Ilustracja przedstawia postać w szarej masce nałożonej na całą twarz. Ubrana jest w szary strój, a w lewej ręce trzyma szary worek. Ma białe włosy ułożone do góry. Idzie. Po lewej stronie, za postacią znajdują się otwarte ciemnoszare drzwi. Tło jest szare.
Ilustracja przedstawia postać w szarej masce nałożonej na całą twarz. Ubrana jest w szary strój, a w lewej ręce trzyma szary worek. Ma białe włosy ułożone do góry. Idzie. Po lewej stronie, za postacią znajdują się otwarte ciemnoszare drzwi. Tło jest szare.
Rozpoznajemy formy imiesłowów
Okładka
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Imiesłów przysłówkowy
W tekstach pisanych – rzadziej w języku mówionym – pojawiają się imiesłowy przysłówkowe. Imiesłowy przysłówkowe to nieosobowe formy czasownika, które w zdaniu nazywają dodatkową czynność towarzyszącą czynności wyrażonej przez osobową formę czasownika, np. Idąc drogą, podziwiał wiosenną przyrodę. Przeczytawszyksiążkę, odłożył ją na półkę. Imiesłowy przysłówkowe tak jak przysłówek nie podlegają odmianie. Wyróżniamy dwa rodzaje tych imiesłowów:
współczesny – zakończony na -ąc, np. wołając, pisząc, mówiąc;
uprzedni – zakończony na -wszy (po samogłoskach np. wróciwszy, napisawszy) lub na -łszy (po spółgłoskach np. zmókłszy, przyszedłszy).
Imiesłowy przysłówkowe współczesne tworzymy od czasowników niedokonanych (np. malować – malując), natomiast imiesłowy przysłówkowe uprzednie tworzymy od czasowników dokonanych (np. namalować – namalowawszy).
Ćwiczenie 1
RTp0yNAT2kYMx1
Uzupełnij tabelę. Od podanych bezokoliczników utwórz możliwe formy imiesłowów. Tam, gdzie nie da się utworzyć imiesłowu, wpisz – brak.
Uzupełnij tabelę. Od podanych bezokoliczników utwórz możliwe formy imiesłowów. Tam, gdzie nie da się utworzyć imiesłowu, wpisz – brak.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RlIuK7CsedazJ1
Wskaż czasowniki, od których nie można utworzyć imiesłowu przymiotnikowego biernego (z końcówką -ny, -ty). czekać, myśleć, oddawać, przepisać, spać, zapłacić, marzyć, liczyć, skakać, wymawiać, mówić, dziękować, podziękować, śnić, patrzeć
Wskaż czasowniki, od których nie można utworzyć imiesłowu przymiotnikowego biernego (z końcówką -ny, -ty). czekać, myśleć, oddawać, przepisać, spać, zapłacić, marzyć, liczyć, skakać, wymawiać, mówić, dziękować, podziękować, śnić, patrzeć
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RVvWVn75cjEqF1
Uzupełnij tabelkę. Od czasowników dokonanych utwórz imiesłowy przysłówkowe uprzednie, a następnie czasowniki niedokonane i od nich – imiesłowy przysłówkowe współczesne.
Uzupełnij tabelkę. Od czasowników dokonanych utwórz imiesłowy przysłówkowe uprzednie, a następnie czasowniki niedokonane i od nich – imiesłowy przysłówkowe współczesne.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R5NglWrnJn9aQ
Podany niżej tekst przeredaguj tak, aby nie było w nim powtórzeń. Zastąp podkreślone fragmenty zdań imiesłowami przymiotnikowymi i wpisz je w puste miejsca. W sobotę poszedłem na film, który polecił mi kolega. Był on ekranizacją książki, którą przeczytałem niedawno. Film, który obejrzałem, bardzo mi się spodobał. Zarówno książka, jak i jej filmowa adaptacja poruszają problemy, które dotyczą młodych ludzi. W sobotę poszedłem na film Tu uzupełnij przez kolegę. Był on ekranizacją książki Tu uzupełnij niedawno. Tu uzupełnij film bardzo mi się spodobał. Zarówno książka, jak i jej filmowa adaptacja poruszają problemy Tu uzupełnij młodych ludzi.
Podany niżej tekst przeredaguj tak, aby nie było w nim powtórzeń. Zastąp podkreślone fragmenty zdań imiesłowami przymiotnikowymi i wpisz je w puste miejsca. W sobotę poszedłem na film, który polecił mi kolega. Był on ekranizacją książki, którą przeczytałem niedawno. Film, który obejrzałem, bardzo mi się spodobał. Zarówno książka, jak i jej filmowa adaptacja poruszają problemy, które dotyczą młodych ludzi. W sobotę poszedłem na film Tu uzupełnij przez kolegę. Był on ekranizacją książki Tu uzupełnij niedawno. Tu uzupełnij film bardzo mi się spodobał. Zarówno książka, jak i jej filmowa adaptacja poruszają problemy Tu uzupełnij młodych ludzi.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 5
RQmU1UeY5YWy6
Uzupełnij zdania podanymi poniżej imiesłowami.
