Układ krążenia i systemy obronne organizmu człowieka
Rola krwi
Krew – życiodajny płyn, który w prawie 50% składa się z wody. W organizmie człowieka krąży ok. 5 litrów krwi, a utrata 2 litrów zagraża życiu.
Krew składa się z osocza i elementów morfotycznych
Krew jest tkanką łączną. Składa się z substancji międzykomórkowej nazywanej osoczem i zawieszonych w nim elementów morfotycznychelementów morfotycznych. Osocze zbudowane jest głównie z wody, w której są rozpuszczone związki organiczne i nieorganiczne. Elementy morfotyczne krwi to komórki: erytrocytyerytrocyty, leukocytyleukocyty oraz fragmenty komórek – trombocytytrombocyty.
Osocze jest płynną frakcją krwi. Pełni głównie funkcje transportowe, rozprowadzając po organizmie substancje pokarmowe (np. glukozę, witaminy) oraz odprowadzając z komórek produkty przemiany materii, które usuwane są następnie poza organizm (np. dwutlenek węgla, mocznik). Białka znajdujące się w osoczu pełnią funkcje obronne oraz uczestniczą w krzepnięciu krwi.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rb5Nh50dwAQT2
Animacja pod tytułem "Składniki krwi".
Na podstawie animacji skonstruuj tabelę opisującą skład krwi.
Erytrocyty - krwinki czerwone są odpowiedzialne za transport gazów oddechowych, głównie tlenu i w mniejszym stopniu dwutlenku węgla. Ich kształt przypominający dwuwklęsłe krążki zwiększa powierzchnię dla transportu tlenu oraz nadaje im elastyczność i pozwala przeciskać przez bardzo wąskie naczynia krwionośnych. Dojrzałe erytrocyty nie zawierają jądra komórkowego i dzięki temu mogą pomieścić więcej cząsteczek hemoglobiny - czerwonego barwnika zdolnego do wiązania tlenu. Hemoglobina może także łączyć się trwale z tlenkiem węgla (czadem) i traci wtedy zdolność przenoszenia tlenu. Z tego powodu obecność w pomieszczeniach tlenku węgla jest śmiertelnym zagrożeniem. W jednym milimetrze sześciennym krwi dorosłego człowieka jest od 4 do 6,5 miliona erytrocytów.
Leukocyty - krwinki białe, tworzą najbardziej zróżnicowaną grupę komórek krwi, uczestniczących w reakcjach obronnych organizmu. Leukocyty są największymi komórkami krwi, są bezbarwne, posiadają jądro komórkowe i zdolność do pełzakowatego ruchu. W jednym milimetrze sześciennym krwi znajduje się od 4 do 10 tysięcy tych krwinek.
Trombocyty - inaczej są nazywane płytkami krwi. Są to fragmenty komórek uczestniczące w procesach krzepnięcia krwi. W jednym milimetrze sześciennym może być od 150 do 400 tysięcy trombocytów.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/REEU44KWviB22
Animacja przedstawia proces krzepnięcia krwi.
Na podstawie powyższej animacji wyjaśnij jaką rolę w procesie krzepnięcia krwi pełnią trombocyty i fibrynogen.
Przeprowadź obserwację, aby sprawdzić, które krwinki mają jądro komórkowe.
Problem badawczy: Które krwinki mają jądro komórkowe?
gotowy preparat rozmazu krwi,
sprzęt do mikroskopowania,
lub:
aplikacja
wirtualny mikroskop
.
Obejrzyj preparat pod mikroskopem.
Rozpoznaj erytrocyty, leukocyty. Policz je w polu widzenia.
Wykonaj rysunek obserwowanych komórek krwi, odwzorowując ich kształt i budowę.
Krwinki czerwone są pozbawione jąder komórkowych, dlatego nie ulegają podziałom i nie mogą syntetyzować brakujących białek. Żyją ok. 120 dni. Produkcja erytrocytów w szpiku kostnym trwa bez przerwy (w tempie 120 mln komórek na minutę), a nowe komórki zastępują te zużyte.
Antygeny A i B oraz czynnik Rh decydują o grupach krwi u człowieka
O rodzaju każdej z grup krwigrup krwi decyduje obecność na powierzchni błon erytrocytów specjalnych białek – antygenówantygenów. Do najważniejszych zalicza się antygen A i antygen B. Osoba z grupą krwi A posiada erytrocyty z antygenami A. Krwinki grupy B na powierzchni mają natomiast antygeny B, a krwinki grupy AB – oba rodzaje antygenów (A i B). Erytrocyty pozbawione antygenów warunkują grupę 0.
