Bolesław Śmiały i biskup Stanisław

W 1058 r. Kazimierz Odnowiciel zmarł. Po nim władzę objął jego najstarszy syn, Bolesław II, zwany Szczodrym lub Śmiałym. Nowy monarcha z rozmachem prowadził ambitną politykę zagraniczną, wykorzystując osłabienie cesarstwa po śmierci Henryka III. Bolesław wmieszał się w walkę o tron węgierski i wszedł w konflikt z Niemcami oraz Czechami, wyprawił się także na Ruś, gdzie zajął Kijów i przywrócił monarchii piastowskiej Grody Czerwieńskie. Nie utrzymał jednak władzy. Zmarł na wygnaniu w 1081 albo w 1082 roku.

Bolesław Śmiały - chwała i upadek

Kazimierz Odnowiciel, krótko władając Polską, dbał, by nie uczynić sobie wrogów z największych sąsiadów: Cesarstwa i Rusi Kijowskiej. Nawet zwyciężając Czechów, był gotów do kompromisu. Bolesław, jego następca, nie był tak ostrożny, jak ojciec. Nie lękał się cesarza Henryka IV, widząc jego słabość w walce z papieżem i opozycją w kraju. Tym bardziej lekceważył władców Pragi, Kijowa i plemion pomorskich. W krótkim czasie popadł w konflikt ze wszystkimi sąsiadami. Tam, gdzie mógł, starał się osadzić na tronie przyjaznych mu władców (Kijów, Węgry). Nie udawało mu się jednak utrzymać ich na stałe przy władzy. Wykazując wielkie zdolności militarne, pobił w kolejnych kampaniach Pomorzan, Rusinów i Czechów. Ale kraj korzyści wielkich z tego nie miał. Bolesław nie przyłączył do Polski Pomorza, nie zatrzymał najazdów czeskich i ruskich na pogranicze. Zdobył natomiast wielkie skarby, które hojnie dzielił między członków elity.

Ciekawostka

Trzech Bolesławów

Już starożytni mówili, że imię może być wróżbą losów („nomen omen” – łaciński zwrot oznaczający dosłownie: „imię wróżbą”), imię „Bolesław” znaczyło „bardzo sławny”. Do pewnego stopnia sprawdzało się to w przypadku trzech polskich Bolesławów z dynastii Piastów. Począwszy od Chrobrego, przez Śmiałego do Krzywoustego, byli oni zaciekłymi wojownikami. O ile jednak pierwszy i ostatni byli dobrymi dyplomatami, o tyle Bolesław II tego talentu nie posiadał. Miał natomiast bardzo duże ambicje.

REW4FESm32CUb1

Szkic przedstawia Bolesława Śmiałego. Jego portret znajduje się w owalnej ramce. Jest on ubrany w zbroję i koronę. Ma gęstego wąsa i krótkie czarne włosy. W ręce trzyma miecz. Po obu stronach ramki znajdują się włócznie i sztandary. Pod ramką została zilustrowana scena. Bolesław śmiały atakuje w niej dwóch klęczących przed nim mnichów. Trzyma on włócznie i sztandar. Za jego plecami znajdują się uzbrojeni żołnierze. Po lewej stronie przed ołtarzem stoi kapłan i odprawia obrzęd. Na ziemi leży ciało brodatego mężczyzny.

Bolesław interweniował na Węgrzech, osadzając na tamtejszym tronie swoich kandydatów, a następnie wyprawił się do Kijowa, gdzie przywrócił władzę swojemu wujowi. Bolesław Szczodry poprowadził wyprawy wojenne na Czechy przeciw tamtejszemu księciu.

Znakomitą okazję do utrzymywania niezależności od cesarstwa stwarzał konflikt Henryka IV z papieżem Grzegorzem VII - tzw. spór o inwestyturę. Polska znalazła się w obozie popierającym papieża. W 1077 r. na zamku w Canossie, w siedzibie Matyldy toskańskiej, cesarz złożył papieżowi hołd i tym samym w konflikcie przewagę zyskało papiestwo. Już w 1075 r. legaci papiescy przywrócili arcybiskupstwo gnieźnieńskie, zniszczone w czasie najazdu Brzetysława w 1038 r. i „reakcji pogańskiej”, oraz powołali do życia nowe biskupstwo w Płocku. W dniu 25 grudnia 1076 r. Bolesław Szczodry koronował się w Gnieźnie na króla Polski.

