Od greckiej polis do podbojów Aleksandra Wielkiego
Kultura starożytnej Grecji
W historii starożytnej Grecji szczególne miejsce zajmują dwa państwa‑miasta (poleis): Ateny i Sparta. Mimo dzielących ich mieszkańców różnic w obyczajach, sprawowaniu władzy czy wychowaniu wszystkich Hellenów łączyły poczucie własnej wspólnoty i więzy kultury, religii oraz języka. Dorobek kultury antycznej Grecji stanowi ważną część światowego dziedzictwa, jej cywilizacja odcisnęła piętno na wielu najróżniejszych płaszczyznach – od sztuki, przez filozofię i naukę, po politykę.
W greckim teatrze
Wiosną Ateny żyły przygotowaniami do obchodów święta ku czci boga wina – Dionizosa. W tym czasie do miasta przybywali okoliczni mieszkańcy, żeglarze i handlarze. Przez kilka dni trwały procesje, pochody oraz konkursy śpiewu. Od V wieku p.n.e. na Akropolu odbywały się zawody teatralne. Mieszkańcy spotykali się w teatrze Dionizosa. Budowle, w których odbywały się przedstawienia teatralne, znajdowały się w każdym greckim mieście. Wiele z nich przetrwało do dzisiaj.
Ilustracja interaktywna 'W greckim teatrze'.
Ilustracja przedstawia kamienną, dużą scenę, na której znajdują się sylwetki ludzi. W centralnej części kwadratowy, kamienny stolik umieszczony na podwyższeniu. Obok niego mężczyzna w kolorowej szacie i wianku z liści laurowym. Lewą ręką wskazuje na postać leżącą na ziemi, która ubrana jest w niebieską szatę. Za oraz przed mężczyzną mężczyźni w długich brązowych szatach, którzy wymachują rękoma. Za nimi, na obrzeżach sceny misy z ogniem. W tle ściana z kolumnami ozdobiona malunkami przedstawiającymi panoramę miasta greckiego. Na dachu budynku dźwig, a na nim kosz z mężczyzną w jasnej szacie.
Na ilustracji zostały zamieszczone numery z tekstem:
Chór. Kilkuosobowy chór, którego przewodnikiem był koryfeusz, towarzyszył aktorom. Dramatyczna rola chóru z czasem zmalała.
Aktorzy. Byli nimi wyłącznie mężczyźni, którzy odgrywali także role kobiece. Twarze ukrywali pod maskami wyrażającymi wesołe lub smutne uczucia. Nosili buty na wysokich koturnach, dzięki czemu stawali się wyżsi i bardziej widoczni., 3.
Budynek sceniczny. Miejsce, gdzie aktorzy przebierali się i przygotowywali do spektaklu. Na jego fasadzie malowano czasem dekoracje.
Deus ex machina [czyt.: deus ex makina]. W dramatach zaczęto z czasem wprowadzać postacie bogów, którzy nagle i niespodziewanie interweniowali w bieg wydarzeń, aby rozwiązać zawiłą akcję. Odgrywający ich aktorzy pojawiali się na scenie za pomocą skomplikowanej maszynerii. Stąd pochodzi łacińskie sformułowanie deus ex machina (bóg z maszyny), które oznacza niespodziewane wprowadzenie nowej postaci lub zaistnienie nowych okoliczności.
Przedstawienia wystawiano pod gołym niebem. Trwały one od rana do wieczora. W spektaklach brało udział niewielu aktorów – początkowo jeden, potem dwóch, a ostatecznie trzech. Towarzyszył im kilkuosobowy chór. Chór m.in. wprowadzał widzów w temat dramatu, komentował wydarzenia rozgrywające się na scenie.
Wraz z wprowadzaniem kolejnych aktorów na scenę rola chóru malała. Oglądano dwa rodzaje sztuk: komedie i tragedie. Po obejrzeniu wszystkich przedstawień w głosowaniu wybierano najlepszą sztukę.
Na widowni panował gwar. Można było tu jeść, pić i rozmawiać. W trakcie spektaklu publiczność biła brawo lub gwizdała, wyrażając w ten sposób swoje emocje i opinię na temat oglądanej sztuki. Do teatru warto było zabrać poduszki, bo siedzenie godzinami na kamiennych ławach nie było wygodne.
Najlepiej zachował się teatr w Epidauros na Peloponezie, położony na stromym wzgórzu. Do dziś zachwyca wspaniałą akustyką, która sprawia, że widzowie z najdalszych nawet rzędów z łatwością mogą usłyszeć szepczących aktorów.
Przyjrzyj się maskom teatralnym lub zapoznaj się z ich opisem. Jak myślisz, której z nich używano w komediach, a której w tragediach? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Igrzyska olimpijskie
Z uroczystościami religijnymi związane były zawody atletyczne. Grecy wierzyli, że bogowie chętnie oglądają sportową rywalizację. Igrzyska odbywały się ku czci jednego z bogów lub bogiń. Cieszyły się popularnością i mógł w nich wziąć udział każdy Grek.
