Starożytny Izrael

Religia starożytnych Żydów- judaizm- to jedna z pierwszych na świecie religii monoteistycznych, a więc takich, której wyznawcy wierzą w jednego Boga. Z niej czerpały dwie pozostałe religie monoteistyczne: chrześcijaństwo i islam. Wśród głównych postaci związanych z historią narodu żydowskiego oraz kształtowaniem się jego systemu wierzeń należy wymienić Mojżesza, uznawanego za jednego z proroków żydowskich oraz przywódcę, który wyprowadził Żydów z Egiptu i poprowadził do Ziemi Obiecanej.

Abraham i Ziemia Obiecana. Monoteizm

Początkowo starożytni Żydzi, nazywający siebie Izraelitami lub Hebrajczykami, tworzyli niewielkie koczownicze plemiona pasterskie zamieszkujące Palestynę. Według ich wierzeń ich praojcem miał być Abraham, któremu Bóg o imieniu Jahwe obiecał krainę Kanaan - Ziemię Obiecaną - czyli Palestynę i według przekazu zawartego w Biblii wyruszył z miasta Ur w Mezopotamii. Izraelici odrzucili politeistyczną wiarę i wyznawali jednego Boga. Ich religia - judaizm - jest przykładem monoteizmu.

Niewola egipska i Mojżesz

Na czele Izraelitów stanął Izaak, syn Abrahama, a następnie jego wnuk Jakub. Pomiędzy dwunastoma synami Jakuba dochodziło do konfliktów. Najmłodszego z nich, Józefa, bracia nienawidzili tak bardzo, że sprzedali go jako niewolnika do Egiptu. Tam, po wielu trudnościach, został ministrem faraona. Tymczasem Izraelici, zmęczeni długotrwałą suszą, musieli szukać pożywienia poza Palestyną. Sprowadził ich do Egiptu Józef.

Z egipskiej niewoli wyprowadził Izraelitów Mojżesz. Doszło wtedy
do cudownego rozstąpienia się wód Morza Czerwonego, które przepuściło uciekinierów, a pochłonęło ścigających ich Egipcjan. Na pamiątkę tego wydarzenia Żydzi obchodzą święto Paschy.

W czasie wędrówki Izraelitów po pustyni Bóg zawarł z Mojżeszem przymierze,
na mocy którego stali się oni narodem wybranym. Na górze Synaj Bóg przekazał Mojżeszowi kamienne tablice z dekalogiem, czyli dziesięcioma przykazaniami, które stanowiły zbiór zasad regulujących życie Izraelitów. Zgodnie z jedną z nich ostatni, siódmy dzień tygodnia, szabat, miał być przeznaczony na odpoczynek i kult jedynego Boga, Jahwe.

Polecenie 2

• Zapoznaj się z tekstem źródłowym. Wskaż przykazanie, które wprost wskazuje na monoteistyczny charakter judaizmu.

• Przeczytaj uważnie tekst i zastanów się, jaki wpływ mógł mieć Dekalog
  na sztukę religijną tworzoną przez Żydów.

RfRajL7HJPFtf1

Sylwetka mężczyzny w todze, z długą siwą brodą i długimi włosami, ukazana w dynamicznej pozie zejścia z góry. Zza jego głowy ku górze rozchodzą się dwa promienie światła. Lewą rękę wyciąga ku prawej krawędzi ilustracji. W prawej ręce, na wysokości korpusu ciała, trzyma kamienne tablice Dekalogu. W tle widać ciemną noc i piorun przecinający niebo. W lewej dolnej części drzeworytu uchwycono grupę mężczyzn w długich szatach, okazujących uwielbienie dla wydarzenia jakie nastąpiło.

Biblia Tysiąclecia

Biblia Tysiąclecia

'Wtedy mówił Bóg wszystkie
te słowa:
'Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli.
Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie!
Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach
pod ziemią! […]
Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego, który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy.
Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. […]
Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.
Nie będziesz zabijał.
Nie będziesz cudzołożył.
Nie będziesz kradł.
Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek.
Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego.'

CART2 Źródło: Księga Wyjścia, rozdział 20 (Wj, 20, 1‑17), [w:] Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 2003.

R14hV9Jkalocm

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Przykazanie wskazujące wprost na monoteistyczny charakter religii Izraelitów brzmi: 'Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie!'.

Sztuka Izraelitów, wedle słów dekalogu, miała być pozbawiona przedstawień malarskich i rzeźbiarskich dotyczących dzieła stworzenia - nieba i ziemi: 'Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią!'.

