Fotografia. Czerwone, lśniące jabłko leży na książkach ułożonych jedna na drugiej. Niektóre z książek są przybrudzone. Leżą odwrócone grzbietami do ciemnej ściany, która jest w tle.
Fotografia. Czerwone, lśniące jabłko leży na książkach ułożonych jedna na drugiej. Niektóre z książek są przybrudzone. Leżą odwrócone grzbietami do ciemnej ściany, która jest w tle.
Rodzaje podmiotu i orzeczenia
Jabłko
Źródło: Pixabay , domena publiczna.
Warto wiedzieć!
Wypowiedzenia w polszczyźnie mają różnorodną budowę. Choć różnią się długością, to zdanie można stworzyć już za pomocą dwóch części: podmiotu i orzeczenia, np. Ja piszę. Ty czytasz.On czyta. Można również ukryć podmiot i zostawić tylko orzeczenie: Przeczytamy.
W zdaniach informujemy o jakichś czynnościach, orzekamy, że coś się dzieje lub ktoś albo coś jest w jakimś stanie. Tak naprawdę, gdy układamy zdania, rozwijamy treści, wypełniając miejsca wokół czasownika. Czasownik w składni, czyli nauce o budowie wypowiedzeń, nazwany jest orzeczeniem.
Schemat obrazuje przykłady związków głównych w zdaniu; składa się z sześciu tabliczek połączonych w pary znakiem +. Napisy na tabliczkach od góry: Ewa + rysuje; Deszcz + pada; Ptaki + odlatują.
Podmiot i orzeczenie
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Orzeczenie to najważniejsza część zdania. Zwykle wyrażone jest przez czasownik w formie osobowej. Dzięki orzeczeniu dowiadujemy się o czynnościach, zdarzeniach i stanach, które ktoś wykonuje lub im podlega. Wyróżniamy trzy typy orzeczeń:
R1cwT55DiZAdm
Schemat obrazuje rodzaje orzeczeń i ich cechy. Składa się z siedmiu tabliczek zawierających następujące informacje. Od góry: orzeczenie; poniżej: czasownikowe - osobowe i nieosobowe formy czasownika; poniżej: imienne - składa się z dwóch części: łącznika oraz orzecznika; poniżej: złożone - składa się z czasownika modalnego i czasownika w bezokoliczniku.
Rodzaje orzeczeń
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RglpSmslOCWuR
Schemat przedstawia z czego składa się orzeczenie imienne. Orzeczenie imienne: łącznik, orzecznik. Łącznik: czasownik posiłkowy "być", "zostać", "stać się/stawać się" w formie osobowej, słówko posiłkowe "to/oto". Orzecznik: rzeczownik w narzędniku, przymiotnik, liczebnik, imiesłów przymiotnikowy, przysłówek, zaimek.
Orzeczenie imienne
Źródło: a. nn.
Rodzaje orzeczeń
1. Czasownikowe – występuje zazwyczaj w postaci jednego wyrazu, choć może zawierać rozbudowane formy gramatyczne czasownika, także nieosobowe:
Janek wrócił ze szkoły. Janek będzie szedł do szkoły. Wczoraj rozdano nagrody.
2. Imienne – składa się z dwóch części: łącznika oraz orzecznika. Łącznikiem może być osobowa forma czasownika „być” („zostać / zostawać”, „stać się / stawać się”) lub zaimek „to”. Orzecznik zwykle wyrażany jest przez przymiotnik (lub imiesłów przymiotnikowy), zaimek, liczebnik, przysłówek, a także rzeczownik (ten po łączniku czasownikowym ma zawsze formę narzędnika):
Janek będzielekarzem. (łącznik + orzecznik)
Janek zostanie wkrótce nauczycielem. Janek jest uczciwy. Janek to mistrz gier informatycznych.
3. Złożone – składa się co najmniej z dwóch form czasownika; pierwszą jest czasownik modalnyczasownik modalnyczasownik modalny: można, trzeba, warto, należy, powinno się, winno się; drugą– dowolny czasownik w formie bezokolicznikowej:
Jutro mogę podpisać tę umowę. Janek powinien wrócić ze szkoły o siódmej.
