RAAJZ51P76XCT1
Ilustracja przedstawia białe linie, na których umieszczone są białe: klucze wiolinowe, krzyżyki, bemole i nuty. Wszystko to znajduje się na czarnym tle z efektem przebijającego światła. Na środku napis: Małe co nieco

Małe co nieco

Źródło: online-skills.

Przejdźmy do tematu

Forma muzyczna – tło historyczne

Definicja „formyFormaformy” jest przypisana do wielu dziedzin naukowych, m.in. filozofii, matematyki, nauk społecznych, sztuki, języka, sportu, techniki. Nawet w życiu codziennym, powiązanym ze sztuką kulinarną, posługujemy się, chociażby formami do pieczenia.

Co więc wspólnego ma „forma” z muzyką? O tym dowiesz się podczas kilku najbliższych lekcji. Dodatkowo przypomnisz sobie informacje z innych przedmiotów.

Podczas tej lekcji niezbędna będzie umiejętność analitycznego słuchania muzyki, która polega na wyodrębnieniu konkretnych warstw brzmieniowych utworu, np. jego formy. Dzięki temu łatwiej będzie Ci zrozumieć i poznać budowę utworów muzyki klasycznej.

Przeczytaj fragmenty definicji formy.

Forma, w muzyce pojęcie trudne do jednoznacznego zdefiniowania. Przyczyną tego są z jednej strony najrozmaitsze, często sprzeczne ze sobą, próby określenia formy muzycznej, z drugiej – niezbyt ostre rozgraniczenie takich zjawisk, jak rodzaj, gatunek, struktura, konstrukcja. Nie zawsze w teorii i w historii muzyki znajdujemy wyjaśnienie, jaki jest stosunek techniki do formy oraz czym jest forma dla stylu, epoki, szkoły, kompozytora, pojedynczego dzieła. Rozważania nad istotą formy są starsze od nauki o formach muzycznych; występowały już w starożytności. Właściwa nauka o formach muzycznych zaczęła się rozwijać dopiero od XVIII wieku, a szczególnie od XIX, chociaż pewne jej elementy można znaleźć w traktatach teoretycznych średniowiecza i renesansu. Nauka o formach miała przez długi czas charakter praktyczny, była wiedzą o regułach komponowania utworów muzycznych.

Określenie „forma” oznacza dosłownie kształt, postać, figurę. W muzyce forma jest rezultatem czynności porządkujących, nadających materiałowi dźwiękowemu określony kształt. Jest to równoznaczne z powstawaniem dzieła muzycznego. […] Koncepcja formy jako budowy będącej rezultatem sumy elementów dzieła umożliwiła tworzenie schematów dających się przedstawić za pomocą symboli: AA, AB, AAB, ABB, ABA, ABC, ABCAB itd. O jedności i różnorodności tych schematów decydowała tonalność, rytmika, melodyka, harmonika i tematyka dzieł.

Źródło: red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

Istotę formy przybliży Ci bardzo dobre porównanie do nauki o języku.

Nasze myśli wypowiadamy słowami, układając je w krótsze lub dłuższe zdania. Zdanie, żeby było zrozumiałe, powinno być zbudowane logicznie i prawidłowo. W literaturze, a szczególnie w poezji, żądamy od twórców pięknego sposobu wypowiadania się. Podobnie jest w muzyce.

Źródło: Franciszek Wesołowski, Zasady muzyki, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1986

Ravl0bMIfbg5j
Na zdjęciu foremki do ciastek w kształtach: fortepianu, nut, skrzypiec, gitary.
Formy do wypieków, galleon.ph, CC BY 3.0
RWSIVbs8PHHsV
Ćwiczenie 1
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Budowę utworów muzycznych można porównać do dłuższych wypowiedzi w literaturze i poezji. 2. Rozważania nad istotą formy występowały już w starożytności. 3. Określenie „forma” oznacza dosłownie kształt, postać, figurę. 4. Określenie „forma” jest przypisane tylko dla muzyki. 5. Koncepcję formy jako odzwierciedlenie budowy utworu muzycznego można przedstawiać za pomocą schematów literowych.

Wskaż zdania prawdziwe.

  • Budowę utworów muzycznych można porównać do dłuższych wypowiedzi w literaturze i poezji.
  • Rozważania nad istotą formy występowały już w starożytności.
  • Określenie „forma” oznacza dosłownie kształt, postać, figurę.
  • Określenie „forma” jest przypisane tylko dla muzyki.
  • Koncepcję formy jako odzwierciedlenie budowy utworu muzycznego można przedstawiać za pomocą schematów literowych.
R16T5pLtIzsSl
Ćwiczenie 2
Uszereguj epoki w porządku chronologicznym. Elementy do uszeregowania: 1. Średniowiecze, 2. Barok, 3. Starożytność, 4. Muzyka XX i XXI wieku, 5. Klasycyzm, 6. Renesans, 7. Romantyzm

W tekstach źródłowych było wymienionych kilka epok muzycznych. Przypomnij sobie ich kolejność i ułóż wszystkie epoki w porządku chronologicznym.

  • Barok
  • Romantyzm
  • Muzyka XX i XXI wieku
  • Renesans
  • Klasycyzm
  • Średniowiecze
  • Starożytność

Wybrane formy muzyczne

Na wielu lekcjach muzyki miałeś możliwość wysłuchania różnych dzieł: operOperaoper, oratoriówOratorium oratoriów, kantatKantatakantat, mszy, sonatSonatasonat, etiudEtiudaetiud, fugFugafug, pieśni, kanonówKanonkanonów, nokturnówNokturnnokturnów, koncertówKoncertkoncertów, preludiówPreludiumpreludiów, serenadSerenadaserenad, fantazjiFantazjafantazji, suitSuitasuit, symfonii i wielu, wielu innych… form muzycznych. Można zadać pytanie o to, skąd kompozytorzyKompozytorkompozytorzy wiedzą, jaką nazwę formy mają przypisać swojej kompozycjiKompozycjakompozycji? Składa się na nią szereg różnych cech, z których na potrzeby tej lekcji na pierwszym miejscu należy postawić ogólną budowę utworu muzycznego. Warto również pamiętać o tym, że każdy utwór zbudowany wg zasad danej formy jest bardzo często związany z konkretnym aparatem wykonawczymAparat wykonawczyaparatem wykonawczym, np. symfonia zawsze jest wykonywana przez orkiestrę symfoniczną.

Oczywiście nie sposób na jednej lekcji poznać wszystkie formy. Zdradzę Ci tajemnicę, że nawet podczas całego etapu kształcenia w szkole podstawowej nie poznasz ich wszystkich. Na kolejnych lekcjach nauczysz się rozpoznawać takie formy muzyczne jak, kanon,  wariacjeWariacjewariacje,  rondoRondorondo oraz forma sonatowa.

Podczas słuchania przykładów muzycznych oprócz rozpoznawania formy, zwracaj uwagę na aparat wykonawczy i instrumenty oraz elementy muzyki, których zmiany będą pomocne przy rozpoznawaniu poszczególnych części utworów.

Kanon

Kanon w sztuce

W językach świata istnieje sporo słów i wyrazów, które brzmią tak samo (często są również tak samo zapisywane), jednak różnią się znaczeniem. Dobrym przykładem może być Bóg, buk i Bug - w wymowie każde z tych słów jest takie same, jednak w znaczeniu i zapisie się różnią. Pierwszy wyraz oznacza boską postać, drugi to drzewo, natomiast trzeci to rzeka. Takie wyrazy są określane jako homonimy.

Jednym z takich słów jest kanon. Za tym słowem kryje się wiele znaczeń, różniących się w zależności od kontekstu. Kanon medycyny to pięć ksiąg używanych jako podręcznik akademicki przez wiele wieków. W prawie kościelnym kanon oznacza pojedynczy przepis. W innym religijnym znaczeniu kanon jest najważniejszą częścią mszy. Kanon może oznaczać także stopień pisma stosowany w drukarstwie lub armatę. Dwa znaczenia, które będą ważne w kontekście tego materiału to kanon w sztuce oraz kanon w muzyce.

R11e76J8IshhN1
Ilustracja interaktywna przedstawia Awicennę - średniowiecznego perskiego uczonego, lekarza i filozofa, twórcę kanonu medycyny. Na zdjęciu znajduje się mężczyzna z brodą, ubrany w długie arabskie szaty. Pod jego ręką leżą księgi. Na ilustracji umieszczony jest punkt interaktywny, po jego naciśnięciu wyświetli się napis: Awicenna - perski lekarz, twórca Kanonu medycyny.
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

W sztuce kanon jest wzorem, do którego dążono w poszczególnych epokach. Może być mocno sformalizowany (i stanowić zbiór różnych przepisów, wzorów, metod i reguł tworzenia), może też występować w innej formie, jak kanon piękna. Z pojęciem kanonu dość szybko połączono zagadnienie proporcji; dotyczyło to zarówno przedstawiania człowieka przez artystów, jak i architektury. Kanon architektoniczny lub kanon dotyczący przedstawiania człowieka zależał ściśle od miejsca oraz estetyki danej epoki. Najstarszym znanym kanonem jest kanon egipski; w jego myśl ludzie byli przedstawiani w zależności od ich pozycji w społeczeństwie. Kolejne kanony powstały w starożytnej Grecji (Poliklet zalecał podzielić ludzkie ciało na 8 modułów, z których głowa stanowiła 1/8 wysokości; Lizyp opowiadał się za proporcją 9 modułów i 1/9), starożytnym Rzymie (Witruwiusz był twórcą podziału człowieka na 10 modułów; wpłynęło to na malarstwo w renesansie). Od imienia Witruwiusza pochodzi też nazwa kanonu, który stworzył Leonardo da Vinci [czytaj: leonardo da winczi]; człowiek witruwiański jest wpisany jednocześnie w koło oraz kwadrat, a centrum jest pępek.

R1NPGUSXKJ45X
Ilustracja przedstawiająca rysunek Leonarda da Vinci pt. „Człowiek witruwiański”. Rysunek, stworzony ołówkiem i atramentem na papierze, przedstawia figurę nagiego mężczyzny w dwóch nałożonych na siebie pozycjach, wpisaną w okrąg i kwadrat. Mężczyzna ma rozchylone ręce ku górze na wysokości ramion. Rysunek zwraca uwagę na fakt, że wysokość dorosłego człowieka równa się w przybliżeniu szerokości jego rozstawionych ramion. Rysunkowi towarzyszy tekst sporządzony, tzw. pismem lustrzanym.
Rysunek Leonarda da Vinci „Człowiek witruwiański”
Źródło: online-skills.

Kanon w muzyce

W muzyce kanon jest polifoniczną formą, która powstała jako jedna z pierwszych.

Kanon bywa czasem nazywany imitacją. Jest to spowodowane jego budową oraz założeniami. Technika kanoniczna polega na powtarzaniu melodii utworu przez kilka głosów, jednak w przesunięciu o jednostkę czasową. Kanon musi zawierać przynajmniej dwa głosy; najczęściej liczba zawiera się w przedziale od dwóch do czterech. Poniższy materiał jest przykładem prostego kanonu trzygłosowego.