W Olimpii – co cztery lata – odbywały się igrzyska ku czci Zeusa, na które przybywali sportowcy ze wszystkich greckich miast. Pierwsze igrzyska olimpijskie rozegrano w 776 roku p.n.e. Igrzyska były tak ważnym wydarzeniem, że na czas ich trwania zaprzestawano wojen, aby sportowcy i widzowie ze wszystkich zakątków Hellady (Grecji) mogli bezpiecznie dotrzeć do Olimpii.
Najbardziej wszechstronni sportowcy brali udział w pięcioboju, do którego zaliczano: bieg, skok w dal, zapasy, rzut dyskiem i rzut oszczepem.
Zapoznaj się z dyscyplinami starożytnych igrzysk olimpijskich. Najedź kursorem na galerię mediów i przełączaj obrazy.
W zawodach brali udział wyłącznie mężczyźni. Kobiety nie miały wstępu nawet na widownię. Przed walką sportowcy składali uroczystą przysięgę, że będą walczyć uczciwie. Zwycięzcom stawiano pomniki oraz pisano o nich wiersze.
Nagrodą za zwycięstwo był wieniec z liści laurowych oraz sława, którą okrywał się zarówno atleta, jak i jego ojczyste miasto.
Przypomnij, który z bogów greckich był przedstawiany w wieńcu laurowym na głowie.
- Apollo
- Zeus
- Posejdon
- Hades
W gimnazjonie
Sport był ważnym elementem życia wszystkich Greków. Ich zdaniem ćwiczenia fizyczne pomagały w zdrowym i harmonijnym rozwoju ciała, kształtowały charakter, uczyły wytrzymałości i dyscypliny. Od dziecka chłopcy spędzali wiele czasu w gimnazjonach – specjalnych budynkach przeznaczonych do ćwiczeń fizycznych.
Opisz sytuację przedstawioną na ilustracji.
Zapoznaj się z opisem sportowców przygotowujących się do igrzysk. Wymień podobieństwa, które dostrzegasz w dzisiejszym sporcie.
Ilustracja interaktywna 'Tak mógł wyglądać grecki gimnazjon'.
Ilustracja przedstawia rozległy plac otoczony z prawej strony budynkiem wspartym na kolumnach. Na placu liczni, nadzy mężczyźni, którzy uprawiają sporty: zapasy, rzut dyskiem, rzut oszczepem. Pomiędzy sportowcami stoi kilku mężczyzn w długich szatach, którzy przypatrując się mężczyznom uprawiającym zapasy.
Na ilustracji znajdują się punkty z tekstem:
Sędziowie. Posiadali najwyższą władzę, a ich decyzje były niepodważalne. Kontrolowali przestrzeganie zasad zawodów, które wykuto w brązie i umieszczono w świątyni w Olimpii.
Trenerzy. Przygotowywali sportowców do zawodów w ich rodzinnych miastach. Towarzyszyli im również podczas olimpiady w Olimpii.
Mężczyźni. Jedynie mężczyźni mogli uczestniczyć w zawodach, zarówno w roli sportowców, jak i widzów.
Pankration. Był rodzajem zapasów. Charakteryzował się jednak większą brutalnością: wszelkie chwyty i nieczyste zagrywki wobec przeciwnika były w nim dozwolone.
Rzut dyskiem. Dysk wykonany był z brązu, marmuru i ołowiu. Przy uprawianiu tej dyscypliny przywiązywano wagę szczególnie do prawidłowej pozycji zawodnika, warunkującej optymalny rzut.
Zapasy. Celem pojedynku zapaśniczego było pokonanie przeciwnika poprzez walkę wręcz i stosowanie dozwolonych chwytów.
Piękne ciała sportowców. Zawodnicy nacierali swoje muskularne ciała oliwą z oliwek.
Boks. Był, podobnie jak pankration, bardzo brutalnym, ale popularnym sportem. Stosowano w nim specyficzny rodzaj rękawic bokserskich.
Poniższe zdjęcia przedstawiają pozostałości gimnazjonu w Olimpii. Niedaleko znajdowały się też hipodrom i stadion. Najedź kursorem na strzałki i przełączaj slajdy, aby poznać szczegóły.
Do najpopularniejszych dyscyplin należały wyścigi rydwanów. Odbywały się na specjalnych torach, zwanych hipodromami. Wozy były zaprzężone w dwa lub cztery konie. Na torze zazwyczaj panował tłok, rydwany na siebie wpadały i często dochodziło do wypadków.
W czasie igrzysk popularne były także wyścigi konne. W jednej z konkurencji
na ostatnim odcinku jeździec musiał zejść z konia i biec obok niego.
Wskaż na ilustracji rydwan.
Na ilustracji widać ścigające się rydwany. Wskaż dzisiejszy sport, który może być odpowiednikiem tej starożytnej dyscypliny. Zapisz odpowiedź poniżej.
Na stadionie oglądano biegi. Publiczność głośno dopingowała sportowców.
Kilka starożytnych stadionów greckich przetrwało do dzisiaj.
Ideę igrzysk olimpijskich wskrzeszono pod koniec XIX wieku. Współczesną olimpiadę rozpoczyna ceremonia zapalenia znicza. Czy wiesz, że ogień jest zapalany w greckiej Olimpii i niesiony do miasta, w którym odbywają się zawody?
