Warto wiedzieć!

Rodzaje podmiotu

Co sprawia, że słowa układają się w zdania? Bez czego nie da się ułożyć ani jednego? Poznaj głównych bohaterów na gramatycznej scenie: orzeczenie i podmiot!

Jakie zadanie mają podmiot i orzeczenie?

Zdanie składa się z części, z których najważniejsze to: orzeczenie i podmiot.

Orzeczenie to czynność lub stan, jest wyrażone czasownikiem w formie osobowej, np. Na scenie pojawiła się dziwna postać. Publiczność zamarła w oczekiwaniu.

Podmiot to wykonawca czynności wyrażonej orzeczeniem, np. Na scenie pojawiła się dziwna postać. Publiczność zamarła w oczekiwaniu.

Podmiot warunkuje formę orzeczenia. Istnieją zdania, w których podmiot nie został nazwany, ale „mieści się” w formie czasownika, np.Wyszedłem. (kto? ja) Kupił bilety. (kto? on)

Rjwna3CP5NJ6g

Wykres zdania: Publiczność wiwatuje. Od słowa „publiczność” skierowana jest strzałka w prawo w kierunku słowa „wiwatuje” nad strzałką słowo „orzeczenie” i pytanie „co robi?”. Od słowa „wiwatuje” strzałka w lewo w kierunku słowa „publiczność” nad strzałką słowo „podmiot” i pytanie „kto? co?”.

Podmiot wraz z orzeczeniem tworzy związek główny. Najczęściej wyraża informację o osobie, obiekcie wykonującym czynność wyrażoną przez orzeczenie. Podmiot zwykle pojawia się w zdaniach jako rzeczownik w mianowniku (np. Kasia, kwiaty) i łączy się z czasownikiem w formie osobowej (np. czyta, kwitną). Czasami jego funkcję pełni zaimek rzeczowny (np. Ktoś czyta gazetę. Nikt do nas nie przyjdzie. Oni się kłócą.) lub przymiotnik (np. Chorzy już od dawna stoją w kolejce do lekarza.).

Wyróżniamy kilka rodzajów podmiotu:

1. Gramatyczny – występuje w mianowniku, to najczęściej występująca konstrukcja w grupie podmiotu, np.:

Kasia czyta.                                                                                                                                   Kwiaty kwitną.

2. Logiczny – występuje zawsze w dopełniaczu i łączy się z czasownikami oznaczającymi brak, ubywanie, przybywanie czegoś, np.:

Od rana nie ma wody.
Przybyło nam na koncie pieniędzy.
Brakuje nam pieniędzy.
W pojemniku ubywa ziaren.

3. Szeregowy – to kilka wyrazów powiązanych ze sobą w układzie współrzędnym, które mogą być połączone spójnikiem lub tworzą szereg bez spójnika. Wskazują wykonawcę czynności, np.:

Paweł i Gaweł w jednym stali domu.
Komputer, drukarka i skaner stoją na moim biurku.

4. Towarzyszący - z podmiotem towarzyszącym mamy do czynienia, gdy gdy jest on dołączony do podmiotu głównego przyimkiem z, np.:

Ania z Kasią poszły do kina.                                                                                           Profesor ze studentami uczestniczył w sympozjum.

5. Domyślny – nie pojawia się bezpośrednio jako osobny wyraz, ale można go rozpoznać po końcówce fleksyjnej czasownika. Warto zauważyć, że w formach 1., 2. i 3. osoby obu liczb możliwe jest rozpoznanie odpowiedniego zaimka osobowego (ja, my, ty, wy, on, ona, ono, oni, one), który zapowiada podmiot domyślny, np.:

Jutro do ciebie przyjadę. = [Ja] jutro do ciebie przyjadę.
Może jutro przyjdziesz. = [Ty] może jutro przyjdziesz.

Niekiedy w funkcji podmiotu występuje także bezokolicznik:

Czytać jest przyjemnie.
Pracować od rana do wieczora nie jest miło.

