Adam Mickiewicz Reduta Ordona
Warto wiedzieć!
Heroizm – czyli bohaterstwo, męstwo, poświęcenie w walce – to pojęcie, które występuje w wielu tekstach literackich i historycznych i często wiąże się z patriotyzmem. Historia XIX‑wiecznych polskich powstań narodowych i walk przeciwko zaborcom obfituje w przykłady heroicznych postaw Polaków. Bohaterowie tych niezwykle trudnych czasów niewoli niejednokrotnie z wielkim poświeceniem walczyli o wolność ojczyzny.
Obejrzyj poniższy film, a następnie wykonaj ćwiczenie 1.
Wynotuj w punktach najważniejsze według ciebie zagadnienia na temat patriotyzmu pojawiające się w wypowiedzi dr Jolanty Kędzior. Zastanów się i odpowiedz, które z przykładów patriotycznych postaw realizujesz na co dzień.
O poecie zaangażowanym w sprawy ojczyzny
Adam Mickiewicz
– poeta, pisarz, tłumacz, działacz polityczny, jeden z najbardziej znanych twórców literatury polskiej. Artysta urodził się w Nowogródku na Litwie, w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej. Już w trakcie studiów na Uniwersytecie Wileńskim zaangażował się w działalność tajnej organizacji - Towarzystwa Filomatów. W 1819 r. rozpoczął pracę jako nauczyciel w Kownie. W 1823 r. został aresztowany i osadzony w klasztorze Bazylianów w Wilnie. Przebywał tam do marca 1824 r., a następnie zesłano go do Rosji. Mickiewicz znalazł się w centralnej części kraju (w Odessie, Moskwie i Petersburgu), gdzie spędził lata 1824–1829.
Od 1829 r. rozpoczął się dla Mickiewicza czas podróży po Europie. Zwiedził Niemcy, Szwajcarię i Włochy, nawiązując znajomość z uznanymi twórcami tamtych czasów. Na wieść o wybuchu powstania listopadowego w 1830 r., Mickiewicz usiłował wrócić do kraju. Niestety, bez powodzenia.
W 1832 r. rozpoczął się tzw. okres paryski w biografii Mickiewicza. Poeta mieszkał w stolicy Francji do 1855 r., wyłączając przerwę na pobyt w Lozannie (1839 r.), gdzie był wykładowcą literatury łacińskiej, oraz w Rzymie (1848 r.), gdzie utworzył Legion Polski. We wrześniu 1855 r. Adam Mickiewicz udał się do Stambułu. Poeta zmarł nagle podczas epidemii cholery.
Do najbardziej znanych dzieł twórcy należą: Oda do młodości, Ballady i romanse, Grażyna, Dziady (cz. II, cz. IV, cz. III), Sonety krymskie, Konrad Wallenrod, Pan Tadeusz, cykl liryków lozańskich, a także liczne wiersze, np. Reduta Ordona czy Śmierć Pułkownika. Ze względu na często poruszaną przez Mickiewicza tematykę patriotyczną nazywa się go wieszczem narodowym.
Odwołując się do dostępnych ci źródeł informacji, stwórz własny słownik terminów wojskowych, w którym wyjaśnisz pojęcia: adiutant, artyleria, bagnet, bombardier, faszyna, forteca, generał, okop, oficer, palisada, pułk, reduta, szaniec.
Heroizm opiewany przez Adama Mickiewicza
Wiersz Reduta Ordona został napisany przez Adama Mickiewicza na emigracji w 1832 r., po upadku powstania listopadowego. Należy do nurtu poezji batalistycznejpoezji batalistycznej. Przedstawia bohaterską bitwę – dramatyczną walkę w obronie Warszawy, którą stoczyła grupa polskich żołnierzy (załoga reduty nr 54reduty nr 54) z Rosjanami podczas wojny polsko‑rosyjskiej we wrześniu 1831 r. Dowódcą wojsk polskich był Julian Konstanty OrdonJulian Konstanty Ordon, który w finale wiersza popełnia samobójstwo, wysadzając redutę w powietrze. Podtytuł utworu brzmi Opowiadanie adiutanta. Mickiewicz wykorzystał tu relację naocznego świadka, uczestnika walk o Warszawę – swojego przyjaciela Stefana GarczyńskiegoStefana Garczyńskiego.
Przeczytaj utwór Adama Mickiewicza Reduta Ordona lub wysłuchaj jego nagrania. Następnie wykonaj związane z nim ćwiczenia.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DwWpopkeI
Utwór Adama Mickiewicza „Reduta Ordona. Opowiadanie adiutanta” odczytany przez Bartosza Woźnego.
