Od greckiej polis do podbojów Aleksandra Wielkiego
Wierzenia i mity greckie
Źródłem naszej wiedzy o wierzeniach Hellenów i wyobrażeniach na temat bogów jest literatura – głównie dzieła Homera, poety , żyjącego na przełomie VIII i VII w. p.n.e. Żaden z utworów literackich poświęconych bogom nie stał się „świętą” księgą. Pobożny Grek przede wszystkim powinien brać udział w publicznym składaniu ofiar bogom.
W co wierzyli starożytni Grecy?
Starożytni Grecy wyznawali politeizm, czyli wierzyli w wielu bogów. Wierzyli też, że bogowie mieszkają na szczycie góry Olimp. Jedli oni ambrozję i pili nektar. Były to boskie przysmaki, które zapewniały im nieśmiertelność oraz młodość. Według Greków na Olimpie panowała wieczna wiosna i piękna pogoda. Nikt nie chorował. Grecy wyobrażali sobie, że bóstwa nie tylko wyglądają jak ludzie, ale także mają ludzkie cechy charakteru. Bogowie potrafili kochać, być pomocni i przyjaźni. Często jednak bywali złośliwi, samolubni, podstępni, a nawet okrutni. Ich życie i przygody opisywały mity.
Wskaż, czym różniło się życie ludzi od tego, które wiedli bogowie na Olimpie?
Wielka boska rodzina
Na czele bogów stał Zeus. Jego znakami rozpoznawczymi były piorun, orzeł i tarcza. Według mitów Zeus rezydował z najważniejszymi bóstwami na górze Olimp w północno‑wschodniej Grecji. Dwanaście bóstw tworzyło tzw. panteon olimpijski i sprawowało władzę nad światem ludzi oraz wszystkich innych bogów. Tymi bogami byli: Zeus, Hera, Posejdon, Hestia, Demeter, Apollo, Ares, Artemida, Atena, Dionizos, Hefajstos i Hermes. Wieczną młodość i nieśmiertelność zapewniały im ambrozja i nektar. Greccy bogowie, podobnie jak ludzie, bywali kapryśni, złośliwi czy nieszczęśliwie zakochani. Zdarzało im się popełniać haniebne czyny: zdradzać, a nawet zabijać. Lubili ingerować w sprawy śmiertelników i krzyżować im plany.
Jak Grecy czcili swoich bogów?
Grecy uważali, że wszystko, co dzieje się w życiu człowieka, ma związek z działaniem bogów. Z tego powodu zabiegali o ich życzliwość i przychylność. Budowali im świątynie i ofiarowywali dary: zwierzęta, wino, mleko, a nawet ciastka.
Grecy składali bogom ofiary, często ze zwierząt. Rytuałowi towarzyszyły modlitwy i śpiewanie hymnów. Na ołtarzu palono w darze dla bóstwa wnętrzności i niejadalne części. Mięso gotowano lub pieczono i spożywano na miejscu podczas radosnej uczty, w której, jak wierzyli Grecy, brało udział czczone bóstwo. Najbardziej uroczystą i najkosztowniejszą ofiarą, składaną w czasie największych świąt, była tzw. hekatomba, czyli ofiarowanie aż stu sztuk bydła.
Składano również ofiary płynne, czyli tzw. libacje. Libacja oznaczała ulanie bogom wina, oliwy, mleka albo po prostu wody. Zwykle była dokonywana na ołtarzu, na ziemię wylewano płyny ku czci zmarłych albo bogów podziemi.
Każdą świątynię grecką budowano dla konkretnego boga lub bogini. Na środku świątyni stawiano posąg, któremu oddawano cześć. Z zewnątrz otaczały ją kolumny.
Jedną z najwspanialszych greckich świątyń był ateński Partenon. Na środku świątyni stał posąg bogini Ateny, opiekunki miasta. Został wykonany z kości słoniowej i złota. Posąg miał około 11 metrów wysokości. Ustawiony był na cokole, na którym widniały płaskorzeźby. Oryginalny posąg nie zachował się – na zdjęciu jego rzymska kopia z II wieku n.e.
Zapoznaj się z poniższym filmem. Jaki stosunek do swoich bogów mieli Grecy? Porównaj ich wierzenia oraz sposób obchodzenia uroczystości do innych starożytnych religii.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RIhSWFVR6NTc3
Film pod tytułem Filozofia, nauka i religia w starożytnej Grecji.
