11. Badania w obszarach podbiegunowych. Polskie stacje polarne

Za kołami podbiegunowymi, północnym i południowym, leżą obszary, z którymi kojarzą nam się przejmujące zimno, huraganowe wiatry, śnieg, lód, trwające bez końca noce lub dnie. Mimo to w tak niegościnnych warunkach środowiska przebywają ludzie – pracownicy polarnych stacji naukowych, którzy dobrowolnie i z niesłabnącym entuzjazmem wykonują powierzane im zadania. Skorzystaj z e‑materiału i poznaj ich warunki życia, osiągnięcia naukowe oraz historię odkrywania tych niezwykłych obszarów Ziemi.

R18FCPpSaiNVV

Na zdjęciu płaski, nowoczesny, biały budynek z elementami granatu i czerwieni, usadowiony na palach wbitych w betonową podstawę. Na boku budynku napis Neumayer‑Stattion. Na dachu flagi. Dookoła ośnieżony teren i pługi śnieżne.

Zdobywanie biegunów

Na mapie obszarów podbiegunowych można dostrzec wiele nazw geograficznych łączących się z nazwiskami lub imionami. Pochodzą one od pierwszych odkrywców tych terenów i są dowodem uznania dla ich osiągnięć. Główny okres badań obszarów polarnych przypadł na XIX wiek i początek XX.
Poniżej przedstawiony jest krótki opis zdobywania biegunów Ziemi. Ze względu na trudne warunki naturalne człowiek dotarł tam dopiero na początku XX wieku.

Za zdobywcę bieguna północnego uznaje się Amerykanina Roberta Edwina Peary’ego. Był on doświadczonym badaczem obszarów północnych. W latach 1893–1902 kilkakrotnie przeszedł północną Grenlandię, poszukując dogodnego punktu do wyjścia na biegun północny. W kolejnych latach docierał coraz dalej na północ. W 1906 roku osiągnął 87°06’N (zaledwie 322 km od bieguna północnego), ale piętrzące się lody zmusiły go do odwrotu. Po starannych przygotowaniach 1 marca 1909 roku wyruszył z przylądka Columbia na Wyspie Ellesmere’a oddalonego o 766 km od bieguna północnego. W wyprawie brało udział siedmiu Amerykanów, duża grupa Inuitów, a wyposażenie rozłożone na 19 sań ciągnęły 133 psy. Poszczególne grupy pomocnicze powracały po założeniu składów z żywnością. Po osiągnięciu 87°47’ (246 km od celu) zawróciła ostatnia grupa pomocnicza. Od tego punktu Peary wędrował jedynie ze swoim służącym Matthew Hensonem, czterema Inuitami i pięcioma saniami zaprzężonymi w 40 psów. 6 kwietnia 1909 roku Peary po dokonaniu pomiarów stwierdził, że jest na biegunie północnym. Wykonano fotografie, dokonano sondowania głębokości Oceanu Arktycznego (stwierdzono, że głębokość przekracza 2750 m) i zatknięto flagę Stanów Zjednoczonych. Po powrocie do kraju i obwieszczeniu zdobycia bieguna północnego powstał spór, gdyż amerykański lekarz Frederick Albert Cook, uczestnik wielu wypraw w Arktyce i Antarktyce, ogłosił, że już rok wcześniej 21 kwietnia 1908 roku zdobył biegun północny. Do dziś nie ma absolutnej pewności, kto był pierwszym zdobywcą tego bieguna. Przyjęło się jednak przypisywać ten wyczyn Peary’emu, ponieważ komisja uczonych uznała, że prawdopodobnie zbliżył się on na odległość 3 km od bieguna (Cook na pewno nie dotarł tak blisko).

RDCUHNaZQoB0y

Fotografia przedstawia grupę pięciu mężczyzn stojących obok siebie na tle bryły śniegu. Grubo ubrani, każdy z nich trzyma w dłoniach dużą flagę

Badania Antarktydy rozpoczęły się dopiero pod koniec XIX wieku. Jedną z pierwszych wypraw była belgijska ekspedycja na statku Belgica w latach 1898–1899. Wzięło w niej udział m.in. dwóch Polaków – Henryk Arctowski i Antoni Bolesław Dobrowolski. W marcu 1898 roku statek wmarzł w lody na Morzu Bellingshausena (u brzegów Antarktydy Zachodniej pomiędzy Półwyspem Antarktycznym a Lodowcem Szelfowym Abbota) i uczestnicy wyprawy stali się pierwszymi ludźmi zimującymi na Antarktydzie. Członkiem tej wyprawy był też F.A. Cook, który w 1909 roku wszedł w spór o pierwszeństwo dotarcia do bieguna północnego. Pierwszym oficerem na Belgice był Norweg Roald Amundsen. To on w latach 1910–1912 kierował norweską wyprawą, której uczestnicy jako pierwsi 15 grudnia 1911 roku dotarli do bieguna południowego. Miesiąc później, 18 stycznia 1912 roku, do bieguna doszli uczestnicy angielskiej wyprawy dowodzonej przez Roberta Scotta. Pięciu członków tej wyprawy, w tym Scott, zginęło z wyczerpania w drodze powrotnej. Wyprawa poszukiwawcza odnalazła namiot, w którym były zamarznięte ciała trzech Anglików oraz dziennik kapitana Scotta.
Przeczytaj, jak dowódcy największego z wyścigów polarnych opisali moment dotarcia do bieguna południowego.

