Budzą naszą ciekawość, lecz mogą być bardzo niebezpieczne, zwłaszcza gdy przybiorą znaczne rozmiary. Mowa o tornadach i cyklonach tropikalnych. Ich występowanie i skutki śledzimy w mediach. Często mamy do tych informacji pewien dystans, ponieważ pierwsze z nich występują w Polsce rzadko i mają o wiele mniejszą skalę (jako trąby powietrzne), a te drugie nas w ogóle nie dotyczą. Dla Amerykanów tornada i cyklony to codzienność – w samych Stanach Zjednoczonych odnotowuje się średnio około trzy tornada dziennie, a cyklonów należy się spodziewać od późnego lata do późnej jesieni, nierzadko również wiosną.

RRVBsYY6d4d4W
Tornado
Źródło: dostępny w internecie: pxhere.com, domena publiczna.
Twoje cele
  • Opiszesz, czym się charakteryzują i w jaki sposób powstają tornada i cyklony tropikalne.

  • Wskażesz na mapie główne obszary występowania tornad i cyklonów tropikalnych, w szczególności w Ameryce Północnej.

  • Omówisz negatywne skutki występowania tornad i cyklonów tropikalnych oraz sposoby przeciwdziałania tym skutkom.

Jak powstają tornada i cyklony tropikalne?

Zarówno tornada, jak i cyklony występują w ściśle określonych warunkach. Najważniejszymi czynnikami, które wpływają na ich powstanie, są: warunki klimatyczne i pogodowe, szerokość geograficzna, ukształtowanie powierzchni oraz rozmieszczenie lądów i mórz.

Rn2hGAFnTpbw8
Film nawiązujący do treści materiału
Polecenie 1

Wskaż, czy podane stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe.

R2HLrlzIFWqI9
Łączenie par. . Czynnikiem, który powoduje dużą częstotliwość występowania tornad w Ameryce Północnej jest równoleżnikowy układ rzeźby terenu. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Cyklony tropikalne, które nawiedzają Bahamy, wyspy na Morzu Karaibskim oraz południowo-wschodnią część USA tworzą się na Oceanie Atlantyckim.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2

Wskaż poprawne zakończenie zdania.

Aby powstało tornado, muszą się zderzyć dwie masy powietrza

RKngdpTXe9ZdS
Możliwe odpowiedzi: 1. mezocyklon, 2. trąba powietrzna, 3. superkomórka, 4. chmura szelfowa
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 3

Uporządkuj etapy powstawania cyklonu tropikalnego – od najwcześniejszego do najpóźniejszego.

R112wh0LTzwQL
Elementy do uszeregowania: 1. dotarcie do lądu, 2. intensywne parowanie oceanu, 3. połączenie się chmur burzowych i przemieszczenie się ruchem wirowym, 4. unoszenie się gorącego powietrza z parą wodną, 5. skroplenie się pary wodnej i powstanie chmury burzowej
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RvXCAOOMNCZaV
Specjalny podziemny schron przed tornadem
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.com, licencja: CC BY-SA 4.0.

Tornada i cyklony tropikalne

Oba te zjawiska budzą niepokój, strach i lęk, ponieważ niosą ze sobą katastrofalne skutki.

Tornada i cyklony tropikalne – prezentacja multimedialna

1,1

Cyklony tropikalne są obszarami niskiego ciśnienia, które na zdjęciach satelitarnych wyglądają jak olbrzymie wiry chmur i przemieszczają się znad oceanów w kierunku lądów. Wewnątrz cyklonu występują: duże zachmurzenie, opady atmosferyczne, burze i niezwykle silny wiatr.

Cyklony tropikalne występują głównie w strefie międzyzwrotnikowej, w obrębie oceanów i mórz. Po dotarciu na ląd szybko zanikają. W związku z tym na zagrożenie z ich strony najbardziej narażone są wyspy, jednostki pływające i wybrzeża kontynentów, w tym wyspy i południowo‑wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej.

RBPyucO4fzsYz
Film nawiązujący do treści materiału
1,1

Cyklony tropikalne, w zależności od tego, gdzie występują, przyjmują różne nazwy.

R1KkRuB1jDAra
Film nawiązujący do treści materiału
R1O9FJuUm8Tmy
Film nawiązujący do treści materiału
1,1

Do określenia siły cyklonu używa się skali Saffira‑Simpsona. Jest ona pięciostopniowa – im większa cyfra, tym większa siła wiatru, wysokość fali powodziowej i tragiczniejsze skutki.

