6. Megalopolis Ameryki Północnej i slumsy miast Ameryki Południowej
12 października 1492 roku o godzinie 2.00 w nocy marynarz z pokładu „Pinty” – jednej z trzech karaweli płynących przez Ocean Atlantycki w poszukiwaniu „wschodnich wybrzeży Azji” – dostrzegł ląd. Od czasu tej podróży Krzysztofa Kolumba zapoczątkowano trwałe kontakty między Europą a lądami Nowego Świata. Od tego też momentu zaczyna się napływ mieszkańców Starego Świata – Europejczyków, Afrykanów i Azjatów – do Ameryki. Była to najbardziej masowa wymiana ludności na wielkim obszarze lądowym w historii ludzkości.
Wyjaśnisz przyczyny i skutki urbanizacji w niektórych obszarach Ameryki.
Współczesne rozmieszczenie ludności w Ameryce
Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczął się wielki napływ imigrantów europejskich do Ameryki. W 1900 roku mieszkało na tych lądach ok. 144 mln ludzi. Dzisiaj żyje ich tam blisko miliard, a średnia gęstość zaludnienia wynosi 23 osoby na 1 kmIndeks górny 22. Rozmieszczenie ludności w Ameryce jest bardzo nierównomierne, o czym zdecydowały głównie trzy czynniki:
osadnictwo kolonizatorów na wybrzeżach – Europejczycy, którzy byli najliczniejszą grupą ludności zasiedlającą Amerykę, przybywali do wschodnich wybrzeży obu kontynentów; tu utworzono pierwsze osady i stąd ruszyła kolonizacja w kierunku zachodnim; ponadto w Ameryce Północnej na wybrzeże zachodnie napływali przybysze z Azji i oni wraz z Europejczykami stworzyli podstawy osadnictwa na tych terenach;
zróżnicowanie środowiska przyrodniczego – góry (Kordyliery, Andy), gęsty wilgotny las równikowy, klimat polarny na północy ograniczały rozwój osadnictwa;
istnienie dużych i gęsto zaludnionych ośrodków ludności indiańskiej na Wyżynie Meksykańskiej i w Andach.
Współczesne rozmieszczenie ludności w Ameryce przedstawia mapa poniżej.
Obecnie na obu kontynentach występuje bardzo wysoki stopień urbanizacji, wynoszący średnio ok. 80%; w Ameryce Południowej w miastach mieszka aż 83% ludności. Miasta na wzór europejski zaczęły powstawać w Ameryce w XVI i XVII wieku. Są to więc miasta młode, o krótszej historii niż te ze Starego Świata. Gwałtowny rozwój sieci miast na tych kontynentach nastąpił w latach 1870–1900 wraz z rozwojem gospodarki kapitalistycznej. Główna cecha urbanizacji w Ameryce to pierwotna lokalizacja największych miast w pasie wybrzeży i utrzymanie największego znaczenia przez te miasta.
W Ameryce Północnej duże miasta tworzyły się w kolejnych etapach przesuwania się osadnictwa w kierunku zachodnim.
W Ameryce Południowej i Ameryce Środkowej występują dwa typy osadnictwa miejskiego:
przybrzeżne – dominujące w większości państw tego obszaru;
wewnętrzne – charakterystyczne dla państw górzystych, gdzie stolica będąca największym ośrodkiem miejskim leży na dużej wysokości. Takimi miastami są:
Meksyk – stolica Meksyku, 2200 m n.p.m.;
Bogota – stolica Kolumbii, 2600 m n.p.m.;
Quito – stolica Ekwadoru, 2800 m n.p.m.;
Sucre - stolica konstytucyjna Boliwii, 2810 m n.p.m. oraz La Paz - stolica administracyjna Boliwii, 3625 m n.p.m.
