Rzym - od miasta nad Tybrem do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego
Osiągnięcia starożytnych Rzymian
Na co dzień nie pamiętamy o tym, jak wiele zawdzięczamy kulturze rzymskiej. Używamy rzymskich liter alfabetu. Swój czas organizujemy według kalendarza złożonego z 365 dni podzielonych na 12 miesięcy, którego rachubę przejęliśmy od Rzymian. Mieszkamy w budowlach wznoszonych przy użyciu upowszechnianego przez nich betonu. Konstrukcje ulic, mostów i budynków są często inspirowane rzymską inżynierią i architekturą. Nasze życie regulują prawa, które zostały sformułowane na podstawie rzymskich kodeksów. Język polski jest pełen łacińskich zapożyczeń, czyli latynizmów.
Wspaniali budowniczowie
Przypomnij, jakimi terenami władał Rzym w czasach republiki i cesarstwa. W których regionach można napotkać ślady rzymskiej cywilizacji?
Rzymianie byli znakomitymi budowniczymi i inżynierami. Wynaleźli beton, dzięki któremu mogli wznosić w swoich miastach ogromne gmachy – świątynie, termy, amfiteatry czy bazyliki. Wodę ze źródeł w pobliskich górach doprowadzały do miast kamienne akwedukty.
Zanim wynaleziono beton, budowano z kamienia, który był ciężki. Budowle miały płaskie dachy. Dopiero wynalezienie lżejszego betonu pozwoliło na konstruowanie łuków i kopuł.
Jednym z najwspanialszych zabytków architektury rzymskiej jest Panteon, świątynia wszystkich bogów.
Ilustracja przedstawia budynek - jego schemat. Część główna jest pozbawiona ścian, by było widać co jest w środku. Budynek posiada filary przy wejściu, kopulasty dach.
Fronton. Niski szczyt nad portykiem, ograniczony krawędziami bocznymi dachu dwuspadowego. Wewnętrzne pole frontonu, gładkie lub wypełnione dekoracją rzeźbiarską, nosi nazwę tympanonu.
Dedykacja. Napis wykonany z brązowych liter umieszczonych na tympanonie głosi, że świątynię zbudował Marek Agryppa, przyjaciel cesarza Oktawiana Augusta. To tylko częściowo prawda: Agryppa ufundował świątynię, którą zniszczyły pożary w 80 roku i 110 roku. Panteon zbudowany został w tym samym miejscu w latach 118–128 na polecenie cesarza Hadriana, który jednak nakazał zachować stary napis.
Portyk. Przedsionek. Wysoki na około 25 m. Liczy 16 filarów w porządku korynckim ustawionych w trzech rzędach. W pierwszym rzędzie znajduje się osiem filarów. Dźwigają one trójkątny fronton z tympanonem.
Kopuła. Do dzisiaj największa betonowa kopuła na świecie. Jej średnica wynosi prawie 44 m. Opiera się na cylindrycznym (okrągłym) murze.
Kasetony. Pełnią funkcję dekoracyjną, a także zmniejszają ciężar kopuły.
Oculus. Okrągły otwór o średnicy około ośmiu m. Jedyne źródło światła w Panteonie. Nie ma przykrycia, więc gdy pada deszcz, woda dostaje się do środka świątyni.
Eksedra. Nisza. W Panteonie znajduje się osiem takich nisz w kształcie półokręgu lub prostokąta. Obecnie są w nich m.in. kaplice grobowe.
Posadzka. W środkowej części o 30 cm wyższa, aby odprowadzać wodę, która dostaje się przez oculus.
Ołtarze. W Panteonie znajdowało się siedem ołtarzy poświęconych siedmiu bóstwom niebiańskim – Słońcu, Księżycowi i pięciu planetom, które znali starożytni Rzymianie (Jowisz, Saturn, Merkury, Wenus, Mars).
W następnych stuleciach często naśladowano rzymskie pomysły architektoniczne. Takim przykładem jest Łuk Triumfalny w Paryżu, który został wybudowany na początku XIX wieku dla upamiętnienia zwycięstw francuskiego wodza – Napoleona.
Akwedukty
Ilustracja przedstawia proces budowy akweduktu. Konstrukcja nie jest dokończona. W niektórych miejscach akwedukt ma trzy poziomy w innych dwa. Ściany konstrukcji są podtrzymywane przez drewniane rusztowanie, na których pracują ludzie. Widać rzekę, wybrzeże i ludzi, którzy pracują przy budowie.
Lokalizacja. Budowę akweduktów rozpoczynano od znalezienia odpowiedniego źródła wody. Kierownik budowy lub geodeta badał miejscową roślinność i wilgotność ziemi, by wybrać najlepsze miejsce. Przed rozpoczęciem prac budowlanych topograf dokładnie analizował trasę przyszłego akweduktu od ujęcia wody (źródła) do miasta.
Filary. Wysokość akweduktu, mierzona od poziomu gruntu, zależała od nachylenia i nieregularności podłoża. Do nich dostosowywano rozmiary kolejnych filarów wykonanych z granitu i cegieł.
