Bolesław Krzywousty: walka o władzę i obrona kraju

Gdy w  1102 r. zmarł Władysław Herman, Mazowsze odziedziczył po nim pierworodny syn Zbigniew, ale już przy podziale skarbca i insygniów ojcowskich doszło do konfliktu między braćmi. Zbigniew zawarł więc sojusz z Pomorzanami, na co Bolesław Krzywousty sprzymierzył się z królem węgierskim oraz księciem kijowskim i przystąpił do ataków na pogańskie Pomorze. Sprawie pomorskiej oraz chrystianizacji tych ziem Krzywousty poświęcił większość swojego życia.

Bratobójcza walka przyniosła nie tylko najazd na Polskę króla niemieckiego Henryka V i wewnętrzny kryzys polityczny, ale także wpłynęła na późniejszą decyzję o uporządkowaniu kwestii sukcesji władzy. Testament Bolesława Krzywoustego miał zapobiec walkom o władzę między jego synami, nie zabezpieczył jednak państwa przed rozbiciem dzielnicowym.

Polityka zagraniczna Władysława Hermana

Polityka zagraniczna Władysława Hermana uległa zmianie w stosunku do tej, którą prowadził Bolesław Śmiały. Władysław Herman zerwał z antycesarską polityką brata, co było posunięciem rozsądnym, zważywszy na fakt, że Henryk IV zaczął wygrywać w sporze z papieżem Grzegorzem. Polski władca wysłał nawet posiłki niemieckiemu monarsze, gdy ten wyprawiał się do Italii. W dodatku jednym z najwierniejszych ludzi Henryka IV był władca Czech Wratysław II, jednocześnie szwagier Hermana – jego siostra Judyta została żoną polskiego władcy, co przypieczętowało polsko‑czeski sojusz.

Śmierć Judyty czeskiej, matki Krzywoustego, w kilka miesięcy po narodzinach syna postawiła Hermana przed koniecznością znalezienia nowej małżonki. Wybranką okazała się Judyta Maria Salicka, wdowa po węgierskim królu Salomonie, a także siostra samego cesarza Niemiec. Mimo tak dobrego małżeństwa sytuacja nie została przez polskiego księcia należycie wykorzystana. Nowa małżonka księcia w historiografii nie cieszy się dobrą opinią, nie brak i badaczy, którzy przypisywali jej romans z Sieciechem, co w jakimś stopniu tłumaczyłoby utrzymywanie status quo z Niemcami, będącego na rękę palatynowi. Ceną za związek z cesarską siostrą, a przede wszystkim z wdową po węgierskim monarsze, był powrót do kraju Mieszka, syna Bolesława Śmiałego, a także wyznaczenie mu dzielnicy (być może Krakowa).

Problem sukcesji po raz pierwszy

Władysław Herman z pierwszego związku (z nieznaną nam z imienia kobietą) miał syna Zbigniewa. Wydaje się jednak, że dla współczesnych fakt, że był to syn władcy, wystarczył, aby uznawano go za dziedzica. Sytuację następstwa tronu skomplikowały narodziny Bolesława z pełni legalnego małżeństwa Hermana i Judyty czeskiej, a także pojawienie się w Polsce w drugiej połowie lat 80. XI w. wspomnianego wyżej Mieszka, syna Bolesława Śmiałego. Urodzony prawdopodobnie w 1086 r. Bolesław był długo wyczekiwanym synem Hermana i wydawał się być przygotowywany na następcę ojca, chociaż pamiętać należy, że obecność Zbigniewa mogła wpłynąć na losy dynastii (i jak się miało okazać, faktycznie wpłynęła). Młody Mieszko, być może mający swoją siedzibę w Krakowie, w bliżej nieznanych okolicznościach zmarł, jak podejrzewają niektórzy - otruty. Natomiast Zbigniew został odesłany do klasztoru, zapewne za namową Judyty Marii, czyli kolejnej małżonki Hermana. Sprawa sukcesji (następstwa) wydawała się być rozwiązana, a władzę miał otrzymać Bolesław.

Sieciech – czarny charakter czy lojalny sługa?

Jak wskazuje sama nazwa urzędu, wojewoda to osoba, która przewodzi wojom w czasie wypraw zbrojnych, występując w zastępstwie władcy. Taką osobą był Sieciech, którego poznajemy jako wojewodę, a także palatyna (najwyższego urzędnika dworskiego). Połączenie tych dwóch ważnych funkcji w jednym ręku spowodowało, że spora część badaczy uważa Sieciecha za rzeczywistego władcę kraju, a Piasta za jego marionetkę. Palatyn posiadał wielkie wpływy, mając do dyspozycji nadania urzędów, a więc w dużej mierze kontrolując całą administrację. Czarną legendę małopolskiego możnowładcy ugruntował Gall Anonim w swojej Kronice polskiej:

Ciekawostka

R1Jq7cFajElEx

Zdjęcie współczesne przedstawia kościół św. Andrzeja w Krakowie, utrzymany w stylu późnoromańskim. Widok na kościół od zewnątrz, od strony ambitu i ołtarza. Obiekt zbudowany z piaskowca i białej cegły o bryle prostopadłościanu, z wysuniętymi elementami konstrukcyjnymi naw bocznych. Na pierwszym planie wieloboczne wieże z otworami okiennymi i biforiami, wykończone dzwonnicami z metalu, z krzyżami na szczycie. U dołu zdjęcia pojedyncze osoby zmierzające w różnych kierunkach krakowską ulicą. Zdjęcie wykonane w pogodny dzień.

