4. Brazylia – eksploatacja lasów Amazonii

R12jbvZBG897M

Na zdjęciu lotniczym rozległa płaska nizina porośnięta lasami i szeroka meandrująca rzeka z licznymi węższymi dopływami.

Położenie geograficzne Brazylii. Wielkie regiony geograficzne

Brazylia – piąte co do wielkości państwo świata i największy kraj Ameryki Południowej – zajmuje powierzchnię 8,5 mln kmIndeks górny 2², co stanowi prawie połowę obszaru kontynentu. Naród brazylijski liczy 212,6 mln osób (2020 r.), co również stanowi około połowę ogółu mieszkańców Ameryki Południowej. Długość granic lądowych Brazylii jest imponująca i wynosi 16 tys. km. W Ameryce Południowej na stałym lądzie leży 12 państw i jedno terytorium niesamodzielne – Gujana Francuska. Brazylia nie graniczy tylko z dwoma z nich: Ekwadorem i Chile.

Brazylia – galeria map

RcdoRbfvOLJ6e

Ilustracja przedstawia mapę polityczną Ameryki Południowej. Państwa wyróżnione kolorami i opisane. Oznaczono i opisano stolice. Morza zaznaczono kolorem niebieskim i opisano. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co dziesięć stopni.

R1Waw6fde99BD

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Brazylii. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Rozległe niziny wokół największych rzek. Na wschodnim wybrzeżu tereny wyżynne. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Oznaczono i opisano stolice i główne miasta. Opisano nazwy państw. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które podpisano w białej ramce dookoła mapy, co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

Na obszarze kraju wydziela się dwa wielkie regiony – Nizinę Amazonki w części północnej i Wyżynę Brazylijską w części środkowo‑wschodniej. Na północy do Brazylii należy także południowa część Wyżyny Gujańskiej, a na środkowym wschodzie niewielka część Niziny La Platy. Nizina Amazonki jest największą niziną rzeczną na świecie zajmującą powierzchnię 3,5 mln kmIndeks górny 2² i rozciągającą się w strefie równikowej. Jest to rozległa niecka łagodnie nachylona ku wschodowi, w której równoleżnikowo płynie Amazonka uchodząca do Oceanu Atlantyckiego. Od północy Nizinę Amazonki otacza Wyżyna Gujańska, na zachodzie sięga ona podnóża Andów, a od południa zamyka ją Wyżyna Brazylijska. O wielkości niziny świadczą jej rozmiary – długość ok. 3200 km i średnia szerokość ok. 1200 km. Nizina Amazonki jest rozległą, płaską równiną, której głównym elementem rzeźby są szerokie doliny rzeczne, np. dolina rzeki Amazonki ma od kilkunastu do ponad 100 km szerokości. Głębokość czynnych koryt największych rzek sięga do 70 m.

Na Nizinie Amazonki panuje klimat równikowy wybitnie wilgotny z bardzo wysoką sumą opadu rocznego wynoszącą od 2000 mm do 2500 mm. Niemal cały obszar niziny porasta wilgotny, wiecznie zielony las równikowy nazywany selwąselwaselwą.

RZt1BO7EFw3zC

Na zdjęciu lotniczym rozległa płaska nizina porośnięta lasami i szeroka meandrująca rzeka z licznymi węższymi dopływami.

Wilgotne lasy równikowe w Amazonii

Terminem Amazonia obejmuje się obszar, w którym występują elementy środowiska przyrodniczego tworzące wyjątkowy typ ekosystemu. Jest to klimat równikowy, w którym nie ma termicznych pór roku. Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca w stacji Manaus wynosi 28,2°C, średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca wynosi 26,6°C. Obie te wartości różnią się od średniej temperatury rocznej (27,2°C) zaledwie o ok. 1°C. Opad jest bardzo wysoki w ciągu każdego miesiąca, a roczna suma przekracza 2 tys. mm.

Gleba powstaje z szybko rozkładających się szczątków organicznych i wyrasta na niej wilgotny, zróżnicowany gatunkowo, wiecznie zielony las równikowy.
Geograficznie Amazonia obejmuje Nizinę Amazonki, południową część Wyżyny Gujańskiej oraz szerokie doliny rzek płynących z Wyżyny Brazylijskiej ku Amazonce.
W lesie równikowym wyraźnie zaznaczają się jego warstwy. W podłożu, w cieniu lasu rośnie gęste runo leśne oraz korzenie wyższych roślin, a na nich epifityepifityepifity. Drugą warstwę tworzą podrosty drzew wykształcających głównie pnie i minimalną ilość liści, by jak najszybciej podrosnąć i przedostać się do światła. Trzecia warstwa to właściwy okap lasu równikowego na wysokości 20–25 m. Są to drzewa o kulistych lub parasolowatych koronach, spięte lianami i rosnącymi na nich epifitami. Ponad nimi wznoszą się samotnie najwyższe drzewa sięgające 50 m wysokości. W lesie równikowym żyje ok. 3 tys. rozmaitych gatunków drzew, a wśród nich jest wiele gatunków reliktowych i endemicznych. Wpływ na ekosystem Amazonii ma także bardzo wysoka zawartość pary wodnej w powietrzu – średnia wilgotność względna sięga 80%. Cały ekosystem lasu równikowego jest niezwykle wrażliwy i naruszenie jednego z elementów lub tylko jego osłabienie może spowodować zakłócenia w funkcjonowaniu ekosystemu.

