15. Znaczenie usług w Polsce. Czy polska komunikacja jest sprawna?

R4MHVOZ1V1KJD

Zdjęcie przedstawiające pracowników call center. Rozległa sala, na której poustawiane są obok siebie stanowiska dla pracowników, składające się z niewielkich biurek, oddzielonych od siebie cienkimi ściankami. Na pierwszym planie, po lewej stronie kobieta, a po prawej mężczyzna. Są zwróceni plecami do siebie, siedzą na krzesłach przed komputerami, mają założone słuchawki z mikrofonem.

Rodzaje usług

Gospodarka narodowagospodarka narodowaGospodarka narodowa to całokształt działalności gospodarczej prowadzonej na terenie danego kraju. W wyniku tej działalności powstają różnorodne dobra materialne i niematerialne. Dotychczas poznaliśmy bliżej dwa główne działy gospodarki narodowej – rolnictwo i przemysł, – które wytwarzają dobra materialne, tzn. konkretne produkty. W przypadku usługusługiusług wynikiem ich świadczenia mogą być też dobra niematerialne, np. porada lekarska, przedstawienie w teatrze, nauka w szkole. Z tego względu dokonano ogólnego podziału usług na:

• usługi materialne – np. handel, transport i łączność, hotelarstwo i gastronomia, naprawy i drobne rzemiosło (szklarstwo, krawiectwo, stolarstwo itp.) oraz inne usługi świadczone bezpośrednio na rzecz konsumentów;

• usługi niematerialne – np. edukacja, ochrona zdrowia, opieka społeczna, działalność kulturalna, sportowa, administracyjna itp.

Do celów administracyjnych, podatkowych i statystycznych przyjęło się stosować szczegółowe klasyfikacje obejmujące wszystkie rodzaje prowadzonej działalności. Przykładem może być przedstawiona poniżej Polska Klasyfikacja Działalności PKD 2007. W tabeli podano tylko dwa pierwsze stopnie z sześciostopniowego podziału. Pełna klasyfikacja znajduje się w załączniku.

Powyższa klasyfikacja pokazuje, jak bardzo rozbudowany i zróżnicowany jest dział usług w porównaniu z przemysłem i rolnictwem. Warto pamiętać, że nie jest to zamknięta klasyfikacja. Dopuszcza się możliwość dodania kolejnych rodzajów działalności, jeśli się takie pojawią, np. w związku z rozwojem nowoczesnych technologii. Do niedawna nie istniały usługi związane z tworzeniem stron internetowych czy doładowaniami telefonów na kartę. Trudno też dzisiaj prognozować, jakie nowe usługi okażą się potrzebne za kilka czy kilkanaście lat.

Rozwój usług

Usługi rozwijają się głównie w miastach, szczególnie w tych większych. Rozwój ten jest wzajemnie powiązany – kiedy rozwijają się usługi, to rozwija się miasto. Dawniej wielkie znaczenie miał też przemysł, gdyż często to właśnie od niego zaczynało rozwijać się miasto. Niekiedy bywało odwrotnie – na bazie miejskiej siły roboczej rozwijał się przemysł. W obu przypadkach po pewnym czasie zaczynały rozwijać się usługi, które pozostawały i wciąż pozostają w silnych relacjach z miastem i przemysłem.

R8Z76egPXZ9IU

Na ilustracji schemat wzajemnych powiązań w rozwoju przemysłu, miast i usług. Rozwój przemysłu, rozwój usług i rozwój miast są przedstawione w ramkach na planie trójkąta – przemysł znajduje się na górze (obok niego cyfra jeden i w nawiasie cyfra dwa), rozwój miast w prawym dolnym rogu (obok niego cyfra dwa i w nawiasie cyfra dwa), rozwój usług w lewym dolnym rogu (obok niego cyfra trzy). Połączone są wzajemnie strzałkami z grotami po obu stronach. Obok strzałek pomiędzy określonymi polami umieszczono odpowiednie dopiski. pomiędzy hasłem „rozwój przemysłu” a hasłem „rozwój miast” umieszczono pierwszy dopisek „napływ siły roboczej” i drugi „produkcja dla ludności - miejsca pracy”. Pomiędzy hasłem „rozwój miast” a hasłem „rozwój usług” przy strzałce umieszczono dopiski „napływ siły roboczej” oraz „obsługa ludności - miejsca pracy”. Pomiędzy hasłem „rozwój usług” a hasłem „rozwój przemysłu” obok strzałki umieszczono dopiski „obsługa przemysłu” oraz „produkcja dla usług”.