Rankiem 15 grudnia [1911 r.] powitała nas piękna pogoda, jakby stworzona do zdobycia bieguna.(...) O trzeciej popołudniu ze wszystkich sanek zabrzmiało jednocześnie:
– Stój! – jak wykazywały nasze koła pomiarowe, staliśmy na biegunie. Cel został osiągnięty.
(…) Z naszych dotychczasowych pomiarów wynikało, że obóz znajduje się pod 89°54’30’’S. Ponieważ jednak pogoda wyglądała na trwałą, a zapas żywności całkiem obfity, postanowiliśmy przebyć jeszcze pozostałe dziesięć kilometrów, by ustalić położenie geograficzne punktu możliwie najbliższego biegunowi (…).
(…) Pogoda utrzymywała się nadal wspaniała, choć niebo nie było zawsze zupełnie czyste. Od czasu do czasu pojawiała się nagle lekka mglista zasłona, by za chwilę znów zniknąć. Nie była jednak dość gęsta, aby przesłonić zupełnie Słońce. Świeciło ono przez cały czas, zachodziły jednak przy tym dziwne zjawiska. Zdarzało się, że przez szereg godzin Słońce nie zmieniało swej odległości od horyzontu, następnie zaś robiło nagle jak gdyby skok. Przez cały dzień powtarzaliśmy obserwacje co godzinę. Było to bardzo osobliwe wrażenie, gdy człowiek – idąc spać o szóstej wieczorem, a wstając o dwunastej w nocy – widział Słońce wciąż na tej samej na pozór wysokości. O szóstej rano, gdy znów kładł się spać, wysokość Słońca pozostawała w dalszym ciągu bez zmian. Oczywiście ulegała ona pewnym wahaniom, ale zmiany były tak nieznaczne, że bez przyrządów nie dałoby się ich wykryć. Na oko wyglądało to tak, jak gdyby Słońce krążyło dookoła nieba wciąż w tej samej odległości od widnokręgu.
(…) Po zakończeniu uroczystego posiłku na biegunie zaczęły się przygotowania do powrotu. Ustawiliśmy mały jedwabny namiot (…). Wewnątrz pozostawiłem w małej sakiewce list do króla Norwegii, zawierający wiadomość o tym, co zostało dokonane. Droga do domu była daleka, mogły jeszcze zajść okoliczności uniemożliwiające nam osobiste przekazanie wiadomości o naszej wyprawie.
Oprócz tego pozostawiłem krótki list do kapitana Scotta, który według wszelkiego prawdopodobieństwa pierwszy odnajdzie ten namiot.

17 stycznia 1912 roku kapitan Scott wraz z czterema współtowarzyszami dotarł do bieguna południowego. Oto zapis z jego dziennika.

Wtorek, 16 stycznia [1912 roku]. Obóz nr 68. Wysokość 9760 stóp. Temperatura –31°C (…). Południowy pomiar wykazał 89°42’ i pełni dobrej myśli wyruszyliśmy po południu dalej, spodziewając się, że jutro staniemy u celu. Mniej więcej w drugiej godzinie marszu bystre oczy Bowersa odkryły coś, co wziął za kopiec; zaniepokoiło go to, zdecydował jednak, że jest to pasmo nawianego śniegu. Pół godziny później odkrył czarną plamę na linii naszego marszu, wkrótce przekonaliśmy się, że nie mogła być ona naturalnym zjawiskiem śnieżnego krajobrazu. Idąc dalej stwierdziliśmy, że była to czarna flaga przymocowana do drążka od sań; obok ślady obozu, koleiny sań i nart idące w różnych kierunkach oraz wyraźne tropy wielu psów. Wiedzieliśmy już wszystko. Norwegowie wyprzedzili nas i pierwsi doszli do Bieguna. Spotkało nas straszne rozczarowanie i jest mi niewymownie przykro za moich wiernych towarzyszy (…). Jutro musimy dojść do Bieguna i natychmiast wracać z jak największą szybkością. Wszystkie nasze marzenia prysły; powrót będzie nużący. Schodzimy w dół – zapewne Norwegowie znaleźli lepszą drogę.