R6WUtXPkKTxo8

Mapa przedstawia Polskę za panowania Bolesława drugiego Szczodrego w 1058 roku. W jej skład wchodził Śląsk, Mazowsze, Wielkopolska i Małopolska.

Wojownicza polityka księcia wymagała wielkich dochodów. Aby pozyskać zgodę całej elity na prowadzenie agresywnej polityki, trzeba było jej zapewnić odpowiednie zyski. A gdy miała miejsce koronacja królewska, trzeba było odpowiednio zaprezentować majestat Bolesława II i jego dworu. Każda wojna rodziła potrzebę kolejnej, z jeszcze większymi łupami. Znaleziska archeologiczne świadczą, że Bolesław Śmiały był pierwszym władcą Polski, który prowadził duże emisje monet srebrnych i ściągając w nich daniny i opłaty zapełniał skarb państwowy, co musiało rodzić niezadowolenie społeczeństwa z polityki fiskalnej, której wcześniej nie prowadzono w takiej skali.

W 1079 r. doszło do ostrego konfliktu króla Bolesława z biskupem krakowskim Stanisławem. Przyczyną było prawdopodobnie wstawienie się biskupa za ukaranym przez króla rycerstwem, które samowolnie powróciło z wyprawy kijowskiej. Hierarcha został skazany na śmierć przez obcięcie członków - była to kara dla zdrajców, której nie można było stosować wobec duchownych. Wywołało to czynny bunt możnowładców, którzy zmusili króla do ucieczki na Węgry, gdzie rychło zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach. Tron polski objął młodszy brat Bolesława, Władysław Herman, który przyjął tytuł księcia. W 1086 r. powrócił do Polski syn Szczodrego, Mieszko, ale po trzech latach zmarł w tajemniczych okolicznościach.

Gall Anonim i Kadłubek o sprawie biskupa Stanisława

Wypadki związane z usunięciem z kraju Bolesława Szczodrego, zwanego Śmiałym, pierwszy przedstawił Gall Anonim. W jego kronikarskiej opowieści brakuje jednak szczegółów, które przytoczył dopiero na przełomie XII i XIII wieku, ponad 100 lat od interesujących nas wydarzeń, kronikarz Wincenty zwany Kadłubkiem. Nadal dyskutuje się, czy opisane w kronice wypadki w jakimś stopniu odpowiadają rzeczywistości.

Władysław Herman

Konflikt z biskupem Stanisławem i jego śmierć bez cienia wątpliwości stanowiły przyczynę ostatecznego upadku Bolesława Śmiałego i wygnania z kraju. Pytanie, które spędza historykom sen z powiek, brzmi: Czy Władysław Herman brał udział w buncie i ostatecznym wygnaniu swojego starszego brata, czy jedynie skorzystał z okazji i zasiadł na tronie Piastów? Trudno jest jednoznacznie wykazać, aby młodszy z Piastów stał na czele buntu, jednak równie trudno jest temu całkowicie zaprzeczyć. Wydaje się, że raczej nie był ani przywódcą rebelii, ani jednym z głównych jej organizatorów. Można założyć, że to możni wyznaczyli go na władcę, nie mając innego Piasta. Wynikało to prawdopodobnie z tego, że panowanie dynastii było wystarczająco mocno ugruntowane, a wśród członków dworskiej elity brakowało innego kandydata do objęcia rządów w Polsce. Władysław Herman, chcąc odciąć się od wydarzeń dziejących się w Krakowie, wolał za swoją siedzibę obrać Płock, który prawdopodobnie jeszcze w czasach Bolesława był głównym grodem Mazowsza, oddanego Władysławowi przez starszego brata w zarządzanie. Kiedy Bolesław II został wygnany z kraju, jego brat i następca robił wiele, by ukazać go jako wciąż sprawującego władzę, nie ma dowodów, by krytykował go w jakikolwiek sposób. Co prawda nie pozwolił mu wrócić i być może doprowadził do śmierci jego syna, ale oficjalnie zawsze podkreślał dostojeństwo króla, które było przecież wspólnym dobrem całej rodziny. Utrata szacunku poddanych musiałaby dotknąć cały ród.