Kategoria

Prędkość wiatru (km/h)

Potencjalne zniszczenia

1

119‑153

Brak większych zniszczeń wśród budynków. Zniszczenia spowodowane głównie przez niezabezpieczone przedmioty, drzewa, przyczepy kempingowe. Przybrzeżne podtopienia oraz niewielkie zniszczenia w portach i marinach.

2

154‑177

Zniszczenie pokrycia dachów, drzwi, okien. Poważne zniszczenia roślinności, przyczep kempingowych itp. Zniszczenia w portach i marinach spowodowane podtopieniami. Niektóre jednostki mogą zerwać cumy.

3

178‑209

Niewielkie zniszczenia mniejszych budynków, z możliwością uszkodzeń ścian osłonowych. Całkowite zniszczenie przyczep kempingowych. Podtopienia w rejonie przybrzeżnym mogą spowodować zniszczenie mniejszych budynków i uszkodzenie większych konstrukcji. Możliwość podtopienia terenów położonych w głębi lądu.

4

210‑249

Duże zniszczenia ścian osłonowych, możliwość całkowitego zerwania dachów z mniejszych budynków. Duża erozja nadbrzeża. Możliwość podtopienia znacznych obszarów w głębi lądu.

5

250 i więcej

Całkowite zerwanie dachów domów, budynków użytkowych i przemysłowych. Całkowite zniszczenie niektórych budynków z możliwością całkowitego rozwiania mniejszych konstrukcji. Powodzie na dużym terenie. Niekiedy wymagana całkowita ewakuacja ludności.

RJfO288m7yM83
Film nawiązujący do treści materiału
R1TvGrBE1pz5I
Film nawiązujący do treści materiału
RN3Pcgof0SeAV
Schemat. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Skutki występowania cyklonów tropikalnych:
    • Elementy należące do kategorii Skutki występowania cyklonów tropikalnych:
    • Nazwa kategorii: śmierć i zranienia ludzi
    • Nazwa kategorii: straty materialne
    • Nazwa kategorii: zniszczone budynki
    • Nazwa kategorii: zniszczone uprawy w wyniku podtopienia
    • Nazwa kategorii: podtopienia budynków
    • Nazwa kategorii: fala powodziowa
    • Koniec elementów należących do kategorii Skutki występowania cyklonów tropikalnych:
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1,1

Jednym z najbardziej niszczycielskich cyklonów, który w ostatnich latach nawiedził Amerykę Północną, był Dorian. Wystąpił on na przełomie sierpnia i września 2019 r. i dotarł do Bahamów, Małych Antyli i wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych. Została mu nadana piąta, najwyższa kategoria w skali Saffira‑Simpsona. Prędkość wiatru dochodziła do niemal 300 km/h. W czasie jego przejścia zginęły 84 osoby, a straty materialne oceniono na ponad 7 mld dolarów.

R1RrbPCbZmWYu
Zdjęcie satelitarne huraganu Dorian przemieszczającego się wzdłuż wybrzeża Georgii i Karoliny Południowej 4 września 2019 roku
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1H6KP46JXhtr
Film nawiązujący do treści materiału
1,1

Tornado jest zaliczane do trąb powietrznych o szczególnie dużej sile. Ma postać gwałtownie wirującej kolumny powietrza, przypominającej kształtem lej. Jego szersza część połączona jest z chmurą burzową, a węższa dotyka powierzchni ziemi. Tornada występują przede wszystkim w Ameryce Północnej.

R1axTsQ6VDfGv
Film nawiązujący do treści materiału
1,1

Stany Zjednoczone są obszarem, na którym odnotowuje się największą liczbę tornad w ciągu roku. W dekadzie 1991‑2010 odnotowano średnio 1251 tornad rocznie, w dekadzie 2010‑2019 - aż 1347, a w ostatnich latach 2020 i 2021 - odpowiednio 1082 i 1376, czyli średnio około 3‑4 tornada dziennie.

