetowych informacje na temat obrazu autorstwa Giuseppe Arcimbolda Rudolf II jako Wertumnus. Streść je.

RVRBYYIzyzBuF
Miejsce na notatkę
Ciekawostka

ArcimboldoArcimboldloArcimboldo stworzył serią tzw. odwracalnych obrazów. Malując je wykorzystywał zasadę anamorfozy, które polega przestawieniu elementów i wykorzystaniu praw linearnej perspektywy w celu stworzenia nowego obrazu. Jeśli odwrócimy dany obraz do góry nogami, pojawi nam się coś innego.

Arcimboldlo

Obejrzyj zamieszczone w poniższej galerii obrazy i wykonaj ćwiczenia.

Polecenie 9

Wyraź swoją opinię na temat obrazów włoskiego malarza. Uzasadnij swoją odpowiedź.

R1d1yl68cFyO0
Miejsce na notatkę
Polecenie 9

Napisz, czy podoba ci się opis obrazu Rudolf II jako Wertumnus. Uzasadnij odpowiedź.

R1LRLDcFjdSmu
Miejsce na notatkę
1
Ćwiczenie 20

Zastanów się i odpowiedz, o czym − według ciebie − może świadczyć chęć namalowania portretu składającego się z warzyw, owoców, ryb czy drobiu.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 21

Rozważ, czy malarz świadomie dobierał owoce bądź warzywa, żeby oddać konkretne rysy twarzy portretowanej osoby.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 22

Ustal, jakie charakterystyczne cechy twarzy oddał malarz za pomocą:

  • jabłek;

  • gruszek;

  • pieczonego kurczaka;

  • naci rzepy;

  • jadalnych kasztanów w kolczastych łupinach.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 22

Wyjaśnij, jakie charakterystyczne cech twarzy można oddać przy pomocy owoców i warzyw

RvBLtgF4mV2kD
Miejsce na notatkę
Polecenie 10

Wyobraź sobie, że ArcimboldoArcimboldloArcimboldo ma namalować twój portret. Wskaż owoce, warzywa bądź inne rośliny czy przedmioty, których powinien użyć, aby jak najwierniej oddać kształt i cechy charakterystyczne twojej twarzy.

RR3uI8kIdVeY3
Miejsce na notatkę
Polecenie 10

Przypomnij sobie kształty owoców bądź warzyw i wskaż, jakie części ciała człowieka ci przypominają.

R1XpGHLXUTFbx
Miejsce na notatkę
Polecenie 11

Stwórz rysunkowy portret wybranej osoby, komponując go jedynie z rzeczy nadających się do jedzenia. Skorzystaj z umieszczonego poniżej szkicownika.

RhaMtA4LXdFN0
Miejsce na szkic
Polecenie 11

Stwórz owocowo‑warzywny portret bliskiej ci osoby. Przypomnij sobie, jakie warzywa i owoce lubi . Opisz jej wygląd używając nazw warzyw i owoców.

RyLrjSiD9Gqhw
Miejsce na notatkę
Ciekawostka

Czy wiesz, że we Wrocławiu mieszka i pracuje artysta Tomasz Broda (ur. 1967), który potrafi stworzyć portret dosłownie ze wszystkiego? Zajrzyj na oficjalną stronę Tomasza Brody i zastanów się, czy jest coś, co łączy jego prace z dziełami renesansowego artysty. Czy potrafisz rozpoznać przynajmniej jedną osobę, którą Tomasz Broda sportretował za pomocą żarówek, rur od odkurzacza, grzebienia, parówki, bułki...? Jeśli nie, poproś o pomoc nauczyciela, rodziców, starsze rodzeństwo...

martwa natura

Fast foodfast foodFast foodslow foodslow foodslow food

JPOL_E3_E4_Preteksty
Rh03imi1ascgV
Fast food
Źródło: Pixabay, grafika komputerowa, domena publiczna.
alienacja
1
Ćwiczenie 23

Wymień wszystkie fastfoodowe potrawy, jakie znasz.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 24
RqW42pcYDYtTv
Zadanie interaktywne. Należy uporządkować elementy i przypisać je do właściwych pól.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 25

Oceń, czy poczucie przynależności do dużej grupy klientów i brak zaskoczenia smakiem to wada czy zaleta. Uzasadnij swoją odpowiedź.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 26

Zastanów się i odpowiedz, jaki sposób odżywiania może być odpowiedzią na niewłaściwe nawyki żywieniowe.

uzupełnij treść
R16gmPi57p7zV
Jedzenie
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Slow food
Slow food

Slow Foodslow foodSlow Food organizacja i jednocześnie ruch społeczny skupiający osoby zainteresowane ochroną tradycyjnej kuchni różnych regionów świata i związanych z tym upraw rolnych i nasion, zwierząt hodowlanych i metod prowadzenia gospodarstw, charakterystycznych dla tych regionów. […].

Głównymi punktami programu ruchu slow foodslow foodslow food są:

  • Ochrona i promocja lokalnych i tradycyjnych sposobów produkcji żywności (przepisów i receptur) oraz jej producentów.

  • Promowanie kultury spożywania żywności, czyli celebrowania i delektowania się posiłkami, zamiast szybkiego napełniania żołądków, zgodnie z zasadą: „Jeść dla przyjemności, a nie odżywiać się”.

  • Kupowanie świeżej żywności ze źródeł lokalnych, wytworzonej z użyciem tradycyjnych receptur i metod wytwarzania, wymagających czasu i odpowiedniego nakładu pracy.

food_1 Źródło: dostępny w internecie: Slow Food, https://pl.wikipedia.org/wiki/Slow_Food [dostęp 29.03.2022].
slow food
1
Ćwiczenie 27

Rozważ, czy dla zwolenników tego sposobu odżywiania się ważniejszy jest wygląd potraw czy jakość produktów.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 28

Sformułuj dwa argumenty potwierdzające zasadność zdrowego sposobu odżywiana się.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 29

Podaj pięć synonimów do słowa „jedzenie”.

uzupełnij treść
Ciekawostka

Ze slow foodem łączy się jeszcze jeden kierunek w sztuce kulinarnej. To tzw. food design [czyt. fut dizajn], który opiera się na twierdzeniu, że – jak uważają naukowcy – przeciętny człowiek wybiera żywność (czyli np. danie w restauracji) przede wszystkim na podstawie wrażeń wizualnych (40%), a następnie zapachu (30%) i smaku (30%).

food designem można połączyć wytwarzanie tak atrakcyjnych dla oka potraw, jak te na załączonych fotografiach.

JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Sprawdź, czy umiesz!

Polecenie 12

Wymień przykładowe sceny uczt w malarstwie, literaturze lub filmie, a następnie opisz wybraną.

R1dwzxzfTQCLP
Miejsce na notatkę
Ćwiczenie 30

Czy istnieje konieczność celebrowaniacelebrowaćcelebrowania posiłków? Napisz rozprawkę na ten temat, w argumentacji odwołaj się do Pana Tadeusza Adama Mickiewicza oraz do innego utworu literackiego. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 wyrazów.

Rojd9ax8NyGwN
Miejsce na notatkę
celebrować
RteZthybJ8nZM
Ćwiczenie 31
Zadanie interaktywne. Należy połączyć w pary związki frazeologiczne będące w jednej kolumnie z ich znaczeniem, które znajduje się w drugiej kolumnie.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 32
RqmjuF46PLCwS
Zadanie interaktywne polegające na rozwiązaniu krzyżówki.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.