Składanie ofiary było najważniejszym aktem w religii starożytnych Greków? Kto go nadzorował? Co składano w ofierze? W jaki sposób przebiegał ten akt? Do jakiej współczesnej czynności można go porównać i dlaczego?
Herosi – pół ludzie, pół bogowie
Wiele mitów zostało poświęconych herosom zrodzonym ze związków bogów z ludźmi. Herosi byli śmiertelni, ale dzięki boskiemu rodzicowi mieli nadludzką moc.
Jednym z najsłynniejszych herosów był Herakles, syn Zeusa i księżniczki Alkmeny. Herakles odznaczał się niezwykłą siłą – już jako niemowlę udusił węża. Był także odważny i dobrze strzelał.
Herakles popełnił straszliwą zbrodnię. Za karę bogowie kazali wykonać mu dwanaście prac, którym zwykli ludzie nie daliby rady.
Wybrane prace Heraklesa
Wszystkich prac, które wykonał Herkules było aż dwanaście:
Zabicie lwa nemejskiego
Zabicie Hydry lernejskiej
Schwytanie łani kerynejskiej
Schwytanie dzika erymantejskiego
Oczyszczenie stajni Augiasza
Przepędzenie ptaków stymfalijskich
Schwytanie byka kreteńskiego
Schwytanie klaczy Diomedesa
Zdobycie pasa Hipolity
Uprowadzenie trzody Geriona
Przyniesienie złotych jabłek z ogrodu Hesperyd
Sprowadzenie Cerbera z Hadesu.
Wojna trojańska
Jedną z opowieści mitycznych, w której splotły się losy bogów i ludzi, była historia wojny trojańskiej. 10 lat zmagań Gregów i Trojan opisał Homer - ojciec poezji epickiej - w swym eposie - Iliada. Hera, Atena i Afrodyta spierały się, która z nich jest najpiękniejsza. Na sędziego sporu Zeus wyznaczył syna króla Troi, Parysa. Każda z bogiń starała się go przekupić: Hera obiecywała mu władzę nad całą Azją, Atena przyrzekła mądrość i zwycięstwo w walce, a Afrodyta – miłość i rękę najbardziej urodziwej kobiety na ziemi. Była nią Helena, żona króla Sparty. Parys rozstrzygnął waśń bogiń na korzyść Afrodyty, która sprawiła, że piękna Helena zakochała się w nim, gdy uprowadził ją do Troi.
Menelaos, mąż Heleny, wyruszył z wojskiem, by odzyskać żonę. Dziesięć lat trwały walki pod Troją i wydawało się, że Grekom nie uda się zdobyć miasta. Wtedy sprytny Odyseusz, król Itaki, wymyślił podstęp. Za jego namową Grecy zbudowali wielkiego drewnianego konia i ukryli się w jego wnętrzu. Reszta wojowników opuściła obóz i udała, że odpływa do ojczyzny. Trojanie myśleli, że koń ma być ofiarą dla bogów i wciągnęli go do miasta. Jednak nocą z wnętrza konia wydostali się ukryci tam Grecy. Otworzyli bramy towarzyszom, którzy tymczasem przybili po cichu do brzegu. Troja została zdobyta przez Greków i spalona. Menelaos odzyskał Helenę.
Czy Troja istniała naprawdę?
Przez wieki uważano, że opowieść o wojnie trojańskiej jest tylko mitem, legendą, gdyż nigdzie nie było śladu po wielkiej i bogatej Troi. Jednak…
Na Boże Narodzenie 1829 r. pewien siedmioletni chłopiec dostał pod choinkę książkę, w której zobaczył ilustrację przedstawiającą płonącą Troję. Postanowił,
że gdy dorośnie odnajdzie zaginione miasto i legendarne skarby króla Priama.
Ów chłopiec nazywał się Heinrich Schliemann [wym. Hajnrich Szliman] i był Niemcem. W młodości nie miał pieniędzy, ale dzięki zdolnościom (nauczył się
aż 22 języków!) i szczęściu w handlu dorobił się ogromnego majątku. Wtedy porzucił prowadzenie interesów i oddał się swojej prawdziwej pasji – archeologii. Z Iliadą w ręku, w której została opisana wojna trojańska, udał się do Azji Mniejszej na poszukiwanie Troi. Kierując się zawartymi w dziele wskazówkami, odnalazł wzgórze, pod którym mogło się kryć zaginione miasto. Okazało się, że był to dobry trop i wkrótce udało się je odkopać. Podczas prac archeologicznych natrafiono na wielki skarb: dziesiątki złotych przedmiotów – naczyń i klejnotów.