R1IHST5TEZT4E
Film nawiązujący do treści materiału
1,1

Tornada niszczą wszystko, co znajduje się na ich drodze. Do negatywnych skutków tornad należą: straty materialne, zniszczone drzewa, budynki, linie wysokiego napięcia, przeniesione obiekty i wiele innych. Są one także bardzo niebezpieczne dla ludności. W zależności od siły tornada mogą połamać gałęzie lub wyrwać całe drzewa z korzeniami, uszkodzić dach lub całkowicie go zerwać, zniszczyć fragment budynku lub zrównać go z ziemią, spowodować lekkie uszkodzenie samochodu lub porwać go, przenieść dalej i całkowicie zniszczyć. Mogą być także przyczyną śmierci osób – bezpośrednio lub pośrednio, np. śmierć wskutek przewróconego drzewa.

R1MBLdcjgcaYo
Film nawiązujący do treści materiału
1,1

Postępujące zmiany klimatyczne potęgują występowanie tornad oraz wywierają większe skutki dla środowiska. Wpływ na taki stan rzeczy ma nieustannie obserwowany na świecie efekt cieplarniany.

Rc9GTSjHZlrxM
Film nawiązujący do treści materiału
1,1

Z roku na rok w Polsce odnotowuje się coraz więcej przypadków wystąpienia trąb powietrznych. Najczęściej trąby powietrzne obserwowane są na Pomorzu i południu naszego kraju.

RtdAGtOpwa3QA
Film nawiązujący do treści materiału
Głośność lektora
Głośność muzyki

Indeks górny Źródło:GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY_SA 3.0 Indeks górny koniec

Polecenie 4

Zaznacz cechy wspólne tornada i cyklonu tropikalnego.

R12ucMEab12cN
Możliwe odpowiedzi: 1. niewielkie zachmurzenie, 2. silny wiatr, 3. bardzo duże opady atmosferyczne, 4. dość niskie ciśnienie
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 5

Wybierz i zaznacz rodzaj chmur, które najczęściej prowadzą do powstania tornada.

R19tGByykkjHs
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zaznacz rodzaj chmur, które najczęściej prowadzą do powstania tornada.

R1biJeqhnSvJA
Ćwiczenie 1
Zaznacz rodzaj chmur, które najczęściej prowadzą do powstania tornada.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 6

Zaznacz warunki, które charakteryzują oko cyklonu.

RFGPtLasPD0iE
Możliwe odpowiedzi: 1. niewielkie zachmurzenie, 2. silny wiatr, 3. bardzo duże opady atmosferyczne, 4. dość niskie ciśnienie
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozmieszczenie tornad i cyklonów tropikalnych

Jak już wspomniano, najwięcej tornad występuje w Stanach Zjednoczonych, choć z uwagi na ich dużą powierzchnię możemy wyróżnić dwa obszary o szczególnie dużej częstotliwości i intensywności tych zjawisk. Są to Aleja TornadAleja TornadAleja TornadAleja DixieAleja DixieAleja Dixie.

Z kolei cyklony tropikalne występują nie tylko u południowo‑wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej. W zależności od regionu mają swoje regionalne nazwy.