Na początku lat 90. XX wieku nastąpił lawinowy rozwój drobnej przedsiębiorczości prywatnej, z której później często powstawały wielkie firmy handlowe, transportowe czy telekomunikacyjne. Jednocześnie polski rynek usług stał się atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych. Pojawiły się więc międzynarodowe banki, zagraniczne sieci hipermarketów, obce firmy przewozowe, salony światowych marek samochodowych, elektronicznych czy odzieżowych.
Doszło też do prywatyzacji niektórych państwowych banków, ubezpieczycieli czy przewoźników (np. PKP, PKS), która jednak nie zawsze przynosiła oczekiwane efekty.

Stopień rozwoju usług mówi o poziomie życia społeczeństwa i jego zamożności.
W krajach bogatych ludzie pragną wygodnego życia i bez wahania wydają pieniądze na przeróżne usługi, które nie są u nas jeszcze powszechne, jak np. strzyżenie domowego trawnika czy wyprowadzanie psów na spacer. W Europie Zachodniej w usługach zatrudnionych jest ponad 70% pracujących, podczas gdy w Polsce nie osiągnęliśmy jeszcze 60%. Jednak odsetek ten stale rośnie i prawdopodobnie w ciągu kilkunastu najbliższych lat zbliżymy się do średniej unijnej.

Z gospodarczego i geograficznego punktu widzenia wyróżnić w Polsce można kilka branż usługowych o największym znaczeniu:

• handel – detaliczny i hurtowy, w tym zagraniczny;

• komunikacjakomunikacjakomunikacja – transport i łączność (telekomunikacja);

• edukacja – przedszkolna, szkolna, akademicka;

• administracja państwowa – urzędy centralne i lokalne, a także służby mundurowe;

• służba zdrowia – przychodnie, szpitale, sanatoria, pogotowie ratunkowe;

• turystyka – m.in. infrastruktura pobytowa (hotele, gastronomia);

• finanse – m.in. bankowość i ubezpieczenia.

W ostatnich latach bardzo intensywnie rozwijają się nowoczesne technologie (Hi‑Tech), co pociąga za sobą szeroką ekspansję usług telekomunikacyjnych i informatycznych. Skutkuje to wzrostem zatrudnienia w tych branżach, a jednocześnie zmniejszeniem zatrudnienia w innych, np. w handlu, który na coraz większą skalę rozwija się w internecie i nie wymaga tak dużej obsługi personalnej, jak handel tradycyjny.

Na przeciwległym biegunie rozwoju znajduje się drobne rzemiosło, które niegdyś w pierwszej kolejności kojarzono z usługami, np. krawiectwo, szewstwo, zegarmistrzostwo. Działalność ta niemal zupełnie zanikła, ponieważ koszty korzystania z wymienionych usług często są znacznie wyższe niż zakup nowego produktu.

Diagramy poniżej pokazują też wzrost zatrudnienia w edukacji i służbie zdrowia, co spowodowane jest rozwojem branż, głównie w sektorze prywatnym.

Znaczenie transportu

Transport oznacza przewóz osób i towarów. Ma on wielkie znaczenie zarówno dla niemal całej gospodarki, jak i dla codziennego życia zwykłych ludzi. Przewóz osób obejmuje m.in.: codzienne dojazdy do pracy, szkoły i na zakupy, a także wyjazdy wakacyjne i weekendowe. Przewóz towarów to przede wszystkim dostawy dla przemysłu i usług, w tym handlu, a także dla indywidualnych odbiorców (np. przesyłki kurierskie).

RP42NkDbYTVCd

Na zdjęciu lotniczym węzeł drogowy – bezkolizyjne krzyżowanie się dróg na różnych poziomach w płaskim terenie na przedmieściach dużego miasta, które widoczne jest na drugim planie.

Transport został podzielony na kilka rodzajów w zależności od miejsca i sposobu funkcjonowania.