Reduta OrdonaOpowiadanie adiutanta
Nam strzelać nie kazano. – Wstąpiłem na działo
I spojrzałem na pole; dwieście armat grzmiało.
Artyleryi ruskiej ciągną się szeregi,
Prosto, długo, daleko, jako morza brzegi;
I widziałem ich wodza: przybiegł, mieczem skinął
I jak ptak jedno skrzydło wojska swego zwinął;
Wylewa się spod skrzydła ściśniona piechota
Długą czarną kolumną, jako lawa błota,
Nasypana iskrami bagnetów. Jak sępy
Czarne chorągwie na śmierć prowadzą zastępy.Przeciw nim sterczy biała, wąska, zaostrzona,
Jak głaz bodzący morze, redutareduta OrdonaOrdona.
Sześć tylko miała armat; wciąż dymią i świecą;
I nie tyle prędkich słów gniewne usta miecąmiecą,
Nie tyle przejdzie uczuć przez duszę w rozpaczy,
Ile z tych dział leciało bomb, kul i kartaczykartaczy.
Patrz, tam granat w sam środek kolumny się nurza,
Jak w fale bryła lawy, pułk dymem zachmurza;
Pęka śród dymu granat, szyk pod niebo leci
I ogromna łysina śród kolumny świeci.Tam kula, lecąc, z dala grozi, szumi, wyje.
Ryczy jak byk przed bitwą, miota się, grunt ryje; –
Już dopadła; jak boa śród kolumn się zwija,
Pali piersią, rwie zębem, oddechem zabija.
Najstraszniejszej nie widać, lecz słychać po dźwięku,
Po waleniu się trupów, po ranionych jęku:
Gdy kolumnę od końca do końca przewierci,
Jak gdyby środkiem wojska przeszedł anioł śmierci.Gdzież jest król, co na rzezie tłumy te wyprawia?
Czy dzieli ich odwagę, czy pierś sam nadstawia?
Nie, on siedzi o pięćset mil na swej stolicy,
Król wielki, samowładnik świata połowicy;
Zmarszczył brwi, – i tysiące kibitekkibitek wnet leci;
Podpisał, – tysiąc matek opłakuje dzieci;
Skinął, – padają knutyknuty od Niemna do ChiwyChiwy.
Mocarzu, jak Bóg silny, jak szatan złośliwy,
Gdy Turków za BałkanemTurków za Bałkanem twoje straszą spiżespiże,
Gdy poselstwo paryskie twoje stopy liże, –
Warszawa jedna twojej mocy się urąga,
Podnosi na cię rękę i koronę ściąga,
Koronę Kazimierzów, Chrobrych z twojej głowy,
Boś ją ukradł i skrwawił, synu Wasilowysynu Wasilowy!Car dziwi się – ze strachu drżą Petersburczany,
Car gniewa się – ze strachu mrą jego dworzany;
Ale sypią się wojska, których Bóg i wiara
Jest Car. – Car gniewny: umrzem, rozweselim Cara.
Posłany wódz kaukaskiwódz kaukaski z siłami pół‑świata,
Wierny, czynny i sprawny – jak knut w ręku kata.Ura! ura!Ura! ura! Patrz, blisko reduty, już w rowy
Walą się, na faszynęfaszynę kładąc swe tułowy;
Już czernią się na białych palisadachpalisadach wałów.
Jeszcze reduta w środku, jasna od wystrzałów,
Czerwieni się nad czernią: jak w środek mrowiska
Wrzucony motyl błyska, – mrowie go naciska, –
Zgasł – tak zgasła reduta. Czyż ostatnie działo
Strącone z łoża w piasku paszczę zagrzebało?
Czy zapał krwią ostatni bombardyjerbombardyjer zalał?
Zgasnął ogień. – Już MoskalMoskal rogatkirogatki wywalał.Gdzież ręczna broń? – Ach, dzisiaj pracowała więcej
Niż na wszystkich przeglądach za władzy książęcejksiążęcej;
Zgadłem, dlaczego milczy, – bo nieraz widziałem
Garstkę naszych walczącą z Moskali nawałem.
Gdy godzinę wołano dwa słowa: pal, nabij;
Gdy oddechy dym tłumi, trud ramiona słabi;
A wciąż grzmi rozkaz wodzów, wre żołnierza czynność;
Na koniec bez rozkazu pełnią swą powinność,
Na koniec bez rozwagi, bez czucia, pamięci,
Żołnierz jako młyn palny nabija – grzmi – kręci
Broń od oka do nogi, od nogi na oko:
Aż ręka w ładownicy długo i głęboko
Szukała, nie znalazła – i żołnierz pobladnął,
Nie znalazłszy ładunku, już bronią nie władnął;
I uczuł, że go pali strzelba rozogniona;
Upuścił ją i upadł; – nim dobiją, skona.