R1D7TlYuiSSWN1
Ilustracja przedstawia zapis nutowy, składający się z trzech pięciolinii, na których umieszczone są zapisy przedstawiające kanon trzygłosowy. Na każdej pięciolinii znajdują się te same nuty: c,h,a,g,f,e,d,c. Na pierwszej linii rozpoczynają się one od początku zapisu, w drugiej linii od połowy pierwszego taktu, w trzeciej linii w drugim takcie.
Źródło: online-skills, tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

Panie Janie - średniowieczny kanon

Panie Janie jest jednym z najbardziej znanych kanonów. Chociaż tekst został przetłumaczony na wiele języków, to melodia pozostała niezmienna. W części państw uważa się, iż melodia to francuska kołysanka lub piosenka dla dzieci. Inna teoria jest związana z Hiszpanią. Już w IX wieku do miasta Santiago de Compostela [czytaj: santiago de kompostela] zmierzało wielu pielgrzymów, gdyż według legendy w katedrze znajdowało się ciało świętego Jakuba. Pielgrzymki uczęszczały drogą świętego Jakuba, czyli szlakiem pielgrzymów. Była to kontynentalna sieć dróg, z których część zaczynała się na terenach Polski, Niemiec czy Szwajcarii. Pielgrzymi wstawali wcześnie, by uczestniczyć w porannej mszy i kontynuować wędrówkę. Polska nazwa to Panie Janie, jednak większość przekładów piosenki używa imienia Jakub (Frère Jacques [czytaj: frer żak] we francuskim, Bruder Jakob w niemieckim, Mester Jakob [czytaj: myste jakob] w duńskim czy Broeder Jacob [czytaj: bruder jakob] we flamandzkim). W pewnym momencie powstała piosenka o tekście wyśmiewającym leniwych pielgrzymów, którzy przesypiali dźwięk dzwonów i zostawali w łóżkach do późna.

R1D23ECL4D71S
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy, składający się z dwóch pięciolinii, na których umieszczony jest zapis piosenki „Panie Janie” w wersji francuskiej. Metrum określono jako cztery czwarte. Piosenka składa się z następujących dźwięków: f,g,a, f, f,g,a, f, a, b, c, a, b, c, c, d, c, b, g, e, c, d, c, b, g, e, f, c, f, f, c, f. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, wyświetli się napis: Piosenka Panie Janie w wersji francuskiej, śpiewana w kanonie oraz pojawi się możliwość odsłuchania muzyki. Utwór wykonuje trzech mężczyzn. Wszyscy śpiewają tą samą melodię, ale w różnym czasie. Zaczyna mężczyzna pierwszy i solo śpiewa tekst: Frere Jacques, Frere Jacqeus. Kiedy pierwszy mężczyzna kontunuuje i śpiewa tekst dorme vous, dorme vous, drugi mężczyzna rozpoczyna swój śpiew i śpiewa pierwsze takty piosenki z tekstem: Frere Jacqeus. Po czterech taktach utworu śpiew rozpoczyna trzeci mężczyzna. Dalej śpiewają we trzech - w trzygłosowym kanonie.
Zapis nutowy utworu "Panie Janie"
Źródło: online-skills.

Jeden z najstarszych tekstów, czyli francuski (czasem określany jako oryginalny) wygląda następująco, opowiada nieco inną historię: nikt nie wie, gdzie jest Jakub, który miał rano obudzić wszystkich biciem w dzwony.

Panie Janie - znaczenie tekstu w różnych językach

RO2j9FoGMAL901
Ilustracja przedstawiająca katedrę w Santiago de Compostela w Hiszpanii. Dwupoziomowy kościół jest trójnawową bazyliką z szerokim transeptem oraz prezbiterium z półkolistą apsydą. Zachodnią fasadę znana jako Fachada de la Plaza del Obradoiro flankują dwie średniowieczne wieże wzbogacone obfitą dekoracją rzeźbiarską z XVIII wieku. Wzniesione na planie kwadratu, mają wysokość 76 metrów. Wejście główne do górnego kościoła poprzedza niewielki kwadratowy plac, do którego prowadzą ciągi schodów.
Katedra w Santiago de Compostela, Hiszpania, początek budowy 1075 rok za rządów Alfonsa III Wielkiego, online-skills, CC BY 3.0

Polski tekst piosenki prezentuje się następująco:

Panie Janie! Panie Janie!
Rano wstań! Rano wstań!
Wszystkie dzwony biją, wszystkie dzwony biją,
Bim, bam, bom, bim, bam, bom.

RXFA6OHHS3TPF
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy, składający się z czterech pięciolinii, na których umieszczony jest zapis piosenki „Panie Janie” w wersji polskiej. Metrum określono jako cztery czwarte. Piosenka składa się z następujących dźwięków: f,g,a, f, f,g,a, f, a, b, c, a, b, c, c, d, c, b, g, e, c, d, c, b, g, e, f, c, f, f, c, f. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, wyświetli się napis: Piosenka Panie Janie w wykonaniu chóru dziecięcego Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawi się możliwość odsłuchania muzyki. Utwór wykonuje chór dziecięcy. Dzieci unisono wykonują dwukrotnie całą melodię.
Zapis nutowy utworu 'Panie Janie"
Źródło: online-skills.

Tematyka tekstu jest zbliżona w różnych językach, występują jednak pewne różnice. Pierwsza z nich była już wspomniana - jest nią imię tytułowego bohatera, a także jego tytuł; w większości przypadków jest nazywany bratem Jakubem (w lokalnej pisowni i wymowie tego imienia, np. Jakob w niemieckim lub Santiago w hiszpańskim). Zdarza się, że jest określany jako Jan, Marcin lub Filip; bywa nie tylko bratem, ale też ojcem, mistrzem i panem. W dalszej części tekstu zazwyczaj wspominane są bijące dzwony - czasem podkreślone jest, że bohater zaspał.

Typy i gatunki kanonów

Kanon jako jedna z najstarszych form muzycznych dorobił się sporej ilości różnych typów oraz gatunków. Kanony można podzielić na dwugłosowe i wielogłosowe. Biorąc pod uwagę zakończenie utworu, kanon może być prosty i mieć jedno zakończenie, jednak może być też kołowy, który można powtarzać w nieskończoność. Jeśli chodzi o melodię, to kanon pojedynczy zawiera tylko jedną (jednak w dalszym ciągu potrzebne są przynajmniej dwa głosy, aby wykonywać imitację), a kanon grupowy zawiera dwie, trzy lub nawet więcej melodii. Kanon lustrzany jest odmianą, w którym oba głosy rozpoczynają melodię w tym samym czasie, jednak poruszają się w przeciwnym kierunku (np. kiedy pierwsza melodia jest zbudowana wznosząco, to druga w tym samym czasie opadająco). Rytmiczny kanon zawiera imitację wyłącznie warstwy rytmicznej, a melodia lub harmonia są inne dla głosów.

Analiza kanonu

Biorąc pod uwagę wszystkie informacje, przy analizie kanonu należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:

- ilość głosów - czy kanon jest dwugłosowy, czy jest ich więcej?

- opóźnienie wejścia poszczególnych głosów;

- ilość melodii - czy kanon jest pojedynczy, czy grupowy?

- zakończenie - czy kanon jest prosty, czy kołowy?

Kanon w historii muzyki

Technika kanonu była (i nadal jest) chętnie stosowana przez wielu kompozytorów w innych niż kanon formach muzycznych. Pojawia się często w fugach, wariacjach oraz madrygałach, a także jest często używana przy tworzeniu mszy. W dziełach wielogłosowych kanon może być podstawą lub jedną z warstw utworu, nie wiążąc wszystkich głosów i pozostawiając ich swobodny ruch. W średniowieczu technika kanonu była bardzo rozpowszechniona, szczególnie przy tworzeniu pieśni oraz hymnów.

Wśród najbardziej znanych utworów muzyki poważnej, które są kanonami lub wykorzystują technikę kanoniczną, należy wyróżnić Kanon D‑dur kompozytora Johanna Pachelbela (nagranie poniżej) oraz Wariacje Goldbergowskie Jana Sebastiana Bacha.

R1FRZP3ZQMVE5
Ilustracja interaktywna przedstawia portret Johanna Pachelbela. Mężczyzna z dużymi, ciemnymi oczami. Ma dłuższe, lekko lokowane włosy. Ubrany w białą koszulę i ciemną marynarkę. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, wyświetli się napis: Kanon D-dur, autorstwa Johanna Pachelbela, wykonawca: Muzycy Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Utwór wykonuje kilka instrumentów smyczkowych. Utwór rozpoczyna się grą solo wiolonczeli, która wykonuje osiem długich dźwięków, potem dołączają kolejne instrumenty smyczkowe, wykonując też długie dźwięki. Muzyka narasta. Później kolejne instrumenty grają drobniejsze wartości, muzyka staje się coraz ciekawsza i stanowi misterną konstrukcję. Utwór jest spokojny, refleksyjny.
Portret Johanna Pachelbela
Źródło: zpe.gov.pl.
R5emU49Ns43TF
Ćwiczenie 3
Wyraz kanon jest homonimem, co oznacza, że ma wiele znaczeń. Odpowiedz na pytanie: Co oznacza to słowo w odniesieniu do religii? Możliwe odpowiedzi: 1. najważniejsza część mszy, 2. pojedynczy przepis prawa kościelnego, 3. działo, montowane w renesansie na dachach kościołów.

Wyraz kanon jest homonimem, co oznacza, że ma wiele znaczeń. Co oznacza to słowo w odniesieniu do religii?

  • pojedynczy przepis prawa kościelnego
  • najważniejszą część mszy
  • działo, montowane w renesansie na dachach kościołów
R1WSC670g7Qn3
Ćwiczenie 4
Kanon przedstawiania człowieka w sztuce najczęściej łączy się z ustaleniem proporcji ludzkiego ciała w stosunku do jego głowy. Dopasuj artystę do stosowanego przez niego podziału. Artyści: 1. Lizyp, 2. Poliklet, 3. Witruwiusz Podziały: a. 10 modułów, głowa to jedna dziesiąta ciała, b. 9 modułów, głowa to jedna dziewiąta ciała c. 8 modułów, głowa to jedna ósma ciała.

Kanon przedstawiania człowieka w sztuce najczęściej łączy się z ustaleniem proporcji ludzkiego ciała w stosunku do jego głowy. Połącz artystę ze stosowanym przez niego podziałem.

9 modułów, głowa to 1/9 ciała, 8 modułów, głowa to 1/8 ciała, 10 modułów, głowa to 1/10 ciała

Poliklet  
Lizyp  
Witruwiusz  
RSwa7lKVnT7za
Ćwiczenie 5
Odpowiedz na pytanie: W jakie figury geometryczne wpisany jest człowiek witruwiański, dzieło Leonarda da Vinci? Możliwe odpowiedzi: 1. koło, 2. trójkąt, 3. kwadrat.
R1SuY6pdHJ5pP
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytanie: Z której epoki pochodzi melodia piosenki Panie Janie? Możliwe odpowiedzi: 1. starożytność, 2. renesans, 3. średniowiecze.

Wskaż epokę, z której pochodzi melodia piosenki Panie Janie.

  • renesans
  • średniowiecze
  • starożytność
R11SZCe7AMtyg
Ćwiczenie 7
Odpowiedz na pytanie: Jaka jest minimalna liczba głosów potrzebnych do wykonania kanonu? Możliwe odpowiedzi: 1. cztery głosy, 2. dwa głosy, 3. trzy głosy.

Wskaż minimalną liczbę głosów potrzebnych do wykonania kanonu.

  • dwa głosy
  • trzy głosy
  • cztery głosy
R1OCMbVx147vL
Ćwiczenie 8
Odpowiedz na pytanie: Jak nazywa się kanon, który można powtarzać w nieskończoność, ponieważ nie ma określonego zakończenia? Możliwe odpowiedzi: 1. kołowy, 2. swobodny, 3. spiralny.

Wskaż kanon, który można powtarzać w nieskończoność, ponieważ nie ma określonego zakończenia (tak jak kanon prosty)?

  • swobodny
  • spiralny
  • kołowy
R105hzKjayzJz
Ćwiczenie 9
Panie Janie to jeden ze średniowiecznych kanonów, który miał swoje odpowiedniki w wielu krajach. Dopasuj tytuł utworu do języka w jakim był wykonywany. Tytuły: 1. Frere Jacques, 2. Bruder Jakob, 3. Mester Jakob, 4. Broeder Jakob Języki: a. flamandzki, b. francuski, c. duński, 4. niemiecki.

