Kryzys i upadek Cesarstwa Rzymskiego (zachodniego)

W ciągu III w., a zwłaszcza w drugiej jego połowie, oddziały plemion germańskich: Gotów, Franków, Wandalów i innych – wielokrotnie napadały na cesarstwo. Odtąd państwo rzymskie nie zaznało już spokoju aż do upadku cesarstwa zachodniego (476 r.).  Cesarze musieli utrzymywać ogromną armię i podnosić podatki, aby móc opłacić żołnierzy. Powodowało to ubożenie ludności cesarstwa i coraz większy kryzys gospodarczy.

Kryzys III wieku

W III w. n.e. Cesarstwo Rzymskie zmagało się z wieloma problemami wewnętrznymi. Okres niepokojów politycznych, gospodarczych i militarnych nazywany jest kryzysem III wieku. Wówczas w kraju dochodziło do licznych konfliktów i prób przejęcia władzy. Gospodarka pogrążyła się w chaosie, a ludność wyniszczały epidemie. Coraz większy wpływ na wybieranie cesarzy miała armia. Kryteria wyboru władców były proste: wygrywał ten z kandydatów, który obiecał większą premię za objęcie tronu. Oblicza się, że podczas trwającego 50 lat kryzysu władzę oficjalnie objęło 26 cesarzy. W tym czasie barbarzyńcy, dobrze wyczuwając wewnętrzne osłabienie imperium, zaczęli stopniowo rozprzestrzeniać się po terytorium cesarstwa.

RUbC9PLTqhRrR

Zdjęcie przedstawia linię fortyfikacji kamiennych z trzema bastejami połączonymi murem. Na bastejach widoczne blanki, umożliwiające strzelcom oddanie strzału bronią długodystansową.

Podział cesarstwa rzymskiego

W 378 r. doszło do wielkiej bitwy pod Adrianopolem (dzisiaj Edirne w europejskiej części Turcji). Rzymianie ponieśli straszliwą klęskę w walce z barbarzyńcami, a ówczesny cesarz Walens zginął na polu walki, a jego ciała nigdy nie odnaleziono.

W 395 r. po śmierci cesarza Teodozjusza Wielkiego imperium uległo definitywnemu podziałowi na cesarstwo zachodniorzymskie, ze nową stolicą w Rawennie, i cesarstwo wschodniorzymskie, ze stolicą w Konstantynopolu.

RElrnro5fGVgw

Mapa przedstawiająca wielką wędrówkę ludów. Kolorem ciemnoczerwonym oznaczono terytorium cesarstwa rzymskiego, obejmujące obszar dookoła basenu Morza Śródziemnego, Oceanu Atlantyckiego (Hiszpania i Francja) aż po Brytanię do linii Muru Hadriana. Liniami ze strzałką oznaczono kierunki wędrówki ludów. Niebieską linią w kierunku Europy Zachodniej i Brytanii, następnie Afryki Północnej, Italii i Półwyspu Bałkańskiego prowadzone są kierunki marszu następujących plemion: Alanów, Gotów, Ostrogotów, Wizygotów, Swewów, Wandalów, Anglów, Jutów, Sasów, Burgundów. Ziemie dawnego cesarstwa rzymskiego opanowały następujące plemiona: od zachodu - Swewowie, Baskowie, Wizygoci, Frankowie, Burgundowie, Wandalowie, Ostrogoci. Italię oznaczono beżowym kolorem jako "Państwo Odoakra". Namiotem czarnym w Europie Środkowej oznaczono obóz Attyli. Przerywaną, czerwoną linią oznaczono linię podziału na cesarstwo zachodniorzymskie i cesarstwo wschodniorzymskie.

Najazdy plemion barbarzyńskich

Armia wizygocka zaatakowała Italię. W 410 r. n.e., po kilku miesiącach oblężenia, zdobyła Rzym (od 402 r. siedzibą cesarza była już Rawenna). Wieczne Miasto po raz pierwszy od niemal 800 lat padło ofiarą obcej armii. Barbarzyńcy palili i plądrowali Rzym przez kilka dni. Rzymskie wojska wycofały się z Brytanii. W prowincjach rzymskich powstawały królestwa Germanów: w Hiszpanii osiedlili się Swebowie i Wizygoci ( którzy zajęli też południowa Galię) natomiast Wandalowie opuścili Hiszpanię i osiedli w północnej Afryce.