Rusztowanie. W miarę postępu prac robotnicy korzystali z rusztowań, które umożliwiały budowę na wysokościach.
Konstrukcja. Akwedukty rzymskie budowane były z odpornych na przeciążenia łuków i sklepień. Kanały odprowadzające wodę mogły być odkryte lub zasłonięte.
Kanał. Kamienny kanał służył do transportu wody.
Materiały. W tworzeniu konstrukcji architektonicznych Rzymianie wykorzystywali głównie kamień, beton, zaprawę, płytki i cegły.
Kawałki ceramiki. Akwedukty pokryte były wodoodporną mieszanką wapna z kawałkami pokruszonej ceramiki.
Budowa wodociągów była bardzo skomplikowanym przedsięwzięciem: trzeba było w górach wykopać tunele, a w dolinach wybudować specjalne mosty – akwedukty. W tunelach i na mostach montowano rury, którymi płynęła woda.
Niektóre budowle przetrwały do dziś – wciąż możemy je podziwiać.
Pismo
U początków swej cywilizacji Rzymianie przejęli litery alfabetu od Etrusków, którzy z kolei zapożyczyli go od Greków. Alfabetem rzymskim, zwanym także łacińskim, posługuje się dzisiaj większość współczesnych Europejczyków, mieszkańców Ameryki i Australii.
Malowidła, na których przedstawiano postacie z materiałami pisarskimi w dłoniach, miały na celu podkreślenie faktu, że portretowane osoby są wykształcone. Tym samym zwracano uwagę na ich przynależność do wyższych kręgów społecznych.
Przyjrzyj się poniższej ilustracji. Co trzyma mężczyzna w dłoniach, a co trzyma kobieta?
Przypomnij, która starożytna cywilizacja, wcześniejsza od rzymskiej, zaczęła powszechnie wykorzystywać papirus do celów państwowych.
Pisma Rzymian nawiązywały do dorobku najważniejszych greckich szkół filozoficznych, jednak członkowie rzymskiej elity traktowali filozofię i poezję raczej jako rodzaj rozrywki lub formę spędzania wolnego czasu, niż poważne czy prestiżowe zajęcie. Upadek republiki i początek cesarstwa przyniosły rozkwit literatury łacińskiej w tzw. epoce klasycznej (od I w. p.n.e. do połowy I w. n.e.). Najwybitniejszymi twórcami tego czasu byli: Katullus, Horacy oraz Wergiliusz, spod którego pióra wyszedł epos narodowy Rzymian pt.Eneida. Najznakomitszym poetą wśród liryków był Owidiusz.
Charakterystyczne dla kultury rzymskiej było przykładanie uwago do retoryki, czyli sztuki konstruowania i wygłaszania mów. Rzymski orator (mówca) Cyceron (I w. p.n.e.) osiągnął na tym polu poziom równy greckim mistrzom. Sztuka retoryki opisywała oprócz zasad wymowy także cały zestaw gestów i póz.
Dziedzictwa kultury rzymskiej doświadczasz także, gdy korzystasz z nowoczesnych urządzeń. Na klawiaturze komputera widzisz znak pisarski '&', potocznie zwany etką. Pochodzi on od łacińskiego spójnika et, który odpowiada polskiemu 'i'. Symbol '&' jest efektem pracy starożytnych rzymskich skrybów, którzy posługiwali się specjalnymi znakami, skrótami i połączeniami liter. Na ilustracji: ewolucja skrótu wyrazu et.
Uzupełnij poniższy tekst, wpisując w wolne miejsce odpowiedni symbol.
Z rzymskiego spójnika ad („przy”, „w”, „do”) powstał też znak używany dziś w nazwach adresu e-mail. Tym znakiem jest .............
Higiena w starożytnym Rzymie
Rzymianie nie znali mydła. Aby oczyścić ciało, nacierali je oliwą, której pozbywali się potem – wraz z brudem – za pomocą specjalnych skrobaczek.
Nie wszyscy mieli w domach toalety. Wiele osób korzystało z toalet publicznych, które były także miejscami spotkań towarzyskich.
Prawo rzymskie
W państwie rzymskim ważne było prawo. Rzymianie musieli stosować się do jego przepisów. W V wieku p.n.e. wyryli zasady prawa na dwunastu tablicach, które ustawili na Forum Romanum. Chodziło o to, by każdy przechodzień mógł się zapoznać z jego zasadami. Ten zbiór praw nazwano Prawem XII Tablic. Prawo rzymskie rozwijało się przez stulecia. Pojawiało się wiele nowych ustaw i edyktów. Dopiero w VI wieku n.e. na polecenie cesarza Justyniana Wielkiego dokonano ich zebrania, czyli kodyfikacji.
Rzymscy bogowie
Rzymianie, podobnie jak Grecy, czcili wielu bogów i przedstawiali ich w podobny sposób. Najwyższym bóstwem był Jowisz, którego uważano za ojca bogów, władcę nieba i piorunów. Junona, jego żona, opiekowała się kobietami i macierzyństwem. Minerwę nazywano boginią mądrości. Neptun był władcą mórz, Wenus – boginią miłości.
Dopasuj bogów greckich do odpowiadających im bóstw rzymskich.
