Fotografia barwna przestawia dłonie uczniów na blacie szkolnych ławek. Trzymają długopisy i robią notatki na kartkach notatników.
Fotografia barwna przestawia dłonie uczniów na blacie szkolnych ławek. Trzymają długopisy i robią notatki na kartkach notatników.
Jak składają się zdania?
Źródło: zpe.gov.pl., licencja: CC BY 3.0.
Liczymy orzeczenia. Klucz do zdań pojedynczych i złożonych
Czy pamiętasz zdanie rozwinięte? W jego konstruowaniu pomagały ci określenia. Dziś poznasz zdania złożone, które buduje się z kilku zdań pojedynczych.
Ćwiczenie 1
Przeczytaj tekst Zwierzęce powitania. Wypisz z niego pięć orzeczeń.
R1Yspb4098n7v
(Uzupełnij).
Pamiętaj, orzeczenie nazywa czynność wykonywaną przez podmiot lub stan, w jakim się znajduje.
Przykładowe orzeczenia występujące w tekście Zwierzęce powitania: pozdrawiają, żyją, wyglądają, rozpoczyna, posiadają.
Zwierzęce powitaniaStephanie Busch, Ulrich Noller
Stephanie Busch, Ulrich NollerZwierzęce powitania
Pingwiny wyrażają radość krzykiem. Kiedy pingwin samiec odnajdzie swoją partnerkę, rozpoczyna się głośne i wylewne powitanie. Pingwiny żyją w ogromnych, ciasno stłoczonych koloniach. Wszystkie osobniki wyglądają bardzo podobnie, dlatego rozpoznają się po sile głosu i charakterystycznych dźwiękach.
Delfiny pozdrawiają się gwizdem, na który drugi osobnik odpowiada po około trzech sekundach. Komunikacja ta działa na dużą odległość. Delfiny słyszą się wzajemnie z odległości 600 metrów, a raz usłyszanego przedstawiciela swojego gatunku potrafią potem rozpoznać po brzmieniu gwizdu. Oprócz delfinów umiejętność tę posiadają jedynie ludzie i ptaki.
zw_1 Źródło: Zwierzęce powitania, [w:] UrlichNoller, StephanieBush, Dom ciekawostek. Podróż po krainie pasjonujących informacji o świecie, tłum. Michał Antkowiak, Warszawa 2009.
Ćwiczenie 2
Wypisz z tekstu Zwierzęce powitania cztery zdania z jednym orzeczeniem.
RJSLdkLL1Rai6
(Uzupełnij).
Poszukaj zdań, w których wykonywana jest jedna czynność.
Zdania z jednym orzeczeniem:
Pingwiny wyrażają radość krzykiem.
Pingwiny żyją w ogromnych, ciasno stłoczonych koloniach.
Komunikacja ta działa na dużą odległość.
Oprócz delfinów umiejętność tę posiadają jedynie ludzie i ptaki.
R1m4uER118B33
Ilustracja przedstawia dwa ludziki. Po lewej stronie stoi ludzik w szarym golfie i czarnych spodniach na szelkach, na głowie ma czarny kapelusz. Uśmiecha się. Od tej postaci odchodzi dymek w prawo, a w nim informacja: Zdanie pojedyncze to zdanie, które zawiera jedno orzeczenie, np. Delfiny wesoło dokazują w wodzie. Po prawej stronie znajduje się postać klowna siedzącego na jednokołowym rowerku. Klaun jedzie na rowerku i żongluje zapalonymi, czarnymi, okrągłymi bombami, które mają czerwony żarzący się lont. Układają się one w półkolu nad jego głową. Jest ubrany w dwukolorowy, szaro‑czarny strój z czerwonym, postrzępionym kołnierzem i taką samą spódniczką. Nosi buty z dwoma sznureczkami zakończonymi kuleczkami. Na głowie ma czarno‑szarą czapeczkę z trzema wypustkami zakończonymi czerwonymi kuleczkami. Od tej postaci odchodzi dymek w lewo, w którym umieszczono informację: Zdanie złożone zawiera więcej niż jedno orzeczenie, np. Pingwiny żyją na Antarktydzie, ale nie muszą marznąć, bo gruba warstwa tłuszczu chroni je przed zimnem.
Zdanie pojedyncze, zdanie złożone
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Połącz podane pary lub trójki zdań pojedynczych w jedno zdanie złożone. Możesz do tego wykorzystać następujące wyrazy:
albo, i, więc, ale, lub, dlatego, lecz, ponieważ
Uczę się. Dostanę piątkę.
