Układ krwionośny

W zależności od analizowanej funkcji układ krwionośny można porównać do sieci dróg i autostrad albo do instalacji centralnego ogrzewania, serce zaś – do pompy, która tłoczy krew do naczyń i sprawia, że krew bezustannie w nich krąży.

R15YvW6pkzUF2

Grafika komputerowa przedstawia naczynia krwionośne. Są to czerwone przewody o licznych zakrętach. Naczynie w centrum jest przekrojone, aby ukazać, co jest w środku. Od środka wyścielone jest jasnożółtą warstwą. Na jej tle widoczne są czerwone krwinki o kształcie dwuwklęsłych dysków.

Układ krwionośny to zamknięty system transportujący, zbudowany z serca i naczyń krwionośnych

SerceserceSerce ma kształt stożka i wielkość zaciśniętej pięści. Mieści się w śródpiersiu, za mostkiem, a jego koniuszek skierowany jest w lewo. Zbudowane jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca, która rytmicznie się kurcząc, wymusza krążenie krwi w naczyniach krwionośnych.

W sercu wyodrębnia się cztery jamy: 2 przedsionkiprzedsionekprzedsionki (prawy i lewy) oraz 2 komorykomorakomory (prawą i lewą).

Między prawą i lewą częścią serca znajduje się przegroda. Ściany komór w porównaniu ze ścianami przedsionków są grubsze i silniej umięśnione. Dzieje się tak, ponieważ przedsionki tłoczą krew tylko do komór, a komory wyprowadzają ją z serca. Ciśnienie krwi wypchniętej przez komory musi być tak wysokie, by krew dotarła w pobliże nawet najdalej od serca położonych komórek organizmu.

Do przedsionków uchodzą żyłyżyłyżyły doprowadzające krew do serca, z komór wychodzą tętnicetętnicetętnice wyprowadzające krew z serca. Między przedsionkami a komorami oraz na granicy komór i tętnic znajdują się zastawkizastawkazastawki. Otwierają się tylko w jedną stronę, więc wymuszają jednokierunkowy przepływ krwi i zapobiegają jej cofaniu.

Galeria grafik związana z sercem:

R1ScBNAWvZm1Q

Ilustracja przedstawia położenie serca człowieka w ciele. Widać różową sylwetkę torsu człowieka. Wrysowano w nim na środku klatki piersiowej jaskrawoczerwone serce. Koniuszek serca skierowany w bok, w kierunku lewej ręki. Na sercu widać ciemne rozgałęziające się linie, czyli naczynia wieńcowe. U góry i za sercem znajdują się grube naczynia krwionośne: niebieskie żyły, czerwone tętnice.

R250FgD6XhEAr

Rysunek przedstawia schemat budowy serca. Mięsień w kolorze szaroróżowym (jaśniejszym ściany, ciemniejszym wnętrze) leży ukosem. Białe strzałki wskazują kierunek przepływu krwi. Do prawego przedsionka wchodzi z góry błękitna żyła główna górna, z dołu żyła główna dolna. Między przedsionkiem a komorą znajduje się zastawka. Z komory krew wpływa do niebieskiej tętnicy płucnej, rozgałęziającej się w kształcie litery T. Do lewego przedsionka dochodzi pomarańczowa żyła płucna. Z lewej komory krew wpływa do czerwonej aorty.

RbfTBEC6DdEXO

Animacja prezentująca model działania zastawek.

Animacja prezentująca model działania zastawek.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RbfTBEC6DdEXO

Animacja prezentująca model działania zastawek.

Kurczące się serce wykonuje pracę, w związku z czym potrzebuje dużych ilości energii. Dlatego zaopatrzone jest we własny system naczyń krwionośnych zwanych wieńcowyminaczynia wieńcowewieńcowymi. Zaopatrują one każdą komórkę mięśnia sercowego w substancje odżywcze i tlen potrzebny do oddychania komórkowego.

Na cykl pracy serca składają się następujące po sobie skurcze przedsionków i komór

Praca serca zachodzi niezależnie od naszej woli i odbywa się w tzw. cyklu pracy serca.

Cykl pracy serca trwa ok. 1  s i składa się z trzech faz:

• skurcz przedsionków - krew napływa wówczas do komór;

• skurcz komór - krew wypływa wówczas do tętnic;

• rozkurcz serca - krew jest zasysana do przedsionków i komór.