Zdobywanie bieguna południowego – galeria zdjęć

Rbr8ILF2OvUMC

Na czarno‑białym zdjęciu portret mężczyzny w ciemnym garniturze i kapeluszu. Biały mężczyzna w średnim wieku z poważną miną i skupionym spojrzeniem. W tle, po lewej stronie kadru rozmyta postać innego mężczyzny, uśmiechniętego, także w kapeluszu.

R1dKHlnOrJyvK

Na czarno‑białym zdjęciu pięciu mężczyzn w ciepłych strojach i futrzanych rękawicach, z ogorzałymi twarzami. Za nimi wbita w śnieg flaga brytyjska.

R1b57smKVkIuh

Na czarno‑białym zdjęciu statek, żaglowiec z opuszczonymi żaglami. W tle nabrzeże miasteczka z widocznymi budynkami i drzewami.

RzA8fhSLyeHoN

Na zdjęciu wnętrze pomieszczenia przypominającego salę muzealną. Pod ścianą drewniana komoda, obok pianino, gramofon, rzeźbione popiersie, na ścianach liczne obrazy, dokumenty oprawione w ramki, zdjęcia grupowe. Na pierwszym planie fragment drewnianego stołu z białymi nogami.

Badania obszarów polarnych

Tereny położone wokół biegunów należą do najpóźniej zbadanych obszarów na Ziemi. Badania naukowe rozpoczęły się w XIX wieku, a ich intensywny rozwój nastąpił dopiero po II wojnie światowej. Początkowo celem ekspedycji docierających na obszary polarne była budowa stałych i sezonowych stacji naukowo‑badawczych, natomiast od lat 60. XX wieku zaczęto intensywnie prowadzić badania naukowe środowiska przyrodniczego. Dotyczyły one m.in. fauny i flory, cech fizycznogeograficznych terenów polarnych (klimatu, gleb i gruntów, wód), lodowców górskich i lądolodów, dostępności i możliwości eksploatacji surowców naturalnych. Jednym ze szczególnie ważnych kierunków badań jest degradacja środowiska przyrodniczego. Dzięki pomiarom i obserwacjom prowadzonym na stacjach polarnych stwierdzono np. ubytek ozonu w wyższych warstwach atmosfery (tzw. dziura ozonowa) oraz określono intensywność globalnego ocieplenia i związane z nim tempo topnienia pokrywy lodowej w strefach okołobiegunowych. Badania te mają duże znaczenie zwłaszcza w Arktyce, region ten w przeciwieństwie do Antarktyki jest bowiem obszarem intensywnej działalności gospodarczej, zwłaszcza wydobywania surowców naturalnych. Są to tereny bogate przede wszystkim w zasoby węgla kamiennego i brunatnego oraz w gaz ziemny, w mniejszym stopniu rudy niektórych metali.

W polarnych stacjach badawczych prowadzone są także badania sezonowe (głównie wiosną i latem) przez różne grupy naukowców realizujących własne projekty naukowe. Korzystają oni wtedy z zaplecza logistycznego i naukowego stacji.

RSeH3Wy93QYnT

W centrum schematu pole o nazwie „Zakresy badań”. Dookoła strzałki prowadzące do pól z wymienionymi zakresami, są to: lodowce górskie i lądolody; choroby na obszarach polarnych; zmiany klimatu a środowisko przyrodnicze; charakterystyczne formy rzeźby terenu; dostosowywanie się ludzi do trudnych warunków życia; rdzenna ludność Arktyki; zasoby wodne; pogoda i klimat; fauna i flora; surowce mineralne i możliwości ich wydobycia.

Badania naukowe w różnych częściach Arktyki i Antarktyki są prowadzone przez cały rok. Naukowcy mieszkają w stacjach polarnych, w których na ogół mają zapewnione dobre warunki życia. Oprócz nich w stacjach przebywają też np. lekarze, informatycy, mechanicy, hydraulicy i kucharze, którzy dbają o sprawne funkcjonowanie stacji i komfort pracowników. Czasem polarnicy, oprócz swoich zawodowych obowiązków, zajmują się także w ramach dyżurów sprzątaniem czy pomaganiem w przygotowywaniu posiłków. Znacznie większe trudności sprawia konieczność wykonywania pomiarów i obserwacji oraz pobierania próbek na zewnątrz, niezależnie od warunków pogodowych. Są one związane z niekorzystnymi dla człowieka warunkami klimatu, zwłaszcza bardzo niskimi temperaturami powietrza i porywistymi wiatrami wzmagającymi odczucie zimna. Problemy powoduje także zaburzenie cyklu biologicznego związane z występowaniem zjawiska dnia polarnego i nocy polarnej oraz konieczność długotrwałej rozłąki z rodzinami. Dlatego polarnicy przed zakwalifikowaniem się na wyprawę przechodzą różnorodne badania medyczne i psychologiczne.