R75Q2UkyVNNlr
Schemat prezentuje przykłady związku głównego składającego się z podmiotu i różnych rodzajów orzeczenia. Od góry: Janek + wrócił (orzeczenie czasownikowe); poniżej: Janek + będzie lekarzem (orzeczenie imienne); poniżej: Janek + powinien wrócić (orzeczenie złożone).
Rodzaje orzeczeń
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 1
R7lnaPrXFCUcg1
Zadanie interaktywne. Tabela. Rozpoznaj typ orzeczenia.
Rodzaje orzeczenia do wyboru: orzeczenie czasownikowe, orzeczenie imienne, orzeczenie złożone.
Przykładowe zdania do określenia rodzaju orzeczenia:
1. Od rana czytam zaległe lektury.
2. Moja mama na pewno wkrótce zostanie szefową całego działu księgowości.
3. Nie będziesz chyba ze mną się kłócić o drobiazgi?
4. Powinienem chyba do soboty przeczytać tę lekturę.
5. Nasz tata to prawdziwy bohater roku.
6. Wracam jutro po południu.
7. Przez lata byliśmy miłośnikami przyrody górskiej.
8. Moja siostra nareszcie posprzątała ten pokój.
9. Naprawdę trudno się z tobą dyskutuje.
10. Przydzielono każdemu aktorowi nowe role filmowe.
11. Janek to doprawdy rzetelny badacz tajemnic przyrody.
Zadanie interaktywne. Tabela. Rozpoznaj typ orzeczenia.
Rodzaje orzeczenia do wyboru: orzeczenie czasownikowe, orzeczenie imienne, orzeczenie złożone.
Przykładowe zdania do określenia rodzaju orzeczenia:
1. Od rana czytam zaległe lektury.
2. Moja mama na pewno wkrótce zostanie szefową całego działu księgowości.
3. Nie będziesz chyba ze mną się kłócić o drobiazgi?
4. Powinienem chyba do soboty przeczytać tę lekturę.
5. Nasz tata to prawdziwy bohater roku.
6. Wracam jutro po południu.
7. Przez lata byliśmy miłośnikami przyrody górskiej.
8. Moja siostra nareszcie posprzątała ten pokój.
9. Naprawdę trudno się z tobą dyskutuje.
10. Przydzielono każdemu aktorowi nowe role filmowe.
11. Janek to doprawdy rzetelny badacz tajemnic przyrody.
Rozpoznaj typ orzeczenia.
Zdanie
Orzeczenie czasownikowe
Orzeczenie imienne
Orzeczenie złożone
Od rana będę chyba czytał zaległe lektury.
□
□
□
Moja mam na pewno wkrótce zostanie szefową całego działu księgowości.
□
□
□
Nie będziesz chyba ze mną się kłócić o drobiazgi?
□
□
□
Powinienem chyba do soboty przeczytać tę lekturę.
□
□
□
Nasz tata jest prawdziwym bohaterem roku.
□
□
□
Wracam jutro po południu.
□
□
□
Przez lata byliśmy miłośnikami przyrody górskiej.
□
□
□
Byłaby pewnie posprzątała ten pokój.
□
□
□
Naprawdę trudno się z tobą dyskutuje.
□
□
□
Przydzielono każdemu aktorowi nowe role filmowe.
□
□
□
Janek został badaczem tajemnic przyrody.
□
□
□
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1VqevvlDrX7P1
Zadanie interaktywne. Tabela. Wskaż łącznik i orzecznik w podanych wypowiedzeniach.
1. Od wielu lat jesteśmy sympatykami podróży tanimi liniami lotniczymi.
2. Stolicą naszego regionu jest Wrocław.
3. Zwycięzcą konkursu filmowego zostanie pewnie nowe dzieło amerykańskiego reżysera.
4. Czy będziecie naszymi pomocnikami w przygotowaniach do jarmarku świątecznego?
5. Marta chyba jest siódma na liście.
6. Te kwiaty były moje.
7. Czesław Miłosz – to laureat Nagrody Nobla.
8. Moja siostra była zdenerwowana przed wizytą u dentysty.
9. Wichura z minuty na minutę stawała się niebezpieczna.
10. Jest dość wcześnie na spacer.
11. Garaż jest dość zagracony.
12. Czesław Miłosz został laureatem Nagrody Nobla.
Zadanie interaktywne. Tabela. Wskaż łącznik i orzecznik w podanych wypowiedzeniach.
