Dziwne dialogi człowieka i rzeczy
Warto wiedzieć!
Otaczają nas rozmaite przedmioty. Najczęściej traktujemy je użytkowo i nie poświęcamy im zbyt wiele uwagi. Tymczasem rzeczy wokół nas nie są jedynie wytworem kultury materialnejkultury materialnej. Poza swym znaczeniem dosłownym mogą stać się także nośnikami głębszych treści i posiadać wartość symbolicznąsymboliczną. Wiele z nich ma swoją historię, przypomina o przeszłości, odzwierciedla ludzkie emocje. W ujęciu artystycznym świat przedmiotów jest równie bogaty jak świat ludzi. Poetyckie dialogi prowadzone między człowiekiem a przedstawicielami materiimaterii nieożywionej (np. kamieniami) pozwalają odkryć nieznany wymiar otaczającej każdego człowieka rzeczywistości. Są sposobem dotarcia do prawdy o nim samym – prawdy, której być może nigdy wcześniej nie był świadomy…
UWAGA!
Sprawdź, w dowolnym źródle, które kamienie nazywa się szlachetnymi.
Na podstawie wyjaśnionych przez ciebie związków frazeologicznych, zastanów się, czy kamienie mają jakieś wspólne cechy. Wymień je.
Rozmowa z kamieniem Wisławy Szymborskiej
Obejrzyj dokładnie zebrane przez siebie kamienie i porównaj je z tymi, przedstawionymi w powyższej galerii. Ustal, co je łączy.
Znajdź informacje na temat kamieni półszlachetnych. Zapisz poniżej ich definicję i wymień kilka nazw takich kamieni.
Zredaguj kilkuzdaniową notatkę, w której opiszesz, jakie skojarzenia budzi w tobie kamień. Wykorzystaj zgromadzone w poprzednich ćwiczeniach słownictwo.
Wisława Szymborska
– polska poetka, eseistka, tłumaczka. Debiutowała na łamach „Dziennika Polskiego” w 1945 roku. Pierwszym zbiorem poetyckim Szymborskiej był tom Dlatego żyjemy (1952). W 1996 roku poetka została laureatką literackiej Nagrody Nobla.
Wisława Szymborska jest jedną z najczęściej tłumaczonych polskich autorów. Do jej najważniejszych tomów poetyckich należą: Wołanie do Yeti (1957), Sól (1962), Sto pociech (1967), Wielka liczba (1976), Ludzie na moście (1986), Koniec i początek (1993), Widok z ziarnkiem piasku (1996).
Przeczytaj uważnie wiersz Wisławy Szymborskiej Rozmowa z kamieniem, a następnie wykonaj ćwiczenia.
Rozmowa z kamieniemPukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Chcę wejść do twego wnętrza,
rozejrzeć się dokoła,
nabrać ciebie jak tchu.– Odejdź – mówi kamień. –
Jestem szczelnie zamknięty.
Nawet rozbite na części
będziemy szczelnie zamknięte.
Nawet starte na piasek
nie wpuścimy nikogo.Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Przychodzę z ciekawości czystej.
Życie jest dla niej jedyną okazją.
Zamierzam przejść się po twoim pałacu,
a potem jeszcze zwiedzić liść i krople wody.
Niewiele czasu na to wszystko mam.
Moja śmiertelność powinna cię wzruszyć.– Jestem z kamienia – mówi kamień –
i z konieczności muszę zachować powagę.
Odejdź stąd.
Nie mam mięśni śmiechu.Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Słyszałam, że są w tobie wielkie puste sale,
nieoglądane, piękne nadaremnie,
głuche, bez echa czyichkolwiek kroków.
Przyznaj, że sam niedużo o tym wiesz.– Wielkie i puste sale – mówi kamień –
ale w nich miejsca nie ma.
Piękne, być może, ale poza gustem
twoich ubogich zmysłów.
Możesz mnie poznać, nie zaznasz mnie nigdy.
Całą powierzchnią zwracam się ku tobie,
a całym wnętrzem leżę odwrócony.Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Nie szukam w tobie przytułku na wieczność.