RTM8Wg2Kxt3Go

Na ilustracji schemat podziału transportu na lądowy (drogowy i kolejowy), wodny (rzeczny i morski), powietrzny (lotniczy), specjalny/przesyłowy (rurociągowy, taśmociągowy, trakcyjny).

Transport lądowy – drogowy, kolejowy, specjalny – to zdecydowanie najbardziej upowszechnione sposoby przesyłania towarów. Jest on silnie powiązany zarówno z gospodarką, jak i z życiem codziennym zwykłych ludzi. Rozwój przewozów przyczynia się też do rozwoju przemysłu produkującego środki transportu i innych branż z nim powiązanych (hutnictwo, elektronika, tworzywa sztuczne). Powstają coraz to nowocześniejsze i bardziej zaawansowane technologicznie samochody czy pociągi, co jest wynikiem rozwoju myśli naukowo‑technicznej. Budowa i remonty dróg oraz linii kolejowych, energetycznych i rurociągowych to praca dla branży budowlanej. Obsługa ruchu podróżnych daje zatrudnienie w gastronomii, hotelarstwie, turystyce, handlu, usługach porządkowych i in.

Transport kolejowy odgrywa w Polsce bardzo ważną rolę. Szczególnie duży udział ma w przewozach towarów masowych. Gęstość sieci kolejowej na obszarze Polski jest nierównomierna. Przyczyn tego zróżnicowania należy upatrywać w przeszłości historycznej. Zarysy dzisiejszej sieci kolejowej kształtowały się w drugiej połowie XIX w., kiedy terytorium Polski znajdowało się pod zaborami. Zdecydowanie najszybszy rozwój kolejnictwa miał miejsce w ówczesnym zaborze pruskim, natomiast zabór rosyjski i austriacki nie stawiały wówczas na rozwój tej gałęzi gospodarki. Skutki tego są wciąż widoczne - zachodnia część Polski ma wyraźnie gęstszą sieć kolejową niż pozostałe części kraju (województwo śląskie – 17,4 km/100 kmIndeks górny 2², województwo podlaskie 3,8 km/100 kmIndeks górny 2²).

R1XRp66shgi3Q

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i obrazuje wielkość przewozu towarów liniami kolejowymi z podziałem na koleje zelektryfikowane, niezelektryfikowane i wąskotorowe. Tło mapy jest w kolorze białym. Granice województw zaznaczone są szarą linią. Białymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie i miejscowości graniczne (Świnoujście, Szczecin, Stargard Szczeciński, Kostrzyn, Gorzów Wielkopolski, Kunowice, Rzepin, Zbąszyń, Poznań, Gniezno, Września, Kutno, Krzyż Wielkopolski, Inowrocław, Toruń, Bydgoszcz, Piła, Grudziądz, Szczecinek, Chojnice, Koszalin, Tczew, Słupsk, Gdynia, Gdańsk, Hel, Łeba, Ustka, Kołobrzeg, Malbork, Braniewo, Iława, Olsztyn, Działdowo, Ostrołęka, Sierpc, Ełk, Białystok, Hajnówka, Kuźnica Białostocka, Trakiszki, Czeremcha, Warszawa, Siedlce, Terespol, Łowicz, Łódź, Skierniewice, Koluszki, Łuków, Dęblin, Radom, Lublin, Dorohusk, Skarżysko‑Kamienna, Kielce, Stalowa Wola, Zamość, Hrebenne, Rzeszów, Medyka, Tarnów, Nowy Sącz, Kraków, Muszyna, Łupków, Zakopane, Zwardoń, Bielsko‑Biała, Oświęcim, Katowice, Rybnik, Kędzierzyn‑Koźle, Gliwice, Lubliniec, Częstochowa, Chałupki, Zebrzydowice, Głuchołazy, Kłocko, Międzylesie, Nysa, Opole, Lubawka, Mieroszów, Jelenia Góra, Wałbrzych, Zawidów, Zgorzelec, Węgliniec, Legnica, Wrocław, Oleśnica, Kluczbork, Zduńska Wola, Ostrów Wielkopolski, Kępno, Głogów, Leszno, Zielona Góra, Gubin, Zasieki, Jarocin). Oznaczono kraje sąsiadujące z Polską, ich granice są czarne (Niemcy, Republika Czeska, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Federacja Rosyjska). Kolorem niebieskim oznaczono Morze Bałtyckie, zatoki (Pomorska, Gdańska) i zalewy (Szczeciński, Wiślany, Kuroński). Linie kolejowe pokrywają całą powierzchnię Polski, największe zagęszczenie jest na zachodzie i na południu kraju. Do przedstawienia natężenia przewozu towarów użyto trzech grubości zielonych linii nałożonych na linie oznaczające koleje, najcieńsza obrazuje małe przewozy towarów, największa – duże przewozy. Wielkość przewozu towarów transportem kolejowym największa jest na zachodzie i południu Polski. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które opisano w białej ramce dookoła mapy co jeden stopień. W legendzie opisano znaki użyte na mapie. Użyto podziałki liniowej od 0 do 100 km, co 50 km.