W połowie XX wieku znaczny rozwój miast spowodował powstanie nowych form przestrzeni miejskiej, tzw. megalopolis (gr. mega – 'wielki', polis – 'miasto'). W Ameryce Północnej wzdłuż wschodniego wybrzeża powstało Megalopolis BosWash obejmujące obszar miejski leżący między Bostonem a Waszyngtonem. Stanowi on największą strukturę miejską na świecie. Na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych powstało Megalopolis SanSan ciągnące się od San Diego po San Francisco. W Ameryce Południowej podobną formę struktury miejskiej tworzy obszar leżący między Rio de Janeiro a São Paulo – Megalopolis Sao‑Rio.
Ameryka była największym w historii ludzkości obszarem, na którym w okresie ok. 300 lat nastąpiła całkowita wymiana ludności. Miejscowa ludność została wyniszczona lub musiała się dostosować do praw i obyczajów napływających grup ludności ze Starego Świata. Jakie były przyczyny migracji do Ameryki? Różnorodne, ale do najważniejszych należała chęć poprawy warunków życia, czyli motywy ekonomiczne. Często też występowały motywy polityczne lub religijne.
Do Ameryki migrowali również Polacy. Najwięcej naszych rodaków dotarło tam na przełomie XIX i XX wieku, a także po II wojnie światowej oraz po 1981 roku, gdy w Polsce wprowadzono stan wojenny. Polacy osiedlali się głównie w Stanach Zjednoczonych Ameryki – ich liczbę szacuje się tam na ponad 10 mln. Miastem z najliczniejszą Polonią – ok. 600 tys. – jest Chicago. W Kanadzie mieszka 900 tys. ludzi utrzymujących związki z naszą ojczyzną. W Ameryce Południowej ludność wywodząca się z Polski mieszka przede wszystkim w dwóch państwach: w Brazylii ok. 1,8 mln i w Argentynie ok. 450 tys. Ponadto naszych rodaków spotkać można w Chile, Urugwaju i Meksyku, gdzie żyje ich po ok. 10 tys.
Polacy, podobnie jak przedstawiciele innych narodów, przyczynili się do stworzenia podstaw państwowości w wielu krajach Ameryki. Niektórzy z nich trwale zapisali się w historii państw amerykańskich.
Miasta Ameryki – galeria zdjęć
Ludność Stanów Zjednoczonych Ameryki
Stany Zjednoczone Ameryki to największy kraj imigracyjny na świecie. Ludzie przybywający do tego państwa wywodzili się z wielu narodów i grup etnicznych. Dzisiaj (według danych za 2020 r.) naród ten liczy ok. 330 mln mieszkańców, co stanowi 4,2% ludności świata.
Liczba ludności Stanów Zjednoczonych stale wzrasta, co wyróżnia państwo na tle innych wysoko rozwiniętych krajów świata. Wzrost osiągany jest przez stosunkowo wysoki przyrost naturalny oraz dodatnie saldo migracji.
Współcześnie ludność Stanów Zjednoczonych składa się z kilku dużych grup:
biali – 57,8%;
Latynosi, tj. ludność pochodząca z Ameryki Łacińskiej – 18,7% (od 2000 roku tę grupę ludności określa się jako Hispanies);
Afroamerykanie – 12,1%;
Azjaci i ludność pochodząca z wysp Pacyfiku – 4,5%;
rdzenni Indianie i Inuici – 1,1%;
inni – 4,4%; do tej grupy należą osoby mające różne pochodzenie i nieidentyfikujący się z żadną z pozostałych grup etnicznych.
Indeks górny Źródło danych: https://www.brookings.edu/research/new-2020-census-results-show-increased-diversity-countering-decade-long-declines-in-americas-white-and-youth-populations/ Indeks górny koniecŹródło danych: https://www.brookings.edu/research/new-2020-census-results-show-increased-diversity-countering-decade-long-declines-in-americas-white-and-youth-populations/
Jedną z tendencji obserwowanych od lat w strukturze ludności Stanów Zjednoczonych jest stały wzrost udziału ludności pochodzącej z Ameryki Łacińskiej. Społeczeństwo tego kraju ze względu na duże zróżnicowanie etniczne określa się jako wielokulturowe.