Badania polarne – galeria zdjęć

R1LWgOBqbF8QI

Na zdjęciu statek badawczy na zamarzniętym zbiorniku wodnym. Statek ma kolory czerwono‑biało‑granatowe. Po wodzie pływają kry, w tle gruba warstwa lodu.

RG4FMM3XA2MGV

Na zdjęciu lotniczym kompleks kilku jednopiętrowych, jasnobrązowych, podłużnych budynków podobnych do kontenerów na ośnieżonym terenie. Z prawej strony trzy zabudowania o kształcie półokrągłych tuneli przysypane śniegiem po dach.

RF9VRs4aJnHl2

Zdjęcie przedstawia grupę osób zebranych wokół tablicy informacyjnej umieszczonej na biegunie południowym. Ubrani w ciepłe ubrania, dwójka z nich trzyma flagę Stanów Zjednoczonych. Za nimi skuter śnieżny i ciężki sprzęt.

RtANcIzo6jmII

Zdjęcie przedstawia kilku mężczyzn zebranych z wąskim podłużnym pomieszczeniu. Ubrani w grube ubrania. Jeden z nich wskazuje na podłużne próbki o walcowatym kształcie pobrane z lodowca, umieszczone na blacie pod ścianą.

ROMafTmyVnfb0

Zdjęcie przedstawia budynek stacji badawczej składający się z dwóch poziomów, umieszczony na rusztowaniu. Na fasadzie zamocowane schody. Obok budynku duży teleskop skierowany w górę. Dookoła płaski, ośnieżony, rozległy teren.

RMZxNBcDSpYqh

Na zdjęciu płaski, nowoczesny, biały budynek z elementami granatu i czerwieni, usadowiony na palach wbitych w betonową podstawę. Na boku budynku napis Neumayer‑Stattion. Na dachu flagi. Dookoła ośnieżony teren i pługi śnieżne.

RHHdbRcKikZOI

Zdjęcie przedstawia grupę osób zgromadzonych przed zabudowaniami stacji badawczej. Puszczają balon składający się z białego, półprzezroczystego materiału.

RKw3YjwFn14mi

Fotografia przedstawiająca kilkadziesiąt próbek wody w plastikowych lub małych szklanych pojemnikach.

RadXvJ9n1Ee74

Zdjęcie przedstawia brązową skałę, na której na statywie znajduje się urządzenie do pomiarów geodezyjnych. Nieco poniżej kilkanaście pingwinów, w tle zbiornik wodny.

RgsP1xv1UV72M

Zdjęcie badacza ubranego w intensywnie pomarańczowy strój z kapturem. Mężczyzna nosi plecak, spogląda na dwa duże ptaki o ciemnobrązowej barwie stojące tuż przed nim. W tle pofalowany, nieośnieżony teren pokryty skałami i porostami.

R1Pl2ZElhlvWo

Fotografia przedstawiająca pomieszczenie ze sprzętem do treningu, między innymi z bieżniami i rowerami stacjonarnymi.

R1HJNr2K5WjuH

Zdjęcie jadalni, w której wzdłuż ścian rozstawiono nakryte stoły. Po bokach krzesła, na środku pomieszczenie mniejsze, okrągłe stoliki z wysokimi krzesełkami.

Polskie badania obszarów polarnych

W latach 1772–1775 Polacy uczestniczyli w wyprawach Jamesa Cooka, ważnych dla poznania Antarktyki. Byli to Johann Forster urodzony w Tczewie oraz jego syn Jan Jerzy Forster urodzony pod Pruszczem Gdańskim, późniejszy profesor Uniwersytetu Wileńskiego. W 1773 roku po raz pierwszy w dziejach przekroczyli oni wraz z pozostałymi członkami wyprawy południowe koło podbiegunowe.

W XIX i początkach XX wieku nie były organizowane polskie wyprawy polarne, czego powodem było nieistnienie państwa polskiego. Polacy dołączali do wypraw zagranicznych. W Arktyce prowadzili je m.in. zesłani na Syberię po powstaniu styczniowym Aleksander Czekanowski i jego uczeń Jan Czerski. W latach 1897–1899 w słynnej belgijskiej ekspedycji antarktycznej Belgica, dowodzonej przez Adriana de Gerlache, wzięli udział polscy geografowie, specjaliści geofizyki, meteorologii i glacjologii – Henryk Arctowski, który pełnił funkcję kierownika naukowego wyprawy, oraz będący jego asystentem Antoni Dobrowolski.