RLKnNI3FdpCTL

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i obrazuje gęstość sieci kolejowej, o czym informuje podpis z lewej strony. Granice województw zaznaczone są szarą linią. Powierzchnie województw mają kolor brązowy, użyto kilku odcieni – od jasnobrązowego do ciemnobrązowego. Nasyceniem kolorów przedstawiono długość czynnych linii kolejowych w dwa tysiące dwudziestym roku w województwach - w kilometrach na sto kilometrów kwadratowych. Dodatkowo w każdym województwie zapisano liczbę obrazującą długość tych linii. Najniższa wartość przedstawiona na mapie to trzy przecinek siedem kilometra sieci kolejowych na sto kilometrów kwadratowych – w województwie podlaskim. Największa wartość (najciemniejszy odcień) to piętnaście przecinek pięć kilometrów linii kolejowych na sto kilometrów kwadratowych – w województwie śląskim. Wartości w kolejnych województwach: zachodniopomorskie – pięć przecinek dwa, lubuskie – sześć przecinek sześć, pomorskie - sześć przecinek sześć, kujawsko‑pomorskie - sześć przecinek siedem, wielkopolskie - sześć przecinek trzy, warmińsko‑mazurskie – cztery przecinek siedem, mazowieckie – cztery przecinek osiem, łódzkie – pięć przecinek dziewięć, lubelskie – cztery przecinek trzy, dolnośląskie – osiem przecinek siedem, opolskie – osiem przecinek cztery, świętokrzyskie – sześć przecinek dwa, małopolskie – siedem przecinek jeden, podkarpackie – pięć przecinek pięć. W województwach zachodnich gęstość sieci kolejowej jest większa niż we wschodnich i waha się od sześć do osiem kilometrów linii kolejowych na sto kilometrów kwadratowych. W województwach wschodnich wynosi od około trzech do około pięciu kilometrów. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie (Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Poznań, Bydgoszcz, Toruń, Wrocław, Opole, Łódź, Katowice, Kraków, Kielce, Warszawa, Białystok, Lublin, Rzeszów). Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono cieniowany kolorem brązowym pasek. Z lewej strony kolor jest najjaśniejszy i opisany trzy przecinek cztery, a z prawej najciemniejszy i opisany szesnaście kilometrów. Z lewej strony mapy na dole umieszczono miniaturę mapy Polski ze średnią wartością gęstości linii kolejowej – sześć przecinek dwa kilometra linii kolejowych na sto kilometrów kwadratowych. Zamieszczono w górnym prawym rogu podziałkę liniową od zera do stu kilometrów, co pięćdziesiąt kilometrów. Na dole, po prawej stronie informacja o źródle mapy: stat.gov.pl, Transport. Wyniki działalności w 2020 roku, GUS, Warszawa 2021.

Współczesna gęstość sieci dróg utwardzonych w Polsce związana jest wprost z rozmieszczeniem ludności i gęstością zaludnienia. Zdecydowanie najgęściejsza sieć drogowa występuje na Górnym Śląsku i w Małopolsce. Natomiast najmniej dróg mamy na słabo zaludnionych pojezierzach. Pewne znaczenie ma też ukształtowanie terenu – na równinach łatwiej budować drogi i jest ich tam nieco więcej.

