2. Czy można przedstawić ukształtowanie terenu na mapach?
Czy wiesz, w jaki sposób na płaskiej, dwuwymiarowej mapie przedstawić trzeci wymiar, czyli wysokość? Ten materiał pomoże ci to zrozumieć. Nauczysz się także pracować z mapami, na których przedstawiono ukształtowanie powierzchni.

Opiszesz, czym różni się wysokość bezwzględna od wysokości względnej.
Omówisz, w jaki sposób powstaje mapa poziomicowa i mapa hipsometryczna.
Nauczysz się korzystać z mapy poziomicowej i mapy hipsometrycznej.
Rozpoznasz na podstawie rysunków, fotografii i map wypukłe oraz wklęsłe formy terenu.
Scharakteryzujesz i wskażesz na mapie wielkie formy ukształtowania powierzchni.
Wysokości terenu
Wyróżnia się dwa rodzaje wysokości – bezwzględną i względną.
Wysokość bezwzględna to wysokość mierzona od poziomu morza. Podaje się ją w metrach nad poziomem morza (m n.p.m.) lub w metrach poniżej poziomu morza (m p.p.m.). Każdy punkt na Ziemi jest położony na określonej wysokości bezwzględnej. Używając tego rodzaju wysokości, możemy porównać ze sobą, jak wysokie są np. góry na poszczególnych kontynentach.
Wysokość względna to wysokość mierzona od wybranego miejsca, np. od podnóża góry do jej szczytu. Podaje się ją w metrach (m). Służy do określania, jaka jest różnica wysokości między poszczególnymi punktami. Wysokość względna danego punktu może być różna w zależności od miejsca, do którego się odnosimy.

Odczytaj z powyższego rysunku wysokość bezwzględną punktów A i B i wskaż właściwą odpowiedź.
Na podstawie opisu powyższego obrazka określ wysokość bezwzględną punktów A i B.
Na podstawie opisu powyższego obrazka określ wysokość bezwzględną punktów A i B.
Oblicz wysokość punktu A względem punktu B. Wskaż właściwą odpowiedź.
Na podstawie opisu powyższego obrazka oblicz wysokość punktu A względem punktu B.
Jak przedstawić ukształtowanie powierzchni na mapie?
Istnieje wiele metod prezentacji ukształtowania powierzchni na mapach. W poniższej animacji opisano metodę poziomicową i związaną z nią metodę hipsometryczną.
Przedstawienie ukształtowania powierzchni na mapie - animacja 1

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R17KaitqqY90M
Animacja przedstawia proces tworzenia mapy poziomicowej.
Opisz, czym różni się mapa poziomicowa od mapy hipsometrycznej.
Wskaż poprawne dokończenie zdania.
Barwy hipsometryczne to barwy wykorzystywane na mapach. Dla obszarów położonych niżej wykorzystuje się barwy chłodniejsze, ponieważ
Korzystając z mapy hipsometrycznej w atlasie geograficznym, ustal, jaką barwą przedstawia się ukształtowanie powierzchni dna mórz i oceanów. Czy barwa ta ma jeden odcień na analizowanej mapie? Zapisz wniosek.

Na mapie poziomicowej rzeźbę terenu pomagają wyznaczyć także inne elementy. Na przykład czasami umieszcza się na niej małe kreseczki, prostopadłe do poziomicy, które zawsze wskazują kierunek w dół. Również płynąca rzeka wyznacza kierunek w dół (nigdy nie płynie pod górę). Dodatkowo warto zwracać uwagę na małe kropki lub trójkąty z podaną wysokością bezwzględną (w m n.p.m.) – są to punkty wysokościowe.

Jak wyznaczać wysokość punktu?
Jeżeli dany punkt położony jest na poziomicy, wówczas przyjmuje jej wartość. Co natomiast z punktami położonymi pomiędzy poziomicami? Przykładem niech będzie wyznaczenie wysokości punktów A i B na powyższej ilustracji.
Należy podzielić odcinek prostopadły do poziomicy 400 i 500 tak, żeby przechodził przez punkt A.
Zauważ, że znajduje się on dokładnie na środku tego odcinka.

Podobną czynność wykonaj, wyznaczając wysokość bezwzględną punktu B.
Najpierw podziel odcinek prostopadły do poziomicy 600 i 500, tak aby przechodził przez punkt B.
Zauważ, że środek odcinka nie pokrywa się z punktem B.
Na środku wyrysowanego odcinka znajduje się wartość 550.
Aby wyznaczyć punkt B, należy podzielić na pół odcinek od 550 do 500.
Punkt B znajduje się w połowie tego odcinka, dlatego jego wysokość wynosi 525 m n.p.m.

W ten sposób dowiemy się, że punkt A = 450 m n.p.m., a B = 525 m n.p.m.
Dopasuj prawidłowe wartości wysokości bezwzględnej do punktów A, B i C.
Korzystając z dostępnej ci mapy, określ wysokość bezwzględną dwóch wybranych na niej punktów.