Według Biblii Arka Przymierza była obitą złotą blachą drewnianą skrzynią. Zgodnie z tradycją żydowską w Arce były przechowywane kamienne tablice z dekalogiem. W czasie wędrówki do Ziemi Obiecanej Arka była najważniejszym przedmiotem kultu Izraelitów. Zaginęła w VI w. p.n.e. podczas najazdu Babilończyków na Palestynę.

R1TRXMJGY0MOH

Obraz przedstawia moment przenoszenia Arki Przymierza. Czterej mężczyźni ubrani w białe szaty, z białymi turbanami na głowach trzymają za końce dwa drągi, na których zaczepiona jest zdobiona skrzynia w kolorze złotym, na której pokrywie widać dwie rzeźby aniołów wyciągających do siebie skrzydła.

Królestwo Izraela

Zagrożenie atakami innych ludów wzmocniło jedność Żydów i spowodowało połączenie się rozproszonych dotąd plemion. W XI w. p.n.e. prorok Samuel wyznaczył Saula na pierwszego króla starożytnego Izraela.

RlVNCuoA6651M

Mapa Palestyny na przełomie II/I tysiąclecia p.n.e. Państwa: Egipt, Juda, Izrael. Kolorem niebieskim zaznaczono ziemie zamieszkane przez Hebrajczyków- Judę na południu i Izrael na północy do granic jeziora Genezaret. Ziemie podbite przez króla Dawida oznaczono kolorem pomarańczowym- ziemie Aramejczyków. Kierunek wyjścia Izraelitów z Egiptu do Kanaanu- z miasta Ramses przez Zatokę Sueską, Półwysep Synaj, Kadesz Barnea- Ezion-Geber do Jerycha. Terytorium Egiptu oznaczono kolorem żółtym. Plemiona: Amalekici, Edomici, Moabici, Ammonici, Filistyni, Aramejczycy. Morza: Morze Śródziemne. Wyspy: Cypr. Miasta: Kadesz, Byblos, Sydon, Tyr, Joppe, Gaza, Megiddo. Jerycho, Jerozolima, Hebron, Ezion-Geber, Kadesz- Barnea, Ramses, Tanis.

Następcą Saula był Dawid, który stolicą państwa uczynił Jerozolimę, a po nim władzę objął Salomon. Za jego rządów zbudowano w Jerozolimie świątynię, w której przechowywano Arkę Przymierza. Po śmierci Salomona kraj został podzielony na dwie części: królestwo Izraela i królestwo Judy. O ile imiona pierwszych królów (Saul, Dawid i Salomon) nie są historycznie pewne i należą do tradycji biblijnej, to informacje o pierwszej Świątyni Jerozolimskiej, królestwach Judy i Izraela znajdują potwierdzenie w innych źródłach historycznych.

Niewola babilońska i diaspora

Wcześniej,  bo już w II poł. VIII w. p.n.e., północne królestwo Izraela zostało podbite przez Asyrię. Natomiast w VI w. p.n.e. królestwo Judy (z Jerozolimą) podbiła Babilonia, co rozpoczęło okres tzw. niewoli babilońskiej.

Pierwsza Świątynia, wzniesiona za czasów króla Salomona, została zniszczona przez wojska babilońskiego króla. Kolejnymi najeźdźcami Izraela byli Persowie, a następnie Rzymianie. Klęską zakończyły się powstania przeciw Rzymowi w I i II w. n.e. Przyniosły zniszczenie Jerozolimy i zakaz praktykowania judaizmu. Rzymianie zburzyli Drugą Świątynię w Jerozolimie w 70 roku. Żydzi byli zmuszeni żyć z dala od ojczyzny, w diasporze, rozproszeni wśród innych ludów, mówiących innym językiem i wyznających inną wiarę. Z Drugiej Świątyni, odbudowanej po okresie niewoli babilońskiej, pozostał tylko fragment zwany Ścianą Płaczu. Jest dziś najświętszym miejscem judaizmu, celem pielgrzymek oraz modlitw Żydów z całego świata.

Judaizm

Przez wieki Żydzi zmuszeni byli do życia na wygnaniu lub w niewoli, co wzmocniło
ich poczucie wspólnoty, a zarazem uzmysłowiło im odmienność względem innych plemion. Wyróżniali się nie tylko monoteistyczną religią, ale także zwyczajami określanymi przez religijne zasady, których fundamenty zostały zawarte w pięciu pierwszych księgach Biblii, nazywanych Pięcioksięgiem lub Torą. Dotyczyło to m.in. przepisów odnoszących się do spożywania pokarmów, wyznaczanej przez konieczność zachowania tzw. koszerności. Zasada ta polega
na ograniczeniu spożywania niektórych dań, łączenia części pokarmów w ramach jednego posiłku czy wymóg przygotowania produktu przez osobę tego samego wyznania. Oznaczało to m.in. zakaz spożycia wieprzowiny oraz owoców morza. Ponadto Żydów obowiązywały rytualne kąpiele i celebra szabatu, a samych mężczyzn – zabieg obrzezania.