R1GyZsZyoKcAV

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i obrazuje gęstość sieci drogowej, jak informuje tytuł z lewej strony. Granice województw zaznaczone są białą linią. Powierzchnie województw mają kolor fioletowy, użyto kilku odcieni – od jasnofioletowego do ciemnofioletowego. Nasyceniem kolorów przedstawiono długość dróg publicznych w dwa tysiące dwudziestym roku w województwach w kilometrach na sto kilometrów kwadratowych. Dodatkowo w każdym województwie zapisano liczbę obrazującą długość tych dróg. Najniższa wartość przedstawiona na mapie to osiemdziesiąt siedem przecinek sześć kilometrów dróg na sto kilometrów kwadratowych – w województwie zachodniopomorskim. Największa wartość (najciemniejszy odcień) to dwieście sześć i siedem dziesiątych kilometra dróg na sto kilometrów kwadratowych – w województwie śląskim i dwieście sześć przecinek osiem kilometra w województwie małopolskim. Pozostałe województwa mają od ponad dziewięćdziesięciu do blisko stu pięćdziesięciu kilometrów dróg na sto kilometrów kwadratowych powierzchni. Wartości w kolejnych województwach: pomorskie – sto dwadzieścia sześć przecinek dziewięć, warmińsko‑mazurskie – dziewięćdziesiąt dwa, lubuskie – sto siedemnaście przecinek dwa, wielkopolskie – sto trzydzieści dziewięć przecinek osiem, kujawsko‑pomorskie – sto pięćdziesiąt dwa przecinek siedem, mazowieckie – sto pięćdziesiąt sześć, podlaskie – sto trzydzieści cztery przecinek pięć, lubelskie – sto pięćdziesiąt trzy przecinek dwa, łódzkie – sto czterdzieści cztery przecinek trzy, dolnośląskie – sto dwadzieścia sześć przecinek dziewięć, opolskie – sto dziesięć przecinek sześć, świętokrzyskie – sto czterdzieści dziewięć przecinek cztery, podkarpackie – sto dwadzieścia jeden przecinek dwa. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie (Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Poznań, Bydgoszcz, Toruń, Wrocław, Opole, Łódź, Katowice, Kraków, Kielce, Warszawa, Białystok, Lublin, Rzeszów). Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono cieniowany kolorem fioletowym pasek. Z lewej strony kolor jest najjaśniejszy i opisany osiemdziesiąt sześć, a z prawej najciemniejszy i opisany dwieście siedem i trzy dziesiąte kilometra. Z lewej strony mapy na dole umieszczono miniaturę mapy Polski ze średnią wartością gęstości dróg publicznych – sto trzydzieści siedem przecinek sześć dziesiątych kilometra dróg na sto kilometrów kwadratowych. Zamieszczono w górnym prawym rogu podziałkę liniową od zera do stu kilometrów, co pięćdziesiąt kilometrów. Na dole, po prawej stronie informacja o źródle mapy: stat.gov.pl, Transport. Wyniki działalności w 2020 roku, GUS, Warszawa 2021.

R1JdRbi8Rumod

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i obrazuje docelową sieć dróg szybkiego ruchu, o czym informuje tytuł zamieszczony w legendzie w lewym dolnym rogu. Tło mapy jest w kolorze białym. Granice województw zaznaczone są szarą linią. Białymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie (Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Poznań, Bydgoszcz, Toruń, Wrocław, Opole, Łódź, Katowice, Kraków, Kielce, Warszawa, Białystok, Lublin, Rzeszów). Czarnymi kropkami oznaczono kontrole paszportowe na wschodniej granicy Polski z Białorusią i Ukrainą (Grzechotki, Kuźnica Białostocka, Kukuryki, Dorohusk, Hrebenne, Korczowa). Mniejszymi białymi kropkami oznaczono miasta i miejscowości na granicy, nazwy zapisano kursywą (Kołbaskowo, Świecko, Olszyna, Jędrzychowice, Lubawka, Gorzyczki, Zwardoń, Barwinek, Budzisko). Oznaczono kraje sąsiadujące z Polską, ich granice są czarne (Niemcy, Republika Czeska, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Federacja Rosyjska). Kolorem niebieskim oznaczono Morze Bałtyckie, zatoki (Pomorska, Gdańska) i zalewy (Szczeciński, Wiślany, Kuroński). Autostrady oznaczono ciemnoniebieskimi liniami. Na mapie zobrazowano trzy autostrady: pierwsza z północy na południe na trasie Gdańsk–Katowice i dalej do granicy Polski z Czechami, druga z zachodu na wschód w centralnej części Polski ze Świecka przez Poznań, Łódź i Warszawę do Kukuryków na granicy z Białorusią, trzecia z zachodu na wschód na południu Polski – z Olszyny i Jędrzychowic przez Katowice, Kraków i Rzeszów do Korczowej na granicy z Ukrainą. Drogi ekspresowe oznaczono kolorem jasnoniebieskimi. Ich sieć łączy głównie miasta wojewódzkie. Są rozmieszczone równomiernie, najrzadsza sieć tych dróg jest na północnym‑wschodzie na Pomorzu Mazurskim. Na autostradach i drogach ekspresowych umieszczono czerwone tabliczki z numerami dróg. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które opisano w białej ramce dookoła mapy co jeden stopień. W legendzie opisano znaki użyte na mapie, tytuł mapy oraz podziałkę liniową od 0 do 100 kilometrów.