Formy terenu
Jak wiadomo, powierzchnia naszej planety nie jest idealnie płaska. Występują na niej różne formy terenu. Najczęściej dzielimy je na wypukłewypukłe i wklęsłewklęsłe. W poniższej tabeli przedstawiono kilka przykładów wklęsłych i wypukłych form terenu.
Przykłady wypukłych form terenu | Przykłady wklęsłych form terenu |
|---|---|


Przeanalizuj poniższe rysunki, a następnie odpowiedz, w jaki sposób i w którym kierunku zmieniają się wartości poziomic przedstawiających wypukłe i wklęsłe formy terenu.
Na podstawie dostępnych ci źródeł wiedzy powiedz, jak za pomocą poziomic przedstawiane są na mapach wklęsłe i wypukłe formy terenu.
Wielkie formy ukształtowania powierzchni na mapach
Pojedyncze góry, pagórki, doliny czy kotliny są formami lokalnymi („w skali mikro”). Natomiast wielkimi formami ukształtowania powierzchni są: niziny (w tym depresje), wyżyny i góry.
Wielkie formy ukształtowania powierzchni | Charakterystyka | Kolor na mapach hipsometrycznych |
|---|---|---|
niziny | obszary leżące na wysokości do 300 m n.p.m., w tym depresje, czyli obszary leżące poniżej poziomu morza (poniżej 0 m n.p.m.) | zielony (w przypadku depresji ciemnozielony) |
wyżyny | obszary leżące na wysokości powyżej 300 m n.p.m. o niewielkich wysokościach względnych (do 300 m) | żółty |
góry | obszary leżące na wysokości powyżej 300 m n.p.m., lecz o dużych wysokościach względnych (większych niż 300 m) | pomarańczowy, czerwony, brązowy |
Na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski lub świata wypisz przykłady nizin, wyżyn i gór.
Wyżyna Tybetańska jest najwyżej położoną wyżyną na świecie. Jej wysokość bezwzględna waha się od 4000 m n.p.m. do 5000 m n.p.m., czyli jest położona wyżej niż najwyższy szczyt górski w Polsce (Rysy, 2499 m n.p.m.). Zaliczamy ją jednak do wyżyn z uwagi na niewielkie wysokości względne.

Podsumowanie
Wysokość bezwzględna to wysokość mierzona od poziomu morza (podawana w m n.p.m. lub m p.p.m.). Wysokość względna to wysokość mierzona od innego punktu, np. podnóża wzniesienia (podawana w m).
Wyróżniamy wypukłe i wklęsłe formy terenu. Do form wypukłych zalicza się m.in. góry, wzgórza i pagórki, a do wklęsłych m.in. doliny i kotliny.
Poziomica to linia na mapie łącząca punkty o tej samej wysokości bezwzględnej.
Rzeźbę terenu można przedstawić na mapach poziomicowych i hipsometrycznych.
Mapa poziomicowa to mapa, na której rzeźbę terenu przedstawiono za pomocą poziomic.
Mapa hipsometryczna to mapa, na której odstępy między poziomicami są wypełnione barwami hipsometrycznymi: zielonymi (wysokości bezwzględne najniższe), żółtymi, pomarańczowymi, czerwonymi i brązowymi (wysokości bezwzględne najwyższe).
Z mapy poziomicowej i hipsometrycznej można odczytać wysokość bezwzględną (również przybliżoną), stopień nachylenia terenu oraz obliczyć wysokość względną.
Wyróżniamy następujące wielkie formy ukształtowania powierzchni: niziny, wyżyny i góry.
Na mapach hipsometrycznych niziny oznacza się na zielono, wyżyny na żółto lub pomarańczowo, a góry – na pomarańczowo, czerwono i brązowo.
Słownik
forma terenu, której główna część znajduje się wyżej niż otoczenie
forma terenu, której główna część znajduje się niżej niż otoczenie
wypukła forma terenu, której wysokość względna nie przekracza 50 metrów
wypukła forma terenu, której wysokość względna wynosi od 50 do 300 metrów
wypukła forma terenu, której wysokość względna przekracza 300 metrów
wklęsła i wydłużona forma terenu, którą często płynie rzeka
wklęsła forma terenu, bardziej owalna niż wydłużona
obniżenie między dwoma szczytami
Ćwiczenia
Zaznacz dwa prawidłowe dokończenia zdania.
Linie łączące punkty o tej samej wysokości bezwzględnej to
Linie łączące punkty o tej samej wysokości bezwzględnej to: Możliwe odpowiedzi: 1. izohipsy., 2. poziomice., 3. warstwice., 4. przełęcze.
Wskaż prawdziwą informację dotyczącą gór.
Na podstawie poniższej ryciny uzupełnij tabelę. Wyrażenia wybierz spośród podanych niżej.
Na podstawie opisu poniższej ryciny uzupełnij tabelę. Wyrażenia wybierz spośród podanych niżej.

Mapa do ćwiczeń 5 i 6.

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Na stoku o największym nachyleniu znajduje się turysta stojący w punkcie
Na stoku o największym nachyleniu znajduje się turysta stojący w punkcie: Możliwe odpowiedzi: 1. A., 2. B., 3. C., 4. D.
Korzystając z dostępnych ci map, powiedz, jak przedstawiane są na nich stoki o dużym nachyleniu.
Na podstawie mapy wstaw odpowiednie wartości w tekst.
Na dostępnej ci mapie wybierz dwa dowolne punkty i podaj ich wysokości bezwzględne. Następnie wybierz najwyższy szczyt na analizowanej przez ciebie mapie i oblicz jego wysokość względem innego punktu.
Wskaż, które z zaznaczonych na mapie obszarów są nizinami, wyżynami, a które górami, poprzez przeniesienie odpowiednich nazw w wyznaczone miejsca, następnie opisz, jakimi kolorami oznacza się niziny, wyżyny i góry.
Korzystając z własnej wiedzy lub innych jej źródeł, opisz, gdzie w Polsce znajdują się niziny, gdzie wyżyny, a gdzie góry.
Wysokość punktu B względem punktu A wynosi 260 m, a wysokość punktu C względem punktu A wynosi 640 m. Oblicz wysokość bezwzględną punktów A i B, wiedząc, że punkt C położony jest na wysokości 1 630 m n.p.m.