Rgl1omaeBwuys1
Warstwowa mapa świata prezentująca rozmieszczenie obszarów występowania tornad i cyklonów tropikalnych na świecie. Pokryta siatką południków i równoleżników co czterdzieści stopni. Po prawej stronie legenda z warstwami do wyboru: Huragan – Po kliknięciu podświetla się obszar, który znajduje się w Ameryce Północnej i Środkowej. Wyświetla się opis: Obszar występowania huraganów obejmuje głównie rejony tropikalne i subtropikalne. Na Oceanie Atlantyckim i Pacyfiku huragany często formują się nad wodami o temperaturze przekraczającej 26°C. Te potężne burze są często związane z niszczycielskimi wiatrami, intensywnymi opadami deszczu oraz groźnymi powodziami i powodują znaczne szkody w infrastrukturze oraz środowisku naturalnym. Szczególnie narażone na częste występowanie tych niebezpiecznych zjawisk atmosferycznych są również obszary przybrzeżne krajów Ameryki Środkowej i południowej części Stanów Zjednoczonych. Aleja Dixie – Po kliknięciu podświetla się obszar w południowych Stanach Zjednoczonych. Wyświetla się opis: To obszar obejmujący dolny region Missisipi (stany Arkansas, Missisipi i Luizjana), zachodnie Tennessee, północną Alabamę i Georgię. Warunki w Alei Dixie, podobnie jak w Alei Tornad, są sprzyjające do powstawania tych zjawisk. Aleja Tornad - Po kliknięciu podświetla się obszar w środkowych Stanach Zjednoczonych. Wyświetla się opis: To obszar w środkowej części kraju, który obejmuje część Wielkich Równin, zwłaszcza okolice środkowego zachodu Stanów Zjednoczonych. Charakteryzuje się ona dużą liczbą tornad, które tworzą się głównie latem i wczesną jesienią, gdy ciepłe, wilgotne powietrze zatrzaskuje się z chłodnymi frontami atmosferycznymi. To zjawisko powoduje niebezpieczne burze, a w konsekwencji potężne i niszczycielskie tornada, które mogą powodować znaczne szkody w infrastrukturze oraz środowisku naturalnym. W związku z tym obszar ten jest stale monitorowany pod kątem zagrożenia ze strony tego rodzaju ekstremalnych zjawisk pogodowych. Cyklon - Po kliknięciu podświetlają się trzy obszary. Pierwszy. Poziomo obszar w środkowej części Oceanu Indyjskiego, od Afryki przez Madagaskar, prawie do Australii. Drugi. Obejmuje Morze Koralowe. Trzeci. Obejmuje Morze Arabskie i Zatokę Bengalską. Wyświetla się opis: Obszary narażone na cyklony obejmują m.in. kraje południowo-wschodniej Azji, wschodniej Australii oraz kraje nad Oceanem Indyjskim, które muszą regularnie przygotowywać się na możliwe zagrożenia związane z tymi katastrofalnymi zjawiskami. Na Oceanie Indyjskim cyklony tropikalne często formują się w wodach o temperaturze powyżej 27 stopni Celsjusza. Willy-Willy - Po kliknięciu podświetla się obszar na Morzu Indyjskim w północno-zachodniej części Australii. Wyświetla się opis: Cyklony tropikalne występujące w północno-zachodniej części Australii noszą nazwę willy-willy. Nazwa ta stosowana jest na Morzu Timor i Morzu Arafura w okresie od listopada do marca. Tajfun - Po kliknięciu podświetla się obszar na Morzu Południowochińskim i Oceanie Spokojnym. Wyświetla się opis: Obszar występowania tajfunów koncentruje się głównie w zachodniej części Pacyfiku. Ciepłe wody oceaniczne o temperaturze powyżej 26 stopni Celsjusza stanowią kluczowy warunek dla powstawania tych potężnych burz tropikalnych. Tajfuny, podobnie jak huragany i cyklony, charakteryzują się ekstremalnie silnymi wiatrami, ulewnymi opadami deszczu oraz porywistymi falami, które mogą powodować zniszczenia infrastruktury oraz przyczyniać się do powodzi i osuwisk. Kraje i regiony narażone na tajfuny obejmują obszary południowo-wschodniej Azji, w tym Filipiny, Tajwan, Japonię, Koreę Południową oraz południowe wybrzeża Chin. Ze względu na częstotliwość występowania tajfunów te obszary są stale przygotowane na ewentualne zagrożenia oraz podejmują środki zapobiegawcze, aby minimalizować straty i szkody wynikające z tych gwałtownych zjawisk atmosferycznych. W dalszej kolejności w panelu siatka kartograficzna oraz podział polityczny.
Mapa interaktywna – rozmieszczenie obszarów występowania tornad i cyklonów tropikalnych
Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 7

Zaznacz regionalną nazwę cyklonu tropikalnego wiejącego u wschodnich wybrzeży Azji.

R8RGPcFEBaE4k
Możliwe odpowiedzi: 1. tajfun, 2. willy-willy, 3. huragan, 4. brak regionalnej nazwy
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 8

Zaznacz nazwy trzech państw, które są narażone na wystąpienie huraganu.

R14gGQ3RcHiM1
Możliwe odpowiedzi: 1. Meksyk, 2. Kuba, 3. Kostaryka, 4. Gwinea
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 9

Stwórz krzyżówkę zawierającą treści z tego tematu. Hasło główne powinno mieć co najmniej 10 liter.

Instrukcja tworzenia krzyżówki:

R18CUF46Cvqa3
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-ND 3.0.
RY9Y73E5fXw3f
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Stwórz krzyżówkę zawierającą treści z tego tematu. Hasło główne powinno mieć co najmniej 10 liter.