Transport specjalny – np. rurociągi, taśmociągi, trakcje elektryczne – ma charakter branżowy i odnosi się do stosunkowo wąskiej grupy „towarów”, które przysyłane są w specyficzny sposób. Na przykład rurociągami na duże odległości transportuje się m.in. ropę naftową i gaz ziemny, a na mniejsze odległości – wodę (wodociągi miejskie, centralne ogrzewanie). Taśmociągi wykorzystywane są głównie w kopalniach do krótkodystansowego transportu urobku. Natomiast napowietrzne linie energetyczne przesyłają prąd elektryczny na odległości do kilkuset kilometrów.

RzE3uyJr9S3HS

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Tło mapy jest w kolorze białym. Na mapie przedstawiono transport specjalny: energetyczne linie przesyłowe w postaci siatki czerwonych linii o różnej grubości w zależności od mocy – 220 kilowatów do 750 kilowatów. Kolorowymi gwiazdkami oznaczono elektrownie cieplne na węgiel kamienny (kolor czerwony), elektrownie cieplne na węgiel brunatny (kolor brązowy) i elektrownie wodne (kolor niebieski). Oznaczono również mniejsze elektrownie mniejszymi rozmiarami gwiazdek. Najwięcej elektrowni jest na południu Polski. Najwięcej elektrowni cieplnych skupionych jest na Śląsku. Liniami oznaczono gazociąg (kolor zielony) i ropociąg (kolor różowy) o przebiegu równoleżnikowym, a sygnaturami podziemne magazyny gazu i magazyny paliw ropopochodnych i rafinerie ropy naftowej (wzdłuż gazociągu i ropociągu w środkowej Polsce oraz na Podkarpaciu; rafinerie są na południowym wschodzie i pobrzeżu). Białymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie (Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Poznań, Bydgoszcz, Toruń, Wrocław, Opole, Łódź, Katowice, Kraków, Kielce, Warszawa, Białystok, Lublin, Rzeszów). Oznaczono kraje sąsiadujące z Polską, ich granice są czarne, a same kraje są szare (Niemcy, Republika Czeska, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Federacja Rosyjska). Kolorem niebieskim oznaczono Morze Bałtyckie, zatoki (Pomorska, Gdańska) i zalewy (Szczeciński, Wiślany, Kuroński). Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień. W legendzie opisano znaki użyte na mapie oraz zamieszczono podziałkę liniową od 0 do 100 kilometrów, co pięćdziesiąt kilometrów. Na górze legendy tytuł mapy: Polska transport specjalny.

Transporty powietrzny i wodny nie są tak bardzo rozpowszechnione jak transport lądowy. Loty samolotowe są zazwyczaj dosyć kosztowne. Natomiast statki mogą pływać tylko po wodach spełniających określone warunki. Mimo takich ograniczeń oba rodzaje transportu funkcjonują w Polsce, choć ich rozwój przebiega w różnym tempie.

RNE65OHAENES7

Fotografia ukazuje duży pasażerski samolot startujący do lotu. W tle budynki portu lotniczego.