Uzupełnij zdania podanymi poniżej imiesłowami.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1TssJEFbjxIb
Na ilustracji widać głowę błazna ucharakteryzowanego od występu. Za uszami powiewają czerwone, rozwichrzone włosy, czubek głowy jest łysy. Klaun ma pomalowaną twarz, podkreślone na czarno brwi i rzęsy, niebieskie, mocno pomalowane i wykraczające poza kontury usta. Szeroko się uśmiecha. Na czubku głowy, po prawej stronie ledwie trzyma się mały, czarny, błyszczący cylinder. Jego, pomalowane na pomarańczowo czoło, jest zmarszczone. Policzki i okrągły, duży nos są koloru czerwonego. Głowę przechyla w prawą stronę. Tło jest żółto‑pomarańczowe, z białymi gwiazdkami rozsianymi na całej płaszczyźnie.
Ułóż cztery zdania z imiesłowami do ilustracji przedstawiającej błazna.
RUB69c2SddUrT
(Uzupełnij).
Zastanów się, jak uśmiecha się klaun, co go wyróżnia. Ułóż opis klauna, potem postaraj się zamienić czasowniki na imiesłowy. Pamiętaj o zasadach tworzenia zdań z imiesłowami.
Przykładowe zdania:
Błazen uśmiecha się szeroko, pokazując białe zęby. Marszczy czoło, unosząc brwi. Wyróżnia się specjalnym makijażem z dominującą bielą i dużym czerwonym nosem. Na głowie z widoczną łysiną ma przymocowany czarny kapelusik.
Pisownia „nie” z imiesłowami
Nie to jedno z pierwszych słów, którego się uczymy… i bardzo często go używamy. Ale czy wiesz, jak je pisać z imiesłowami przymiotnikowymi i przysłówkowymi? Sprawdź się i zostań mistrzem przeczenia.
Rada Języka Polskiego wprowadziła w grudniu 1997 roku zasadę, że wszystkie imiesłowy przymiotnikowe z cząstką nie wolno pisać łącznie, bez względu na ich znaczenie np. niepalący, niezdobyty.
Przeczenie nie zawsze piszemy rozdzielnie z imiesłowami przysłówkowymi (zakończonymi na -łszy, -wszy, -ąc): Nie namyślając się, wszedł do pokoju. Zaczął śpiewać, nie przeczytawszy nut.
Przeczenie nie zawsze piszemy łącznie z imiesłowami przymiotnikowymi np. nieprzewidywalny, nieodpowiadający, niepracująca.
Ćwiczenie 7
Ustal, czy przeczenie „nie” należy zapisać łącznie czy oddzielnie z poniższymi wyrazami, a następnie ułóż z nimi zdania, stosując poprawną pisownię partykuły „nie” z imiesłowami: pracująca, przeczytany, namalowany, posprzątany, zjadłszy, spojrzawszy.
R1FZqHItxyR1c
(Uzupełnij).
Przypomnij sobie pisownię imiesłowów przymiotnikowych i przysłówkowych z przeczeniem „nie”.
Przykładowe zdania: Ania jest kobietą niepracującą w swoim zawodzie. Mam jeszcze kilka nieprzeczytanych książek. Ten obraz jest jeszcze nienamalowany. Nieposprzątany pokój raził gości. Nie zjadłszy obiadu, poszedł na spotkanie z przyjaciółmi. Nie spojrzawszy na zegar, szybko wybiegła z domu.
Imiesłowowy równoważnik zdania
W wypowiedzeniach złożonych oprócz zdań składowych mogą się również pojawiać równoważniki zdania. Ich przykładem jest imiesłowowy równoważnik zdania. Zwykle pojawia się on w wypowiedzeniach zamiast zdania podrzędnego okolicznikowego. Ilustruje to poniższy schemat.
RRuKloymqhJNc
Grafika przedstawia tabelę. Nagłówek: Jak rozpoznać imiesłowowe równoważniki zdania? Zamiast orzeczenia czasownikowego zawierają imiesłów przysłówkowy zakończony na "-ąc", np. Kiedy chodził (pogrubione) po mieście podziwiał piękne, zabytkowe ulice. Chodząc (pogrubione) po mieście, podziwiał piękne, zabytkowe ulice. Zamiast orzeczenia czasownikowego zawierają imiesłów przysłówkowy zakończony na "-wszy"/"łszy", np. Wróciwszy (pogrubione) wcześniej do domu, przypomniał sobie o telefonie do brata. Przyszedłszy (pogrubione) na spotkanie trochę wcześniej, obserwował tłum zbierających się gości. Pamiętaj, że imiesłowowe równoważniki zdania oddzielamy od reszty wypowiedzenia przecinkami, np.: Anna denerwowała się bardzo, czekając na tramwaj (zaznaczone czekając na tramwaj). Anna, czekając na tramwaj (zaznaczone czekając na tramwaj), denerwowała się bardzo.