Zeus, Posejdon, Afrodyta, Atena, Hera
| Junona | |
| Minerwa | |
| Jowisz | |
| Neptun | |
| Wenus |
Walki gladiatorów
Szczególnym zainteresowaniem Rzymian cieszyły się walki gladiatorów, specjalnie szkolonych zawodników. W czasie walk na arenie gladiatorzy posługiwali się bronią. Łatwo więc byli ranieni, a nawet umierali. O życiu lub śmierci gladiatora decydowali często widzowie. Jeśli chcieli, by dobić pokonanego, wskazywali wyciągniętym kciukiem w dół. Jeśli natomiast uważali, że należy darować mu życie, unosili kciuk
do góry.
Przyjrzyj się ilustracji i napisz, jaki los czeka leżącego na arenie wojownika.
Na podstawie opisu ilustracji napisz, jaki los czeka leżącego na arenie wojownika.
Do walk na arenie sprowadzano również zwierzęta. Przyjrzyj się ilustracji i wymień przynajmniej trzy.
Zapoznaj się z opisem ilustracji. Wyobraź sobie, że chodzisz ulicami starożytnego Rzymu i słyszysz wołanie naganiacza, który zachęca ludzi do wejścia na widownię do Koloseum. Wymyśl przynajmniej jego hasło, którym naganiacz mógł zachęcać do uczestnictwa w tym krwawym spektaklu.
Rzeźba
Ze sztuk plastycznych Rzymianie najbardziej cenili rzeźbę. Lubowali się zwłaszcza w rzeźbiarskich portretach: popiersiach i głowach. Zwykle rzymskie rzeźby oraz płaskorzeźby uwieczniały władców i ważne wydarzenia. Wiele z zachowanych po dziś dzień obiektów stanowi kopie greckich dzieł.
Która z powyższych rzeźb najlepiej oddaje charakter postaci, a która najmniej?
Malarstwo
Liczne malowidła z czasów rzymskich zachowały się w miastach leżących u stóp Wezuwiusza – Pompejach i Herkulanum. Wybuch wulkanu, do którego doszło w 79 r. n.e., pochłonął miasta i ich mieszkańców, jednocześnie utrwalił setki fresków na ścianach budynków. Szczególny rodzaj dzieł malarskich przetrwał w Egipcie dzięki tamtejszym specyficznym warunkom klimatycznym. Mieszkańcy tego kraju w czasach grecko‑rzymskich sporządzali zgodnie z egipską tradycją, ale przy pomocy greckich technik malarstwa, portrety nagrobne zmarłych. Są to tzw. portrety mumiowe z Fajum, oazy na wschód od Nilu. Właśnie tam znaleziono najwięcej tego rodzaju zabytków.
Przyjrzyj się ilustracji i oceń, czy portret jest realistyczny.
Wymień, na podstawie wiedzy pozyskanej z materiału, cywilizacje od których Rzymianie czerpali wzorce dla swojej kultury i sztuki.
Ceramika
Rzymianie produkowali na masową skalę ceramikę. Nie przypominała jednak greckiego malarstwa wazowego, do jej zdobienia używali tzw. techniki 'stemplowanej gliny' [łac. terra sigillata]. Polegała ona na odciskaniu wizerunków i dekoracji przy użyciu form, które były bardzo zróżnicowane.
Ćwiczenia
Rozwiąż krzyżówkę i odczytaj hasło.
- Rzymski mówca z I w. p.n.e., osiągnął w dziedzinie retoryki poziom równy greckim mistrzom.
- Rzymski poeta, liryk.
- Łacińskie zapożyczenia w innych językach.
- Publiczne łaźnie w Rzymie.
| 1 | |||||||||||
| 2 | |||||||||||
| 3 | |||||||||||
| 4 |
Uzupełnij zdania podanymi poniżej wyrazami.
Uzupełnij zdania wyrazami z rozwijanej listy.
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
budowli, prawa rzymskiego, miasta, Forum Romanum, forum, Rzym, prawa
Starożytni Rzymianie zasłynęli ze wspaniałych ................................, z których wiele przetrwało do dzisiaj. Bazyliki, świątynie, amfiteatry, mosty, akwedukty i termy są świadectwem ich osiągnięć technicznych. Wszystkie rzymskie ................................ były podobne do siebie. W centrum każdego z nich znajdował się duży plac zwany ................................. Największym miastem imperium był ................................, a jego główny plac nazywał się ................................. Ważnym osiągnieciem Rzymian było spisanie ................................. Obecnie wiele przepisów prawnych opiera się na zasadach .................................
Słownik
(z łac. aquaeductus – wodociąg) wodociąg, który wykorzystując siłę ciążenia, zaopatrywał miasto w wodę z górskich źródeł. Budowano wodociągi podziemne i nadziemne; te drugie zachowały się do dzisiaj w różnych częściach Europy. Liczący pół miliona Rzym w II w. zaopatrywało w wodę 11 akweduktów, których łączna długość wynosiła ok. 400 km; trwałość rzymskich konstrukcji potwierdza fakt, że do tej pory działa kilka akweduktów, które wybudowali starożytni