U dorosłego człowieka serce kurczy się ok. 60‑80 razy na minutę, wypychając za każdym razem do tętnic ok. 70‑80 ml krwi. Ciśnienie wypływającej z serca krwi można wyczuć na tętnicach jako tętnotętnotętno (puls) i zmierzyć ciśnieniomierzem. Aparat ten wskazuje wartości ciśnienia skurczowegociśnienie skurczoweciśnienia skurczowego i rozkurczowegociśnienie rozkurczowerozkurczowego. Pomiary ciśnienia wykonuje się w spoczynku, ponieważ wzrasta ono podczas wysiłku. Wartości parametrów ciśnienia mogą się zmieniać w zależności od aktywności fizycznej, stanu emocjonalnego, temperatury, spożytych pokarmów.

R1VjhEwhRQPhp

Fotografia przedstawia sposób pomiaru ciśnienia krwi. Siedzący na niebieskim tle z prawej mężczyzna ma odsłonięte przedramię. Nad łokciem ma założony nadmuchiwany mankiet z ciśnieniomierzem. Osoba obok kciukiem jednej ręki trzyma stetoskop na łokciu pacjenta. W drugiej ręce trzyma gumową gruszkę do pompowania powietrza do mankietu.

Obserwacja 1

Przeprowadź obserwację, aby sprawdzić czy tętno jest wyczuwalne zarówno na tętnicy szyjnej, jak i promieniowej.

Problem badawczy:  Czy tętno jest wyczuwalne zarówno na tętnicy szyjnej, jak i promieniowej?

Hipoteza 1

Hipoteza 1

Tętno jest wyczuwalne jedynie na tętnicy szyjnej.

Hipoteza 2

Hipoteza 2

Tętno jest wyczuwalne jedynie na tętnicy promieniowej.

Hipoteza 3

Hipoteza 3

Tętno jest wyczuwalne zarówno na tętnicy szyjnej, jak i promieniowej.

Co będzie potrzebne

• zegarek z minutnikiem.

Instrukcja

1. Usiądź wygodnie. Palcem wskazującym i środkowym prawej ręki odszukaj po lewej stronie tchawicy tętnicę szyjną.

2. Wyczuj tętno pod palcami. Policz puls w ciągu 30 sekund, wynik pomnóż przez 2.

3. Wyszukaj palcem wskazującym i środkowym tętno na tętnicy promieniowej powyżej nadgarstka po stronie kciuka. Zmierz tętno, wynik wyraź liczbą uderzeń na minutę.

4. Porównaj oba wyniki.

5. Poćwicz wyszukiwanie tętna na tętnicy promieniowej u swoich kolegów i koleżanek.

RWgsypREYql8G

Ilustracja przedstawia dwa zdjęcia. Zdjęcie po lewej ukazuje kobietę przykładającą dwa palce do tętnicy szyjnej. Spogląda ona na zegarek. Zdjęcie po prawej ukazuje zegarek na lewej ręce oraz przykładanie dwóch palców lewej ręki do wewnętrznej strony prawego nadgarstka.

R1EUrUYwU7hqo

Wyniki: (Uzupełnij) Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzibluzewhite

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Podpowiedźbluewhite

Podpowiedź

Wyniki: Zanotuj uzyskane wyniki.

Wnioski: Zastanów się i napisz, która z hipotez została potwierdzona.

Odpowiedźbluewhite

Odpowiedź

Wyniki: Wyniki pomiarów u każdej z osób są takie same dla obu tętnic. Tętno badanych osób mieści się w zakresie 60‑100 uderzeń na minutę.

Wnioski: Tętno jest wyczuwalne zarówno na tętnicy szyjnej, jak i promieniowej. Hipoteza 3 jest prawdziwa, a hipotezy 1 i 2 są fałszywe.

Podsumowanie: Tętno to rytm, w jakim krew jest wyrzucana do tętnic przez lewą komorę serca, odpowiada więc skurczom lewej komory. Tętnice na ogół są ukryte pomiędzy tkankami, które dają im ochronę przed urazami i uciskiem.