R1BriLQ2a3cX0

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę z długą, gęstą brodą i wydatną łysiną. W lewej dłoni trzyma okulary, spogląda w kierunku obiektywu aparatu. Prawą dłonią trzyma jedną z dużych kart z wykresami leżącymi przed nim na blacie.

R13gk74O8nYP2

Fotografia portretowa mężczyzny w średnim wieku, ubranego w garnitur, koszulę i krawat. Mężczyzna ma krótkie włosy zaczesane do tyłu, wąsy, krótką brodę wokół ust i okrągłe okulary.

Kiedy wreszcie w 1918 roku Polska pojawiła się na mapach świata, rozpoczął się okres intensywnych badań obszarów polarnych, które do końca lat 50. XX wieku koncentrowały się głównie w Arktyce, zwłaszcza na Svalbardzie. W latach 1932–1933 odbyła się pierwsza polska polarna wyprawa naukowa na Wyspę Niedźwiedzią (w norweskim archipelagu Svalbard), którą kierował Czesław Centkiewicz, znany także jako autor licznych książek podróżniczych (np. „Anaruk, chłopiec z Grenlandii”, „Na podbój Arktyki”, „Zdobywcy bieguna północnego”, „Okrutny biegun”, „Osaczeni wielkim chłodem” i wiele innych). W kolejnych latach ponawiano wyprawy na archipelag Svalbard, m.in. na Ziemię Torella na Spitsbergenie (1934 rok), Ziemię Oskara (1938 rok), oraz dokonano przejścia na nartach z południa na północ Spitsbergenu, głównej wyspy archipelagu Svalbard. Po tych ekspedycjach pozostało wiele polskich nazw geograficznych na oficjalnych norweskich mapach Spitsbergenu, np. lodowce Arctowskibreen, Siedleckibreen, Polakkbreen (Lodowiec Polaków), góry Pilsudskifjella (Góry Piłsudskiego) i występujące w nich szczyty, np. Bernadzikiewiczfjellet, Ostra Bramatoppen, Waweltoppen, Warszawaryggen i wiele innych.

W okresie międzywojennym polscy naukowcy odwiedzali także Grenlandię. Pierwszą polską ekspedycję naukową zorganizowano w 1937 roku. Wyprawą kierował Aleksander Kosiba – geograf o specjalności geofizyka, klimatologia, glacjologia, późniejszy profesor Uniwersytetu Wrocławskiego.

Po zakończeniu II wojny światowej kontynuowano badanie obszarów polarnych. Ich efektem była budowa stacji naukowych na obszarze Arktyki i Antarktyki. Aktualnie Polska posiada trzy stałe stacje naukowe w obszarach polarnych: Stację Polarną Hornsund im. Stanisława Siedleckiego, Stację im. Antoniego Dobrowolskiego w Oazie Bungera w Antarktydzie Wschodniej oraz Stację im. Henryka Arctowskiego na Wyspie Króla Jerzego (Szetlandy Południowe) w Antarktydzie Zachodniej.

Badania w Arktyce

R1OEIVcsGykLX

Grafika przedstawia mapę hipsometryczną Spitsbergenu z oznaczonymi Polskimi stacjami badawczymi. W prawym dolnym rogu legenda z oznaczeniami kolorów użytych na mapie oraz podziałką liniową. Mapa pokryta siatką południków i równoleżników co jeden stopień. Czerwonymi kropkami oznaczono pięć stacji, obok nich podano nazwy oraz krótki opis. W centralnej części znajduje się stacja Petuniabukta, sezonowa stacja badawcza UAM; wzdłuż zachodniego wybrzeża cztery pozostałe: KaffioyrKaffioyra, Stacja Polarna Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Calypsobyen, Stacja Polarna Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej; Stacja Uniwersytetu Wrocławskiego imienia Stanisława Baranowskiego; Hornsund, całoroczna Polska Stacja Polarna IGF PAN.

Stacja Polarna Hornsund im. Stanisława Siedleckiego na Spitsbergenie powstała w 1957 roku. Została zlokalizowana w Zatoce Białego Niedźwiedzia. Po przebudowie i okresowych remontach służy polskim polarnikom do dziś.

Znajdująca się na jej terenie stacja meteorologiczna pracuje w sieci stacji norweskich i zarejestrowana jest w Światowej Organizacji Meteorologicznej (WMO). Prowadzone są tu systematyczne, całodobowe pomiary i obserwacje podstawowych parametrów meteorologicznych. Prowadzi się także ciągłą rejestrację zmian elementów naturalnego ziemskiego pola magnetycznego, długoterminowe badania jonosfery, które mają na celu określanie oddziaływania wybuchów na Słońcu na naszą planetę, czy pomiary mające na celu określenie zmian dotyczących lodowców i grubości pokrywy śnieżnej. Obserwacje obejmują także zmiany pola elektrycznego Ziemi oraz promieniowania UV. W laboratoriach prowadzone są analizy składu chemicznego wód powierzchniowych oraz opadowych. Ich celem jest m.in. określenie ilości docierających tam i odkładających się zanieczyszczeń powstałych w wyniku działalności człowieka nawet w odległych częściach świata.