Imiesłowowy równoważnik zdania
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.
Ważne!
Równoważnik zdania to wypowiedzenie, które nie zawiera orzeczenia; równoważnik zdania może zawierać nieosobową formę czasownika: bezokolicznik (forma zakończona na: -c, -ć) lub imiesłów (forma zakończona na: -ąc, -łszy, -wszy), np. Daleka podróż przed nami. Nie deptać trawnika. Szczerze mówiąc. Cechą charakterystyczną równoważników zdania jest to, że z łatwością można je przekształcić w zdania np.: Nie wychylaćsię przez okno. →Nie wychylajciesię przez okno. Wróciwszydo domu, włączył radio. → Kiedywróciłdo domu, włączył radio.
Poniższy schemat zawiera przykłady wypowiedzeń – zdania i imiesłowowego równoważnika zdania, zawierającego nieosobową formę czasownika - imiesłów.
RKsBIJ5078RDm
Grafika ze schematem. U góry pole z napisem: „Wypowiedzenie". Poniżej, lewa strona grafiki, pole z napisem: „Zdanie podrzędne okolicznikowe", poniżej zdanie: „Kiedy czekałem na stacji, spotkałem koleżankę". Po prawej stronie pole z napisem: „Imiesłowowy równoważnik zdania – zawsze podrzędny", poniżej zdanie: „Czekając na stacji, spotkałem koleżankę".
Grafika z podziałem na zdania podrzędne okolicznikowe i imiesłowowe równoważniki zdania.
Źródło: zpe.gov.pl.
Ćwiczenie 8
Przekształć podane zdania podrzędne okolicznikowe na imiesłowowe równoważniki.
Bardzo się denerwowaliście, gdy czekaliście na egzamin. Kiedy wracałem ze szkoły, wstąpiłem na chwilę do cukierni po pączki. Nie mogłem się powstrzymać od śmiechu, gdy czytałem tę książkę. Gdy wędrowaliśmy ulicami miasta, podziwialiśmy piękne fasady starych kamienic. Z pewnością odniesiesz sukces, gdy będziesz systematycznie ćwiczył grę na fortepianie. Gdy wróciliśmy do naszych przyjaciół, od razu poprawiliśmy sobie humor.
RRYLpGCGeoqkF
(Uzupełnij).
Pamiętaj, że należy zamienić orzeczenie czasownikowe na imiesłów przysłówkowy.
Bardzo się denerwowaliście, czekając na egzamin. Wracając ze szkoły, wstąpiłem na chwilę do cukierni po pączki. Nie mogłem się powstrzymać od śmiechu, czytając tę książkę. Wędrując ulicami miasta, podziwialiśmy piękne fasady starych kamienic. Z pewnością odniesiesz sukces, systematycznie ćwicząc grę na fortepianie. Wróciwszy do naszych przyjaciół, od razu poprawiliśmy sobie humor.
Ważne!
Należy uważnie konstruować zdania z imiesłowami, gdyż można popełnić błąd.
Przykład:
Jadąc na rowerze przez most, rzeka płynęła wartkim nurtem.
W zdaniu występuje tzw. błąd tożsamości podmiotów. Są tu dwa różne podmioty, podmiot domyślny ja i rzeka.
W poprawnie skonstruowanym zdaniu, w obu jego częściach, musi występować ten sam podmiot. Poprawne zdanie powinno wyglądać tak:
Jadąc (ja – podmiot domyślny) na rowerze przez most, widziałem (ja – podmiot domyślny) rzekę płynącą wartkim nurtem.
Imiesłów przysłówkowy uprzedni, zakończony na: -łszy, -wszy, wyraża czynność, która odbyła się wcześniej, niż druga czynność wyrażona w zdaniu, np. Zjadłszy obiad, rozsiadł się wygodnie na fotelu. Czyli, najpierw zjadł, potem się rozsiadł.
Użycie imiesłowów w zdaniu
Reguła: Użycie imiesłowów w zdaniu
W przypadku imiesłowu przysłówkowego współczesnego czynności muszą być wykonywane równocześnie.
Oglądając film, robiła sweter na drutach.
W przypadku imiesłowu przysłówkowego uprzedniego czynność wyrażona imiesłowem musi być wcześniejsza od czynności wyrażonej osobową formą czasownika.
Przeczytawszy książkę, odłożyła ją na półkę.