Kanon rytmiczny. Zabawy, układanki i kompozycje rytmiczne

Rytm i metrum

Rytm to zjawisko, które nas otacza – wystarczy posłuchać uderzeń własnego serca, śpiewu ptaków czy też kropli deszczu lub kulek gradu uderzających o parapet. Stanowi również jeden z najważniejszych elementów muzyki od początku jej istnienia.

RGsGKhbGXP7U6
Grafika tłumaczy znaczenie dolnej cyfry w zapisie metrum. Podano różne przykłady metrum, różniące się dolną cyfrą. Metrum to dwie cyfry zapisane jedna nad drugą. Przy każdym przykładzie opisano, jakie wartości rytmiczne nut są podstawą określania metrum. Metrum cztery pierwsze, jedynka oznacza całą nutę, znak graficzny całej nuty to elipsa, położona na boku. Metrum cztery drugie, dwójka oznacza półnutę, znak graficzny półnuty to niezamalowana elipsa z kreską, laseczką po prawej stronie. Metrum cztery czwarte, czwórka oznacza ćwierćnutę, znak graficzny ćwierćnuty to elipsa zamalowana w środku i laseczka po prawej stronie. Metrum cztery ósme, cyfra osiem oznacza ósemkę, znak graficzny ósemki to elipsa zamalowana w środku z laseczką i jednym ogonkiem. Metrum cztery szesnaste, liczba szesnaście oznacza szesnastkę, znak graficzny szesnastki to elipsa, zamalowana w środku, laseczka i dwa ogonki. Na ilustracji znajduje się punkt aktywny, po jego naciśnięciu wyświetla się informacja dodatkowa: Aby ułatwić naukę i zapamiętywanie utworów, wprowadzano zasady zapisu rytmu. Wartości rytmiczne (m.in. ćwierćnuty, ósemki czy półnuty), ułożone są w taktach, oddzielonych kreskami taktowymi. O ich położeniu decyduje metrum.
Zapis metrum i wartości rytmicznych, Źródło: zpe.gov.pl
R4SfDmMsJ7vmJ
Sześciotaktowy zapis nutowy piosenki „Wlazł kotek na płotek. Metrum określono jako trzy czwarte. W taktach pierwszym, drugim, czwartym i piątym znajdują się po trzy ćwierćnuty. W taktach trzecim i szóstym dwie ósemki i półnuta. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Metrum składa się z dwóch ułożonych pionowo cyfr. Dolna cyfra określa, jaka wartość rytmiczna jest miarą w danym takcie. Górna cyfra informuje, ile miar mieści się w takcie. Pierwszy dźwięk w takcie jest zazwyczaj akcentowany, czyli wykonany nieco głośniej od pozostałych.
1

1. Metrum składa się z dwóch ułożonych pionowo cyfr. Dolna cyfra określa, jaka wartość rytmiczna jest miarą w danym takcie. Górna cyfra informuje, ile miar mieści się w takcie. Pierwszy dźwięk w takcie jest zazwyczaj akcentowany, czyli wykonany nieco głośniej od pozostałych.

Przykład zastosowania metrum w utworze „Wlazł kotek na płotek”, online‑skills, CC BY 3.0

Kanon

R1NP1Sr3I2oLh
Ćwiczenie 10
Wstaw w tekst informacje dotyczące kanonu. Zwróć uwagę na to, że niektóre opcje, które są niepoprawne.

Czy widzisz cyfry nad nutami? To dzięki nim wiadomo, kiedy kolejny głos rozpoczyna wykonanie piosenki.

RPVZ4XQDB4TGK
Zapis nutowy kanonu "Wieczór". Na dwóch pięcioliniach zapisano osiemnastotaktowy kanon. Metrum utworu to trzy ósme. Tekst: Jakże wieczór miły bywa, miły bywa, kiedy dzwonek do snu wzywa, do snu wzywa, bim bam, bim bam, bim bam. Co sześć taktów zaznaczone jest wejście kolejnego głosu. Nad słowem "jakże" znajduje się jedynka w kółeczku. Nad słowem "kiedy" dwójka w kółeczku. Nad pierwszym "bim" trójka w kółeczku.
Zapis nutowy kanonu "Wieczór"
Źródło: zpe.gov.pl.

Czym jest kanon?

Kanon ma wiele znaczeń i to nie tylko w samej szeroko pojętej muzyce. Z greckiego canon [czytaj: kanon] oznacza regułę, prawo. W słowniku PWN odnajdziesz następujące definicje kanonu:

  • ogólnie przyjęta w danej epoce norma, np. etyczna lub estetyczna;

  • zbiór zasad, ustaw, tekstów o podstawowym znaczeniu;

  • zbiór ksiąg uznanych przez Kościół za święte;

  • utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy;

  • w prawie kościelnym: pojedynczy przepis prawny;

  • najważniejsza część mszy; też: modlitwa eucharystyczna odmawiana podczas tego aktu;

  • druk; stopień pisma.

Nawet w samej muzyce w zależności od epoki, rodzaju liturgii, przyjętych teorii, kanon również miał wiele znaczeń. Podczas dzisiejszej lekcji poznasz kanon w prostej, przystępnej postaci – będzie to kanon rytmiczny.

Kanon w muzyce

Kanon to utwór imitacyjny, tzn. taki, w którym melodia z jednego głosu jest powtarzana w innych głosach (z łac. ‘imitować’ znaczy naśladować). Żeby było Ci łatwiej zrozumieć istotę imitacji, posłuchasz fragmentu trzygłosowego kanonu Wolfganga Amadeusa Mozarta „Dona nobis pacem” (Obdarz nas pokojem). Kanon w sposób wręcz instruktarzowy wykonuje OCP Session Choir [czytaj: oł si pi seszion kłajer]. Podczas słuchania zwróć uwagę na następujące elementy:

  • Całość rozpocznie się zaśpiewaniem utworu a cappella przez chór mieszany. Obserwuj zapis nutowy, zapis ten dotyczy tylko melodii głosu. Melodia jest podzielona na trzy części, które oczywiście stanowią spójną całość. Każda pięciolinia to oddzielna część.

  • Chór mieszany wykona najpierw całą melodię, tzn. zaśpiewa wszystkie części, dzięki czemu będziesz mógł wysłuchać całości bez współbrzmień harmonicznych.

  • Następnie chór, nie robiąc przerwy, zacznie śpiewać wszystko od początku, tzn. melodię z pierwszej pięciolinii.

  • W tym samym momencie, kiedy głosy żeńskie zaczną śpiewać pierwszy dźwięk z drugiej pięciolinii, pojawią się głosy męskie, które zaczną śpiewać wszystko od początku, czyli melodię pierwszej pięciolinii. Od tej chwili będą brzmieć już dwa głosy, drugi z opóźnieniem - tak jak echo.

  • Następnie w momencie, kiedy głosy żeńskie zaczną śpiewać pierwszy dźwięk z trzeciej pięciolinii, a głosy męskie rozpoczną melodię pięciolinii drugiej, włączy się głos trzeci, który zacznie śpiewać wszystko od początku, czyli melodię pierwszej pięciolinii. Od tego momentu będziesz słyszeć już trzy głosy. Z opóźnieniem jak echo.

  • Potem nastąpi odwrócenie tej zasady, czyli każde głosy po wyśpiewaniu melodii do końca przestaną być słyszalne. Stąd najpierw zostaną dwa głosy, a na koniec tylko jeden, ten, który zaczął jako ostatni.

RmpzEO3chLO4L
Zapis nutowy kanonu trzygłosowego „Dona nobis pacem" autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta. Głosy zapisane są jeden pod drugim. 3 pięciolinie każda po osiem taktów. Tekst oparty na łacińskich słowach: Dona nobis pacem.
Wolfgang Amadeusz Mozart, Dona nobis pacem
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
R3DGLT2R2FDF2
Na ilustracji interaktywnej portret Wolfganga Amadeusza Mozarta. Na obrazie dość młody mężczyzna, raczej drobnej postury, twarz raczej pociągła, dość duży nos, wąskie usta, niebieskie oczy. Na głowie biała peruka, na wysokości ucha ułożone loki, z tyłu pozostałe włosy, związane kokardą. Ubrany w białą koszulę z koronkowym żabotem i czerwony surdut. Tło obrazu ciemne, światło pada na połowę twarzy mężczyzny. W centralnej części obrazu umieszczony jest punkt interaktywny, po jego naciśnięciu wyświetla się napis: Dona Nobis Pacem autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta wykonawca: OCP Session Choir oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu chór mieszany wykonuje kanon. Na początku cały chór przedstawia kanon śpiewając jednym głosem w całości. Później rozpoczynają głosy żeńskie, śpiewają same osiem taktów. Po ośmiu taktach wchodzą głosy męskie, a kobiety kontynuują. Po kolejnych ośmiu taktach dołącza się kolejny głos. Wszystkie głosy wykonują tą samą melodię w różnym czasie.
Wolfgang Amadeusz Mozart
Źródło: zpe.gov.pl.

Kanon rytmiczny

Jakie cechy posiada kanon rytmiczny? Dokładnie takie same jak te, które poznałeś przed chwilą z jedną tylko różnicą – nie będzie w nim melodii. Będziesz rytmicznie mówić tekst, będziesz grać na instrumentach perkusyjnych, nie będziesz jedynie śpiewać.

Kanon dwugłosowy

R2DusvwWpSTaS
Ilustracja przedstawia schemat kanonu dwugłosowego, w którym drugi głos powtarza po jednym takcie. Melodię przedstawiono jako szereg kolorowych prostokątów. Występują one w ustalonym porządku: czerwony, zielony, żółty, niebieski, brązowy, purpurowy, morski, seledynowy. W zapisie są dwa rzędy. W obu rzędach kolory występują w tej samej kolejności, tylko w drugim rzędzie są przesunięte o jeden. Na przykład pod zielonym znajduje się czerwony, pod żółtym zielony, itd.
1
Polecenie 1
Zapoznaj się z rytmem kanonu rytmicznego dwugłosowego.
Zapoznaj się z rytmem kanonu rytmicznego dwugłosowego.
RHUoSWd3KlIj9
Zapis nutowy czterotaktowego rytmu. Metrum cztery czwarte. W pierwszym i trzecim takcie: dwie ćwierćnuty, dwie ósemki, ćwierćnuta. W drugim takcie: dwie ósemki, dwie ćwierćnuty, pauza ćwierćnutowa. W czwartym takcie cztery ósemki, dwie ćwierćnuty. Po naciśnięciu punktu aktywnego, odtwarza się nagranie rytmu.
1
Ćwiczenie 11

Przed Tobą zapis dwóch głosów. Drugi głos zapisany jest na drugiej linii, jest identyczny z pierwszym, tylko ma jeden takt opóźnienia. Jeżeli kanon ma dwa głosy, mówimy wówczas, że jest dwugłosowy. Wysłuchaj nagrania i śledź zapis muzyczny. Następnie wyklaszcz rytm z nagraniem lub zagraj na dowolnym instrumencie perkusyjnym. Najpierw realizuj głos pierwszy, a jak dobrze opanujesz rytm, powtórz ćwiczenie z głosem drugim (np. z kolegą z ławki). Dla odróżnienia drugi głos w nagraniu jest realizowany na innym instrumencie.

RHv6wxJWTcZSV
Ilustracja przedstawia schemat kanonu dwugłosowego, w którym drugi głos powtarza po jednym takcie. Melodię przedstawiono jako szereg kolorowych prostokątów. Występują one w ustalonym porządku: czerwony, zielony, żółty, niebieski, brązowy, purpurowy, morski, seledynowy. W zapisie są dwa rzędy. W obu rzędach kolory występują w tej samej kolejności, tylko w drugim rzędzie są przesunięte o jeden. Na przykład pod zielonym znajduje się czerwony, pod żółtym zielony itd.