Polskie stacje polarne – galeria zdjęć

R1cs8wfAQe6Xj

Zdjęcie przedstawia podłużny, niski budynek stacji badawczej. Przed nim antena satelitarna, za nim masywne wzniesienia. Teren pokryty śniegiem.

RrdmaUL4Degy1

Zdjęcie przedstawia niewielkie kontenery należące do stacji badawczej, rozlokowane na terenie pokrytym małymi kamykami. Na drugim planie pasmo górskie.

RdOzCMBiiN6Hj

Zdjęcie przedstawia niewielki budynek stacji badawczej o długości kilku metrów. Przed nim płaski teren, za nim wzniesienia. Całość pokryta drobnymi kamykami.

Rcgd3ED4e6RlN

Na pierwszym planie fotografii skutery śnieżne, dalej zabudowania stacji badawczej, a w tle góry. Całość pokryta śniegiem.

R1Vbe2F4wZArT

Na pierwszym planie zdjęcia grupa badaczy rozstawiających sprzęt pomiarowy, różne pojemniki, drabiny. Ubrani w ciepłą odzież. Dookoła jałowy teren, szary piasek, na drugim planie zabudowanie stacji badawczej i wzniesienia.

R1BkcJtkJyIEx

Zdjęcie przedstawia kilkumetrowej długości budynek stacji badawczej o spadzistym dachu. Przed nim zbiornik wodny, połacie śniegu. W tle wzniesienie, polska flaga.

R1oQPMlsmdPfI

Na zdjęciu grupa badaczy przed budynkiem stacji badawczej. Ciepło ubrani, przed nimi leżą plecaki. Stacja przypomina mały, drewniany domek.

RGPQjyepTFOFd

Fotografia przedstawiająca panoramę stromych wzniesień. Na pierwszym planie płaski teren, brak roślinności. Pośrodku w oddali zabudowanie stacji badawczej.

Badania w Antarktyce

Stacja im. Antoniego Dobrowolskiego w Oazie Bungera w Antarktydzie Wschodniej powstała w 1959 roku w miejscu przejętej radzieckiej stacji naukowej „Oazis”, kilkadziesiąt kilometrów od brzegu Oceanu Południowego. Ze względu na trudny dostęp przez większość czasu pozostaje jednak nieużytkowana – ostatnia polska wyprawa do stacji miała miejsce w styczniu 1979 roku. Stacja nie uległa jednak likwidacji, sporadycznie odwiedzali ją naukowcy z innych krajów (głównie rosyjscy i australijscy). Obecnie planowane są jej remont i wyposażenie w całoroczne automatyczne stacje geofizyczne (sejsmiczne i magnetyczne), które pozwolą na badanie głębokich struktur Ziemi oraz procesu powstawania ziemskiego pola magnetycznego. W planach są także badania jonosferyjonosferajonosfery, badania geologiczne i geochemiczne oraz obserwacje i pomiary procesów geomorfologicznychprocesy geomorfologicznegeomorfologicznych, hydrologicznychprocesy hydrologicznehydrologicznych i glacjologicznychprocesy glacjologiczneglacjologicznych.

R4rpmtDlBghK5

Zdjęcie przedstawia wąskie, podłużne, niewielkie budynki stacji badawczej. Przed nimi teren pokryty kamieniami o różnej wielkości. Na drugim planie zbiornik wodny i wzniesienia.

W 1977 roku powstała Polska Stacja Antarktyczna im. Henryka Arctowskiego położona na obszarze wolnym od lodu nad Zatoką Admiralicji na Wyspie Króla Jerzego. Jest to jedyna polska stacja antarktyczna, na której prowadzi się badania przez cały rok. W skład stacji wchodzą także dwie bazy terenowe wykorzystywane do monitoringu ekologicznego. W bezpośrednim sąsiedztwie stacji na zachodnim brzegu Zatoki Admiralicji gniazdują trzy gatunki pingwinów: adeli, antarktyczny i białobrewy, których liczebność kontrolowana jest m.in. za pomocą dronów. Oprócz pingwinów gnieździ się tam również kilka gatunków ptaków morskich, np. wydrzyki. Na stacji prowadzone są także badania z zakresu oceanografii, geologii, geomorfologii, glacjologii, meteorologii, klimatologii, sejsmologii, magnetyzmu oraz ekologii.

