Narodziny i dorobek najstarszych cywilizacji
Egipt - kraj nad Nilem
Około 3000 lat p.n.e powstało państwo egipskie. Powstanie cywilizacji starożytnego Egiptu było ściśle związane z rzeką Nil. Dolina Nilu doskonale nadawała się do zasiedlenia. Ludzie zamieszkiwali długi, wąski pas urodzajnej ziemi wzdłuż rzeki oraz jej deltę – trójkątny obszar przy ujściu Nilu do morza. Na południe od delty deszcz był rzadkością, dlatego rolnictwo egipskie opierało się niemal wyłącznie na wylewach Nilu. Egipt nazywano „darem Nilu”.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1T8QnBy2BVji
Film wprowadzenie do historii Egiptu.
Warunki naturalne
Ilustracja interaktywna 'Życie nad Nilem'.
Ilustracja przedstawia rzekę, a pomiędzy nią jasną ziemię. Ziemia porośnięta jest zbożem, trawą i palmami. Na brzegach, w wodzie, rośnie roślinność wodna. Po rzece płynie drewniany statek, a także mała łódź, na której znajduje się mężczyzna zarzucający sieć. Na jednej z części ziem, porośniętej zieloną trawą, idzie mężczyzna prowadzący bydło. Przy zbożu natomiast stoi kobieta.
Na ilustracji znajdują się cyfry z tekstem:
Kanały nawadniające – kiedy nadchodziła pora wylewu, rolnicy budowali kanały doprowadzające wodę na pola.
Żuraw – wodę czerpano z rzeki i wylewano na pola przy pomocy żurawia.
Rybacy – Egipcjanie łowili w rzece ryby oraz polowali na zwierzęta żyjące w wodzie i na bagnach.
Papirus – trzciny papirusowej, porastającej brzegi rzeki, używano do wyrobu sznurka i materiałów pisarskich, a także do budowy łodzi.
Statki – rzeka była ważnym szlakiem komunikacyjnym i transportowym. Panował na niej duży ruch: statki, łodzie i barki przewoziły ludzi oraz towary, a nawet kamienne bloki potrzebne do budowy piramid.
Żagiel – łodzie i barki poruszano za pomocą wioseł. Egipcjanie odkryli, że podróżowanie może być łatwiejsze dzięki użyciu żagla, napędzanego siłą wiatru.
Pola uprawne – najpopularniejszymi zbożami uprawianymi w Egipcie były pszenica i jęczmień.
Życie mieszkańców Egiptu związane było z Nilem. Rzeka zapewniała wodę niezbędną do picia i uprawiania roślin na spalonej słońcem pustyni. Co roku wiosną Nil wylewał. Opadając, pozostawiał na polach wzdłuż rzeki żyzny muł. Dzięki temu powstawały urodzajne pola uprawne, które dawały rolnikom bogate plony. Aby doprowadzić wodę do bardziej oddalonych pól, Egipcjanie budowali kanały nawadniające.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R5r542AfO5p4z
Animacja. Plansza z napisem: „Wylewy Nilu”. Niebieska rzeka, jasnożółte brzegi, na nich palmy. Rzeka wylewa i zmienia kolor brzegów na brązowy. Mężczyzna o ciemnej skórze, długich włosach, podłużnych niebieskich oczach, z białą szatą na biodrach sypie nasiona. Na brązowych brzegach rzeki wyrastają rośliny. Mężczyzna zbiera rośliny do wiklinowego kosza. Plansza końcowa z napisami: czytał Krzysztof Kulesza, wykorzystano materiał na licencji CC Glaneur de sons [link], scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", lipiec 2015.
Uporządkuj chronologicznie wydarzenia związane z pracami rolniczymi w Egipcie.
- Wody Nilu opadają, a na polach pozostaje żyzny muł.
- Rolnicy sieją zboże.
- Nil wylewa.
- Trwają żniwa – rolnicy zbierają plony.
- Pola uprawne znajdują się pod wodą.