Władysław Herman postarał się załagodzić konflikty z sąsiadami. Udało mu się to jednak tylko przejściowo. Miał na pewno wielkie ambicje, wcale nie mniejsze niż jego starszy brat Bolesław II. Ale nie udało mu się ich zrealizować. Starał się utrzymywać raczej pokojową politykę i nie obciążał skarbu wielkimi wydatkami, mimo że jednocześnie musiał płacić Czechom coroczny trybut z tytułu posiadania Śląska. Nie zyskał więc uznania wśród możnych jako zwycięski wojownik. A to utrudniało mu zarządzanie krajem. Zwłaszcza że od elity kraju był zależny bardziej niż Bolesław II. Nie mogąc ich olśnić przepychem lub sławą wojenną, wybrał sojusz z jednym z najpotężniejszych możnowładców – Sieciechem.

Ciekawostka

Potężny (niemal) jak książę

Sieciech pełnił u boku Władysława Hermana funkcję palatyna. Jako zastępca księcia mógł prowadzić wojsko na wyprawy wojenne. Zarządzał też przyznawaniem niższych godności urzędniczych. Symbol jego potęgi stanowiło bicie własnej monety. Była to rzecz zupełnie wyjątkowa dla możnych w kraju Piastów. Ale równie wyjątkowe było ufundowanie przez niego wspaniałego kościoła św. Andrzeja w Krakowie.

R1Jq7cFajElEx

Zdjęcie współczesne przedstawia kościół św. Andrzeja w Krakowie, utrzymany w stylu późnoromańskim. Widok na kościół od zewnątrz, od strony ambitu i ołtarza. Obiekt zbudowany z piaskowca i białej cegły o bryle prostopadłościanu, z wysuniętymi elementami konstrukcyjnymi naw bocznych. Na pierwszym planie wieloboczne wieże z otworami okiennymi i biforiami, wykończone dzwonnicami z metalu, z krzyżami na szczycie. U dołu zdjęcia pojedyncze osoby zmierzające w różnych kierunkach krakowską ulicą. Zdjęcie wykonane w pogodny dzień.

Organizacja państwa po kryzysie monarchii wczesnopiastowskiej

Bolesław II Szczodry zdołał odbudować wielkopolskie centra kościelne – arcybiskupstwo gnieźnieńskie i biskupstwo poznańskie – kompletnie zniszczone przez Czechów. Jednocześnie Kraków zyskał rangę ośrodka politycznego równorzędnego z grodami wielkopolskimi. Bardzo ważną zmianę, wprowadzoną zapewne przy okazji odnowienia państwa, stanowiło nadawanie instytucjom kościelnym własnego majątku. Stare biskupstwa oraz nowe fundacje, takie jak biskupstwo w Płocku oraz klasztory benedyktyńskie w Tyńcu, Mogilnie i Lubiniu, dostawały ziemię i ludzi niewolnych, przyznano im też prawo do pobierania różnych opłat. Kościół zyskiwał więc niezależność majątkową.

Slajd 1 z 4

R1KSNQH9bdQa6

Na zdjęciu znajduje się Bazylika katedralna w Płocku. Jest to ceglany budynek o zielonym dachu. Od frontu posiada ona dwie wieże o spiczastych zakończeniach. Wokół niego rosną drzewa.

R1ECvwVrB6e7w

Na zdjęciu znajduje się klasztor w Tyńcu. Ma on kamienne ściany i czerwony dach. W jego centralnej części znajdują się dwie niskie wieże. Jest on umiejscowiony na lekkim kamiennym wzniesieniu o stromych zboczach. Przed nim płynie rzeka.