Transport powietrzny odbywa się poprzez loty statków powietrznych, takich jak: samoloty, śmigłowce, balony, sterowce, szybowce, wahadłowce. W praktyce zdecydowanie największe znaczenie ma transport samolotowy, który szybko przewozi na duże odległości pasażerów oraz towary. Lokalnie do specjalnych zadań dość często wykorzystywane są śmigłowce, np. w trakcie: akcji ratowniczych, pilnego przewozu pacjentów lub organów, patrolowania rozległych terenów, poszukiwań zaginionych lub uciekinierów, oprysków w rolnictwie czy podczas gaszenia pożarów lasów.

Przewozy lotnicze to obecnie najdynamiczniej rozwijający się sektor transportowy nie tylko na świecie, ale również w Polsce. Liczba osób podróżujących w Polsce samolotami przekroczyła w ostatnich latach 20 mln. Systematyczny wzrost tej liczby wiąże się przede wszystkim z uruchomieniem połączeń prowadzonych przez tanie linie lotnicze, ze wzrostem świadomości dotyczącej bezpieczeństwa i związanym z tym spadkiem lęku przed lataniem, ze wzrostem mobilności Polaków (w tym zwłaszcza z nasileniem się migracji zarobkowej) z intensywnym rozwojem turystyki masowej.

Po roku 1989, po upadku komunizmu, Polacy uzyskali większą swobodę podróżowania i w związku z tym ruch pasażerski w naszych portach lotniczych mógł zacząć się rozwijać. Dodatkowo w latach 90. XX wieku pojawiły się tzw. tanie linie lotnicze, które oferowały bilety w znacznie niższych cenach, co jeszcze bardziej zachęcało do skorzystania z transportu lotniczego.

Polska posiada szereg portów morskich, ale dla handlu zagranicznego największe znaczenie ma zespół portów Szczecin‑Świnoujście oraz porty w Gdańsku i w Gdyni. Pozostałe porty mają raczej znaczenie lokalne, służąc zwykle jako bazy rybackie bądź porty obsługi ruchu turystycznego.

W latach 90. XX wieku rozpoczęła się transformacja ustrojowa, która objęła całą polską gospodarkę, w tym także gospodarkę morską. Radykalnie zmniejszyła się liczebność polskiej floty, co wynikało nie tylko z osłabienia gospodarczego i słabego stanu technicznego statków. Przewozy morskie funkcjonują na zasadach wolnorynkowych, czyli korzysta się z tego, co najtańsze i najlepsze. Na świecie już od dawna istnieją tzw. „tanie bandery”, tj. państwa, w których rejestracja statków i ich utrzymywanie jest najtańsze. Są to np.: Liberia. Panama, Bahamy, Malta, Cypr. Mając wreszcie taką możliwość wiele polskich statków przeszło pod „tanie bandery”. Współczesny transport morski to branża ze wszech miar międzynarodowa i kosmopolityczna. Statki budowane są na całym świecie (choć ostatnio głównie w Chinach) dla rozmaitych armatorów, pływają po wszystkich oceanach, a ich załogi często składają się z marynarzy bardzo różnych nacji. Nie ma więc większego znaczenia, pod jaką banderą dany statek pływa – ważne jest, do których portów zawija oraz ile i jakiego towaru wyładowuje i załadowuje.

Transport śródlądowy prowadzony jest na kanałach i większych rzekach o uregulowanym biegu. Stanowi pewną alternatywę dla transportu lądowego – drogowego i kolejowego. Jego główną zaletą są niskie koszty przewozu, a ponadto względnie duża ładowność. Ważny jest też mały wpływ na zanieczyszczenie środowiska. Podstawowe wady żeglugi śródlądowej to mała szybkość oraz znacznie ograniczony zasięg.

Największe firmy usługowe w Polsce

Firmy usługowe działają na nieco innych zasadach niż firmy przemysłowe. Podstawowym zadaniem usług jest jak najszybsze i jak najłatwiejsze dotarcie do klienta – a klientem najczęściej jest zwykły człowiek. Toteż większość firm usługowych działa poprzez sieć swoich oddziałów rozmieszczonych w wielu miejscach. Dla klienta nie ma znaczenia, gdzie znajduje się główna siedziba banku, hipermarketu czy przewoźnika. On potrzebuje skorzystać z usług, które świadczone są w każdym oddziale i najlepiej, gdyby ten oddział znajdował się jak najbliżej.