RZQUnDPrfYVUN

Na pierwszym planie obrazu przedstawiono grupę wojowników wizygockich, zbierających kosztowności, naczynia. Jeden z wojowników o rudych włosach podaje z zaprzęgniętego w bydło wozu zrabowane precjoza towarzyszom. Za nim stoi wojownik wizygocki. Trzyma w lewej dłoni włócznię, jest odziany w wilczą skórę. Głowa wilka służy mu za nakrycie głowy. Po lewej stronie ilustracji wojownik na koniu odziany w zbroję, odwrócony do widza tyłem, wydaje rozkazy poprzez gest prawej ręki. W tle widać kolumny i budynek rzymskiej świątyni. Całość kompozycji utrzymana jest w kolorach zachodzącego słońca.

Upadek cesarstwa rzymskiego

R1P8836OlACyj

Obraz na pierwszym planie przedstawia tumult uliczny: zamieszki i chaotyczną ucieczkę mieszkańców Rzymu. Barbarzyńcy porywają niewiasty i okradają świątynie Rzymu ze skarbów. Na pierwszym planie Genzeryk na koniu rozkazuje wojownikom, poprzez wskazanie prawą ręką, wyprowadzić obywateli Rzymu do niewoli. Na wprost niego, na schodach świątyni, widoczny jest biskup Rzymu z pastorałem, przyglądający się zagładzie miasta. W centrum widać wynoszoną przez barbarzyńców menorę - siedmioramienny świecznik. W tle widoczne zabudowania świątynne i wyniesienie naturalne wzgórza ze stromym spadem, na którego szczycie znajduje się kolejna świątynia antyczna. Światło słoneczne pada z lewej krawędzi obrazu na scenę tumultu w centrum.

Władzę w zachodniej części cesarstwa sprawowali kolejno potężni germańscy wodzowie. Ostatecznie w 476 r. n.e. Odoaker ogłosił się królem, detronizując ostatniego cesarza rzymskiego, nieletniego Romulusa Augustulusa, który przypadkiem nosił zarówno imię mitycznego założyciela Rzymu, Romulusa, jak i założyciela cesarstwa – Augusta. Odoaker odesłał insygnia cesarskie do Konstantynopola. Od tego czasu formalnie władzę nad cesarstwem sprawował cesarz Wschodu, a Odoaker był tylko jego reprezentantem. Moment ten uznaje się za cezurę wyznaczającą koniec starożytności.

Powody, dla których cesarstwo rzymskie - imperium rozciągające się od wybrzeży Półwyspu Iberyjskiego i Afryki Północnej, przez północne rubieże Brytanii, rzekę Dunaj po Azję Mniejszą, Arabię i Egipt - były złożone, zależne od czynników wewnętrznych i zewnętrznych.

Przyczyny wewnętrzne to m.in.:

• Korupcja polityczna urzędników i wykruszanie się elit na wysokich stanowiskach;

• Spadek wartości monety, poprzez mieszanie złota i srebra z mniej wartościową miedzią;

• Kryzys w armii rzymskiej, składającej się w coraz większym stopniu z barbarzyńców;

• Brak regularnej ściągalności podatków;

• Walki wewnętrzne o władzę i brak stabilizacji;

• Szerzące się choroby i epidemie.

Do przyczyn zewnętrznych można zaliczyć m.in.:

• Najazdy plemion barbarzyńskich;

• Długoletnie wojny cesarstwa rzymskiego na rubieżach, m.in. z państwem Sasanidów na wschodzie;

• Zaniechanie podbojów, co powodowało brak napływu taniej siły roboczej;

• Rozciągłość granic i brak możliwości utrzymania ochrony wojskowej na całej ich długości.

Ćwiczenia

Słownik