Symbole judaizmu

R7jp3ztEQHhhs1

Ilustracja przedstawia Gwiazdę Dawida. Sześcioramienna, niebieska gwiazda bez wypełnienia na białym polu.

Sześcioramienna gwiazda Dawida to symbol Żydów i judaizmu. Znajduje się na fladze współczesnego państwa Izrael.

RC7RBYy0bN2ss1

Flaga Izraela. Dwa niebieskie poprzeczne pasy u dołu i góry flagi, pas szeroki biały pośrodku. Na środku flagi umieszczona Gwiazda Dawida.

Obiektem odwołującym się do czasów starożytnych jest również menora, czyli siedmioramienny świecznik. Najpierw stała przed Arką Przymierza, a potem swoje miejsce znalazła kolejno w Pierwszej i Drugiej Świątyni w Jerozolimie. Symbolizuje czuwanie Boga nad Żydami. Kiedy w 70 r. n.e. Rzymianie zdobyli Jerozolimę, zrabowali ten bezcenny zabytek.

R8kL8Rk4a0d0y1

Ilustracja przedstawia menorę, czyli siedmioramienny świecznik koloru niebieskiego na stopce.

RH6NKIT4g98hJ

Ilustracja przedstawia herb Izraela. Jest to tarcza o niebieskim tle z białą siedmioramienną menorą po środku. Wokół niej są dwie białe gałązki oliwne, po jednej z każdej strony. Między nimi znajduje się biały napis Izrael w języku hebrajskim.

Instrumentem, służącym do lektury zwoju Tory był jad, czyli pałeczka używana do czytania. Ma on charakterystyczne zakończenie: w kształcie dłoni z wyciągniętym palcem wskazującym. Zwyczaj korzystania z jadu związany jest z traktowaniem Tory jako szczególnej świętości – dotykanie jej bezpośrednio własnymi palcami podczas czytania uznawane jest przez Żydów za profanację.

Mezuza jest rodzajem futerału, w którym Żydzi umieszczają wybrane wersety z Tory i przytwierdzają go do górnej framugi drzwi. Mezuza ma uświęcać dom i przypominać o Bożej opiece nad jego mieszkańcami.

RFD2RSwMUBEz5

Zdjęcie przedstawia zwój Tory, zapisany alfabetem hebrajskim i czarnym atramentem, po lewej stronie zwinięta rolka pergaminu na drewnianym drążku. Z prawej - krótszy drążek do rozwijania Tory. U dołu karty widoczny metalowy jad.

R1Rrh0uURludn

Zdjęcie przedstawia młodego mężczyznę, trzymającego przywiązane do czoła pudełeczko filakterii, a do rąk czarny skórzany pasek, pochylony w modlitwie nad wersetami Tory, stoi zwrócony w stronę lewej krawędzi zdjęcia. Na głowie nosi jarmułkę. Ubrany jest w biały T‑shirt z napisem i spodnie w kolorze khaki.

R14GvcFQLVsMS

Zdjęcie przedstawia srebrny pojemnik w kształcie walca. Ze zdobioną częścią centralną oraz dwoma prążkowanymi kopułkami na górze i na dole, na ich szczycie umieszczone są śruby, za pomocą których można go przytwierdzić go do futryny.

Ćwiczenia

1

Ćwiczenie 5

Wydarzenie przedstawione na płaskorzeźbie – pochód z łupami – miało miejsce po zdobyciu Jerozolimy przez Rzymian w 70 r. Uzasadnij to stwierdzenie, wskazując właściwy element płaskorzeźby.

Rh7uZvo1vymmr

Ilustracja

RaTgW3Gfd52th

Twoja odpowiedź (Uzupełnij).

Ćwiczenie 6

RVnaNaMNrRlWs

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na przedmioty, które niosą Rzymianie.

Pokaż odpowiedź

Wskazują na to przedmioty niesione przez Rzymian - menora i złoty stół na którym kładziono chleby pokładne oraz dwie trąby, służące kapłanom żydowskim do ogłaszania roku jubileuszowego.

Słownik