Wysłuchaj nagrania i śledź zapis muzyczny. Następnie wyklaszcz rytm z nagraniem lub zagraj na dowolnym instrumencie perkusyjnym.

RC4kaE7OKziky
Zapis nutowy kanonu rytmicznego, dwugłosowego. W zapisie dwie linie, zapisano dwa głosy. W każdym głosie te same wartości rytmiczne. Tylko dla drugiego głosu są one przesunięte o jeden takt. Rytm jest następujący: Metrum cztery czwarte. W pierwszym i trzecim takcie: dwie ćwierćnuty, dwie ósemki, ćwierćnuta. W drugim takcie: dwie ósemki, dwie ćwierćnuty, pauza ćwierćnutowa. W czwartym takcie cztery ósemki, dwie ćwierćnuty. Po naciśnięciu punktu aktywnego, odtwarza się nagranie rytmu wykonanego w kanonie.
1
Ćwiczenie 12
R3YOhB3Y8UBdr
Wyjaśnij co znaczy, że kanon jest dwugłosowy i że opóźnienie kanonu to jeden takt?

Kanon trzygłosowy

RNGvmG8WcfYak
Ilustracja przedstawia schemat kanonu trzygłosowego, w którym drugi głos wchodzi po czwartym takcie. Melodię przedstawiono jako szereg kolorowych prostokątów. Występują one w ustalonym porządku: czerwony, zielony, żółty, niebieski, brązowy, purpurowy, morski, seledynowy itd. W zapisie są trzy rzędy. W obu rzędach kolory występują w tej samej kolejności, tylko w drugim rzędzie są przesunięte o cztery prostokąty, a w trzecim o osiem. Na przykład kolor czerwony znajduje się pod purpurowym (czyli piątym kolorem w szeregu).
1
Ćwiczenie 12

Przed Tobą zapis trzech głosów. Drugi głos zapisany jest na drugiej linii, jest identyczny z pierwszym, tylko ma cztery takt opóźnienia. Trzeci głos zapisany jest na trzeciej linii, jest identyczny z pierwszym, tylko ma osiem taktów opóźnienia w stosunku do pierwszego i cztery takty opóźnienia w stosunku do drugiego. Jeżeli kanon ma trzy głosy, mówimy wówczas, że jest trzygłosowy. Wysłuchaj nagrania i śledź zapis muzyczny. Następnie wyklaszcz rytm z nagraniem lub zagraj na dowolnym instrumencie perkusyjnym. Najpierw realizuj głos pierwszy, a jak dobrze opanujesz rytm, powtórz ćwiczenie najpierw z głosem drugim (np. z głosem kolegi z ławki), a następnie z trzecim (np. z kolegą z sąsiedniej ławki). Dla odróżnienia drugi głos i trzeci w nagraniu jest realizowany na innych instrumentach.

REawMarXBjf1H
Ilustracja przedstawia schemat kanonu trzygłosowego, w którym drugi głos wchodzi po czwartym takcie. Melodię przedstawiono jako szereg kolorowych prostokątów. Występują one w ustalonym porządku: czerwony, zielony, żółty, niebieski, brązowy, purpurowy, morski, seledynowy itd. W zapisie są trzy rzędy. W obu rzędach kolory występują w tej samej kolejności, tylko w drugim rzędzie są przesunięte o cztery prostokąty, a w trzecim o osiem. Na przykład kolor czerwony znajduje się pod purpurowym (czyli piątym kolorem w szeregu).
RK3nwtdF28gEA
Zapis nutowy kanonu rytmicznego, trzygłosowego, w którym głosy powtarzają się z czterotaktowym opóźnieniem. Kanon zapisano na trzech liniach. Rytm we wszystkich głosach jest taki sam. W pierwszym i drugim takcie po trzy ćwierćnuty, w trzecim takcie półnuta i ćwierćnuta, w czwartym takcie półnuta i pauza ćwierćnutowa. W piątym i szóstym takcie: ćwierćnuta, dwie ósemki, ćwierćnuta. W siódmym takcie sześć ósemek. W ósmym takcie dwie ćwierćnuty i pauza. W dziewiątym i dziesiątym takcie dwie ósemki i dwie ćwierćnuty. W jedenastym takcie dwie pauzy ćwierćnutowe i ćwierćnuta. W dwunastym takcie trzy ósemki i pauzy. W kolejnych liniach pojawia się ten sam rytm tylko w drugiej linii o cztery takty później, w trzeciej linii o osiem taktów później. Po naciśnięciu punktu aktywnego, odtwarza się rytmiczny kanon trzygłosowy.
1
Ćwiczenie 13
R18DCjX2FElWi
Wyjaśnij co znaczy, że kanon jest trzygłosowy i że opóźnienie melodii to cztery takty?
R138AFI97VY09
Ćwiczenie 13
Wskaż zdanie prawdziwe, które jest definicją kanonu. Możliwe odpowiedzi: 1. To utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy. 2. To utwór, gdzie temat poddawany jest różnym zmianom, przez co otrzymujemy różne warianty tego samego tematu. 3. To utwór, w którym powtarza się refren, a między refrenami występują kuplety. 4. To utwór jednogłosowy.

Wskaż zdanie prawdziwe, które jest definicją kanonu.

  • To utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy.
  • To utwór, gdzie temat poddawany jest różnym zmianom, przez co otrzymujemy różne warianty tego samego tematu.
  • To utwór, w którym powtarza się refren, a między refrenami występują kuplety.
  • To utwór jednogłosowy.
R19UyeErA0I2f
Ćwiczenie 14
Odpowiedz na pytanie: Jak nazywa się powtórzenie całości lub fragmentu melodii jednego głosu przez głos drugi?

Dokończ zdanie.

................ to powtórzenie całości lub fragmentu melodii jednego głosu przez głos drugi.

R18iZLOs4OUbr
Ćwiczenie 15
Odpowiedz na pytanie: Ile głosów było w kanonie Dona nobis pacem Mozarta?

Wskaż schemat kanonu dwugłosowego, gdzie drugi głos imituje pierwszy z opóźnieniem dwóch taktów. Jedno okienko symbolizuje jeden takt.

  • il1
  • il2
  • il3
Ćwiczenie 15
R9sboD7SyGVuE
Wyjaśnij co oznacza imitacja w muzyce, np. w kanonie.
Ćwiczenie 16
R15HMBnTlYL7n
Wyjaśnij pojęcia: kanon, kontrapunkt, rytm, imitacja.
RCP79isftmOkf
Ćwiczenie 17
Odpowiedz na pytanie: Co oznacza czwórka, jeśli jest dolną cyfrą w zapisie metrum?

Wysłuchaj nagrania i określ, czy jest to kanon.

  • Tak, utwór ten jest kanonem
  • Nie, utwór ten nie jest kanonem

Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.

Ćwiczenie 17
R1VNjy6k9jAUQ
Wytłumacz swoimi słowami na czym polega forma kanonu.
R1JBA3JRF9JMF
Ćwiczenie 18
Wskaż kompozytora utworu Dona nobis pacem Możliwe odpowiedzi: 1. Wolfgang Amadeusz Mozart, 2. Jan Sebastian Bach
R1FkQqDRhP90f
Ćwiczenie 19
Połącz pojęcie z opisem: Harmonia. Możliwe odpowiedzi: 1. sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym; dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw. 2. utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy. 3. jeden z podstawowych elementów dzieła muzycznego, regulujący jego przebieg w czasie. Rytm Możliwe odpowiedzi: 1. sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym; dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw. 2. utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy. 3. jeden z podstawowych elementów dzieła muzycznego, regulujący jego przebieg w czasie. Kanon Możliwe odpowiedzi: 1. sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym; dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw. 2. utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy. 3. jeden z podstawowych elementów dzieła muzycznego, regulujący jego przebieg w czasie.

Połącz pojęcie z opisem

jeden z podstawowych elementów dzieła muzycznego, regulujący jego przebieg w czasie (...); współdziała z innymi współczynnikami muz., zwłaszcza z metrum i tempem., utwór polifoniczny, w którym linię melodyczną głosu rozpoczynającego powtarzają kolejno wszystkie występujące głosy., sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym; dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw.

Harmonia  
Rytm  
Kanon  
Polecenie 2
RZj5FYnavcSeR
Wyszukaj w Internecie utwory w formie kanonu, posłuchaj ich i wpisz tytuł i autora tego kanonu, który najbardziej Ci się spodoba.
Polecenie 2
R1cJLvr6Xtavk
Wyszukaj w Internecie utwory w formie kanonu, podaj tytuły i autorów.

Kanon w literaturze muzycznej

Podczas tej lekcji wykorzystasz w praktyce wiedzę na temat budowy kanonu. Na początek jednak proponuję Ci ciekawostkę dotyczącą historii kanonu.

Najstarszym zachowanym utworem w formie kanonu jest angielski kanon na cześć lata Sumer is icumen in [czytaj: simer is akumen in] z XIII wieku. Tekst jest napisany w średniowiecznym dialekcie Wessex [czytaj: łeseks]. Jest to sześciogłosowa kompozycja, w której cztery głosy zbudowane są w taki sam sposób jak kanony omawiane podczas tej lekcji (drugi, trzeci i czwarty głos imituje melodię pierwszego głosu), zaś dwa pozostałe są oparte na przemienności motywów i stanowią podstawę harmoniczną.

R1B81GS72P5QF
Ilustracja interaktywna przedstawia historyczny rękopis średniowiecznego kanonu „Sumer is icumen in” pochodzący z II połowy XIII wieku. Nuty w kształcie rombów umieszczone są na siedmiu sześcioliniach. Kilkukrotnie pojawiają się w nutach ozdobne litery. Pod nutami ozdobną czcionką napisany jest tekst pieśni.
Rękopis średniowiecznego kanonu „Sumer is icumen in”
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
RSJ4QFBOLUB9C
Ilustracja interaktywna przedstawia transkrypcję kanonu „Sumer is icumen in" Na pożółkłej kartce umieszczono na górze zapis, całej pierwszej melodii kanonu, z oznaczeniami wejść poszczególnych głosów. Na trzech dolnych pięcioliniach przedstawiono realizację całego podwójnego kanonu. Na trzeciej pięciolinii zapisano drugą melodię: ostinato śpiewane na sylabach Sing ku ku. Na dwóch pierwszych pięcioliniach 4 głosy realizujące pierwszy temat kanonu. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Początek melodii kanonu i wejście pierwszego głosu., 2. Wejście drugiego głosu. Głos drugi zaczyna śpiewać tę samą melodię, co głos pierwszy, ale z dwutaktowym opóźnieniem., 3. Wejście trzeciego głosu. Głos trzeci zaczyna śpiewać tę samą melodię, co głos pierwszy, ale z czterotaktowym opóźnieniem., 4. Wejście czwartego głosu. Głos czwarty zaczyna śpiewać tę samą melodię, co głos pierwszy, ale z sześciotaktowym opóźnieniem.
Transkrypcja kanonu „Sumer is icumen in"
Źródło: zpe.gov.pl.
RQKZFHH1RH5MS
Ilustracja interaktywna przedstawia historyczny rękopis średniowiecznego kanonu „Sumer is icumen in” pochodzący z II połowy XIII wieku. Nuty w kształcie rombów umieszczone są na siedmiu sześcioliniach. Kilkukrotnie pojawiają się w nutach ozdobne litery. Pod nutami ozdobną czcionką napisany jest tekst pieśni. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Sumer is incumen in. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawi się możliwość odtworzenia kanonu. Na nagraniu utwór wykonany przez męski zespół wokalny. Utwór rozpoczyna się prostym ostinatem z tekstem Sing ku ku. Później dołączają kolejne głosy i z prostej melodii buduje się skomplikowana struktura. Na końcu kolejne głosy kończą swoje partie i zostają znów tylko głosy śpiewające Sing ku ku.
Rękopis średniowiecznego kanonu „Sumer is icumen in”
Źródło: zpe.gov.pl.
RehkeD5b59XJI1
Ćwiczenie 20
Wyjaśnij, czym jest kanon.