Takem myślił, – a w szaniec nieprzyjaciół kupa
Już lazłalazła, jak robactwo na świeżego trupa.
Pociemniało mi w oczach – a gdym łzy ocierał,
Słyszałem, że coś do mnie mówił mój JenerałJenerał.
On przez lunetę wspartą na moim ramieniu
Długo na szturm i szaniec poglądał w milczeniu.
Na koniec rzekł; „Stracona”. – Spod lunety jego
Wymknęło się łez kilka, – rzekł do mnie: „Kolego,
Wzrok młody od szkieł lepszy; patrzaj, tam na wale,
Znasz Ordona, czy widzisz, gdzie jest?” – „Jenerale,
Czy go znam? – Tam stał zawsze, to działo kierował.
Nie widzę – znajdę – dojrzę! – śród dymu się schował:
Lecz śród najgęstszych kłębów dymu ileż razy
Widziałem rękę jego, dającą rozkazy. –
Widzę go znowu – widzę rękę – błyskawicę,
Wywija, grozi wrogom, trzyma palną świecę,
Biorą go – zginął – o nie – skoczył w dół – do lochów!”
„Dobrze – rzecze Jenerał – nie odda im prochów”.Tu blask – dym – chwila cicho – i huk jak stu gromów.
Zaćmiło się powietrze od ziemi wyłomów,
Harmaty podskoczyły i jak wystrzelone
Toczyły się na kołach – lonty zapalone
Nie trafiły do swoich panew. I dym wionął
Prosto ku nam; i w gęstej chmurze nas ochłonął.
I nie było nic widać prócz granatów blasku,
I powoli dym rzedniał, opadał deszcz piasku.
Spojrzałem na redutę; – wały, palisady,
Działa i naszych garstka, i wrogów gromady;
Wszystko jako sen znikło. – Tylko czarna bryła
Ziemi niekształtnej leży – rozjemcza mogiła.
Tam i ci, co bronili, – i ci, co się wdarli,
Pierwszy raz pokój szczery i wieczny zawarli.
Choćby cesarz Moskalom kazał wstać, już dusza
Moskiewska, tam raz pierwszy, cesarza nie słuszanie słusza.
Tam zagrzebane tylu set ciała, imiona:
Dusze gdzie? nie wiem; lecz wiem, gdzie dusza Ordona.
On będzie Patron szańców! – Bo dzieło zniszczenia
W dobrej sprawie jest święte, jak dzieło tworzenia;
Bóg wyrzekł słowo stań się, Bóg i zgiń wyrzecze.
Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze,
Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona
Obleją, jak Moskale redutę Ordona –
Karząc plemię zwycięzców zbrodniami zatrute,
Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę.Źródło: Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, [w:] Adam Mickiewicz, Wiersze, Warszawa 1982, s. 302–305.
Podmiot liryczny relacjonuje wydarzenia z pola bitwy, snuje refleksje na temat walczących wojsk. Zgromadź słownictwo do opisu wydarzenia i jego bohaterów. W tym celu odpowiedz na poniższe pytania.
Kto walczy?
Z kim walczy?
Gdzie mają miejsce wydarzenia?
Kiedy odbyła się bitwa?
O co toczy się walka?
Nadaj tytuły poszczególnym obrazom poetyckim przedstawionym w utworze.
Wypisz z utworu dwa fragmenty o charakterze narracyjnym oraz dwa fragmenty o charakterze refleksyjnym.
Wynotuj z tekstu czasowniki, które świadczą o dynamice przedstawionego wydarzenia. Określ ich formę gramatyczną.
Przeczytaj poniższe fragmenty utworu Adama Mickiewicza. Następnie wyjaśnij, jaką rolę odgrywa w nich kontrast barw. Wskaż inne środki stylistyczne służące do prezentacji dwóch wrogich wojsk.
„I widziałem ich wodza: przybiegł, mieczem skinął
I jak ptak jedno skrzydło wojska swego zwinął;
Wylewa się spod skrzydła ściśniona piechota
Długą czarną kolumną, jako lawa błota,
Nasypana iskrami bagnetów. Jak sępy
Czarne chorągwie na śmierć prowadzą zastępy”.
„Przeciw nim sterczy biała, wąska, zaostrzona,
Jak głaz bodzący morze, reduta Ordona”.
Sęp symbolizuje niebo, Słońce, ogień, oczyszczenie, wiatr, burzę, błyskawicę, zniszczenie; zło, złą sławę, zgryzotę, nieszczęście; drapieżność, żarłoczność, bezwzględność, śmierć; karę, skruchę, nieśmiertelność; wysokie loty, bystrość wzroku, objawienie, wróżbę, proroctwo, pustelnictwo […]
Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 2001, s. 375.