RzU8wGsaGrjXT

Grafika przedstawia archipelag Szetlandów Południowych. W lewym górnym rogu mapa całej Antarktydy wraz z oznaczonym na niej archipelagiem. Na północ od niego znajduje się Cieśnina Drake’a, na południe Cieśnina Bransfielda. Kropkami oznaczono trzy stacje położone na Wyspie Króla Jerzego w jej południowej części, największej z całego archipelagu, położonej na północnym wschodzie. Jest to stacja imienia Henryka Arctowskiego, baza terenowa Delmay, baza terenowa Lions Rump.

Materiały i dane gromadzone od 1977 roku na stacji są w sposób ciągły wykorzystywane przez placówki naukowe Polski i innych krajów. Dostarczają one informacji dotyczących m.in.:

• wielkości i kondycji populacji ptaków morskich i ssaków płetwonogich, dających pośrednią informację o kondycji ekosystemu morskiego,

• dobowych zmian pola elektrycznego Ziemi,

• przepływu wody w ciekach oraz ilości transportowanego przez nie materiału,

• składu chemicznego opadów (deszczu, śniegu, opadu suchego, np. pyłów), wód cieków, jeziorek, wypływów lodowcowych, gleby i przybrzeżnych osadów morskich pochodzących z obszaru zachodniego wybrzeża Zatoki Admiralicji, ich zmian w czasie oraz dróg przemieszczania się potencjalnych zanieczyszczeń pochodzących z dalekiego i lokalnego transportu atmosferycznego,

• tempa topnienia lodowców uchodzących bezpośrednio do morza,

• wpływu ruchu turystycznego na środowisko przyrodnicze w okolicach stacji.

Stacja antarktyczna im. Henryka Arctowskiego – galeria zdjęć

R1Iqjpy1Oox1D

Na zdjęciu kompleks niskich budynków przy brzegu zbiornika wodnego. Teren pofałdowany, żwirowy, skąpa roślinność trawiasta, w zagłębieniach woda. W tle na drugim brzegu ośnieżone góry.

R16uD4kgIdZ02

Zdjęcie przedstawia drzwi wejściowe do budynku stacji badawczej. Budynek znajduje się około metra nad ziemią, prowadzą do niego metalowe schody. Obok drzwi tablica z napisem „Stacja antarktyczna Polskiej Akademii Nauk imienia Henryka Arctowskiego”. Nad napisem godło Polski.

RD8ZbMPCU6oLH

Zdjęcie przedstawia wnętrze laboratorium stacji badawczej. Na blatach i półkach sprzęt laboratoryjny i specjalistyczne urządzenia.

R1ZTuyC9jz8JR

Zdjęcie przedstawia dwóch obejmujących się mężczyzn, pozujących do zdjęcia. Za nimi pojazdy na gąsienicach, a dalej lekko ośnieżone wzniesienia.

RnT83w9gtjZki

Fotografia wybrzeża składającego się z dość stromych, w większości niepokrytych roślinnością stoków.

R4bZFAjVbZL3n

Zdjęcie wykonane nad brzegiem zbiornika wodnego, na którym zebrało się kilkaset pingwinów. W oddali zabudowania stacji badawczej oraz wzniesienia.

Sukcesy w badaniu obszarów okołobiegunowych odnoszą także indywidualni podróżnicy i badacze. Szczególne zasługi ma w tym względzie Marek Kamiński, który jako pierwszy człowiek na świecie bez pomocy z zewnątrz, zdobył w 1995 roku oba bieguny. Dotarł tam na nartach, ciągnąc sanie z dużym, ważącym ponad 100 kg, ekwipunkiem. Osiągniecie to powtórzył w 2004 roku z Janem Melą. Chociaż jego wyprawy nie miały charakteru naukowego, dostarczyły dużo danych dotyczących m.in. funkcjonowania ludzkiego organizmu w ekstremalnych warunkach.

R1O0lnFoLQxg7

Mężczyzna pozujący do zdjęcia z biało‑czerwoną flagą, której maszt trzyma lewą ręką. Prawą dłoń kładzie na srebrnej kuli na cokole, umieszczonej w miejscu bieguna południowego. W tle płaski zaśnieżony teren i flagi innych państw wbite w śnieg.