Rozwiąż rebus. Hasło wpisz z małej litery w okienko.

.................
Ćwiczenie 20
R1OJLwweg0CQL
Zaproponuj rebus z hasłem "kanon". Napisz jakich elementów graficznych użyjesz i jakie litery/sylaby wykorzystasz aby powstało hasło.
Ćwiczenie 21

Na podstawie zapisu muzycznego odpowiedz na pytania. Odpowiedzi wpisz w okienka za pomocą cyfr. Następnie śledź zapis muzyczny i realizuj poszczególne głosy grając na dowolnym instrumencie perkusyjnym. Nagrany jest tylko głos pierwszy.

R1BzWZMtQ5N2e
Nagranie rytmu. Rytm jest następujący: Metrum sześć ósmych. W pierwszym takcie: sześć ósemek. W drugim takcie: dwie ćwierćnuty z kropką. W trzecim takcie: dwa ugrupowania: dwie szesnastki i dwie ósemki. W czwartym takcie: sześć ósemek. W piątym takcie trzy ćwierćnuty. W szóstym takcie: dwa ugrupowania: cztery szesnastki i ósemka. W siódmym takcie sześć ósemek. W ósmym takcie ćwierćnuta, ósemka, dwie szesnastki, ósemka, pauza ósemkowa.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmRf4RMSg

Nagranie rytmu. Rytm jest następujący: Metrum sześć ósmych. W pierwszym takcie: sześć ósemek. W drugim takcie: dwie ćwierćnuty z kropką. W trzecim takcie: dwa ugrupowania: dwie szesnastki i dwie ósemki. W czwartym takcie: sześć ósemek. W piątym takcie trzy ćwierćnuty. W szóstym takcie: dwa ugrupowania: cztery szesnastki i ósemka. W siódmym takcie sześć ósemek. W ósmym takcie ćwierćnuta, ósemka, dwie szesnastki, ósemka, pauza ósemkowa.

Rv4kVYr2CFlDs
Zapis nutowy kanonu rytmicznego dwugłosowego. W zapisie jeden głos. Oznaczono miejsce w którym mają wejść głosy pierwszy i drugi. Rytm jest następujący: Metrum sześć ósmych. W pierwszym takcie: sześć ósemek. W drugim takcie: dwie ćwierćnuty z kropką. W trzecim takcie: dwa ugrupowania: dwie szesnastki i dwie ósemki. W czwartym takcie: sześć ósemek. W piątym takcie trzy ćwierćnuty. W szóstym takcie: dwa ugrupowania: cztery szesnastki i ósemka. W siódmym takcie sześć ósemek. W ósmym takcie ćwierćnuta, ósemka, dwie szesnastki, ósemka, pauza ósemkowa.
R8ORDzufmLg6d
Odpowiedz na pytania: 1. Ile zapisany kanon ma głosów? 2. Ile taktów ma temat kanonu? Jakie jest metrum kanonu?

3, 6/8, 8, 10, 2, 2/4, 7, 12, 4/4, 4, 3/4, 6

Ile kanon ma głosów? Odpowiedź: ............
Ile taktów ma temat kanonu? Odpowiedź: ............
Jakie jest metrum kanonu? Odpowiedź: ............

R1DAAHPa6FdGa
Zapis nutowy kanonu rytmicznego dwugłosowego. W zapisie jeden głos. Oznaczono miejsce w którym mają wejść głosy pierwszy i drugi. Rytm jest następujący: Metrum sześć ósmych. W pierwszym takcie: sześć ósemek. W drugim takcie: dwie ćwierćnuty z kropką. W trzecim takcie: dwa ugrupowania: dwie szesnastki i dwie ósemki. W czwartym takcie: sześć ósemek. W piątym takcie trzy ćwierćnuty. W szóstym takcie: dwa ugrupowania: cztery szesnastki i ósemka. W siódmym takcie sześć ósemek. W ósmym takcie ćwierćnuta, ósemka, dwie szesnastki, ósemka, pauza ósemkowa.
RdIB2diYtiZ9v
Ćwiczenie 21
Zapis nutowy przedstawia utwór w formie kanonu. Wskaż ile głosów jest w tym kanonie.
R11ZQaw4OOamr
Ćwiczenie 22
Podaj tytuł najstarszego kanonu.

Podaj tytuł najstarszego kanonu.

....................................

Wariacje

Za chwilę wysłuchasz tradycyjnej francuskiej piosenki dziecięcej z XVIII wieku. Jak za chwilę się przekonasz, Ty również znasz ten utwór i to od samego dzieciństwa. Jej polski tytuł to „Trzy kurki”. Melodię tej piosenki wykorzystał Wolfgang Amadeusz Mozart w wariacji „ Ah vous dirai‑je, Maman” [czytaj: a wu direż mamą]. Jednak kompozycja Mozarta nie jest już prostą piosenką, ale skomplikowanym utworem instrumentalnym.

Wariacja, to bardzo rozbudowana i skomplikowana forma utworu, w której temat lub motyw podlega różnym zmianom, m.in. melodycznym, rytmicznym, metrycznym, harmonicznym. Może się również zmieniać tryb oraz inne składowe utworu. Mówiąc najogólniej wariacje to różne warianty tematu, czyli jego odmiany. W prezentowanym utworze Mozart miał pomysł na 12 różnych odmian tematu, czyli napisał 12 wariacji.

Schemat wariacji można przedstawić w przeróżny sposób graficzny, np. jeżeli przyjmiemy, że tematem jest drzewo sfotografowane wiosną, to zdjęcia tego drzewa wykonane w innych porach roku są jego wariacjami, ponieważ jest to to samo drzewo w różnych wariantach, zależnych od pór roku. Wiosną przyroda budzi się do życia, pojawiają się pierwsze listki. Latem drzewo wyróżnia się bujną zielenią, jesienią przybiera złoto‑brązowe barwy, zimą zaś pokryte jest śniegiem.

RbOxBdRAH5R57
Forma wariacji przedstawiona symbolicznie jako to samo drzewo w różnych porach roku. Tematem jest samo drzewo, bez liści. Pierwsza wariacja to drzewo zielone, druga wariacja to drzewo w jesiennych, rdzawych barwach, trzecia wariacja to drzewo pokryte warstwą śniegu.
Symboliczne przedstawienie formy wariacji
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
R1DA75ZV3UCJC
Na ilustracji zapis nutowy tematu utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta pod tytułem „Ah vous dirai‑je Maman”. Zapis składa się z dwudziestu czterech taktów w metrum dwie czwarte. Dźwięki melodii to c c g g a a g g f f e e d d e c (ten fragment się powtarza) i dalej: g g f f e e d d g g f f e e f e d c c g g a a g g f f e e d d e c. Melodia jest prosta, składająca się z prawie samych ćwierćnut.
Zapis nutowy utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta pod tytułem „Ah vous dirai‑je Maman
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
R194TVBFGZX75
Na obrazie Wolfgang Amadeusz Mozart. Dość młody mężczyzna, raczej drobnej postury, twarz raczej pociągła, dość duży nos, wąskie usta, niebieskie oczy. Na głowie biała peruka, na wysokości ucha ułożone loki, z tyłu pozostałe włosy związane kokardą. Ubrany w białą koszulę z żabotem i czerwony surdut. Po naciśnięciu punktu aktywnego, pojawia się napis: Ah vous dirai-je Maman (Ach, powiem ci mamo) temat KV 265, autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta. Wykonawca: Pianista z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu krótki fragment utworu, zagrany na fortepianie. Pianista gra prostą, pogodną melodię i z dyskretnym akompaniamentem. Melodia znana jest w Polsce pod tytułem „Trzy kurki”.
Wolfgang Amadeusz Mozart
Źródło: zpe.gov.pl.

Posłuchasz teraz tematu i wariacji numer 1, 2, 5, 6 i 8. Zwróć uwagę na różne warianty tematu, które pojawiają się w trakcie utworu. Postaraj się usłyszeć, jakie elementy ulegają zmianie, dzięki której temat otrzymuje nowe brzmienie. Np. w wariacji ósmej następuje zmiana trybu i tonacji. Temat był zapisany w C‑dur, wariacja zaś zapisana jest w c‑moll – przy kluczu informują o tym trzy bemoleBemolbemole. Drugą istotną zmianą, którą Mozart wprowadził, są imitacje. Popatrz, w jaki sposób głos drugi zapisany na drugiej pięciolinii powtarza melodię głosu pierwszego, zapisanego na pierwszej pięciolinii. Repetycje w tej wariacji dotyczą również dwóch części.

R1ELPH9VLZ2JZ
Prezentacja z zapisem nutowym i nagraniem tematu i pięciu wariacji z utworu: Ah vous dirai‑je Maman (Ach, powiem ci mamo) KV 265, autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta. Na każdym slajdzie temat lub jedna wariacja. Nutom towarzyszy nagranie odpowiedniego fragmentu utworu. Slajd 1. Temat. Zapis nutowy tematu utworu. Melodia jest prosta składająca się z prawie samych ćwierćnut. Pianista gra prostą, pogodną melodię i dyskretnym akompaniamentem. Melodia znana jest w Polsce pod tytułem „Trzy kurki”. Slajd 2. Wariacja 1. W zapisie nutowym w kluczu wiolinowym (dla prawej ręki) znajdują się same szesnastki. Muzyka robi wrażenie dużo szybszej. Slajd 3. Wariacja 2. W zapisie w prawej ręki ćwierćnuty i akordy, w lewej szesnastki. Melodia w prawej ręce, zagrana dynamicznie i majestatycznie. W lewej ręce szybkie przebiegi dźwięków. Slajd 4. Wariacja 5. W zapisie nutowym nuty występują naprzemiennie raz w górnej pięciolinii, raz w dolnej. Na nagraniu słyszymy, jak temat przenosi się z głosu górnego do dolnego. Powstaje wrażenie podskoków, Slajd 5. Wariacja 6. W zapisie nutowym widać akordy w prawej ręce zapisane są w rytmie: ósemka, pauza ósemkowa i tak na zmianę. W zapisie lewej ręki same szesnastki. Melodia w prawej ręce robi wrażenie urywanej. Slajd 6. Wariacja 8. Przy kluczu pojawiły się trzy bemole (których nie było). Zapis jest bardziej skomplikowany, widać, że melodia pojawia się w zapisie i prawej i lewej ręki. Rytm utworu też jest bardziej skomplikowany, pojawiają się i ósemki i ćwierćnuty. W zapisie znajdziemy też dużo przygodnych (narysowanych przy nutach a nie przy kluczu) znaków chromatycznych. Na nagraniu cichy i smutny fragment utworu. Melodia jest opracowana w tonacji molowej, przeważa dynamika piano, pojawiają się elementy imitacyjne (powtarzanie melodii z wyższego głosu w głosie niższym).
RFCZG3QD3JVVQ
Na ilustracji zapis nutowy tematu utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta pod tytułem “Ah vous dirai-je Maman”. Zapis składa się z dwudziestu czterech taktów w metrum dwie czwarte. Dźwięki melodii to c c g g a a g g f f e e d d e c (ten fragment się powtarza) i dalej: g g f f e e d d g g f f e e f e d c c g g a a g g f f e e d d e c. Melodia jest prosta, składająca się z prawie samych ćwierćnut. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się informacja: Temat utworu "Ah vous dirai-je Maman" Wolfganga Amadeusza Mozarta. Wykonawca: Pianista z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu krótki fragment utworu, zagrany na fortepianie. Pianista gra prostą, pogodną melodię i z dyskretnym akompaniamentem. Melodia znana jest w Polsce pod tytułem „Trzy kurki”.
W. A. Mozart pod tytułem “Ah vous dirai‑je Maman”
Źródło: zpe.gov.pl.