RlYNoNkGe2bX7

Na zdjęciu znajduje się klasztor benedyktynów Mogilno. Jest do długi budynek jasnych ścianach , licznych oknach i czerwonym dachu. Po jego prawej stronie znajduje się fragment kamiennej baszty. wokół klasztory rosną drzewa.

RXvgFxKVaUJEC

Na zdjęciu znajduje się klasztor benedyktynów. Ma on wysoką wieżę w której umieszczone są czarne tarcze zegarowe. wieża kończy się zielona iglicą. Budynek klasztoru ma bardzo spadzisty czerwony dach.

Od czasów Kazimierza Odnowiciela państwo zaczęło funkcjonować w inny sposób. Wojownicy w zamian za służbę władcy otrzymywali ziemię. Rozbudowano sieć grodów książęcych, a rezydujący w nich urzędnicy regularnie egzekwowali od poddanych powinności i służebności należne władcy w ramach tzw. prawa książęcego. Były to różnorodne daniny, płacone w produktach rolnych i zwierzętach hodowlanych, oraz obowiązki, takie jak obrona kraju, budowa i naprawa grodów, przewożenie majątku władcy i wreszcie goszczenie samego monarchy, jego dworu i dostojników. Książę sprawował władzę, nieustannie podróżując po kraju.

Ćwiczenia

1

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się z fragmentami źródeł (A i B), a następnie określ, który z nich stał się inspiracją do stworzenia zamieszczonego niżej obrazu Jana Matejki (źródło C). Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do cytowanych tekstów.

Źródło A

1

Anonim tzw. Gall Kronika polska

Jak zaś doszło do wypędzenia króla Bolesława [z królestwa polskiego], długo byłoby o tym mówić, tyle wszakże można powiedzieć, że sam będąc pomazańcem Bożym, nie powinien był pomazańca za żaden grzech karać cieleśnie. Wiele mu to bowiem zaszkodziło, gdy przeciw grzechowi grzech zastosował i za zdradę wydał biskupa na obcięcie członków. My zaś ani nie usprawiedliwiamy biskupa‑zdrajcy, ani nie zalecamy króla, który tak szpetnie dochodził swoich praw, lecz pozostawmy te sprawy, a opowiedzmy, jak przyjęto go na Węgrzech.

CART4 Źródło: Anonim tzw. Gall, Kronika polska, ks. I, rozdz. 27.

Źródło B

1

Wincenty Kadłubek Kronika polska

Rozkazuje więc Bolesław przy ołtarzu, […] nie okazując uszanowania ani dla stanu, ani dla miejsca, ani dla chwili – porwać biskupa! Ilekroć okrutni służalcy próbują rzucić się na niego, tylekroć skruszeni, tylekroć powaleni łagodnieją. Wszakże tyran, lżąc ich z wielkim oburzeniem, sam podnosi świętokradcze ręce, biskupa niewinnego najokrutniejszy świętokradca rozszarpuje, poszczególne członki na najdrobniejsze cząstki rozsiekuje.

CART5 Źródło: Wincenty Kadłubek, Kronika polska, ks. I, rozdz. 20.

Źródło C

RAuO1PlEh5rnw

Obraz przedstawia wnętrze świątyni. Na podłodze leży martwy święty Stanisław. Wokół niego zgromadzeni są wojownicy z mieczami. W tle widoczny jest ołtarz.

R1HkfVvikmFGy

Twoja odpowiedź: (Uzupełnij).

Twoja odpowiedź

---

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Który z autorów opisuje scenę samego morderstwa?

Pokaż odpowiedź

Jan Matejko z pewnością inspirował się wersją wydarzeń przedstawioną przez mistrza Wincentego Kadłubka. To w tekście jego autorstwa napotykamy szczegółowy opis tragicznych wydarzeń, z niego dowiadujemy się, że do incydentu doszło w kościele w czasie liturgii oraz że sam Bolesław miał własnymi rękoma dokonać zbrodni. Tymczasem u Anonima żadna z powyższych informacji się nie pojawia.

Słownik