Codzienność w polarnej stacji badawczej

Życie na stacji polarnej to niezwykła przygoda pełna wyzwań i fascynujących doświadczeń. Pracownicy stacji, zróżnicowana grupa specjalistów, codziennie stawiają czoła ekstremalnym warunkom atmosferycznym, które charakteryzują się ujemnymi temperaturami, silnymi wiatrami i czasami długotrwałą ciemnością nocy polarnej lub niekończącą się jasnością dnia polarnego. Podczas pobytu ta zazwyczaj mała grupa ciekawych i zróżnicowanych osobowości musi ze sobą ściśle współpracować w codziennym życiu podążającym w rytmie naukowych badań. Pracownicy i goście stacji polarnej zaangażowani są w różnorodne projekty naukowe, które wymagają od nich określonych czynności, oprócz tego odpowiedzialni są za podstawowe czynności umożliwiające im pobyt w tym odizolowanym od innych skupisk ludności środowisku. Podczas pobytu na stacji badacze stawiają czoła głównie:

• Ekstremalnym warunkom atmosferycznym – temperatury na obszarach polarnych mogą spaść do bardzo niskich wartości. W okresie zimowym zdarza się, że stacje badawcze (a w tym ich mieszkańcy) są całkowicie odcięte od świata zewnętrznego przez kilka miesięcy.

• Izolacji – przez umiejscowienie na obszarach oddalonych od cywilizacji pracownicy stacji badawczej, zwłaszcza w trakcie zimy, poddawani są odosobnieniu, które wymaga siły psychicznej. Pracownicy i goście stacji często są odizolowani od swoich rodzin, co również wpływa na ich dobrostan psychiczny i samopoczucie.

• Dzikiej i niebezpiecznej faunie – w Arktyce i Antarktyce żyje dużo dzikich zwierząt, które stanowią zagrożenie dla przebywających na tych obszarach badaczy. Szczególnie niebezpieczny jest niedźwiedź polarny. Aby zapobiegać niebezpieczeństwu, badacze przebywający na północy mają obowiązek posiadania broni palnej i związanych z tym pozwoleń. Badacze są dokładnie przeszkoleni na wypadek spotkania dzikich zwierząt i wiedzą, jak zachować się w przypadku nieplanowanego spotkania.

• Konieczność życia według ustalonych zasad – każda wyprawa polarna ma swojego kierownika, który kontroluje i planuje życie stacji. Jest on odpowiedziany za ustalenie harmonogramu zadań, rozdzielanie zapasów, planowanie działań badawczych itp. Każdy uczestnik wyprawy musi bezwzględnie dostosować się do panujących na stacji zasad, aby zapewnić bezpieczeństwo sobie i swoim współpracownikom.

RHGeaQPAm5zq2

Zdjęcie przedstawiające okno, po drugiej stronie niedźwiedź polarny z otwartą paszczą.

Badania w stacji polarnej – audiobook

Podsumowanie

• Biegun północny został zdobyty przez Roberta Peary'ego w 1909 roku, a biegun południowy przez Roalda Amundsena w 1911 roku.

• Status prawny Antarktydy reguluje Układ Antarktyczny z 1959 roku. Arktyka nadal nie ma uregulowanego statusu prawnego.

• Polacy mają duży wkład w poznanie obszarów polarnych. Polskie naukowe stacje polarne znajdują się w Arktyce na Spitsbergenie i w Antarktyce w Oazie Bungera w Antarktydzie Wschodniej oraz na Wyspie Króla Jerzego w Antarktydzie Zachodniej.

• Najbardziej znani polscy polarnicy to: Henryk Arctowski, Antoni Dobrowolski, Stanisław Siedlecki, Stanisław Baranowski, Czesław Centkiewicz i Marek Kamiński.

• Życie na stacji polarnej jest pełne wyzwań, badacze stawiają czoła trudnym warunkom atmosferycznym, izolacji i niebezpiecznej faunie, jednocześnie prowadzą badania i zbierają informacje o środowisku.

Słownik

Ćwiczenia

1

Ćwiczenie 2

Opisz trasę podróży ze swojego miejsca zamieszkania na Stację Polarną Uniwersytetu Wrocławskiego im. Stanisława Baranowskiego, skorzystaj z poniższej mapy lub  dostępnych źródeł wiedzy.

R1VhknC9IDk2s

Ilustracja

R1Wa6vGYf9nOj

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Jedyną możliwością, aby dostać się z Longyearbyen do stacji polarnej, jest transport wodny.

Pokaż odpowiedź

Swoją podróż zaczynamy z Grudziądza. Pierwszym etapem podróży jest wybór lotniska, z którego udamy się do Oslo do Norwegii, ponieważ z Polski nie ma bezpośrednich połączeń do największego miasta Svalbardu. Najbliżej położonym portem obsługującym bezpośrednie loty do Oslo jest port lotniczy w Gdańsku. Z portu lotniczego Oslo udajemy się bezpośrednio do portu lotniczego Longyearbyen. Następnie wynajętą łodzią opływamy zachodnią część wyspy Spitsbergen, udając się na południe, bezpośrednio do Baranówki.

Notatnik