1. Od wielu lat jesteśmy sympatykami podróży tanimi liniami lotniczymi.
2. Stolicą naszego regionu jest Wrocław.
3. Zwycięzcą konkursu filmowego zostanie pewnie nowe dzieło amerykańskiego reżysera.
4. Czy będziecie naszymi pomocnikami w przygotowaniach do jarmarku świątecznego?
5. Marta chyba jest siódma na liście.
6. Te kwiaty były moje.
7. Czesław Miłosz – to laureat Nagrody Nobla.
8. Moja siostra była zdenerwowana przed wizytą u dentysty.
9. Wichura z minuty na minutę stawała się niebezpieczna.
10. Jest dość wcześnie na spacer.
11. Garaż jest dość zagracony.
12. Czesław Miłosz został laureatem Nagrody Nobla.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1AJRjOd9oucm1
Zadanie interaktywne. Tabela. Wskaż w zdaniach orzeczenie imienne. Rozpoznaj część mowy, którą wyraża orzecznik.
Zdania:
1. Jutro na pewno zostaniesz zwycięzcą.
2. Nasza mama to dzielna bohaterka.
3. Jest już bardzo, bardzo późno.
4. Przed egzaminem byliśmy nawet weseli.
5. Mój nowy komputer jest najlepszy na rynku informatycznym.
6. Ania była trzecia w konkursie recytatorskim.
7. Ból z miesiąca na miesiąc stawał się dokuczliwy.
Zadanie interaktywne. Tabela. Wskaż w zdaniach orzeczenie imienne. Rozpoznaj część mowy, którą wyraża orzecznik.
Zdania:
1. Jutro na pewno zostaniesz zwycięzcą.
2. Nasza mama to dzielna bohaterka.
3. Jest już bardzo, bardzo późno.
4. Przed egzaminem byliśmy nawet weseli.
5. Mój nowy komputer jest najlepszy na rynku informatycznym.
6. Ania była trzecia w konkursie recytatorskim.
7. Ból z miesiąca na miesiąc stawał się dokuczliwy.
Rozpoznaj część mowy, którą wyraża orzecznik. Uzupełnij tabelę.
Zdanie
Orzeczenie imienne
Część mowy, która wyraża orzecznik
Jutro na pewno zostaniesz zwycięzcą.
Nasza mama jest dzielną bohaterką.
Jest już bardzo, bardzo późno.
Przed egzaminem byliśmy nawet weseli.
Mój nowy komputer jest najlepszy na rynku informatycznym.
Ania była trzecia w konkursie recytatorskim.
Ból z miesiąca na miesiąc stawał się dokuczliwy.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
czasownik modalny
czasownik modalny - czasownik, który wymusza obecność innego czasownika w bezokoliczniku, np. muszę iść
Ćwiczenie 4
RM8NVuPt1h7K6
Zadanie interaktywne. Tabela. Cztery rubryki. 1. Zdanie, 2. Orzeczenie, 3. Forma orzeczenia (osoba i liczba), 4. Podmiot domyślny.
Podane zdania:
1. Czy zgadzasz się ze mną?
2. Co byście powiedzieli o tym?
3. Cały dzień siedział przed telewizorem.
4. Jutro o tej porze zostaniesz bohaterem dnia.
5. Czy będziesz to czytała jeszcze dziś.
Zadanie interaktywne. Tabela. Cztery rubryki. 1. Zdanie, 2. Orzeczenie, 3. Forma orzeczenia (osoba i liczba), 4. Podmiot domyślny.
Podane zdania:
1. Czy zgadzasz się ze mną?
2. Co byście powiedzieli o tym?
3. Cały dzień siedział przed telewizorem.
4. Jutro o tej porze zostaniesz bohaterem dnia.
5. Czy będziesz to czytała jeszcze dziś.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Zadaniowo
Sprawdź, czy umiesz!
JPOL_E3_E4_Zadaniowo
R1A8YbnF9ui4M1
Ćwiczenie 5
Zadanie interaktywne. Tabela. Ćwiczenie wielokrotnego wyboru. Wskaż rodzaj orzeczenia i podmiotu w podanych zdaniach.