Zaznacz te dyscypliny, które nie są rozgrywane na współczesnych olimpiadach.
- rzut dyskiem
- rzut oszczepem
- bieg krótkodystansowy
- skok w dal
- bieg w pełnym uzbrojeniu (z tarczą, hełmem i nagolennikami)
- zapasy
- boks
- wyścigi rydwanów
Narodziny filozofii
Starożytni Grecy uważali, że wszystko, co ich otacza i spotyka, jest dziełem bogów. Pochodzenie świata i człowieka opisywały oraz tłumaczyły mity. Z czasem jednak pojawili się ludzie, którzy zaczęli poszukiwać nowych sposobów wyjaśniania zjawisk. Zachęcali innych do samodzielnego myślenia i dyskutowania w miejscach publicznych. Tak narodziła się filozofia. Słowo to oznacza w języku greckim 'umiłowanie mądrości'. Filozofia to nauka, której celem jest poszukiwanie mądrości i prawdy. W istotny sposób wpłynęła ona na myślenie o świecie w następnych wiekach. Najsłynniejsi greccy filozofowie to Sokrates, Platon i Arystoteles.
Sokrates
Mieszkał w Atenach za czasów Peryklesa. Mawiał: 'Wiem, że nic nie wiem'. Rozmawiał z ludźmi na ulicach i pytał ich o rozmaite rzeczy, na przykład o to, czym jest dobro i zło albo czym jest przyjemność. Nie były to zwykłe pytania – aby znaleźć na nie odpowiedź, trzeba było się głęboko zastanowić. W ten sposób rozmowa i sposób rozumowania stały się sztuką myślenia.
Platon
Uczeń Sokratesa, który spisał nauki swego nauczyciela. Według Platona istnieją dwa światy: świat idei i świat rzeczywisty. Świat rzeczywisty jest tylko niedoskonałym odbiciem świata idealnego.
Arystoteles
Uczeń Platona. Dzięki Arystotelesowi rozwinęła się fizyka, logika, biologia oraz astronomia. Filozof ten za środek Wszechświata uważał Ziemię, wokół której miały – według niego – krążyć Słońce i inne gwiazdy. Dziś wiemy, że wyobrażenia Arystotelesa były błędne. Dowiódł tego dopiero 2000 lat później astronom Mikołaj Kopernik.
Co zawdzięczamy starożytnym Grekom?
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RSVJMURrBZkEL
Film Diodoros w Warszawie, który przedstawia porównanie elementów współczesnego miasta z ich starożytnymi odpowiednikami.
Ćwiczenia 1
Uzupełnij zdania właściwymi wyrazami.
filozofią, teatru, igrzysk
Uroczystości organizowane na cześć bogów stały się początkiem .................... i .................... olimpijskich. W starożytnej Grecji narodziła się nauka zwana .....................
Zastanów się, co różni teatr współczesny od starożytnego, a następnie uzupełnij tabelę.
Na scenie występują mężczyźni i kobiety., W teatrze można pić, jeść i rozmawiać., Publiczność siedzi na kamiennych ławach., Aktorzy zazwyczaj występują bez masek., Aktorzy zawsze mają na twarzach maski., W teatrze nie wolno pić, jeść i rozmawiać., Przedstawienia odbywają się w budynku., Na scenie występują jedynie mężczyźni., Publiczność siedzi w wygodnych fotelach., Przedstawienia odbywają się pod gołym niebem.
| Starożytny teatr grecki | |
|---|---|
| Współczesny teatr |
Rozwiąż krzyżówkę i objaśnij hasło.
- Występuje na scenie w teatrze.
- Rodzaj sztuki wystawianej w starożytnej Grecji.
- Skrywała twarz aktora i wyrażała uczucia granej przez niego postaci.
- Dzięki nim aktor na scenie mógł być lepiej widziany przez publiczność.
- Miejsce, w którym odbywały się w Atenach zawody teatralne.
| 1 | ||||||||
| 2 | ||||||||
| 3 | ||||||||
| 4 | ||||||||
| 5 |
Słownik
(z gr. philosophia – umiłowanie mądrości, od philein – miłować + sophia – mądrość) rozważania na temat natury świata, człowieka, życia; próba rozumowego wyjaśnienia mechanizmów funkcjonowania rzeczywistości
(z łac. comoedia, gr. komoidia od komos – pochód związany z obrzędami dionizyjskimi + aoide – pieśń) zabawny utwór dramatyczny, przedstawiający w sposób wesoły, satyryczny postacie lub wydarzenia
(z łac. tragoedia, gr. tragoidia – dosł. koźli śpiew, od tragos – kozioł + aoide – pieśń) poważny utwór dramatyczny; przedstawia zazwyczaj konflikt idei, moralny lub psychologiczny kończący się klęską bohatera
(z gr. gymnasion) w antyku teren przeznaczony i przygotowany do ćwiczeń fizycznych i treningu w różnych dyscyplinach sportowych; z czasem gimnazjon stał się miejscem debat, a także nauki