Ćwiczenie 9
ROnUHOX0Ae2Ck
(Uzupełnij).
W przypadku imiesłowu przysłówkowego współczesnego czynności muszą być wykonywane równocześnie. W przypadku imiesłowu przysłówkowego uprzedniego czynność wyrażona imiesłowem musi być wcześniejsza od czynności wyrażonej osobową formą czasownika. Zwróć uwagę na zdania, w których użycie imiesłowu nie jest zasadne, gdyż zaburza jego logikę.
Kiedy wracała ze szkoły, świeciło słońce. Spadł deszcz, kiedy wybierał się na spacer. Skończywszy rysunek, poszedł do klasy. Wydawszy ostatni obiad, zamknęła stołówkę. Czytała książkę, słuchając śpiewu ptaków.
Sprawdź, czy umiesz!
Rp7oWrvDsk5oS1
Ćwiczenie 10
Łączenie par. Określ rodzaje i typy wyróżnionych imiesłowów przymiotnikowych i przysłówkowych w zdaniach.. Wczoraj, siedząc na ławce w parku, marzyliśmy o wakacjach.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Zatrzymawszy się na chwilę, wyczyściłam lusterko w samochodzie.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Znalazłem właśnie list napisany przez ciebie.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Głos wołającego na pustyni.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Wszystkie prace zostały nagrodzone przez jury.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Czekając na autobus, przez chwilę rozmawiałam z kolegą.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Widzieliśmy artystę fotografującego stare uliczki miasta.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni
Łączenie par. Określ rodzaje i typy wyróżnionych imiesłowów przymiotnikowych i przysłówkowych w zdaniach.. Wczoraj, siedząc na ławce w parku, marzyliśmy o wakacjach.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Zatrzymawszy się na chwilę, wyczyściłam lusterko w samochodzie.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Znalazłem właśnie list napisany przez ciebie.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Głos wołającego na pustyni.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Wszystkie prace zostały nagrodzone przez jury.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Czekając na autobus, przez chwilę rozmawiałam z kolegą.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni. Widzieliśmy artystę fotografującego stare uliczki miasta.. Możliwe odpowiedzi: Imiesłów przymiotnikowy czynny, Imiesłów przymiotnikowy bierny, Imiesłów przysłówkowy współczesny, Imiesłów przysłówkowy uprzedni
Rozpoznaj typ imiesłowu.
Imiesłów przymiotnikowy czynny
Imiesłów przymiotnikowy bierny
Imiesłów przysłówkowy współczesny
Imiesłów przysłówkowy uprzedni
Wczoraj, siedząc na ławce w parku, marzyliśmy o wakacjach.
□
□
□
□
Zatrzymawszy się na chwilę, wyczyściłam lusterko w samochodzie.
□
□
□
□
Znalazłem właśnie list napisany przez ciebie.
□
□
□
□
Głos wołającego na pustyni.
□
□
□
□
Wszystkie prace zostały nagrodzone przez jury.
□
□
□
□
Czekając na autobus, przez chwilę rozmawiałam z kolegą.
□
□
□
□
Widzieliśmy artystę fotografującego stare uliczki miasta.
□
□
□
□
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 11
R14j7N4dQMi9K1
Zadanie interaktywne, od podanych w pierwszej kolumnie czasowników osobowych należy utworzyć formy nieosobowe -no, -to, bezokoliczniki oraz imieslowy.
Zadanie interaktywne, od podanych w pierwszej kolumnie czasowników osobowych należy utworzyć formy nieosobowe -no, -to, bezokoliczniki oraz imieslowy.
Uzupełnij tabelę brakującyni formami czasowników.
Forma osobowa
Forma nieosobowa zakończona na „-no”/„-to”
Bezokolicznik
Imiesłów z cząstką „-ąc” lub „-łszy”/„-wszy”
przeczytaj
podarłem
piszę
napiszę
mówię
malujesz
będę kupował
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1
Sfotografuj tablice, tabliczki, teksty z tablic ogłoszeniowych w twojej szkole. Przedstaw te, w których pojawiają się równoważniki zdań.
R12LUz8PnRYnZ
Miejsce na notatkę ucznia.
Polecenie 1
Zapoznaj się z treścią kilku dowolnych ogłoszeń internetowych. Zanotuj te, w których pojawiają się równoważniki zdań.
ReNv2LDTKx4Px
Miejsce na notatkę ucznia.
Polecenie 2
REVzWTLJwGi7t
Szkicownik pozwala na narysowanie projektu tabliczki.
Szkicownik pozwala na narysowanie projektu tabliczki.
Polecenie 2
Zaprojektuj tabliczki, które można by umieścić w przestrzeni publicznej, zawierające następujące typy wypowiedzeń: zdanie, równoważnik zdania.