Schliemannowi udało się potwierdzić istnienie Troi. Czy prawdziwe są także dzieje wojny trojańskiej? Jak dotąd nie ma na to żadnych dowodów i możliwe, że jej losy
na zawsze pozostaną dla nas jedynie barwną legendą.
Odpowiedz na pytania dotyczące odnalezienia ruin Troi.
Był ciekawy, czy Troja istniała naprawdę., Rozwijanie pasji, jaką była archeologia., Znajomość języków obcych., Uważna lektura Iliady., Zainteresowała go ilustracja zamieszczona w książce., Chciał odnaleźć legendarne skarby króla Priama.
| Jakie były powody, dla których Heinrich Schliemann postanowił odszukać Troję? | |
|---|---|
| Co pomogło mu w realizacji tego zadania? |
Po zakończeniu wojny Odyseusz chciał odpłynąć do swojej ojczyzny. Niestety, naraził się Posejdonowi, który sprawił, że król Itaki przez dziesięć lat tułał się po morzach, zanim dotarł do domu. Jego tułaczkę i przygody opisał Homer w epopei, której tytuł pochodzi od jej bohatera - Odyseja.
Za najpiękniejszą świątynię Hellady, zaliczaną do siedmiu cudów świata starożytnego, uchodził Artemizjon (przybytek Artemidy) w Efezie, a największymi wpływami w całej Helladzie – dzięki słynnej wyroczni – cieszyła się świątynia Apollina w Delfach. Ponieważ Grecy wierzyli w los determinujący życie ludzkie, przed podjęciem ważnych decyzji pragnęli poradzić się bogów, którzy znali przyszłość. Dlatego do Delf przybywały osoby prywatne i poselstwa poleis z bogatymi darami, aby zasięgnąć opinii Apollina. Kapłani delficcy przekazywali pytania Pytii – wieszczce, która udzielała wieloznacznej odpowiedzi. Kiedy np. polityk ateński Temistokles zapytał wyrocznię, czy Ateńczycy obronią się przed Persami, usłyszał, że tak, jeśli schronią się za drewnianymi murami. Temistokles uznał to za nakaz budowy floty wojennej, ponieważ w jego rozumieniu drewnianymi murami miały być burty okrętów.
Wyjaśnij, dlaczego wyrocznia odgrywała tak wielką rolę w świecie Greków.
Ćwiczenia
Starożytni Grecy zwracali się do bogów w określonych sprawach. Przeczytaj poniższe prośby i wpisz imię bóstwa, do którego mogły być skierowane.
„Dziś wychodzę za mąż. O wielka bogini, opiekuj się mną i prowadź.” ............
„Panie, nie mamy już sił, by walczyć ze sztormem. Pomóż nam, gdyż w przeciwnym razie rozbijemy się o najbliższe skały.” ................
„Dziś sędziowie ogłoszą wyrok w mojej sprawie. Proszę, spraw, żeby był sprawiedliwy.” ............
„Zbliża się pora zbiorów. Pracowaliśmy ciężko. Prosimy, byś zesłał słoneczną pogodę bez deszczu i burzy, aby udało się nam zebrać plony.” ............
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
świątynie, herosi, Mity, bogów
Starożytni Grecy wierzyli w wielu ...................... . Budowali im ...................... i składali ofiary. Grecy uważali, że ze związków bogów i ludzi rodzili się ......................, obdarzeni niezwykłymi umiejętnościami. ...................... opowiadały o losach bogów i herosów.
Słownik
(gr. polýs – liczny; theós – bóg) – wielobóstwo, religia uznająca kult wielu bogów.
(gr., l. mn. poleis) miasto‑państwo w starożytnej Grecji, w którym wszystkie ważne decyzje podejmowane były przez zgromadzenie ludowe
utwór literacki opowiadający o początku świata i czasach heroicznych (czasach, kiedy żyli bogowie i herosi), który ma wyjaśnić pochodzenie świata, prawa natury oraz sens obrzędów religijnych i magicznych. Jego bohaterami są istoty boskie oraz postacie obdarzone ponadludzkimi właściwościami, np. Mit o Demeter i Korze, Mit o Heraklesie. Jest podstawową formą literatury przekazywanej ustnie, która dała początek innym gatunkom literackim (źródło: Słownik terminów literackich)