Czynnikami wpływającymi na współczesne nierównomierne rozmieszczenie ludności były:
zasiedlanie kraju od strony wschodniego wybrzeża i przesuwanie osadnictwa na zachód;
rozmieszczenie surowców mineralnych;
występowanie terenów umożliwiających działalność rolniczą;
warunki klimatyczne.
Według danych z 2020 r. ludność miejska stanowi 82,7% ogółu mieszkańców. Wyraźnie większa gęstość zaludnienia występuje we wschodniej i środkowej części kraju oraz w pasie wybrzeża nad Oceanem Spokojnym. Najsłabiej zaludnione pozostają Kordyliery i Wielkie Równiny.
W Stanach Zjednoczonych znajduje się 50 zespołów miejskich i miast liczących powyżej 1 mln mieszkańców. Największym z nich jest leżący na wschodnim wybrzeżu obszar metropolitalny obejmujący Nowy Jork – Northern New Jersey – Long Island, liczący 20,1 mln mieszkańców. Na zachodnim wybrzeżu leży zespół miejski Los Angeles – Long Beach – Santa Ana, w którym mieszka 18,7 mln osób.
Miasta Stanów Zjednoczonych- galeria zdjęć
Procesy osadnicze w Ameryce Południowej na przykładzie Brazylii
W 2020 roku w Brazylii mieszkało 212,6 mln osób, co czyni ją szóstym najludniejszym krajem na świecie. Społeczeństwo Brazylii charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem rasowym i etnicznym, będąc wynikiem wielowiekowej historii imigracji i mieszania się różnych kultur. W kraju zamieszkują potomkowie rdzennych Indian (Pierwszych Narodów), Afrykańczyków sprowadzonych w czasach niewolnictwa, a także Europejczyków, Azjatów i ludzi z Bliskiego Wschodu:
ludność biała pochodzenia europejskiego stanowi 49,4% ogółu ludności;
Mulaci i Metysi – 42,3%;
osoby czarnoskóre – 7,4%;
Azjaci i ludność Pierwszych Narodów – 0,8%;
Skład etniczny ludności Brazylii świadczy o tym, że historia osadnictwa była podobna do osadnictwa w innych obszarach Ameryki. W XVI wieku na wschodnie wybrzeże napłynęli osadnicy głównie z europejskich krajów romańskich. Podbijając te tereny, doprowadzili do wyniszczenia ludności Pierwszych Narodów. W okresie prawie 270 lat (od 1620 roku) trwał proceder przywozu niewolników z Afryki. Niewolnictwo w Brazylii zniesiono dopiero w 1888 roku. W wyniku mieszania się ludności powstały społeczności Metysów i Mulatów.
Ludność Brazylii jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie. W strefie nabrzeżnej, tzw. atlantyckiej, występuje duża koncentracja ludności, natomiast tzw. Brazylia wewnętrzna, do której zalicza się Niziny Amazonki i środkowo‑zachodnią część kraju, to obszar o bardzo niskiej gęstości zaludnienia. Czynnikami decydującymi o takim rozmieszczeniu ludności są dzieje osadnictwa oraz niekorzystne cechy środowiska przyrodniczego we wnętrzu kraju. Po prawie 500 latach kolonizacji na Nizinie Amazonki stanowiącej ok. 1/3 powierzchni Brazylii mieszka tylko 13% ogółu ludności, a gęstość zaludnienia wynosi zaledwie 1 osobę/kmIndeks górny 22 (średnia gęstość zaludnienia dla całego kraju to 25 osób/kmIndeks górny 22). W pasie atlantyckiego wybrzeża występują korzystniejsze warunki klimatyczne. Tu zakładano pierwsze miasta, tu również powstały pierwsze plantacje trzciny cukrowej, z których cukier poprzez miasta portowe eksportowano do Europy.
Pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku w Brazylii nastąpił okres szybkiego rozwoju miast portowych. W tym czasie wzrosło zapotrzebowanie na niektóre surowce pochodzenia roślinnego oraz uprawy, w których Brazylia zajmowała czołowe miejsca na świecie. W latach 1870–1910 pojawiło się ogromne zapotrzebowanie na kawę, a nieco później nastąpił okres wzmożonego zapotrzebowania na kakao.
Brazylia jest państwem o wielkim wzroście liczby ludności miejskiej. W 1975 roku w miastach mieszkało 59,1% ogółu ludności, a w 2020 roku udział ten wzrósł do 87,1%. Jednocześnie kraj ten ma bardzo wysoki przyrost naturalny przekraczający 7‰ (różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów wynosi 7 na każde 1000 osób). Szczególnie szybko rozrastają się miasta leżące w pasie wybrzeża Oceanu Atlantyckiego na północnym i południowym wschodzie. Dwoma największymi są: São Paulo (12 mln) i Rio de Janeiro (6,8 mln) – stolica kraju do 1960 roku. Położone obok siebie tworzą Megalopolis São Paulo–Rio de Janeiro. Na całym tym obszarze mieszka ponad 50 mln ludzi.
Obecnie w Brazylii jest 17 miast o liczbie ludności wyższej niż 1 mln. Łącznie mieszka w nich ponad 22% całej ludności kraju. Rozmieszczenie największych miast jest bardzo charakterystyczne. Jedenaście spośród 17 miast milionowych leży w pasie wybrzeża, a tylko 4 w głębi kraju. Są to: stolica państwa Brasilia oraz Goiania, Manaus nad Amazonką w głębi lasów równikowych oraz Belo Horizonte – duży ośrodek przemysłowy.
Dysproporcje w rozmieszczeniu ludności uniemożliwiają lepsze wykorzystanie bogactw kraju. W połowie lat 50. XX wieku rząd Brazylii podjął próbę gospodarczego ożywienia wnętrza kraju, tzw. interioru (łac. interior – wewnętrzny, głębiej położony). W 1957 roku w środkowej części kraju na Wyżynie Brazylijskiej rozpoczęto budowę nowej stolicy – Brasilii. Nowoczesne miasto zaplanowano i zbudowano w ciągu 4 lat. Centrum miasta to Plano Piloto, czyli plan samolotu, który usytuowany jest nad brzegiem sztucznego jeziora Paranoa. Miasto zachwyca architekturą, wyróżniają się budynki parlamentu, katedry i uniwersytetu. Od 21 kwietnia 1960 roku jest ono stolicą Federacyjnej Republiki Brazylii. Nową stolicę zaplanowano dla 550 tys. osób. Dzisiaj cała aglomeracja liczy już ponad 4 mln mieszkańców i stale poszerza się o dzielnice ubogiej ludności napływowej.
Rządy Brazylii wciąż podejmują próby przyciągania ludności do interioru. Wymienić tu trzeba rozwój linii transportowych, czego przykładem może być budowa drogi z Belem, leżącego u ujścia do Amazonki, do Brasilii czy budowa Transamazoniki (Drogi Transamazońskiej) o długości ok. 5 tys. km.
Powstawanie dzielnic nędzy
Wielki wzrost liczby ludności w miastach Brazylii powoduje duże problemy społeczne i gospodarcze. Część biednej ludności napływającej do dużych miast w poszukiwaniu pracy (którą niełatwo dostać) zamieszkuje na ich obrzeżach, gdzie powstają całe osiedla samowolnej zabudowy mieszkaniowej. Takie dzielnice nazywane są slumsami, a w Brazylii najczęściej określane jako fawele (nazwa wywodzi się z Rio de Janeiro). Niskie dochody ludności powodują, że osiedla budowane są z przypadkowych materiałów (często nietrwałych) i z pominięciem przepisów budowlanych. Obszary przedmieść są przeludnione i pozbawione elementarnych wygód, bez dostępu do podstawowych usług edukacyjnych czy zdrowotnych. Panuje tam bieda, bezrobocie, szerzą się różne choroby, przestępczość i narkomania. W ten sposób tworzą się dzielnice nędzy, które w różnych miastach Ameryki Południowej są różnie nazywane. Szacuje się, że w największych miastach Brazylii ok. 16% ludności mieszka w fawelach.