RKv2QgXRiH8Xj

Grafika przedstawia uśmiechniętą, dziecięcą twarz, z której ust wydobywa się dymek. NAPIS: Pamiętaj! Istnieją zdania, w których podmiot nie jest wyrażony odrębnym słowem. Można się go jednak domyślić na podstawie formy orzeczenia. Taki typ podmiotu nazywa się podmiotem domyślnym, np. Wyszedłem. (kto? ja) Został zaproszony. (kto? on) Podmiot szeregowy to podmiot, który składa się z dwóch lub więcej równorzędnych wyrazów, np. Fiona i Shrek wędrowali przez las. Podmiot towarzyszący składa się z wyrazu w mianowniku i towarzyszącego mu wyrazu w narzędniku, np. Shrek z Fioną żyli szczęśliwie.

R17rmj65C3v08

Grafika przedstawia uśmiechniętą, dziecięcą twarz, z której ust wydobywa się dymek. NAPIS: Pamiętaj! Podmiot to część zdania, nazywa wykonawcę czynności. Najczęściej jest wyrażony rzeczownikiem lub zaimkiem w mianowniku. Odpowiada na pytania: kto? co? Taki typ podmiotu nazywa się podmiotem gramatycznym, np. Adam czyta książkę. Pies pije wodę. On wygrał konkurs.

RvsZtZnZfxf1E

Grafika przedstawia uśmiechniętą, dziecięcą twarz, z której ust wydobywa się dymek. NAPIS: Pamiętaj! Podmiot może być również wyrażony w dopełniaczu. Odpowiada wówczas na pytania: kogo? czego? Występuje w zdaniach oznaczających brak, nadmiar, ubywanie lub przybywanie. Taki typ podmiotu nazywa się podmiotem logicznym, np. Olka nie ma w domu. Pięciu rycerzy weszło do zamku. Zabrakło chleba.

RKKgYLFP6nY70

Schemat obrazuje rodzaje zdań bezpodmiotowych wraz z przykładami. Są to zdania bezpodmiotowe: z formą nieosobową czasownika - Rozdano prezenty.; z czasownikami typu: grzmi, śniło się - Grzmi od wczoraj.; ze słowami: szkoda, warto, żal, strach - Szkoda mówić.

Rdl2Ui3ATpyZr1

Grafika przedstawia uśmiechniętą, dziecięcą twarz, z której ust wydobywa się dymek. NAPIS: Zapamiętaj! Jeśli w zdaniu pojawia się orzeczenie, które jest wyrażone czasownikiem zakończonym na –no lub –to, w zdaniu nie ma podmiotu. Takie zdania nazywa się bezpodmiotowymi i stosuje się je wówczas, gdy nie znamy wykonawcy czynności.

RwiYvQGGAgNPY

Grafika przedstawia uśmiechniętą, dziecięcą twarz, z której ust wydobywa się dymek. NAPIS: Zapamiętaj! Jeśli w zdaniu pojawia się orzeczenie, które jest wyrażone czasownikiem zakończonym na –no lub –to, w zdaniu nie ma podmiotu. Takie zdania nazywa się bezpodmiotowymi i stosuje się je wówczas, gdy nie znamy wykonawcy czynności.

Składnikiem każdego zdania jest orzeczenie. Może ono się pojawiać w formie osobowej lub nieosobowej. W pierwszym wypadku orzeczenie zapowiada zawsze jakiś podmiot, który jest najczęściej wyrażany przez rzeczownik w mianowniku lub zapowiadany przez formę osobową czasownika w przypadku podmiotu domyślnego. Nie każde jednak zdanie zawiera podmiot, a tym samym grupę podmiotu. Na przykład w typowych formułach urzędowo‑prawnych opisuje się jakąś czynność w sposób ogólny, bezosobowy: Prosi się o przestrzeganie regulaminu. Czasem wykonawcy jakiejś czynności nie można wskazać, np. Dokonano kradzieży w naszym domu.

Zdania, które nie zawierają podmiotu, nazywają się zdaniami bezpodmiotowymi. Pojawiają się w nich:

• słowa typu: szkoda, warto, żal, strach w funkcji orzeczenia (Szkoda słów. Warto pamiętać o tym. Żal wracać do szkoły po wakacjach. Strach się bać),

• czasowniki typu: grzmi, błyska się, śniło się, mdlić (Błyska się od wczoraj. Ale grzmi. Śniło mu się o wakacjach. Mdli mnie od wczoraj),

• formy nieosobowe czasownika (O tym się nie mówi. Rozdano wszystkim prezenty).

Sprawdź, czy umiesz!