Nie jestem nieszczęśliwa.
Nie jestem bezdomna.
Mój świat jest wart powrotu.
Wejdę i wyjdę z pustymi rękami.
A na dowód, że byłam prawdziwie obecna,
nie przedstawię niczego prócz słów,
którym nikt nie da wiary.– Nie wejdziesz – mówi kamień. –
Brak ci zmysłu udziału.
Żaden zmysł nie zastąpi ci zmysłu udziału.
Nawet wzrok wyostrzony aż do wszechwidzenia
nie przyda ci się na nic bez zmysłu udziału.
Nie wejdziesz, masz zaledwie zamysł tego zmysłu,
ledwie jego zawiązek, wyobraźnię.Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Nie mogę czekać dwóch tysięcy wieków
na wejście pod twój dach.– Jeżeli mi nie wierzysz – mówi kamień –
zwróć się do liścia, powie to, co ja.
Do kropli wody, powie to, co liść.
Na koniec spytaj włosa z własnej głowy.
Śmiech mnie rozpiera, śmiech, olbrzymi śmiech,
którym śmiać się nie umiem.Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.– Nie mam drzwi – mówi kamień.
Z tomu Sól (1962)
Źródło: Wisława Szymborska, Rozmowa z kamieniem, [w:] tejże, Wiersze wybrane, Kraków 2012, s. 109–111.
Określ, kim jest podmiot liryczny w wierszu i kogo lub co reprezentuje. Uzasadnij swoją odpowiedź, odwołując się do właściwych cytatów z utworu.
Scharakteryzuj kamień jako bohatera lirycznego utworu, wskazując trzy cechy, które go wyróżniają.
Wyjaśnij, w jakim celu podmiot liryczny rozmawia z kamieniem i czego chce się dowiedzieć.
Wyjaśnij, czym jest „zmysł udziału”, którego nie posiada podmiot liryczny.
Wyjaśnij, jaki związek zachodzi między brakiem drzwi a przedstawioną sytuacją liryczną/wymową całego tekstu Szymborskiej.
Zastanów się nad tajemnicą, jaką skrywa kamień. Oceń, czy w jego wnętrzu znajduje się coś naprawdę cennego oraz czy ludzkie istnienie jest bardziej wartościowe niż istnienie kamienia.
Stwórz mapę myśli do słowa „kamień”. Dopisz w wyznaczonych miejscach pasujące do słowa związki frazeologiczne, określenia, synonimy, wyrazy pokrewne oraz utwory literackie.
Sporządź notatkę na temat słowa „kamień”. Uzupełnij poniższe pola.
Napisz rozprawkę, w której rozważysz, co jest niezaprzeczalną wartością bycia człowiekiem. W argumentacji odwołaj się do Rozmowy z kamieniem Wisławy Szymborskiej oraz do innego utworu literackiego. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 wyrazów.
Kamyk Zbigniewa Herberta
Zbigniew Herbert
– polski poeta, dramaturg, eseista, laureat wielu nagród literackich. Zadebiutował w 1950 roku na łamach prasy. Debiut książkowy Herberta stanowił tom Struna światła (1956). Najsłynniejszym dziełem autora jest zbiór poetycki Pan Cogito (1974), w którym po raz pierwszy pojawia się postać Pana Cogito – współczesnego inteligenta, niemogącego pogodzić się z otaczającą rzeczywistością. Do innych ważnych tomów poetyckich artysty należą: Hermes, pies i gwiazda (1957), Studium przedmiotu (1961), Napis (1969), Raport z oblężonego miasta i inne wiersze (1983). Zbigniew Herbert jest także autorem zbiorów tekstów dramatycznych, np.: Jaskinia filozofów (1956) i Rekonstrukcja poety (1960). Artysta zasłynął również swoją twórczością eseistyczną, np.: Barbarzyńca w ogrodzie (1962) i Martwa natura z wędzidłem (1993).