Nazwa fawela związana jest z osadnictwem byłych niewolników brazylijskich, którzy na przełomie XIX i XX wieku osiedlili się na wzgórzach Rio de Janeiro. Fawela to nazwa krzewu rosnącego w północno‑wschodniej Brazylii, skąd przybywali niewolnicy. Od 1920 roku termin stosuje się na określenie prowizorycznej zabudowy mieszkaniowej na wzgórzach Rio de Janeiro.
Brazylia- galeria zdjęć
Podsumowanie
Dzieje osadnictwa w Ameryce są najważniejszym czynnikiem, który wpłynął na współczesne, nierównomierne rozmieszczenie ludności w Ameryce Północnej i Ameryce Południowej.
Historia osadnictwa wpłynęła na rozmieszczenie ludności w Brazylii. Kolonizacja nastąpiła od strony wybrzeża Oceanu Atlantyckiego i tu do dzisiaj występuje duża gęstość zaludnienia. We wnętrzu kraju i na Nizinie Amazonki warunki środowiska przyrodniczego stanowiły ograniczenie dla osadnictwa i tam gęstość zaludnienia wciąż jest niewielka.
Największą strukturę miejską na świecie stanowi Megalopolis BosWash, który obejmuje obszar wzdłuż wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej, leżący między Bostonem a Waszyngtonem. Na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych powstało Megalopolis SanSan ciągnące się od San Diego po San Francisco.
W Stanach Zjednoczonych znajduje się 50 zespołów miejskich i miast liczących powyżej 1 mln mieszkańców. Największym z nich jest leżący na wschodnim wybrzeżu obszar metropolitalny obejmujący Nowy Jork – Northern New Jersey – Long Island, liczący 20,1 mln mieszkańców. Na zachodnim wybrzeżu leży zespół miejski Los Angeles – Long Beach – Santa Ana, w którym mieszka 18,7 mln osób.
Brazylia jest państwem o bardzo wysokim poziomie urbanizacji – 86,5% ludności miejskiej. Wielkie miasta skupione są głównie w pasie wybrzeża nad Oceanem Atlantyckim. Na ich obrzeżach powstają duże tereny samowolnej zabudowy mieszkaniowej, nazywane są slumsami (fawelami). Obszary przeludnione bez dostępu do podstawowych usług edukacyjnych czy zdrowotnych. Panuje tam bieda, bezrobocie, szerzą się różne choroby, przestępczość i narkomania.
W Brazylii dąży się do bardziej równomiernego rozmieszczenia ludności. Takimi działaniami były budowa nowej stolicy – Brasilii – we wnętrzu kraju (1960 r.), budowa wielkich linii transportowych łączących wybrzeża z wnętrzem państwa, udogodnienia w prowadzeniu działalności rolniczej w głębi kraju.
Ćwiczenia
Ameryka wyróżnia się bardzo nierównomiernym rozmieszczeniem ludności. Wskaż, która z wymienionych przyczyn w jednakowym stopniu zadecydowała o rozmieszczeniu ludności zarówno w Ameryce Północnej, jak i w Ameryce Południowej.
Skorzystaj z dostępnych źródeł informacji i wymień kilku Polaków, którzy przyczynili się do poznania, rozwoju gospodarczego lub walczyli o niepodległość danego kraju w Ameryce.
Dokończ zdanie tak, aby zawierało prawdziwe informacje.