Ze względu na swoje położenie geograficzne Egipt przez wiele wieków nie był narażony na najazdy z zewnątrz. Chroniły go: Pustynia Libijska na zachodzie, Morze Czerwone i wąski przesmyk łączący Pustynię Arabską z Półwyspem Synaj na wschodzie, od południa katarakty - naturalne progi wodne na Nilu, a od północy Morze Śródziemne i bagnista, pozbawiona portów delta.
Starożytny Egipt. Na mapie zaznaczone jest:
rzeka, nad którą leżał Egipt;
obszary terenów uprawnych;
nazwy mórz otaczających Egipt;
nazwy pustyń;
miejsca świątyń i piramid;
nazwy oaz.
Rzeka nad którą leżał Egipt: Nil.
Obszary terenów uprawnych: wzdłuż rzeki Nil.
Egipt otaczały morza:
Morze Śródziemne;
Morze Czerwone.
Pustynie znajdujące się w Egipcie: pustynia Arabska.
Miejsce świątyń:
miasto Memfis;
Dolina Królów.
Miejsce piramid: miasto Giza.
Nazwy oaz:
Oaza Siwa;
Oaza Fajum;
Mała Oaza;
Wielka Oaza.
Odczytaj z mapy i podaj nazwę rzeki, nad którą leży Egipt.
Wymień, gdzie znajdowały się obszary uprawne.
Wymień nazwy mórz otaczających Egipt.
Podaj nazwę pustyni położonej na terenie Egiptu.
Na podstawie opisu mapy, odpowiedź na pytania:
Jak nazywała się rzeka nad którą leży Egipt?
Gdzie znajdywały się tereny uprawne w starożytnym Egipcie?
Podaj nazwy mórz otaczających Egipt.
Społeczeństwo Egiptu
Społeczeństwo Egiptu przypominało piramidę. Na szczycie piramidy znajdował się faraon, tuż pod nim kapłani, a następnie – urzędnicy. Poniżej mieściła się grupa najbardziej liczna, którą stanowili chłopi, kupcy i rzemieślnicy.
Faraon był władcą Egiptu. Egipcjanie wierzyli, że jest on nie tylko człowiekiem,
ale przede wszystkim bogiem. Oddawali mu cześć, uważając go za ziemskiego syna boga słońca. Poddani klękali przed nim i padali na twarz. Władza faraona była nieograniczona. Do niego, jako właściciela kraju, należały pola uprawne, kamieniołomy, kopalnie. Decydował o wszystkich najważniejszych sprawach w państwie i dowodził armią.
Nie tylko mężczyźni byli faraonami. W XV wieku p.n.e. faraonem była kobieta o imieniu Hatszepsut.
Kapłani zarządzali świątyniami, służyli bogom. Znali się na matematyce, medycynie i astronomii. Potrafili przewidzieć wylewy Nilu oraz zaćmienia Słońca. Stworzyli też kalendarz słoneczny, który miał 365 dni.
Nawet najbardziej pracowity faraon nie byłby w stanie sam zarządzać państwem, dlatego pomagali mu w tym urzędnicy. Najważniejszy wśród nich był wezyr, nazywany 'oczami i uszami faraona'. Urzędnicy posiadali umiejętności pisania, czytania i liczenia, dzięki czemu mogli przeliczać zbiory i stada bydła. Organizowali budowę świątyń i pałaców. Zbierali podatki od chłopów, kupców i rzemieślników. Królewscy skrybowie zapisywali najważniejsze zdarzenia z życia faraonów, na przykład ich wojenne wyczyny.
Rzemieślnicy pracowali dla faraona, świątyń lub urzędników. Byli to między innymi: malarze, rzeźbiarze, garncarze, stolarze. Pracy chłopów zawdzięczał Egipt swoje bogactwo. To oni zajmowali się budową i utrzymaniem kanałów doprowadzających na pola wodę z rzeki, siali zboże i zbierali plony, wypasali bydło. Wysyłano ich też do budowy świątyń i piramid, a w czasie wojny powoływano do wojska.