Zjadłem obiad. Czuję głód. Zrobię sobie kanapkę.
Sprzątałem. Słuchałem muzyki.
Pogram na komputerze. Wyjdę na spacer. Poczytam książkę.
R1ZNINtFcxwEM
„Albo”, „i”, „więc”, „ale”, „lub”, „dlatego”, „lecz”, „ponieważ” to spójniki, które łączą jedno zdanie składowe z drugim. Zwróć uwagę na to, czy po wstawieniu spójnika zdanie ma sens.
Zdania złożone:
Uczę się, więc dostanę piątkę.
Zjadłem obiad, ale czuję głód, więc zrobię sobie kanapkę.
Sprzątałem i słuchałem muzyki.
Porozmawiam z mamą albo wyjdę na spacer, albo poczytam książkę.
Zdanie do zdania
W wypowiedzeniu złożonym można wydzielić zdania składowe, czyli zdania pojedyncze. W zdaniu złożonym jest tyle zdań składowych, ile orzeczeń.
R7pvHn2r6JGgn1
Grafika przedstawiająca informacje dotyczące wypowiedzenia złożonego. Nagłówek: Wypowiedzenie złożone. Poniżej jest przykład wypowiedzenia: Kiedy Matylda ma wolny czas, chodzi do fokarium, gdzie przygląda się zabawom młodych fok. Poniżej różowym kolorem napis: Trzy orzeczenia. Poniżej w ramce ponownie to samo wypowiedzenie złożone, w którym wyróżniono orzeczenia: ma, chodzi, przygląda się. Poniżej różowy napis: Trzy zdania składowe: Matylda ma wolny czas. Chodzi do fokarium. Przygląda się zabawom młodych fok. W tych trzech zdaniach orzeczenia wyróżniono kolorami.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Okno na świat
Powszechnie dostępną telewizję świat poznał dopiero w połowie lat 50. ubiegłego wieku. Jej obecność w domach zrewolucjonizowała życie i choć początkowo czarno‑biały obraz telewizyjny migotał, i tak wszyscy ją podziwiali. Pomimo niewielkiego ekranu telewizorów, ich posiadaczy przybywało. Dostęp do relacji z odległych zakątków świata fascynował ludzi. Dlatego telewizję nazwano oknem na świat.
Dzisiaj do widza telewizja dociera przez Internet. Coraz częściej oglądamy ulubione programy telewizyjne w telefonie komórkowym.
Chociaż większość z nas dużo czasu spędza przed telewizorem, nadal wielu chętnie sięga po książki. Powszechny dostęp do nich zawdzięczamy niemieckiemu złotnikowi i drukarzowi Janowi Gutenbergowi, który około 1450 roku zastosował ruchomą czcionkę. Dzięki temu drukowane książki szybko zastąpiły przepisywane ręcznie pergaminy. Wynalazek ten sprawił, że książki trafiły do szerszego grona czytelników.
Ze źródeł historycznych wiemy, że pierwsze drukowane książki powstały w Azji. W Indiach, Korei i Chinach drukowano książki na papierze o wiele wcześniej, ale to wynalazek Gutenberga umożliwił powszechne wydawanie książek w Europie.
Ćwiczenie 4
Z tekstu Okno na świat wypisz wszystkie orzeczenia.
Rbm8zEtorPGck
(Uzupełnij).
Pamiętaj, orzeczenie odpowiada na pytania: co robi?, w jakim jest stanie?, co się z nim dzieje?.
Orzeczenia występujące w tekście Okno na świat: poznał, zrewolucjonizowała, migotał, podziwiali, przybywało, fascynował, nazwano, dociera, oglądamy, spędza, sięga, zawdzięczamy, zastosował, zastąpiły, sprawił, trafiły, wiemy, powstały, drukowano, umożliwił.
Ćwiczenie 5
Z tekstu Okno na świat wypisz wszystkie zdania pojedyncze.
R1JtdteK3NKf7
(Uzupełnij).
Pamiętaj, zdanie pojedyncze zawiera jedno orzeczenie.
Zdania pojedyncze występujące w tekście Okno na świat:
Powszechnie dostępną telewizję świat poznał dopiero w połowie lat 50. ubiegłego wieku.
Pomimo niewielkiego ekranu telewizorów, ich posiadaczy przybywało.