Palatyn posiadał wielkie wpływy, mając do dyspozycji nadania urzędów, a więc w dużej mierze kontrolując całą administrację. O potędze Sieciecha świadczy także fakt wybijania przez niego własnej monety, co dotychczas należało jedynie do kompetencji władców (tzw. regale mennicze). Był on również opiekunem Bolesława, zwanego później Krzywoustym.

ROxKpWkVnQNMr

Ilustracja przedstawia monety z około 1000 roku. Mają wygrawerowane wzory oraz litery.

Podzielona, ale trwała Polska

Wyróżnieniu przez księcia Sieciecha towarzyszyło jego brutalne postępowanie z opozycją. Takie działanie umocniło opozycję i liczbę niezadowolonych, którzy występując przeciw Władysławowi, poparli żądania dopuszczenia do władzy najstarszego syna księcia – Zbigniewa. Ten zażądał od ojca podziału władzy w kraju. Władysław stłumił bunt. Synowi – na prośbę biskupów – przebaczył. Wyznaczał nawet jemu i młodszemu z synów, Bolesławowi Krzywoustemu, odpowiedzialne zadania wojskowe w czasie walk na Pomorzu. Bracia szybko porozumieli się i wspólnie wystąpili przeciw palatynowi Sieciechowi i ojcu. Tym razem bunt zakończył się upadkiem Sieciecha (między 1097 a 1100) i podziałem kraju na dzielnice: ojca (Mazowsze), Zbigniewa (Wielkopolska, Kujawy) i Bolesława III (Śląsk, Małopolska). Gdy Władysław zmarł (1102), Zbigniew zajął Mazowsze.

Konflikty wewnętrzne i zewnętrzna interwencja

R1YgkrB1DdQ471

Szkic przedstawia młodego chłopca w zbroi atakującego niedźwiedzia włócznią. Niedźwiedź odpędza trzy rzucające się na niego psy myśliwskie. Z głębi lasy, w którym odbywa się scena wybiegają dwaj żołnierze. Jeden z nich mierzy z łuku do niedźwiedzia. Nad sceną widnieje ogromny portret Bolesława Krzywoustego w koronie. Ma on długiego wąsa, a w ręce trzyma mały topór.

Bracia równocześnie sprawowali władzę w kraju, ale Bolesław kwestionował pozycję Zbigniewa. Oskarżył go o współpracę z wrogami kraju – Pomorzanami i Czechami. W 1106 r. wybuchła między synami Władysława Hermana otwarta wojna. Zwycięski Bolesław z początku pozostawił Zbigniewowi Mazowsze, lecz po roku wygnał brata z kraju. Ten zbiegł do Czech, a później udał się do Niemiec. Król niemiecki Henryk V w 1109 r. wyprawił się na Polskę w obronie praw Zbigniewa. O fiasku jego wyprawy zadecydowała obrona grodu w Głogowie. Armia niemieckiego króla, nie osiągnąwszy niczego, musiała się wycofać.

Aby nie dawać pretekstu do kolejnej interwencji, Krzywousty zaprosił Zbigniewa do Polski w 1112 roku.  Gdy wygnaniec powrócił, mając słowo Bolesława, że nie stanie mu się krzywda, książę uwięził go, po czym kazał go oślepić. Niedługo potem Zbigniew zmarł. Okrutny wyrok wywołał potężną falę oburzenia wśród możnych, zwłaszcza biskupów. Bolesław musiał odbyć publiczną pokutę za śmierć Zbigniewa, udając się m.in. z pielgrzymką na Węgry. Kiedy jednak w 1117 r. bunt podniósł wojewoda Skarbimir, książę ukarał go w ten sam sposób.

Ćwiczenia

R11Piz0urHcot

Schematyczna mapa ziem polskich w XII wieku, podzielone między Zbigniewa i Bolesława. Terytoria wyróżnione kolorami: zielonym i czerwonym. Północna część, na zielono, obejmuje grody: Nakło, Poznań, Gniezno, Płock i Łęczycę. Południe, na czerwono, obejmuje Bytom, Głogów, Wrocław, Opole, Kraków i Sandomierz.

Słownik