Adam Mickiewicz Pan Tadeusz, Księga I: Gospodarstwo w. 24‑50

Śród takich pól przed laty, nad brzegiem ruczajuruczajruczaju
Na pagórku niewielkim we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
Świeciły się z daleka pobielane ściany,
Tem bielsze, że odbite od ciemnej zieleni
Topoli, co go bronią od wiatrów jesieni.
Dom mieszkalny niewielki, lecz zewsząd chędogichędogichędogi,
I stodołęstodołastodołę miał wielką, i przy niej trzy stogi
UżątkuużątekUżątku, co pod strzechąstrzechastrzechą zmieścić się nie może;
Widać, że okolica obfita we zboże,
I widać z liczby kopic, co wzdłuż i wszerz smugówsmugismugów
Świecą gęsto, jak gwiazdy, widać z liczby pługów
Orzących wcześnie łany ogromne ugoruugoryugoru,
Czarnoziemne, zapewne należne do dworu,
Uprawne dobrze na kształt ogrodowych grządek:
Że w tym domu dostatek mieszka i porządek.
Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza,
Że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza.

Właśnie dwukonną brykąbrykabryką wjechał młody panek
I obiegłszy dziedziniec, zawrócił przed ganek,
Wysiadł z powozu; konie porzucone same,
Szczypiąc trawę ciągnęły powoli pod bramę.
We dworze pusto, bo drzwi od ganku zamknięto
ZaszczepkamizaszczepkiZaszczepkami i kołkiem zaszczepki przetknięto.
Podróżny do folwarkufolwarkfolwarku nie biegł sług zapytać;
Odemknął, wbiegł do domu, pragnął go powitać.
Dawno domu nie widział, bo w dalekiem mieście
Kończył nauki, końca doczekał nareszcie.

dwor_1 Źródło: Księga I, Gospodarstwo, [w:] Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1967, s. 6–8, domena publiczna.

Waldemar Baraniewski Kuchnia i stół w polskim dworze

Nowy typ przestrzenny i strukturalny budowli wiejskiej – samodzielny, parterowy dwór, kształtuje się od początku XVII wieku. (...) Ten rodzaj skromnej siedziby wiejskiej – wznoszonej zazwyczaj (...) z drewna – odpowiadał zarówno ambicjom, jak i możliwościom szerokich warstw szlacheckich. (...) Wznoszenie nowych dworów z drewna wynikało zarówno z taniości i dostępności materiału (...), jak i z utrwalonych tradycji, zwyczajów i upodobań. O ich sile świadczyć może anegdota o szlachcicu, który jadąc w interesach do ToskaniiToskaniaToskanii, gdzie nie znano drewnianych domów, zabrał ze sobą cieślę, który wystawił mu drewniany dworek, budzący zdziwienie miejscowych. Anegdota owa ukazuje również inny, kulturowy wymiar zjawiska, jakim stał się drewniany dwór wiejski. W powszechnym odczuciu jego formy stawały się manifestacją odrębności warstwy szlacheckiej, podkreśleniem przywiązania do tradycji i wartości własnego dziedzictwa wobec kosmopolityzmukosmopolityzmkosmopolityzmu magnaterii. Z drugiej strony, możemy je traktować jako wyraźny znak konserwatyzmukonserwatyzmkonserwatyzmu społecznego i lęku przed otwarciem się na świat niosący zmiany, jako wyraz izolacjonizmuizolacjonizmizolacjonizmu kulturowego i mitologizacji rodzimości.

baran_1 Źródło: Waldemar Baraniewski, Kuchnia i stół w polskim dworze, Warszawa 2004, domena publiczna.

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz, Księga I: Gospodarstwo w. 51 - 73

Wbiega i okiem chciwie ściany starodawne
Ogląda czule, jako swe znajome dawne.
Też same widzi sprzęty, też same obicia,
Z któremi się zabawiać lubił od powicia;
Lecz mniej wielkie, mniej piękne, niż się dawniej zdały.
I też same portrety na ścianach wisiały:
Tu Kościuszko w czamarceczamarkaczamarce krakowskiej, z oczyma
Podniesionemi w niebo, miecz oburącz trzyma;
Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów,
Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzówmocarzówmocarzów
Albo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacie
Siedzi RejtanRejtanRejtan, żałosny po wolności stracie;
W ręku trzyma nóż, ostrzem zwrócony do łona,
A przed nim leży FedonFedonFedon i żywot Katonażywot Katonażywot Katona.
Dalej JasińskiJasińskiJasiński młodzian piękny i posępny,
Obok KorsakKorsakKorsak, towarzysz jego nieodstępny,
Stoją na szańcach PragiPragaPragi, na stosach MoskaliMoskaleMoskali,
Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali.
Nawet stary stojący zegarzegar kurantowyzegar kurantowykurantykurantowy
W drewnianej szafie poznał u wniścia alkowyalkowaalkowy
I z dziecinną radością pociągnął za sznurek,
By stary Dąbrowskiego usłyszeć mazurekmazurekmazurek.

dwor_2 Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1967, s. 9–11, domena publiczna.