Antygeny A i B są rozpoznawane przez specyficzne białka osocza nazywane anty‑A i anty‑B. Białka te są wytwarzane przez układ odpornościowy i należą do dużej klasy białek obronnych określanych jako przeciwciałaprzeciwciała. Zadaniem przeciwciał jest rozpoznawanie komórek obcych i unieszkodliwianie ich. Osoba z grupą krwi A posiada zatem w osoczu przeciwciała anty‑B, natomiast osoba z grupą krwi B posiada w osoczu przeciwciała anty‑A. Osocze krwi grupy 0 zawiera oba rodzaje przeciwciał, a w osoczu krwi grupy AB nie ma ich w ogóle. Przeciwciała anty‑A i anty‑B łączą się z antygenami (anty‑A z antygenami A, a anty‑B z antygenami B) powodując zlepianie się czyli aglutynację posiadających je krwinek. Stanowi to naturalny mechanizm zabezpieczający przed dostaniem się do organizmu obcych komórek krwi.
Na powierzchni erytrocytów może znajdować się także antygen określany jako czynnik Rhczynnik Rh. Jeśli występuje, mówimy o grupie krwi RhIndeks górny ++, np. 0RhIndeks górny ++(0+), jeśli nie występuje – o grupie RhIndeks górny --, np. 0RhIndeks górny -- (0-). Grupę Rh+ ma ok. 85% Polaków.
Galeria związana z grupami krwi i ich oznaczaniem:
Film dostępny pod adresem /preview/resource/ReZLAluwuYcwp
Animacja przedstawia oznaczanie grup krwi.
Na podstawie powyższej animacji wyjaśnij w jaki sposób i na jakiej podstawie określa się grupę krwi u człowieka.
U psów występuje 8 grup krwi, u kotów 3, a u fretek jedna.
Transfuzja krwi
Krew to życiodajny płyn, zwany też darem życia, podawany chorym, którzy stracili go w wyniku wypadku lub operacji. Przetoczenia krwi – transfuzjitransfuzji potrzebują czasem również osoby mające za małą ilość erytrocytów, spowodowaną na przykład anemiąanemią. Warunkiem bezpiecznej transfuzji jest zgodność grupy krwi biorcy i dawcy.
Brak możliwości przetoczenia krwi określonej grupy w momencie zagrożenia życia chorego może stanowić poważną przeszkodę w udzieleniu mu skutecznej pomocy. Dlatego tak ważną rolę w ratowaniu ludzkiego życia odgrywa krwiodawstwo – społeczna akcja oddawania krwi. Pobrana od dawców krew poddawana jest obróbce, która umożliwia jej przechowanie w stanie nadającym się do transfuzji. Punkty krwiodawstwa znajdują się w każdym mieście. Największe akcje oddawania krwi prowadzi Polski Czerwony Krzyż (PCK). Jedna z nich polega na pobieraniu krwi w specjalnie wyposażonych ambulansach, które jeżdżą po miastach i miasteczkach.
Krwiodawstwo: najczęstsze pytania
Jakie warunki trzeba spełniać, aby zostać dawcą krwi?
Krwiodawca musi mieć ukończone 18 lat i ważyć co najmniej 50 kg. W ciągu ostatnich 6 miesięcy przed oddaniem krwi nie może poddawać się akupunkturze, tatuowaniu skóry, przekłuwaniu uszu lub innych części ciała, a w ciągu ostatniego roku – operacjom lub badaniom takim, jak gastroskopia. Przed oddaniem krwi z potencjalnym dawcą przeprowadza się wywiad, w oparciu o który przyjmuje się krwiodawcę lub wyklucza pobranie krwi.
Jakie warunki musi spełniać dawca krwi, zgłaszając się do punktu pobrań?
Dawca, zgłaszając się do punktu pobrań, powinien być po lekkim posiłku, wypoczęty, zdrowy, a dzień przed pobraniem powinien wypić ok. 2 l płynów. Ponadto musi mieć ze sobą dowód osobisty.
Ile krwi pobiera się jednorazowo i jak często można oddawać krew?
Jednorazowo pobierane jest 450 ml krwi. Kobiety mogą oddawać krew 4 razy w roku, co 12 tygodni, mężczyźni 6 razy w roku, co 8 tygodni.
Czy oddawanie krwi osłabia organizm i jest bolesne?
Nieprzyjemny może być moment ukłucia. Cały zabieg jest bezbolesny i nie powoduje skutków ubocznych, a organizm szybko się regeneruje.
Czy mogę zostać dawcą krwi, jeśli nie znam swojej grupy i nie mam aktualnych badań krwi?
