Na lubelskiej starówce (1835‑1843)

W atmosferze patriotyzmu i kultu muzyki

Staromiejska lubelska kamienica. […] „Tadeusz Wieniawski – magister filozofii, medycyny i chirurgii” – informowała tabliczka na drzwiach mieszkania. Rzadkim jednak bywał pan Tadeusz domownikiem w tych progach. Jako lekarz o rozległej praktyce odwiedzał licznych chorych w mieście i okolicy. Wieczorami jednak skupiał wokół siebie sąsiadów, przyjaciół do prowadzenia przez siebie żarliwych dysput o sprawach publicznych. Najczęściej rozpamiętywano niedawne tragiczne wydarzenia narodowe – powstanie listopadowe, którego pan Tadeusz był aktywnym i zasłużonym uczestnikiem. Jako lekarz ambulansu batalionowego, a następnie lekarz sztabowy czwartego pułku strzelców pieszych przebył całą kampanię i za poniesione w niej zasługi dwukrotnie był odznaczony krzyżem wojskowym. Po upadku powstania z gorliwym poświęceniem zebrał 365 żołnierzy i oficerów, przeprowadził ich przez granicę do Prus, tam urządził dla nich szpital i otoczył staranną opieką lekarską. Po ogłoszeniu przez cara Rosji ograniczonej amnestii dla powstańców, wrócił do kraju i podjął praktykę lekarską w Lublinie. Powstańcze przeżycia wywarły znaczny wpływ na osobowość lubelskiego lekarza, na dobór przyjaciół, wśród których dominowali towarzysze walk. Pani Regina, druga żona Tadeusz Wieniawskiego, była córką wziętego warszawskiego lekarza Józefa Wolffa. Miała jedenaścioro rodzeństwa, w tym ośmiu braci. Kilku z nich zasłużyło się w różnych sferach działalności kulturalnej, gospodarczej i społecznej. […] Najbardziej znanymi byli Edward – słynny pianista, kompozytor i profesor Konserwatorium Paryskiego oraz Maurycy – księgarz i wydawca petersburski. Dom państwa Wolffów należał do tych ośrodków życia towarzyskiego, które określano mianem salonów muzycznych Warszawy. […] Spotkania towarzyskie w owym czasie były częstą okazją do wspólnego muzykowania. U państwa Wieniawskich, za sprawą pani domu, był one regułą. Więcej, ilekroć do Lublina zjeżdżali na występy artyści z Warszawy czy też z innych miast lub krajów, nigdy nie omijali salonu państwa Wieniawskich, a oczarowani gościnnością i muzykalnością gospodarzy, ochoczo włączali się do kameralnego muzykowania.

W takiej to atmosferze patriotyzmu i kultu muzyki wzrastały dzieci państwa Wieniawskich.

Źródło: Edmund Grabkowski, Henryk Wieniawski i jego muzyka, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990

W konserwatorium Paryskim (1843‑1848)

Le petit Polonais

Regulamin Konserwatorium przewidywał dopuszczenie na studia młodzieży od dwunastego roku życia i to tylko narodowości francuskiej. Henryk miał zaledwie osiem lat. […] Poddano go niezwykle surowemu egzaminowi; w ciągu jednego tygodnia, nie biorąc instrumentu do ręki, miał opanować z nut Koncert skrzypcowy Kreutzera. Zdumiał egzaminatorów znakomitym wykonaniem zadania, zyskał w nich gorących orędowników dokonania wyłomu w regulaminie. Starania te poparły wpływowe miejscowe koła artystyczne, a także ambasada rosyjska w Paryżu. Doprowadzono w końcu do wydania dekretu, na mocy którego 28 listopada 1843 roku Henryk Wieniawski został wpisany pod numerem 468 na listę uczniów Konserwatorium Paryskiego.

Źródło: Edmund Grabkowski, Henryk Wieniawski i jego muzyka, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990

W konserwatorium Paryskim (1843‑1848)

Najmłodszy absolwent

Świadom niezwykłego talentu swego wychowanka profesor Massart przygotowywał go do rychłej samodzielnej kariery artystycznej. Drogą do niej w paryskiej uczelni były doroczne egzaminy konkursowe. Miarą ich rangi i znaczenia niech będzie fakt, że komisję egzaminacyjną powoływano dekretem rządowym, a przewodniczącym mianowano z reguły dyrektora Konserwatorium. Egzaminy były wydarzeniem, które wzbudzało w Paryżu zawsze ogromne zainteresowanie. […]  Jako test dojrzałości wybrano dla skrzypków trudny XVII Koncert skrzypcowy d‑moll Viottiego […]. Przed samym wejściem publiczności uczniowie po raz ostatni powtarzali swe utwory; Massart zauważył, że Wieniawski gra z pamięci i nalegał, by nuty leżały na pulpicie na wypadek, gdyby chłopcu nie dopisała pamięć. Gdy Massart poszedł na swoje miejsce i koncert się rozpoczął, a nadeszła kolej na Henryka, on rozmyślnie przewrócił nuty do góry nogami i rzuciwszy wyzywające spojrzenie na nauczyciela, zaczął grać.

Wyniki przeszły oczekiwania Massarta. Henryk Wieniawski został bezapelacyjnie zwycięzcą egzaminu konkursowego. Dokonał tego w trzecim roku nauki, w jedenastym roku życia, a więc w wieku, w którym według regulaminu nie miał nawet jeszcze prawa do rozpoczęcia paryskich studiów. Został tym samym najmłodszym absolwentem w historii uczelni. Paryski tygodnik muzyczny „Revue et Gazette Musicale” pisał o tym wydarzeniu, iż „szczytowym i najbardziej zdumiewającym osiągnięciem roku 1846 była pierwsza nagroda w grze na skrzypcach, uzyskana przez jedenastoletnie dziecko, które nigdy dotąd nie uczestniczyło w konkursach”.

Źródło: Edmund Grabkowski, Henryk Wieniawski i jego muzyka, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990

Między Wisłą i Wołgą, Bałtykiem i Morzem Czarnym (1850‑1852)

Rywalizacja i koleżeńskość

W liście do czołowego polskiego krytyka muzycznego, Józefa Sikorskiego, który zresztą początkowo także cenił wyżej Kątskiego, wymieniając artystów przybywających w 1852 roku do Wilna na doroczne kontrakty (rodzaj giełdy towarów rolniczych) przy nazwisku tegoż Kątskiego dopisał Moniuszko „niegodny”, a nazwisko braci Wieniawskich opatrzył dopiskiem „tych ostatnich oczekuję najgoręcej”. Spełnili widać jego nadzieje, skoro po koncertach w liście do innego publicysty, Aleksandra Walickiego, stwierdził, iż „Wieniawscy ogromne od przeszłego roku poczynili postępy, pracują malcy gorliwie”.

Źródło: Edmund Grabkowski, Henryk Wieniawski i jego muzyka, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990