Posłuchasz teraz wariacji nr 8. Zwróć uwagę na zmianę trybu i tonacji. Temat był zapisany w C‑dur, wariacja zaś zapisana jest w c‑moll – przy kluczu informują o tym trzy bemole. Drugą istotną zmianą, którą Mozart wprowadził są imitacje. Popatrz, w jaki sposób głos drugi zapisany na drugiej pięciolinii powtarza melodię głosu pierwszego zapisanego na pierwszej pięciolinii. Repetycje w tej wariacji dotyczą również dwóch części.

R1J28BMO2RMSH
Na ilustracji zapis nutowy ósmej wariacji z utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta pod tytułem “Ah vous dirai‑je Maman”. Zapis składa się z dwudziestu czterech taktów w metrum dwie czwarte. Przy kluczu pojawiły się trzy bemole (których nie było w zapisie tematu). Zapis jest bardziej skomplikowany, widać, że melodia pojawia się w zapisie, i prawej, i lewej ręki. Rytm utworu też jest bardziej skomplikowany, pojawiają się i ósemki i ćwierćnuty. W zapisie znajdziemy też dużo przygodnych znaków chromatycznych.
Wolfgang Amadeusz Mozart, Ah vous dirai‑je Maman, Wariacja 8
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.
RE5JCJ7RZN8SA
Na obrazie Wolfgang Amadeusz Mozart. Dość młody mężczyzna, raczej drobnej postury, twarz raczej pociągła, dość duży nos, wąskie usta, niebieskie oczy. Na głowie biała peruka, na wysokości ucha ułożone loki, z tyłu pozostałe włosy, związane kokardą. Ubrany w białą koszulę z żabotem i czerwony surdut. Po naciśnięciu punktu aktywnego, pojawia się napis: Ósma wariacja z utworu „Ah vous dirai-je Maman" Wolfganga Amadeusza Mozarta. Wykonawca: Pianista z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu cichy i smutny fragment utworu. Melodia jest opracowana w tonacji molowej, przeważa dynamika piano, pojawiają się elementy imitacyjne (powtarzanie melodii z wyższego głosu w głosie niższym).
Wolfgang Amadeusz Mozart
Źródło: zpe.gov.pl.
RbcsoSjEZMttL
Ćwiczenie 23
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi wariacji na temat Ah vous dirais-je, Maman Wolfganga Amadeusza Mozarta. Odpowiedz na pytanie: Czym różnią się fragmenty w tonacji molowej od fragmentów w tonacji durowej?
RJ1O8ZJOF8N8O
Na ilustracji po lewej stronie: „Portret Wolfganga Amadeusza Mozarta”, autorstwa Barbary Kraft oraz po prawej stronie fotografia pianistki - Mitsuko Uchidy. Kompozytor ukazany jest w czerwonym fraku z żabotem oraz peruce, natomiast pianistka jest ubrana w szarą bluzkę i granatowy obcisły kardigan. Postacie przedstawione są do pasa. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się informacja dodatkowa: Wolfgang Amadeusz Mozart „Ah, vous dirais-je, Maman” KV26, tonacja durowa, wykonananie Mitsuko Uchida oraz pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu fragment utworu, dwie z wariacji. Melodia znana w Polsce jako „Trzy kurki” opracowana jest za każdym razem w tonacji durowej. Muzyka brzmi radośnie w obu wersjach, mimo że opracowania są inne i różnią się, między innymi tempem.
Wolfgang Amadeusz Mozart, Mitsuko Uchida, „Ah, vous dirais‑je, Maman” KV26, tonacja durowa
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

Rondo

Rondo to forma, która wykorzystuje zasadę kontrastu. W rondzie powtarza się ten sam refren (oznaczany literą „A”), który jest przeplatany tzw. kupletamiKupletkupletami lub epizodami (oznaczanymi kolejnymi literami alfabetu „B, C, D itd.”) Od inwencji kompozytora zależy, ile kupletów pojawi się w rondzie, dlatego schemat ronda nie zawsze będzie identyczny. Krótka forma ronda będzie zapisana jako ABACA, dłuższa jako ABACADA itd. Graficzny schemat ronda ABACADA można przedstawić np. w następujący sposób.

R1ImPHopp7NVt
Forma ronda ABACADA przedstawiona symbolicznie jako kolejno narysowane krajobrazy. Wiosenny krajobraz ze wzgórzami to refren utworu, czyli część oznaczona literą A. Górzysty krajobraz to pierwszy kuplet, czyli część oznaczona literą B. Górzysty krajobraz w jesiennych barwach to drugi kuplet, czyli część oznaczona literą C. Zimowe pustkowie, to trzeci kuplet, czyli część oznaczona literą D. Części występują w kolejności ABACADA.
Graficzny schemat ronda
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego na zpe.gov.pl.

Posłuchaj utworu w formie ronda. Zapis literowy tego utworu przedstawia się następująco: AABACA1. Oznacza to, że na początku refren grany jest dwa razy. Następnie pojawia się nowy fragment oznaczony jako litera B, jest to pierwszy kuplet. Po tym fragmencie jest powtarzany refren, a po nim nowy kuplet, inny od poprzedniego, więc dla odróżnienia oznaczony literą C. Na koniec wraca nieznacznie zmieniony refren, stąd do litery A dopisana jest cyfra 1. Podczas słuchania postaraj się rozpoznać te części ronda.

RVS4KMLS91Q8D
Ilustracja interaktywna przedstawia fotografię Georgesa Bizeta, wykonaną przez Etienne Carjat. Na zdjęciu starszy, potężny mężczyzna, z kręconymi włosami i pokaźną brodą. Kompozytor nosił okulary w drucianej oprawie. Po naciśnięciu punktu aktywnego, wyświetla się napis: Marsz torreadora z opery Carmen Georgesa Bizeta. Wykonawca: Orchestre de I’Opera Bastille, Myung Whun Chung oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu żywy, tryumfalny utwór w wykonaniu orkiestry symfonicznej. Instrumenty smyczkowe wykonują radosną melodię, przy towarzyszeniu rytmicznego akompaniamentu instrumentów dętych i perkusyjnych. Ten fragment powtarza się trzy razy. W drugiej części muzyka staje się na chwilę spokojniejsza, by po chwili powróciła melodia znana z początku utworu, tym razem wykonana tylko raz. Po niej instrumenty grają melodię Arii Torreadora. Pod koniec powraca dynamiczny i żywiołowy motyw z początku utworu.
Georges Bizet
Źródło: zpe.gov.pl.

Istotą ronda jest szeregowanie i kontrast, a więc naprzemienne występowanie odcinka zwanego refrenem i zmiennych, zróżnicowanych kupletów lub epizodów.

Rondo jest jedną z najstarszych form o rodowodzie taneczno‑ludowym. Pojawiło się już w średniowieczu w twórczości trubadurów i truwerów. Formę tę stosowali również klawesyniści francuscy w swoich suitach i utworach programowych. Przykładem tego rodzaju kompozycji jest Kukułka Louisa‑Claude’a Daquina [czytaj: luisa kloda dakłina], zaliczana do ronda typu starofrancuskiego. Utwór został wydany w 1735 r. w zbiorze Premier Livre de Pièces de Clavecin [czytaj: premier liwr du pies du klawesa].

Slajd 1 z 3

R1JPEOA3FPFMN
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Louis‑Claude Daquin – „Kukułka”.
Louis‑Claude Daquin – „Kukułka”, imslp.org
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1M4V13S4QPRB
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Louis‑Claude Daquin – „Kukułka”.
Louis‑Claude Daquin – „Kukułka”, imslp.org
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R9KVSNFMOX6H7
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Louis‑Claude Daquin – „Kukułka”.
Louis‑Claude Daquin – „Kukułka”, imslp.org
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RJTDNBU72MFRJ
Utwór: „Kukułka”, autorstwa: Louis‑Claude Daquin. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Louis‑Claude Daquin - „Kukułka”, AMFN, CC BY 3.0
Źródło: online-skills.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmRf4RMSg

Louis‑Claude Daquin - „Kukułka”, AMFN, CC BY 3.0
Źródło: online-skills.

Utwór: „Kukułka”, autorstwa: Louis‑Claude Daquin. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.

Utwór reprezentuje tzw. rondo starofrancuskie, w którym refren jest zwykle prostym konstrukcyjnie zdaniem lub okresem muzycznym. Występuje na ogół 3–4 razy bez zmian formalnych i tonalnych. Pomiędzy powtórzeniami refrenu pojawiają się kuplety. Ich zróżnicowanie jest niewielkie, czasem kuplet zostaje powtórzony, niekiedy jedyną różnicą jest zmiana tonacji, innym razem kompozytor wprowadza modyfikacje wariacyjne.

Typ ronda klasycznego reprezentuje Klavierstück a‑moll [czytaj: klawiersztuk], bagatela, opatrzona dedykacją Für Elise am 27. April zur Erinnerung von L. v. Bthvn [czytaj: fur elize am 27 april cur inerun fon L.v. Bthvn]. Badacze do dzisiaj nie wiedzą, komu mogła być dedykowana. Jedna z hipotez mówi, że powstała z myślą o Teresie Malfatti, córce lekarza, który opiekował się zdrowiem twórcy. Inna z kolei wskazuje na Elizabeth Röckel [czytaj: elizabet rakel], siostrę śpiewaka występującego w roli Florestana w operze Fidelio. Bagatela Dla Elizy jest jedną z najpopularniejszych kompozycji Beethovena, chętnie grywaną przez młodych adeptów sztuki. Składa się z pięciu odcinków tworzących układ a b a c a. Refren jest konstrukcją trzyczęściową o lirycznym charakterze. Nastrój melancholii pogłębiają krótkie, harfowe motywy melodyczne, przedzielone pauzami. Faktura jest nieskomplikowana, ponieważ motywy muzyczne eksponowane są naprzemiennie w prawej i lewej ręce. Refren składa się z trzech zdań muzycznych o schemacie a b a (8+6+8) z repetycjami. Część środkowa wprowadza niewielki kontrast melodyczny i harmoniczny (wyjście do C‑dur).

Slajd 1 z 1

RN46QNBCV8384
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Klavierstück a‑moll” WoO 59, bagatela „Dla Elizy”.
Ludwig van Beethoven – „Klavierstück a‑moll” WoO 59, bagatela „Dla Elizy”, imslp.org
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R46KQL2GROXU7
Utwór: „Klavierstück a‑moll” - bagatela „Dla Elizy”, autorstwem: Ludwig van Beethoven. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się tajemniczym charakterem.
Ludwig van Beethoven – „Klavierstück a‑moll” - bagatela „Dla Elizy”, AMFN
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmRf4RMSg

Ludwig van Beethoven – „Klavierstück a‑moll” - bagatela „Dla Elizy”, AMFN
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Utwór: „Klavierstück a‑moll” - bagatela „Dla Elizy”, autorstwem: Ludwig van Beethoven. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się tajemniczym charakterem.

Forma sonatowa i rondo sonatowe

Rondo sonatowe stanowi połączenie cech formy sonatowej i ronda klasycznego. Oddziaływanie tych dwóch form na siebie stwarza nowy model konstrukcji. W celu prześledzenia jej cech przypatrzmy się najpierw formie sonatowej. Jej współczynnikami są:

  • ekspozycja, na którą składają się temat pierwszy, łącznik, temat drugi i epilog (nazywany również grupą końcową lub myślą końcową);

  • przetworzenie, w którym następuje przekształcanie materiału ekspozycji przy pomocy harmoniki oraz środków techniki wariacyjnej i polifonicznej;

  • repryza, w której powraca materiał ekspozycji.