Konflikt interesów między gospodarczym wykorzystaniem Amazonii a ekologicznymi skutkami jej wylesiania

Lasy w Brazylii zajmują 59,4% powierzchni kraju (dane z 2020 r.), z czego zdecydowanie największym zbiorowiskiem leśnym są wilgotne lasy równikowe na Nizinie Amazonki. Spełniają one bardzo ważne funkcje w cyklach obiegu wody i dwutlenku węgla na całej Ziemi. Obszar amazońskiego lasu równikowego nazywa się zielonymi płucami Ziemi, gdyż roślinność tego obszaru wytwarza w procesie fotosyntezy od 20% do 45% światowej produkcji tlenu.

Na początku lat 60. XX wieku w Brazylii rozpoczęto intensywną eksploatację lasów równikowych w Amazonii. Roślinność wycina się lub wypala, by uzyskać tereny dla rolnictwa, głównie dla hodowli bydła i pod uprawę soi. Niekiedy wycina się cenne gatunki drzew (np. mahoniowiec i palisandrowiec) w celu pozyskania drewna, niszcząc cały ekosystem funkcjonujący wokół nich. Do zniszczenia wielkich połaci lasów równikowych przyczyniło się także przeprowadzenie drogi transamazońskiej łączącej wybrzeże Oceanu Atlantyckiego z zachodnią częścią Niziny Amazońskiej oraz planowe zaludnianie centralnej części Brazylii (interioru). Lasy wycinane są także w związku z pozyskiwaniem surowców mineralnych. Obecnie największy legalny i nielegalny wyrąb lasów następuje od wschodu i południa Niziny Amazońskiej. Dzięki pozyskiwaniu drewna, rozwojowi rolnictwa, przemysłu wydobywczego oraz infrastruktury technicznej podnosi się poziom życia mieszkańców Brazylii oraz następuje rozwój gospodarczy tego regionu.

Warto jednak zwrócić uwagę na statystyki. Lasy równikowe na całym świecie zajmują łączną powierzchnię 18,4 mln kmIndeks górny 2², z czego na Amerykę Południową przypada ok. 54%. Brazylia w latach 2002‑2009 utraciła 110 tys. kmIndeks górny 2² lasów, a w latach 2010‑2019 - aż 130 tys. kmIndeks górny 2² lasów. Jest to największy ubytek powierzchni leśnej na świecie. Jeżeli ta tendencja nie zostanie powstrzymana, w najbliższych dekadach nastąpi utrata nawet 1 mln kmIndeks górny 2² lasów równikowych.

Do negatywnych następstw nadmiernego wylesiania (deforestacji) obszaru Amazonii należą te o charakterze ekologicznym:

• wzrost zawartości dwutlenku węgla (${\text{CO}}_{\text{2}}$) w atmosferze dotychczas uwięzionego w roślinności i glebie; 1 ha lasu pochłania ok. 20 razy więcej węgla z atmosfery niż roślinność na polu uprawnym;

• rozdzielenie (fragmentacja) zwartych terenów lasu równikowego przez tereny rolnicze, co prowadzi do utraty siedlisk życiowych wielu organizmów;

• utrata siedlisk powoduje zmniejszanie się bioróżnorodności gatunkowej, gdyż każdy gatunek, aby mógł się rozwijać, musi mieć określony obszar siedliskowy; w lasach równikowych występuje największa różnorodność organizmów roślinnych i zwierzęcych;

• wzrost erozji gleb i ich degradacja – wycięcie lasu i przeznaczenie uzyskanego terenu pod uprawy powoduje utratę substancji odżywczych gleby, która szybko staje się jałowa;

• zaburzenia obiegu wody w atmosferze, co może oddziaływać na klimat w skali lokalnej, a nawet regionalnej.

Należy także pamiętać, że w lasach Amazonii żyją Pierwsze Narody – pierwotni mieszkańcy tych ziem tworzący społeczności w własną kulturą. Wycinka lasów amazońskich zmusza ich do zmiany trybu życia oraz migracji na inne obszary.

Puszcza Amazońska – galeria zdjęć

RwjbRhrW8fFqR

Na zdjęciu lotniczym rozległa płaska nizina porośnięta lasami.

R1926IxCV14cv

Na zdjęciu bardzo gęsty, bujny las, niżej krzewy, wyżej drzewa i palmy.

R1IjuS0faSDs9

Na zdjęciu lotniczym okrągły piaszczysty teren w środku lasu. Dookoła ustawione jednakowe owalne chaty kryte słomą lub liśćmi. Jedna chata pośrodku. Dojazd do wioski z jednej strony.

RXXhow149AwQV

Na zdjęciu trzyosobowa rodzina, ciemne włosy, twarze pomalowane ciemna farbą w paski i kropki.

R1VDJx3mi4Mpu

Na zdjęciu lotniczym rozległe, zaorane pole. W środkowej części niewielka połać gęstego lasu.

R1KHQwdIkCq1Q

Na zdjęciu nacięty pień drzewa, z zawieszonym wiaderkiem. Kapiąca kropla soku.

Podsumowanie

• Brazylia jest największym państwem w Ameryce Południowej – zajmuje prawie połowę powierzchni tego kontynentu. To też piąte co do wielkości powierzchni państwo na świecie.

• Wilgotne lasy równikowe na Nizinie Amazonki to obszar o wielkiej bioróżnorodności gatunkowej oraz ekosystemowej. Od kilkudziesięciu lat w wyniku nadmiernej eksploatacji lasów amazońskich następuje zmniejszanie się ich zasięgu, co może doprowadzić do niekorzystnych zmian klimatu, utraty bioróżnorodności oraz zniszczenia środowiska, w którym żyje pierwotna ludność tego obszaru – Pierwsze Narody.

Słownik

Ćwiczenia

Notatnik