Codzienność oczami Herberta
Na tom poetycki Studium przedmiotu składają się wiersze i proza poetycka. Głównym tematem tego zbioru Herberta są rozważania o roli i zadaniach sztuki oraz poetyckie opisy z pozoru zwykłych przedmiotów znanych z codzienności. Poeta odkrywa nieznane oblicze otaczających go rzeczy: pisze o drewnianej kostce, zegarze, krzesłach, stole, tworzy odę skierowaną do szuflady, która chroniła jego utwory przed cenzurącenzurą. Herbert pokazuje świat materialny, poszukując w nim treści metafizycznychmetafizycznych. Autor Studium przedmiotu zachęca do zgłębiania „istoty rzeczy” i odkrywania „serca rzeczy”, gdzie ukryta jest głębsza prawda o otaczającej ludzi rzeczywistości.
Wysłuchaj recytacji wiersza Kamyk Zbigniewa Herberta lub przeczytaj tekst utworu i wykonaj ćwiczenia.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1dgTehRxqbxb
Nagranie wideo. Na początku pojawia się plansza z napisem: Zbigniew Herbert „Kamyk”. Następnie Elżbieta Golińska czyta wiersz Herberta w sali teatralnej z rzędami bordowych krzeseł. Na końcu filmu pojawia się plansza z napisami: wystąpiła Elżbieta Golińska, realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu „E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”, wrzesień 2014.
Kamykkamyk jest stworzeniem
doskonałymrówny samemu sobie
pilnujący swych granicwypełniony dokładnie
kamiennym sensemo zapachu który niczego nie przypomina
niczego nie płoszy nie budzi pożądaniajego zapał i chłód
są słuszne i pełne godnościczuję ciężki wyrzut
kiedy go trzymam w dłoni
i ciało jego szlachetne
przenika fałszywe ciepło– Kamyki nie dają się oswoić
do końca będą na nas patrzeć
okiem spokojnym bardzo jasnymZ tomu Studium przedmiotu (1961)
Źródło: Zbigniew Herbert, Kamyk, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Kraków 2017, s. 106.
Określ, kim jest podmiot liryczny w wierszu.
Opisz sytuację liryczną przedstawioną w utworze.
Wymień cechy, jakie podmiot liryczny przypisuje kamieniowi w wierszu Herberta.
Opisz tytułowego bohatera tekstu. W odpowiedzi uwzględnij właściwe fragmenty wiersza.
Kamienie nie tylko poetyckie
Przyjrzyj się obrazowi René Magritte’aRené Magritte’a Czyste idee (1958), opisz, co on przedstawia.
Znajdź w dostopis kamienia, który ma wartość historyczną. Streść go.
Opisz emocje, jakie wywołuje w tobie obraz belgijskiego artysty. Uzasadnij swoje zdanie.
Wypisz przymiotniki, za pomocą których można opisać kamień.
Zastanów się i wyjaśnij, jaki wpływ na odczytanie tego tekstu kultury ma symbolika barw zastosowanych przez Magritte’a.
Zastanów się i odpowiedz, do czego mogą służyć kamienie.
Magritte posługuje się w swoich pracach symbolami. Zinterpretuj dzieło belgijskiego malarza, odnieś się do symboliki barw i elementów umieszczonych na obrazie.
Ułóż listę pytań, jakie można zadać kamieniowi.
Sprawdź, czy umiesz!
Przyjrzyj się obrazowi Portret Stephy LanguiPortret Stephy Langui (1961) Rene Magritte’a. Wymyśl i zapisz dialog, który mogliby prowadzić ze sobą kamień i kobieta, ukazani na obrazie Portret Stephy Langui.
Wymyśl dialog między człowiekiem a kamieniem. Zapisz go.
Streść mit o Syzyfie.
Wyjaśnij, jaką rolę pełnił kamień w micie o Syzyfie, zarówno w sensie dosłownym, jak i symbolicznym. Zredaguj wypowiedź pisemną w formie kilkuzdaniowej notatki.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: kamień, natura, człowiek, uczucia, poznanie.