Istotą kształtowania formy sonatowej powstałej w XVIII w. na gruncie harmoniki funkcyjnej jest:

  • dualizm tematyczny (przeciwstawność tematów, przede wszystkim na płaszczyźnie tonalnej),

  • przetworzeniowość (przekształcenia harmoniczne, wariacyjne i polifoniczne materiału zawartego w ekspozycji, zwłaszcza materiału tematycznego).

Niestałymi współczynnikami formy sonatowej są wstęp i koda.

Przykładem ronda sonatowego jest trzecia część Sonaty fortepianowej c‑moll op. 13 zwanej Patetyczną Ludwiga van Beethovena. Jej analiza została zaprezentowana w animacji 3D.

R1B3C3THKO3B3
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III.
Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, imslp.org
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

Slajd 1 z 6

R1FABU5253Q6M
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.
Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, imslp.org
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RN18PK2RTVUN5
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.
Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, imslp.org
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R7ZAO9DSPQS4M
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.
Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, imslp.org
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RP9VM5S2QNMT9
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.
Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, imslp.org
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R136HRANT4HDA
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.
Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, imslp.org
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1QK7E5KZTTP8
Zdjęcie przedstawia graficzny utwór muzyczny. Fotografia ukazuje czarną pięciolinię z nutami, na białej stronie utworu Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” opus 13 „Patetyczna”, część III.
Ludwig van Beethoven – „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, imslp.org
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RPA4C3QCJE6EA
Utwór: „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, autorstwa: Ludwig van Beethoven, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Ludwig van Beethoven - „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, AMFN
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmRf4RMSg

Ludwig van Beethoven - „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, AMFN
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Utwór: „Sonata fortepianowa c‑moll” op. 13 „Patetyczna”, cz. III, autorstwa: Ludwig van Beethoven, wykonanie: AMFN. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.

RZkb17aYWhKdh
Ćwiczenie 24
Okres muzyczny to: Możliwe odpowiedzi: 1. konstrukcja dwuzdaniowa, złożona z poprzednika i następnika, 2. konstrukcja złożona z motywów, fraz i zdań muzycznych, 3. konstrukcja złożona z naprzemiennie występujących odcinków stałych i zmiennych

Okres muzyczny to:

  • konstrukcja dwuzdaniowa, złożona z poprzednika i następnika
  • konstrukcja złożona z motywów, fraz i zdań muzycznych
  • konstrukcja złożona z naprzemiennie występujących odcinków stałych i zmiennych
R1ZsND7S5e2Go
Ćwiczenie 25
Istotą formy sonatowej jest: Możliwe odpowiedzi: 1. budowa okresowa, figuracyjność, 2. dualizm tematyczny, przetworzeniowość, 3. szeregowanie, technika kanonu

Istotą formy sonatowej jest:

  • budowa okresowa, figuracyjność
  • dualizm tematyczny, przetworzeniowość
  • szeregowanie, technika kanonu
RB7tPvC2nDBMB1
Ćwiczenie 26
Dopasuj w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. Rondo Możliwe odpowiedzi: 1. Forma składająca się z ekspozycji, przetworzenia i repryzy., 2. Współczynniki formy ronda występujące między kolejnymi powrotami refrenu., 3. Współczynnik formy ronda. Jest zamkniętym odcinkiem muzycznym, najczęściej przyjmuje postać zdania lub okresu muzycznego., 4. Forma muzyczna, której istotą jest szeregowanie i kontrast. Polega na naprzemiennym występowaniu odcinka zwanego refrenem i zmiennych, zróżnicowanych kupletów lub epizodów., 5. Rozbudowane rondo klasyczne powstałe w wyniku połączenia cech formy ronda i formy sonatowej. Refren Możliwe odpowiedzi: 1. Forma składająca się z ekspozycji, przetworzenia i repryzy., 2. Współczynniki formy ronda występujące między kolejnymi powrotami refrenu., 3. Współczynnik formy ronda. Jest zamkniętym odcinkiem muzycznym, najczęściej przyjmuje postać zdania lub okresu muzycznego., 4. Forma muzyczna, której istotą jest szeregowanie i kontrast. Polega na naprzemiennym występowaniu odcinka zwanego refrenem i zmiennych, zróżnicowanych kupletów lub epizodów., 5. Rozbudowane rondo klasyczne powstałe w wyniku połączenia cech formy ronda i formy sonatowej. Kuplety Możliwe odpowiedzi: 1. Forma składająca się z ekspozycji, przetworzenia i repryzy., 2. Współczynniki formy ronda występujące między kolejnymi powrotami refrenu., 3. Współczynnik formy ronda. Jest zamkniętym odcinkiem muzycznym, najczęściej przyjmuje postać zdania lub okresu muzycznego., 4. Forma muzyczna, której istotą jest szeregowanie i kontrast. Polega na naprzemiennym występowaniu odcinka zwanego refrenem i zmiennych, zróżnicowanych kupletów lub epizodów., 5. Rozbudowane rondo klasyczne powstałe w wyniku połączenia cech formy ronda i formy sonatowej. Rondo sonatowe Możliwe odpowiedzi: 1. Forma składająca się z ekspozycji, przetworzenia i repryzy., 2. Współczynniki formy ronda występujące między kolejnymi powrotami refrenu., 3. Współczynnik formy ronda. Jest zamkniętym odcinkiem muzycznym, najczęściej przyjmuje postać zdania lub okresu muzycznego., 4. Forma muzyczna, której istotą jest szeregowanie i kontrast. Polega na naprzemiennym występowaniu odcinka zwanego refrenem i zmiennych, zróżnicowanych kupletów lub epizodów., 5. Rozbudowane rondo klasyczne powstałe w wyniku połączenia cech formy ronda i formy sonatowej. Forma sonatowa Możliwe odpowiedzi: 1. Forma składająca się z ekspozycji, przetworzenia i repryzy., 2. Współczynniki formy ronda występujące między kolejnymi powrotami refrenu., 3. Współczynnik formy ronda. Jest zamkniętym odcinkiem muzycznym, najczęściej przyjmuje postać zdania lub okresu muzycznego., 4. Forma muzyczna, której istotą jest szeregowanie i kontrast. Polega na naprzemiennym występowaniu odcinka zwanego refrenem i zmiennych, zróżnicowanych kupletów lub epizodów., 5. Rozbudowane rondo klasyczne powstałe w wyniku połączenia cech formy ronda i formy sonatowej.

Przeciągając podane elementy z prawej kolumny do lewej połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją.

Współczynnik formy ronda. Jest zamkniętym odcinkiem muzycznym, najczęściej przyjmuje postać zdania lub okresu muzycznego., Współczynniki formy ronda występujące między kolejnymi powrotami refrenu., Forma muzyczna, której istotą jest szeregowanie i kontrast. Polega na naprzemiennym występowaniu odcinka zwanego refrenem i zmiennych, zróżnicowanych kupletów lub epizodów., Forma składająca się z ekspozycji, przetworzenia i repryzy., Rozbudowane rondo klasyczne powstałe w wyniku połączenia cech formy ronda i formy sonatowej.

Rondo  
Refren  
Kuplety  
Rondo sonatowe  
Forma sonatowa  
R1dfKOJWzggNJ
Ćwiczenie 27
Odpowiedz na pytanie: Jeżeli zamówicie ze znajomymi różne rodzaje pizzy, to jaką nazwę formy muzycznej przypiszesz takiemu menu, aby określić jego schemat?

Jeżeli zamówicie ze znajomymi różne rodzaje pizzy, to jaką nazwę formy muzycznej przypiszesz takiemu menu, aby określić jego schemat? Odpowiedź wpisz w ramkę.

Odpowiedź: ................

RoolPpDGxltIZ
Ćwiczenie 28
Odpowiedz na pytanie: Jeżeli na zajęciach wf podczas rozgrzewki najpierw zrobisz 20 przysiadów, następnie 10 pompek i znowu 20 przysiadów, to jaką nazwę formy muzycznej przypiszesz takiemu treningowi, aby określić jego schemat?

Jeżeli na zajęciach wf podczas rozgrzewki najpierw zrobisz 20 przysiadów, następnie 10 pompek i znowu 20 przysiadów, to jaką nazwę formy muzycznej przypiszesz takiemu treningowi, aby określić jego schemat? Odpowiedź wpisz w ramkę.

Odpowiedź: ............

R1b778o7kT1EZ
Ćwiczenie 29
Dopasuj formę do tytułu utworu.1. Ah vous dire-je maman. Możliwe odpowiedzi: A. wariacje, B. rondo, C. ABA 2. Preludium deszczowe. Możliwe odpowiedzi: A. wariacje, B. rondo, C. ABA 3. Marsz toreadora. Możliwe odpowiedzi: A. wariacje, B. rondo, C. ABA.

Posłuchaj uważnie utworu i określ jego formę.

  • Rondo
  • Wariacje
  • ABA

Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.

Ćwiczenie 29
RHCHQkXO2wR83
Przedstaw graficzną formę ronda lub opowiedz o tym jak to można zrobić.
Rqa9zPAbLQofr
Ćwiczenie 30
Wymyśl własny przykład na przedstawienie formy ABA.

Posłuchaj uważnie utworu i określ jego formę.

  • Rondo
  • Wariacje
  • ABA

Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.

Ćwiczenie 30
RwHN0J5bvEDIs
Przedstaw graficzną formę ABA lub opowiedz o tym jak to można zrobić.
RJ0KH3VO2ceAw
Ćwiczenie 31
Podaj swój przykład na przedstawienie formy wariacji.

Posłuchaj uważnie utworu i określ jego formę.

  • Rondo
  • Wariacje
  • ABA

Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.

Ćwiczenie 31
RdJiMhZ9mFuyX
Przedstaw graficzną formę wariacji lub opowiedz o tym jak to można zrobić.

Rozwój klasycznej formy sonatowej

Wykształcenie się formy sonatowej miało ogromny wpływ na całą muzykę klasycystyczną. Nowy odmiana sonaty zakładała występowanie trzech elementów: ekspozycji, przetworzenia i repryzy. Ekspozycja składa się najczęściej z dwóch kontrastujących ze sobą tematów, połączonych łącznikiem. Pierwszy temat, nazywany męskim, jest żywiołowy, natomiast drugi, nazywany żeńskim, przyjmuje delikatny, melodyjny charakter. Przetworzenie jest częścią, w której kompozytor modyfikuje tematy znane z ekspozycji. Może zmienić ich rytm, tonację, łączyć fragmenty obu tematów. Twórca rozwija wcześniej prezentowaną myśl muzyczną i przedstawia ją w różnych konfiguracjach. Repryza jest powrotem do tematów znanych z ekspozycji, kończy się kadencją, często poprzedzoną codą [czytaj: kodą].