Podsumowanie

  • W Ameryce Północnej występują ekstremalne zjawiska meteorologiczne, w tym tornada, ale również docierające do jej południowo‑wschodnich brzegów cyklony tropikalne.

  • Najwięcej tornad występuje w Alei Tornad (centralna część Stanów Zjednoczonych) oraz Alei Dixie (południowo‑wschodnia część Stanów Zjednoczonych).

  • Cyklony tropikalne docierające do Stanów Zjednoczonych nazywane są huraganami. Jednymi z najbardziej tragicznych były: Katrina, Irena, HarveyDorian.

  • Tornada i cyklony tropikalne są zjawiskami niebezpiecznymi. Powodują m.in.: całkowite lub częściowe zniszczenia budynków, roślinności (w tym drzew), słupów, linii wysokiego napięcia, podtopienia oraz straty w ludności.

Słownik

Aleja Dixie
Aleja Dixie

obszar w południowo‑wschodniej części Stanów Zjednoczonych, który odznacza się szczególnie dużą częstotliwością występowania tornad; obejmuje m.in. stany: Missisipi, Alabama, GeorgiaTennessee

Aleja Tornad
Aleja Tornad

obszar w centralnej części Stanów Zjednoczonych, który odznacza się szczególnie dużą częstotliwością występowania tornad; obejmuje m.in. stany: Dakota Południowa, Nebraska, Kolorado, Kansas, Oklahoma i Teksas

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaznacz możliwe skutki wystąpienia cyklonu tropikalnego.

R1OJaDpHHjAs3
Możliwe odpowiedzi: 1. trzęsienie ziemi, 2. podtopienie, 3. śmierć i zranienie osób, 4. długotrwała susza
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 2

Na podstawie poniższej mapy, zaznacz, czy podane stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe.

R1T8iQDEXqRsh1
Średnia roczna liczba tornad w Stanach Zjednoczonych w latach 2013–2021
Źródło: Gromar sp. z o.o., dostępny w internecie: https://www.iii.org/table-archive/20621, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1IbMfxogVN8q
Łączenie par. . Najwięcej tornad występuje w stanie Teksas.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Centralna i południowa część USA jest bardziej narażona na wystąpienie tornada niż wschodnia i zachodnia.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W stanie Georgia występuje więcej tornad niż w stanie Kansas.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 3

Uzupełnij zdania, wybierając odpowiednie określenia spośród podanych.

R1docRDIGD05m
W Ameryce Północnej panują dogodne warunki do powstawania tornad. Ścierają się tam 1. zimne i suche, 2. gorące i wilgotne, 3. Zatoki Meksykańskiej, 4. Kanady i Gór Skalistych masy powietrza płynące z południa znad 1. zimne i suche, 2. gorące i wilgotne, 3. Zatoki Meksykańskiej, 4. Kanady i Gór Skalistych oraz 1. zimne i suche, 2. gorące i wilgotne, 3. Zatoki Meksykańskiej, 4. Kanady i Gór Skalistych masy powietrza płynące z północy i północnego zachodu znad 1. zimne i suche, 2. gorące i wilgotne, 3. Zatoki Meksykańskiej, 4. Kanady i Gór Skalistych.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 4

Uporządkuj etapy rozwoju tornada od najwcześniejszego do najpóźniejszego.

R17z1HrUREPtZ
Elementy do uszeregowania: 1. połączenie się chmury burzowej z powierzchnią ziemi, 2. przekształcenie się chmury burzowej w superkomórkę, 3. zetknięcie się mas powietrza o skrajnych cechach, 4. skroplenie się pary wodnej i powstanie chmury burzowej, 5. intensywne unoszenie się gorącego powietrza, 6. Uporządkuj etapy rozwoju tornada od najwcześniejszego do najpóźniejszego., 7. powstanie mezocyklonu
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 5

Wyjaśnij, dlaczego trąby powietrzne w Polsce występują rzadziej i z mniejszą intensywnością niż w Stanach Zjednoczonych.

RI0fPYdt27WiR
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 6

Wyjaśnij, dlaczego cyklony tropikalne na półkuli północnej występują najczęściej od lipca do października, a na półkuli południowej głównie od grudnia do kwietnia.

RuKbMYIjcViOv
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Notatnik

Rpk34VpDXyiDF
(Uzupełnij).