Wyjaśnij metaforę z wiersza: Jak sępy / Czarne chorągwie na śmierć prowadzą zastępy. W odpowiedzi odnieś się do treści utworu oraz do powyższej definicji ze Słownika symboli i uwzględnij, jakie skojarzenia wywołuje symbolika sępa.
Przebieg bitwy relacjonuje naoczny świadek wydarzeń – adiutant, którego opowiadanie ma niezwykle emocjonalny charakter. Wynotuj przykłady określeń, które wskazują na: gniew, oburzenie, pogardę, przypuszczenie, refleksję.
Przeczytaj poniższy dialog zawarty w Reducie Ordona. Na jego podstawie określ, w jakim stanie emocjonalnym znajdują się bohaterowie i jakie środki językowe o tym świadczą.
„Znasz Ordona, czy widzisz, gdzie jest?” – „Jenerale,
Czy go znam? – Tam stał zawsze, to działo kierował.
Nie widzę – znajdę – dojrzę! – śród dymu się schował:
Lecz śród najgęstszych kłębów dymu ileż razy
Widziałem rękę jego, dającą rozkazy. –
Widzę go znowu – widzę rękę – błyskawicę,
Wywija, grozi wrogom, trzyma palną świecę,
Biorą go – zginął – o nie – skoczył w dół – do lochów!”
„Dobrze – rzecze Jenerał – nie odda im prochów”.
Tu blask – dym – chwila cicho – i huk jak stu gromów.
Autor WstępuWstępu do wydania Poezji wybranych Adama Mickiewicza zwraca uwagę na silne emocje wyrażone w utworze. Osiągnięciu efektu intensywności przeżyć służą krótkie niepełne zdania, równoważniki zdań (które czasem składają się z jednego wyrazu), bezpośrednie zwroty do rozmówcy, pytania, okrzyki, „poszarpany tok słów”, które świadczą o zdenerwowaniu i gwałtowności reakcji mówiącego.
Wypisz z wiersza Adama Mickiewicza fragmenty, w których pojawiają się oskarżenia wobec cara. Wyjaśnij, w jaki sposób został nakreślony obraz władcy.
Wyjaśnij przesłanie utworu Adama Mickiewicza zawarte w poniższym fragmencie.
„Bo dzieło zniszczenia
W dobrej sprawie jest święte, jak dzieło tworzenia;
Bóg wyrzekł słowo stań się, Bóg i zgiń wyrzecze.
Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze,
Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona
Obleją, jak Moskale redutę Ordona –
Karząc plemię zwycięzców zbrodniami zatrute,
Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę”.
Reduta Ordona w sztuce – malarstwo, rzeźba i muzyka
w Warszawie
W 2009 roku zespół Trzeci Wymiar dokonał hip‑hopowej interpretacji wiersza Reduta Ordona. Utwór ten znajduje się na płycie Poeci, na której zamieszczono także inne nowoczesne aranżacje muzyczne polskich tekstów poetyckich.
Uważnie obejrzyj zaprezentowane w galerii sceny batalistyczne. Możesz również wysłuchać utworu Reduta Ordona grupy Trzeci Wymiar. Następnie dokonaj własnego przekładu intersemiotycznegoprzekładu intersemiotycznego utworu Mickiewicza. Wybierz dowolną formę artystycznego wyrazu – plastyczną, słowną lub dźwiękową. Możesz skorzystać z poniższego szkicownika.
Napisz krótkie opowiadanie zainspirowane utworem Adama Mickiewicza Reduta Ordona.
Sprawdź, czy umiesz!
Przekaz adiutanta zawiera elementy epickieepickie, dramatycznedramatyczne i liryczneliryczne. Współcześnie można by porównać taką wypowiedź do relacji sprawozdawcy radiowego przedstawiającego np. jakieś wydarzenie sportowe. Jest to zazwyczaj sprawozdanie pełne emocji, pospieszne i nerwowe, ale oddające pełny obraz sytuacji. Przygotuj relację z wybranego (realnego bądź fikcyjnego) wydarzenia sportowego (np. meczu piłki nożnej) i napisz sprawozdanie na ten temat.
Określ, co twoim zdaniem oznacza heroizm w dzisiejszych czasach. Czy potrafisz podać przykład współczesnego herosa oraz wskazać cechy, jakimi powinien się wyróżniać? Przedstaw swoje spostrzeżenia na ten temat.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: poezja batalistyczna, retoryka, powstanie listopadowe, reduta, heroizm.