Poniżej znajduje się galeria mediów. Poznaj, w jaki sposób przedstawiano wizerunki poszczególnych przedstawicieli piramidy społecznej starożytnego Egiptu.
Bogowie Egiptu
Mieszkańcy Egiptu wierzyli w istnienie wielu bogów, czyli politeizm. Bogów wyobrażano sobie pod postacią zwierząt lub ludzi ze zwierzęcymi głowami. Uważali, że wszystko, co dzieje się na świecie – wylewy Nilu, pogoda, zbiory – jest zależne od woli ich bóstw. Najważniejsi byli: bóg Słońca Re, bóg ziemi Geb, bogini nieba Nut oraz bóg świata podziemnego Ozyrys (syn Geba).
Na podstawie informacji z wiarygodnych źródeł określ atrybuty i formy przedstawienia następujących egipskich bogów: Ozyrysa, Geb, Nut i Re (Ra).
Genialni budowniczowie
Egipcjanie wierzyli, że po śmierci czeka ich drugie, nowe życie. Dlatego starali się chronić ciała zmarłych, balsamując je i poddając mumifikacji. Usuwali wnętrzności i umieszczali w osobnych pojemnikach, a ciało nacierali specjalnymi olejami i owijali szczelnie bandażami. W ten sposób powstawała mumia, którą składali do drewnianego sarkofagu w kształcie ludzkiej postaci. Na sarkofagu malowano wizerunek zmarłego.
Dla egipskiej religii charakterystyczny był kult utożsamianych z bogami zwierząt, które po śmierci również nierzadko mumifikowano. W ten sposób postępowano z tysiącami krokodyli, pawianów, kotów, ryb i ptaków. Być może chciano w ten sposób zapewnić zmarłym towarzystwo ulubionych zwierząt albo też zagwarantować im ulubione pożywienie.
Miejsca pochówku znajdowały się zwykle na skraju pustyni, bo ziemia blisko rzeki była zbyt cenna i przeznaczano ją tylko pod uprawę. Najsławniejszym cmentarzem Egiptu jest Dolina Królów w okolicy Teb, gdzie w wykutych w skałach grobach chowano faraonów.
Właśnie w Dolinie Królów odkryto bardzo bogato wyposażony grobowiec Tutanchamona. Na zdjęciu poniżej: pochodząca z tego okazałego grobu złota maska faraona.
Egipcjanie potrafili wznieść wśród piasków pustyni kamienne budowle, jedne z największych na świecie. Piramidy, świątynie i posągi przez wieki zaskakiwały swoimi ogromnymi rozmiarami. Do dziś naukowcy szukają odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób starożytnym Egipcjanom udało się tego dokonać przy użyciu jedynie prostych narzędzi.
Ilustracja interaktywna 'Budowa piramidy'.
Ilustracja przedstawia płaską przestrzeń pokrytą żółtym piaskiem. Na niej stoją mężczyźni w białych krótkich spodenkach. Mężczyźni pracują przy dużych, żółtych bryłach: ciągną je lub wsuwają na niskie platformy. Z lewej strony stoi dwóch mężczyzn w białych spódnicach, którzy pilnują pracujących robotników. W tle widoczne trzy niedokończone piramidy.
Na ilustracji zaznaczone zostały numery z tekstem:
Architekci. Dokładne obliczenia matematyczne były niezwykle pomocne w planowaniu konstrukcyjnym.
Robotnicy. Do przesunięcia 40‑tonowych bloków umieszczonych na platformach potrzeba było od 12 do 20 ludzi.
Stolarz. Stolarze przygotowywali niezbędne elementy drewniane, używając pił, siekier i dłut. Nie stosowali natomiast gwoździ.
Ofiary. Wielu robotników zmarło z powodu chorób, wyczerpania i zmęczenia lub wypadków. Grzebano ich na okolicznych cmentarzach.
Brygadziści. Towarzyszyli architektom w nadzorowaniu budowy i planowaniu codziennych prac.
Smarowanie. Aby ułatwić przesuwanie platform z kamiennymi blokami, piasek polewano wodą, co powodowało zmniejszenie tarcia.