Wśród firm handlowych wyraźnie dominują sieci dyskontów i hipermarketów. Od kilku lat na czele listy największych firm handlowych znajduje się Jeronimo Martins Polska, do której należą najpopularniejsze wśród Polaków sklepy „Biedronka”. Nie brakuje też innych dobrze nam znanych sklepów, o których informuje poniższa tabela.

Wśród firm zajmujących się łącznością prym wiodą operatorzy telefonii komórkowej. Od końca lat 90. XX wieku trwa intensywny rozwój rynku telefonów mobilnych, które są stale ulepszane i posiadają coraz więcej nowych możliwości. Między operatorami toczy się niemal drapieżna walka o pozyskanie jak największej liczby klientów. Firmy prześcigają się w oferowaniu nowych taryf, abonamentów i promocji. Do zdobycia jest bowiem bardzo duży rynek, liczący ponad 30 mln osób. Co ciekawe, w Polsce aktywnych jest ponad 50 mln telefonów komórkowych. Oznacza to, że statystycznie każdy Polak ma przynajmniej jeden telefon. Na naszym rynku jest aktualnie czterech dużych operatorów telefonii komórkowej: Orange, Polkomtel (sieć Plus), Polska Telefonia Cyfrowa (T‑Mobile) i P4 (Play).

Ciekawostka

Dzięki nowoczesnym technologiom komunikacji (internet, telefonia komórkowa) na świecie rozwinęła się tzw. telepraca, czyli praca na odległość. W domu można wykonywać na przykład tłumaczenia, ekspertyzy i inne opracowania, a następnie wysyłać je internetem do zleceniodawcy.

Dzięki telefonii cyfrowej działać mogą tzw. call center, czyli telefoniczne biura obsługi klienta. Największym na świecie skupiskiem call center są Indie, dokąd swoje główne biura obsługi przeniosły tak renomowane firmy, jak IBM czy Microsoft. Stało się tak ze względu na tanią siłę roboczą oraz powszechną znajomość języka angielskiego wśród mieszkańców Indii, które są dawną kolonią brytyjską.

R4MHVOZ1V1KJD

Zdjęcie przedstawiające pracowników call center. Rozległa sala, na której poustawiane są obok siebie stanowiska dla pracowników, składające się z niewielkich biurek, oddzielonych od siebie cienkimi ściankami. Na pierwszym planie, po lewej stronie kobieta, a po prawej mężczyzna. Są zwróceni plecami do siebie, siedzą na krzesłach przed komputerami, mają założone słuchawki z mikrofonem.

Główne firmy finansowe to banki oraz towarzystwa emerytalne i ubezpieczeniowe, a także spółdzielcze kasy oszczędnościowo‑kredytowe.

Podsumowanie

• Usługi dzielą się na materialne (np. handel, transport, komunikacja, hotelarstwo, gastronomia, naprawy) i niematerialne (np. edukacja, ochrona zdrowia, opieka społeczna, kultura, administracja).

• W państwach wysokorozwiniętych zatrudnienie w usługach przekracza 70%. W Polsce nie osiągnęło jeszcze 60%, ale systematycznie wzrasta.

• Kapitał zagraniczny w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju naszych usług, a zwłaszcza handlu, bankowości i komunikacji.

• Obecnie rozwijają się przede wszystkim usługi związane z nowoczesnymi technologiami – telekomunikacja, handel internetowy, bankowość elektroniczna. Zanikają usługi rzemieślnicze i naprawy (z wyjątkiem samochodów).

• Transport dzieli się na lądowy, wodny, powietrzny i specjalny.

• Do transportu specjalnego czyli przesyłowego zaliczamy transport rurociągowy, taśmociągowy i trakcyjny.

• Gęstość sieci dróg utwardzonych związana jest z rozmieszczeniem ludności i gęstością zaludnienia.

• Dzięki możliwości szybkiego przesyłania informacji w różnych kierunkach internet i telefonia komórkowa przyspieszyły procesy globalizacji, a także wywarły wpływ na przemiany społeczne i kulturowe – rozwinęły się m.in. portale społecznościowe, przez które kontaktuje się coraz więcej osób z całego świata.

Słownik

Ćwiczenia

Notatnik