Pobrana krew jest poddawana analizie biochemicznej, określana jest grupa krwi oraz wykrywane są choroby, które dyskwalifikują potencjalnego dawcę.
Czy dawcy otrzymują rekompensatę za oddaną krew?
Dawcy otrzymują posiłek regeneracyjny zawierający 4500 kcal: kilka tabliczek czekolady, kawę lub kolę.
Ile kosztuje jednostka pobranej krwi?
Tyle, ile ludzkie życie.
Życiodajną wartość krwi znano od dawna i dlatego podejmowano próby jej transfuzji. Chorym przetaczano krew zwierzęcą (np. jagnięcą) i ludzką. Niestety, z powodu nieznajomości grup krwi w większości przypadków kończyło się to ciężkimi zaburzeniami i śmiercią biorców.
Konflikt serologiczny
Znajomość czynnika Rh odgrywa szczególną rolę w przypadku przyszłych rodziców. Gdy kobieta ciężarna ma grupę krwi RhIndeks górny --, a pierwsze dziecko po ojcu odziedziczy grupę RhIndeks górny ++, między krwią kobiety ciężarnej i kolejnego płodu RhIndeks górny + Indeks górny koniec+ może dojść do konfliktu serologicznegokonfliktu serologicznego. Podczas pierwszego porodu, gdy krew matki RhIndeks górny - Indeks górny koniec- zetknie się z krwią dziecka RhIndeks górny ++, organizm kobiety rozpoznaje krwinki dziecka jako obce. Przygotowuje się do ich zniszczenia, produkując przeciwciała. Ponieważ dziecko znajduje się już poza organizmem matki, przeciwciała te nie mogą mu zaszkodzić. Problem pojawić się może podczas kolejnych ciąż, gdy płód ma grupę RhIndeks górny ++. Wtedy przeciwciała kobiety ciężarnej docierają przez łożysko do krwi płodu i zlepiają jego krwinki. W ten sposób może dojść do konfliktu serologicznego. Jego skutkiem mogą być różne choroby dziecka. W bardzo rzadkich przypadkach konflikt serologiczny prowadzi do poronieniaporonienia.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/ROIoIocaVuFX4
Film pod tytułem "Konflikt serologiczny".
Aby zmniejszyć skutki możliwego konfliktu serologicznego, po pierwszym porodzie podaje się kobiecie specjalne leki. Zwalczają one obecne w krwi kobiety ciężarnej krwinki płodu, zanim organizm kobiety wytworzy skierowane przeciwko nim przeciwciała. Co więcej, w trakcie kolejnej ciąży, bada się krew kobiety ciężarnej na obecność przeciwciał anty RhIndeks górny ++.
Kobieta ma grupę krwi 0 Indeks górny --, a mężczyzna AB Indeks górny ++. Spodziewają się drugiego dziecka. Określ, czy istnieje u nich ryzyko konfliktu serologicznego. Odpowiedź uzasadnij.
To ważne!
Krew składa się z osocza i elementów morfotycznych.
Osocze to płynna substancja międzykomórkowa, w której znajdują się związki organiczne i nieorganiczne.
Elementy morfotyczne krwi tworzą krwinki: erytrocyty i leukocyty oraz fragmenty komórek – trombocyty.
Erytrocyty uczestniczą w transporcie tlenu z płuc do wszystkich tkanek i częściowo dwutlenku węgla z tkanek do płuc.
Leukocyty biorą udział w reakcjach odpornościowych.
Trombocyty uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi.
Antygeny obecne na powierzchni błon erytrocytów decydują o występowaniu 4 grup krwi: A, B, AB, 0.
W osoczu występują dwa rodzaje przeciwciał. Przeciwciała anty‑A zlepiają erytrocyty posiadające antygen A, a przeciwciała anty‑B zlepiają erytrocyty posiadające antygen B. Osocze krwi grupy 0 zawiera przeciwciała anty‑A i anty‑B, a osocze krwi grupy AB nie ma ich w ogóle.
Znajomość grup krwi i czynnika Rh jest niezbędna przy zabiegu transfuzji krwi.
Krwiodawstwo ratuje życie wielu chorym.
W niektórych sytuacjach pomiędzy organizmem kobiety ciężarnej a organizmem płodu może wystąpić konflikt serologiczny, czyli niezgodność grup krwi u kobiety ciężarnej i płodu, spowodowana obecnością we krwi kobiety ciężarnej przeciwciał przeciw antygenom krwi płodu.
Na pożegnanie
Ułóż zestaw 3 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o roli krwi. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
Znasz już krew. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.