Rampy. Służyły jako tory do przemieszczania kamiennych bloków.
Granit i wapień. Były głównymi surowcami stosowanymi przy budowie piramid.
Przy budowie piramid pracowały tysiące ludzi. Budowa trwała przez wiele lat. Każdy kamienny blok wycinano w kamieniołomie i dostarczano na miejsce budowy. Kamienie przewożono łodziami, a potem przesuwano na drewnianych balach. Następnie każdy blok trzeba było wysoko wciągnąć po pochylni. Wyobraź sobie,
że piramidę Cheopsa zbudowano z ponad 2 milionów kamiennych bloków.
W Gizie zachowała się także największa na świecie rzeźba, wykuta w ogromnym bloku wapienia. Znajduje się ona nieopodal piramid i wyobraża sfinksa – mityczne stworzenie o ciele lwa i głowie człowieka. Prawdopodobnie przedstawia faraona Chefrena w chroniącej od słońca chuście.
Przyjrzyj się ilustracjom, a następnie opisz wygląd sfinksa i piramid.
Na podstawie treści lekcji i opisów alternatywnych ilustracji, opisz wygląd sfinksa i piramid.
Odkrycie grobowca Tutanchamona było jednym z najbardziej niezwykłych momentów w historii egiptologii, czyli nauki zajmującej się badaniem starożytnego Egiptu. Dokonał tego w 1922 roku w Dolinie Królów w Tebach brytyjski archeolog Howard Carter (czyt. Hołard Karter), finansowo wspomagany przez hrabiego George’a Carnarvona (czyt. Dżordża Karnawona). Kiedy pierwszy z nich zajrzał do grobowca, doszło między nimi do sławnego dialogu. „Widzi pan coś?” – zapytał Carnarvon. „Tak, cudowne rzeczy” – odparł Carter. Była to wielka sensacja: po raz pierwszy udało się otworzyć nienaruszony grób władcy Egiptu, wypełniony tysiącami drogocennych zabytków. Samo opróżnianie grobowca i katalogowanie znalezisk zajęło 10 lat. Z wielkim odkryciem Cartera wiąże się legenda mówiąca o tzw. klątwie faraona, według której każdego, kto naruszył wieczny spoczynek władcy Egiptu, czekała niechybna zguba. Przedwczesna śmierć miała spotkać wielu z tych, którzy w momencie odkrycia weszli do grobowca. Ofiarą klątwy został okrzyknięty sam hrabia Carnarvon, który zmarł kilka miesięcy po otwarciu grobu Tutenchamona. Rzeczywistą przyczyną jego śmierci było zakażenie krwi spowodowane niefortunnym skaleczeniem w czasie golenia – w miejscu ukąszenia komara, który był nosicielem bakterii lub grzybów. Historia o klątwie faraona była najpewniej stworzona przez ówczesnych dziennikarzy żądnych zwiększenia nakładów swoich gazet.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/REyt52KODHfTJ
Film odkrycie grobu Tutenchamona. Zawiera informacje o znalezisku mumii Tutenchamona.
Osiągnięcia starożytnych Egipcjan
Dla rozwoju kultury egipskiej ogromne znaczenie miało wynalezienie pisma. Najwcześniejszą jego postacią były hieroglify, czyli znaki obrazkowe zapisywane na papirusie. Wynalezienie pisma nie było jedynym osiągnięciem Egipcjan. Znali bardzo dobrze matematykę i geometrię, które przydawały się w administracji oraz przy budowie piramid. Byli świetnymi inżynierami. Wznoszone przez nich wielkie budowle wymagały starannego projektowania i skomplikowanych obliczeń, dlatego posługiwali się podobnym do naszego dziesiętnym systemem liczbowym. Opanowali również umiejętność obliczania ułamków i dzielenia liczb.