Dostęp do relacji z odległych zakątków świata fascynował ludzi.
Dlatego telewizję nazwano oknem na świat.
Dzisiaj do widza telewizja dociera przez Internet.
Coraz częściej oglądamy ulubione programy telewizyjne w telefonie komórkowym.
Dzięki temu drukowane książki szybko zastąpiły przepisywane ręcznie pergaminy.
Ćwiczenie 6
Z tekstu Okno na świat wypisz wszystkie zdania złożone.
R1963HOPxEepQ
(Uzupełnij).
Pamiętaj, zdanie złożone zawiera co najmniej dwa orzeczenia.
Zdania złożone występujące w tekście Okno na świat:
Jej obecność w domach zrewolucjonizowała życie i choć początkowo czarno‑biały obraz telewizyjny migotał, i tak wszyscy ją podziwiali.
Chociaż większość z nas dużo czasu spędza przed telewizorem, nadal wielu chętnie sięga po książki.
Powszechny dostęp do nich zawdzięczamy niemieckiemu złotnikowi i drukarzowi Janowi Gutenbergowi, który około 1450 roku zastosował ruchomą czcionkę.
Wynalazek ten sprawił, że książki trafiły do szerszego grona czytelników.
Ze źródeł historycznych wiemy, że pierwsze drukowane książki powstały w Azji.
W Indiach, Korei i Chinach drukowano książki na papierze o wiele wcześniej, ale to wynalazek Gutenberga umożliwił powszechne wydawanie książek w Europie.
Polecenie 1
O jakich ważnych wynalazkach jest mowa w tekście pt. Okno na świat? Który jest według ciebie najważniejszy? Dlaczego?
Rc5qcSMYjiNuZ
(Uzupełnij).
Polecenie 2
Opisz jeden z wynalazków, o którym mowa w tekście Okno na świat. Zastosuj zdania pojedyncze i złożone.
Wskazówka: Pamiętaj, że zdania złożone zawierają więcej niż jedno orzeczenie.
........................................., bo .......................................................
........................................., która ..................................................
........................................., aby .....................................................
........................................., gdy .....................................................
........................................., że .......................................................
W zdaniu muszą się znaleźć dwa orzeczenia (dwie czynności).
Przykładowe zdania złożone:
Przeczytałem książkę, która miała zaskakujące zakończenie.
Przestrzegał mnie, aby nie spędzać za dużo czasu przed telewizorem.
Już miałam wyjść do biblioteki, gdy nagle rozpętała się burza.
Wynalezienie internetu sprawiło, że ludzie przestali ze sobą rozmawiać.
Nie mam telewizora w swoim pokoju, bo lubię spędzać czas ze swoją rodziną.
Ćwiczenie 7
Ułóż pięć zdań złożonych. W każdym zdaniu wykorzystaj jeden ze spójników: „bo”, „która”, „aby”, „gdy”, „że”.
RQyMCqbEh1IZT
(Uzupełnij).
W zdaniu muszą się znaleźć dwa orzeczenia (dwie czynności).
Przykładowe zdania:
Przeczytałem książkę, która miała zaskakujące zakończenie.
Przestrzegał mnie, aby nie spędzać za dużo czasu przed telewizorem.
Już miałam wyjść do biblioteki, gdy nagle rozpętała się burza.
Wynalezienie internetu sprawiło, że ludzie przestali ze sobą rozmawiać.
Nie mam telewizora w swoim pokoju, bo lubię spędzać czas ze swoją rodziną.
Ćwiczenie 8
R12BULrTyTY6z1
Zadanie interaktywne. Polega na wstawieniu odpowiedniego spójnika pomiędzy zdaniami pojedynczymi, tak aby powstało zdanie złożone.
Zadanie interaktywne. Polega na wstawieniu odpowiedniego spójnika pomiędzy zdaniami pojedynczymi, tak aby powstało zdanie złożone.
Poniższe pary zdań składowych połącz właściwymi spójnikami, tak aby powstały sensowne wypowiedzenia złożone.
ale, ponieważ, jeśli, i, więc, ani, że
Zobaczyłem na niebie spadającą gwiazdę .................. pomyślałem sobie życzenie.
Zosia dostała uwagę, .................. rozmawiała na lekcji.
W tym domu straszy, .................. uciekam w te pędy.
Czekają na mnie w szkole, .................. się nie śpieszę.
Nie wezmę parasola, .................. będzie ładna pogoda.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