R1MBAX869215A
Ilustracja przedstawia zapis nutowy utworu „Sonatina C-dur op. 36” cz.1 Allegro autorstwa Muzio Clementiego. Zapis składa się z dwunastu pięciolinii, łączonych po dwie. Na ilustracji umieszczono sześć punktów interaktywnych. Punkty służą objaśnieniu budowy allegra sonatowego. Na samym początku utworu oznaczono rozpoczynającą się ekspozycję, oraz zaprezentowanie tematu męskiego. Nad ósmym taktem wyświetla się napis: Zaprezentowanie tematu żeńskiego. Nad szesnastym taktem napis: Przetworzenie. Nad dwudziestym czwartym taktem: Zaprezentowanie tematu męskiego w innej tonacji, a nad trzydziestym drugim taktem napis: Zaprezentowanie tematu żeńskiego w innej tonacji.
Zapis nutowy utworu „Sonatina C‑dur op. 36” cz.1 Allegro autorstwa Muzio Clementiego
Rh9iJI8RCXoYo
Na nagraniu prosty utwór fortepianowy. Pierwsze osiem taktów to pogodny temat w tonacji C‑dur. Temat jest radosny i dosyć spokojny. Kolejne osiem taktów to drugi temat w tonacji G‑dur. Temat, dzięki akompaniamentowi w rytmie ćwierćnut, robi wrażenie dużo bardziej ruchliwego niż pierwszy. Po szesnastu taktach rozpoczyna się przetworzenie, pierwszy temat staje się smutniejszy, wykonany jest w trybie durowym. Później następuje repryza, co oznacza, że pierwszy temat i drugi temat powracają. Pierwszy temat występuje w innym rejestrze dużo niżej, a drugi temat w tonacji dopasowanej do tematu pierwszego.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmRf4RMSg

Na nagraniu prosty utwór fortepianowy. Pierwsze osiem taktów to pogodny temat w tonacji C‑dur. Temat jest radosny i dosyć spokojny. Kolejne osiem taktów to drugi temat w tonacji G‑dur. Temat, dzięki akompaniamentowi w rytmie ćwierćnut, robi wrażenie dużo bardziej ruchliwego niż pierwszy. Po szesnastu taktach rozpoczyna się przetworzenie, pierwszy temat staje się smutniejszy, wykonany jest w trybie durowym. Później następuje repryza, co oznacza, że pierwszy temat i drugi temat powracają. Pierwszy temat występuje w innym rejestrze dużo niżej, a drugi temat w tonacji dopasowanej do tematu pierwszego.

Nazwa sonata znana była już w baroku, w którym oznaczała każdą znaną formę instrumentalną. W klasycyzmie zyskała jednak odrębne cechy i budowę. Olbrzymi wpływ na jej rozwój wywarli Klasycy Wiedeńscy, którzy często wyrażali swoje myśli muzyczne właśnie w tej formie. W zależności od składu wykonawczego sonata przyjmowała różne nazwy, przeznaczona na orkiestrę jest symfonią, a krótki utwór przeznaczony dla celów dydaktycznych nazywany jest sonatiną.

Cechy i budowa sonaty

R1Jqnw30PWhSK1
Diagram przedstawiający budowę Sonaty. Na środku napis sonata. Wokół wypisane cztery części sonaty. Przy napisie sonata i przy każdej części pojawiają się dodatkowe informacje. Sonata klasyczna dzieli się na cztery różnorodne pod względem tempa części. Każda z nich zachowana jest w jednakowej tonacji. Pierwsza część sonaty nazywana jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji. Druga część sonaty posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda. Trzecia część sonaty przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo. Czwarta część jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej.
Polecenie 3
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi Uwertury Egmont i Koncertu fortepianowego d‑moll i odpowiedz na pytanie: jakie cechy charakterystyczne dla epoki klasycyzmu mają te utwory?
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi Uwertury Egmont i Koncertu fortepianowego d‑moll i odpowiedz na pytanie: jakie cechy charakterystyczne dla epoki klasycyzmu mają te utwory?
R13gnfBPivVfa
Na nagraniu „Uwertura Egmont” opus osiemdziesiąte czwarte autorstwa Ludwiga van Beethovena. Utwór wykonuje orkiestra symfoniczna. Utwór rozpoczyna się złowróżbnymi, przerażającymi akordami. Potem muzyka staje się spokojna i smutna. A za chwilę groźna. Orkiestra powtarza podobne motywy wielokrotnie, grając z coraz większą dynamiką. Przez chwilę muzyka staje się taneczna. Później wielokrotnie muzyka się zmienia: bywa groźna, przerażająca, czasami spokojna, sielska, by na końcu stać się tryumfalna.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmRf4RMSg

Na nagraniu „Uwertura Egmont” opus osiemdziesiąte czwarte autorstwa Ludwiga van Beethovena. Utwór wykonuje orkiestra symfoniczna. Utwór rozpoczyna się złowróżbnymi, przerażającymi akordami. Potem muzyka staje się spokojna i smutna. A za chwilę groźna. Orkiestra powtarza podobne motywy wielokrotnie, grając z coraz większą dynamiką. Przez chwilę muzyka staje się taneczna. Później wielokrotnie muzyka się zmienia: bywa groźna, przerażająca, czasami spokojna, sielska, by na końcu stać się tryumfalna.

RR64RLJAPH7R4
Nagranie Koncertu fortepianowego d‑moll KV 466 część druga autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta. Utwór przeznaczony jest dla pianisty i orkiestry symfonicznej. Podczas utworu partie, w której gra fortepian z dyskretnym akompaniamentem orkiestry, występują naprzemiennie z partiami orkiestrowymi. Partia fortepianu charakteryzuje się śpiewną, z głębi serca płynącą melodią.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DmRf4RMSg

Nagranie Koncertu fortepianowego d‑moll KV 466 część druga autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta. Utwór przeznaczony jest dla pianisty i orkiestry symfonicznej. Podczas utworu partie, w której gra fortepian z dyskretnym akompaniamentem orkiestry, występują naprzemiennie z partiami orkiestrowymi. Partia fortepianu charakteryzuje się śpiewną, z głębi serca płynącą melodią.

RWgH9FoVPoVtI
Ćwiczenie 32
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Sonata przeznaczona na orkiestrę nazywana jest sonatiną. 2. Sonata jest formą, która wykształciła się już w średniowieczu. 3. Największy wkład w kształtowanie się sonaty mieli Klasycy Wiedeńscy. 4. Klasyczna sonata posiada cztery części.

Zaznacz zdania prawdziwe.

  • Sonata przeznaczona na orkiestrę nazywana jest sonatiną.
  • Sonata jest formą, która wykształciła się już w średniowieczu.
  • Największy wkład w kształtowanie się sonaty mieli Klasycy Wiedeńscy.
  • Klasyczna sonata posiada cztery części.
RBVTPDTM48ACC
Ćwiczenie 33
Zapis nutowy utworu Muzio Clementi, Sonatina C-dur, op. 36
Muzio Clementi, Sonatina C‑dur, op. 36
Źródło: zpe.gov.pl.
R1Slf649tG6n9
Ćwiczenie 33
Połącz w pary definicję z opisem związane z budową sonaty.
RO9rtl1IuFmPz
Ćwiczenie 34
Przyporządkuj opis odpowiednim częściom sonaty. CZĘŚĆ 1: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji. CZĘŚĆ 2: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji. CZĘŚĆ 3: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji. CZĘŚĆ 4: Możliwe odpowiedzi: 1. Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., 2. Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., 3. Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo., 4. Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji.

Przyporządkuj opis odpowiednim częściom sonaty.

Posiada tempo adagio i przyjmuje formę wariacji lub ronda., Jest najbardziej reprezentacyjną, przyjmuje szybkie tempo (allegro, presto) jest wariacjami, rondem, lub zachowana jest w formie sonatowej., Jest często allegrem sonatowym, ponieważ posiada szybie tempo (allegro). Najczęściej zachowana jest w formie sonatowej lub wariacji., Przyjmuje formę tańca, w zależności od okresu jest to menuet, bądź scherzo.

CZĘŚĆ 1  
CZĘŚĆ 2  
CZĘŚĆ 3  
CZĘŚĆ 4  

Słownik pojęć

Coda
Coda

zakończenie kompozycji muzycznych zawierające zwięzłe powtórzenie głównych tematów

Harmonia
Harmonia

sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym; dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw

Homofonia
Homofonia

typ budowy wielogłosowych utworów muzycznych, w których tylko jeden głos prowadzi melodię

Homonimy
Homonimy

wyrazy o tym samym brzmieniu (czasem też pisowni), jednak o odmiennym znaczeniu, np. zamek: budowla, zapięcie bluzy bądź mechanizm w drzwiach

Imitacja
Imitacja

[łac.], środek techniki polifonicznej, polegający na powtórzeniu całości lub fragmentu melodii jednego głosu przez głos drugi, podczas gdy głos pierwszy kontynuuje swoją linię melodyczną

Improwizacja
Improwizacja

wykonywanie czegoś, np. utworu muzycznego, bez przygotowania

Kadencja
Kadencja

1. (z wł. candeza, dosł.: upadek); w sensie klasycznym jest to połączenie akordów tworzące bardziej lub mniej szeroko rozbudowane zakończenie utworu lub jego części, albo nawet mniejszego fragmentu, np. frazy, okresu (...) 2.  nieokreślonej długości odcinek utworu o charakterze wirtuozowskim; wykonuje go solista bez udziału towarzyszących mu instrumentów (...)

Kanon w muzyce
Kanon w muzyce

to utwór wielogłosowy, wykonywany przez 2, 3, 4 głosy; kanon polega na powtarzaniu sekwencji utworu przez kolejne głosy; najpopularniejszym kanonem jest utwór Panie Janie

Kanon w sztuce
Kanon w sztuce

wzór estetyczny, zależny od danej epoki, najczęściej dotyczący przedstawienia ludzkiego ciała lub architektury

Koloratura
Koloratura

wirtuozowskie ozdabianie śpiewanej melodii pasażami, trylami, staccatami itp.; też śpiew urozmaicony takimi ozdobnikami lub rodzaj głosu predestynujący do takiego śpiewu

Kontrapunkt
Kontrapunkt

technika kompozytorska polegająca na snuciu 2 lub więcej niezależnych od siebie, ale w trakcie wykonania współbrzmiących ze sobą linii melodycznych, tworzonych wg określonych zasad tonalnych, harmonicznych i rytmicznych

Kuplety
Kuplety

współczynniki formy ronda występujące między kolejnymi powrotami refrenu

Łącznik
Łącznik

materiał melodyczny łączący ze sobą tematy

Melodia
Melodia

jeden z głównych elementów dzieła muzycznego (obok rytmu, harmonii, dynamiki, agogiki, barwy dźwięku i formy); następstwo dźwięków różnej wysokości, zwykle porządkowanych wg określonych zasad tonalnych (tonalność), rytmiczno‑metrycznych i formalnych

Motyw
Motyw

charakterystyczny fragment melodii, powtarzający się i rozwijany w utworze muzycznym

Polifonia
Polifonia

[gr.], muz. rodzaj faktury wynikający z występowania w utworze kilku niezależnych, lecz skoordynowanych ze sobą linii melodycznych, w przeciwieństwie do homofonii; także technika kompozytorska polegająca na prowadzeniu, zgodnie z regułami kontrapunktu, jednocześnie 2 lub więcej linii melodycznych

Refren
Refren

współczynnik formy ronda. Jest zamkniętym odcinkiem muzycznym, najczęściej przyjmuje postać zdania lub okresu muzycznego

Rondo
Rondo

forma muzyczna, której istotą jest szeregowanie i kontrast. Polega na naprzemiennym występowaniu odcinka zwanego refrenem i zmiennych, zróżnicowanych kupletów lub epizodów

Rondo sonatowe
Rondo sonatowe

rozbudowane rondo klasyczne powstałe w wyniku połączenia cech formy ronda i formy sonatowej

Rytm
Rytm

jeden z podstawowych elementów dzieła muzycznego, regulujący jego przebieg w czasie (...); rytm współdziała z innymi współczynnikami muz., zwłaszcza z metrum i tempem

Sonata
Sonata

instrumentalny utwór muzyczny składający się zwykle z trzech lub czterech odrębnych części

Temat
Temat

materiał melodyczny lub melodyczny i harmoniczny stanowiący podstawę struktury dzieła muzycznego

Tonacja
Tonacja

związki harmoniczne i melodyczne w utworze muzycznym opartym na materiale dźwiękowym określonej gamy

Wstęp
Podsumowanie