Praktyczny wymiar miały ich badania z zakresu astronomii. Jako pierwsi stosowali kalendarz oparty na ruchach ciał niebieskich, w ich przypadku – Księżyca i gwiazdy o nazwie Syriusz. Według Egipcjan rok składał się z 365¼ dnia, 12 miesięcy i 3 pór roku, określanych wedle pór siewu, wylewu i zbioru. Obserwacja nieba i doskonalenie kalendarza umożliwiały przepowiadanie wylewów Nilu. Kalendarz, którym posługujemy się obecnie, jest wzorowany na kalendarzu egipskim.
Egipcjanie wynaleźli także zegar wodny.
Mumifikacja umożliwiła im poznanie ludzkiej anatomii oraz rozwój medycyny i farmaceutyki, m.in. zaczęli stosować olej rycynowy jako maść leczniczą, środek przeczyszczający i ważny składnik leków. Są oni autorami pierwszych podręczników sztuki lekarskiej i farmaceutycznej, utrwalonych na papirusowych zwojach.
Ćwiczenia
Ułóż po kolei piramidę społeczną Egiptu, zaczynając od najwyższego urzędu:
Chłopi
Kapłani i urzędnicy
Faraon
Żołnierze
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
rolnictwo, bogów, faraon, piramidach, zwierząt, Nilu
Egipcjanie zamieszkiwali dolinę .................... w północno-wschodniej Afryce. Rzece zawdzięczał Egipt swoje bogactwo – dzięki jej corocznym wylewom rozwijało się tam ..................... Państwem rządził ...................., któremu pomagali kapłani i urzędnicy. Faraonom oddawano boską cześć i po śmierci chowano ich w olbrzymich grobowcach – ..................... Egipcjanie wierzyli w wielu ...................., których wyobrażali sobie jako ludzi z głowami .....................
Rozwiąż krzyżówkę i wyjaśnij hasło.
- Imię faraona, który został pochowany w największej piramidzie.
- Tak nazywano władcę Egiptu.
- Przyrząd do mierzenia wzrastającego poziomu wody.
- Bóg z głową szakala.
- Bogini, opiekunka rodziny.
- Bogini z głową kota.
- Olbrzymia budowla, w której chowano faraonów.
- Lew z twarzą człowieka.
- Zabalsamowane zwłoki.
- Kraj nad Nilem.
| 1 | ||||||||||||||
| 2 | ||||||||||||||
| 3 | ||||||||||||||
| 4 | ||||||||||||||
| 5 | ||||||||||||||
| 6 | ||||||||||||||
| 7 | ||||||||||||||
| 8 | ||||||||||||||
| 9 | ||||||||||||||
| 10 |
Jakie przedmioty, części ciała i zwierzęta przedstawiają hieroglify na powyższej ilustracji? Postaraj się rozpoznać ich jak najwięcej.
Jakie symbole mogły być wykorzystywane przez starożytnych Egipcjan do sporządzania pisma hieroglificznego? Pisząc odpowiedź uwzględnij w niej to jak mieszkańcy Egiptu postrzegali otaczający ich świat.
Słownik
kraina w starożytnym Egipcie położona w delcie Nilu, przy ujściu do morza Śródziemnego
(ze staroegpiskiego Per‑āa – „wielki dom”) określenie na władcę starożytnego Egiptu
kraina w starożytnym Egipcie położona wzdłuż Nilu, na południe od jego delty
(od grec. polys – liczny i theos – bóg) wiara w wielu bogów
proces balsamowania (mumifikowania) zwłok zmarłego faraona lub wezyra, połączony z rytualnym obrzędem związanym z przejściem do świata pozagrobowego; mumifikacja miała na celu zapobiegnięcie rozkładowi ciała, jak i zachować życie wieczne dla zmarłego
w starożytnym Egipcie: monumentalna budowla w kształcie ostrosłupa o kwadratowej podstawie, służąca jako grobowiec faraona albo podbudowa dla świątynii; za jedną z pierwszych zachowanych piramid uważa się piramidę schodkową Dżesera, wybudowaną ok. 2650 p.n.e. w Sakkarze koło Memfis; największą jest piramida Cheopsa, jedna z trzech piramid wybudowanych w Gizie,