Zdania:
1. Od wielu lat nasi dziadkowie są kolekcjonerami dawnych pocztówek.
2. Dzisiaj na pewno zabraknie już biletów na ten film.
3. Babcia i dziadek niebawem będą obchodzili kolejny jubileusz małżeński.
4. Opowiadała mi tę historię przez kilka tygodni.
5. Bardzo chętnie obejrzymy twoją kolekcję gier planszowych.
6. Ciekawa historia przedwczoraj przydarzyła się mojemu tacie.
7. Za tydzień z pewnością będziemy podróżować po słonecznym wybrzeżu.
8. Marta od kilku lat jest naszą najlepszą przyjaciółką.
Zadanie interaktywne. Tabela. Ćwiczenie wielokrotnego wyboru. Wskaż rodzaj orzeczenia i podmiotu w podanych zdaniach.
Zdania:
1. Od wielu lat nasi dziadkowie są kolekcjonerami dawnych pocztówek.
2. Dzisiaj na pewno zabraknie już biletów na ten film.
3. Babcia i dziadek niebawem będą obchodzili kolejny jubileusz małżeński.
4. Opowiadała mi tę historię przez kilka tygodni.
5. Bardzo chętnie obejrzymy twoją kolekcję gier planszowych.
6. Ciekawa historia przedwczoraj przydarzyła się mojemu tacie.
7. Za tydzień z pewnością będziemy podróżować po słonecznym wybrzeżu.
8. Marta od kilku lat jest naszą najlepszą przyjaciółką.
Wskaż w każdym zdaniu podmiot i orzeczenie i rozpoznaj ich rodzaje.
Zdanie
Orzeczenie czasownikowe
Orzeczenie imienne
Orzeczenie złożone
Podmiot gramatyczny
Podmiot logiczny
Podmiot szeregowy
Podmiot domyślny
Od wielu lat nasi dziadkowie są kolekcjonerami dawnych pocztówek.
□
□
□
□
□
□
□
Dzisiaj na pewno zabraknie już biletów na ten film.
□
□
□
□
□
□
□
Babcia i dziadek niebawem będą obchodzili kolejny jubileusz małżeński.
□
□
□
□
□
□
□
Opowiadała mi tę historię przez kilka tygodni.
□
□
□
□
□
□
□
Bardzo chętnie obejrzymy twoją kolekcję gier planszowych.
□
□
□
□
□
□
□
Ciekawa historia przedwczoraj przydarzyła się mojemu tacie.
□
□
□
□
□
□
□
Za tydzień z pewnością będziemy podróżować po słonecznym wybrzeżu.
□
□
□
□
□
□
□
Marta od kilku lat jest naszą najlepszą przyjaciółką.
□
□
□
□
□
□
□
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Zadaniowo
Ćwiczenie 6
Utwórz zdania, w których użyjesz:
orzeczenia czasownikowego,
orzeczenia imiennego z łącznikiem „zostać”,
orzeczenia imiennego z łącznikiem „być”,
RpHzNM5iFuTCm
Miejsce na notatkę
Orzeczenie czasownikowe występuje zazwyczaj w postaci jednego wyrazu, choć może zawierać rozbudowane formy gramatyczne czasownika, także nieosobowe. Orzeczenie imienne składa się z dwóch części: łącznika oraz orzecznika. Łącznikiem może być osobowa forma czasownika „być” („zostać / zostawać”, „stać się / stawać się”) lub słówko posiłkowe „to”. Orzecznik zwykle wyrażany jest przez przymiotnik (lub imiesłów przymiotnikowy), zaimek, liczebnik, przysłówek, a także rzeczownik (ten po łączniku czasownikowym ma zawsze formę narzędnika)
Wszyscy lubimy piątkowe popołudnia. - zdanie z użyciem orzeczenia czasownikowego; Ola w przyszłości zostanie lekarką. - zdanie z użyciem orzeczenia imiennego z łącznikiem „zostać”; Jutro wieczorem będzie gorąco. - zdanie z użyciem orzeczenia imiennego z łącznikiem „być”.