Skurczom i rozkurczom komór i przedsionków towarzyszą dźwięki – tony serca. U zdrowego człowieka wyróżniamy dwa tony serca: ton pierwszy – skurczowy oraz ton drugi – rozkurczowy. Ton pierwszy wynika z zamknięcia się zastawek oddzielających przedsionki i komory serca. Ton drugi wynika z zamknięcia się zastawek aorty i pnia płucnego. Lekarz, przykładając stetoskopstetoskopstetoskop do klatki piersiowej, osłuchuje, czy serce pracuje prawidłowo

Krew rozprowadzają po organizmie 3 rodzaje naczyń krwionośnych

Krew jest rozprowadzana po całym organizmie naczyniami krwionośnymi:

• tętnicami,

• żyłami,

• naczyniami włosowatyminaczynia włosowatenaczyniami włosowatymi.

Ściany tętnic i żył zbudowane są z trzech warstw tkanek. Zewnętrzna utworzona jest z tkanki łącznej i pełni funkcje ochronne. Środkowa zbudowana z tkanki mięśniowej gładkiej: jej skurcz powoduje zwężenie, a rozkurcz rozszerzenie naczynia. Warstwa wewnętrzna zbudowana jest nabłonka płaskiego, zwanego śródbłonkiem. Jest cienka i gładka.

W tętnicach krew płynie pod wysokim ciśnieniem, dlatego warstwa mięśni jest w nich gruba. Żyły transportują krew pod niskim ciśnieniem. Ich mięśniówka jest cieńsza, a warstwa wewnętrzna tworzy zastawki. Zapobiegają one cofaniu się krwi i pomagają tłoczyć ją wbrew sile grawitacji, np. w kończynach dolnych.

Pomiędzy tętnicami i żyłami istnieją połączenia w postaci bardzo cienkich naczyń włosowatych tworzących gęste sieci. Ich ściany zbudowane są tylko z jednej warstwy śródbłonka. Taka struktura umożliwia wymianę gazową oraz wymianę różnych substancji między krwią a komórkami.

RWSMbxVlQynrP

Ilustracja przedstawia schematycznie budowę naczyń krwionośnych. Strzałki wskazują kierunek przepływu krwi. Z lewej duża czerwona tętnica. Jest okrągła na przekroju, ma cienką warstwę zewnętrzną, grubą czerwoną warstwę mięśniową. Wewnątrz wyścielona pomarańczowym nabłonkiem opisanym jako śródbłonek. Tętnica ku górze zwęża się i przechodzi w siatkę niewielkich naczyń włosowatych. W środku przekrój przez naczynie: ma cienką ścianę z nabłonka jednowarstwowego. Naczynie włosowate przechodzi w niebieską żyłę. Na przekroju po prawej zaznaczono zastawki żylne. Ściana żyły jest miękka, ma cienką warstwę mięśniową, śródbłonek i warstwę zewnętrzną.

Krew płynie w zamkniętym systemie naczyń krwionośnych, na który składają się dwa krwiobiegi – mały i duży

Serce działa jak pompa napędzająca przepływ krwi przez ciało człowieka.  Jeśli przez kilka minut krew nie dociera do jakiegoś narządu, to w tym miejscu dochodzi do nieodwracalnych zmian i obumierania tkanek. Dzieje się tak, ponieważ komórki nie otrzymują wtedy niezbędnego tlenu i substancji odżywczych, a gromadzące się w nich toksyczne produkty przemiany materii uszkadzają ich strukturę i upośledzają funkcje.

W krwiobiegu małymkrwiobieg małykrwiobiegu małym, czyli płucnym, krew odtlenowanakrew odtlenowanaodtlenowana, czyli zawierająca dużo dwutlenku węgla a niewiele tlenu, tłoczona jest z prawej komory do pnia płucnego, który dzieli się na dwie tętnice płucne. Tętnice te rozgałęziają się na drobniejsze tętniczki, aż w końcu stają się bardzo cienkimi naczyniami włosowatymi oplatającymi pęcherzyki płucne. Między krwią naczyń włosowatych a pęcherzykami płucnymi zachodzi wymiana gazowa. Krew oddaje dwutlenek węgla i pobiera tlen. Krew utlenowanakrew utlenowanautlenowana wraca do serca naczyniami włosowatymi, które zbierają się w większe naczynia żylne. Żyłami płucnymi krew niosąca dużo tlenu wpływa do lewego przedsionka.

Podczas skurczu lewego przedsionka krew wpływa do lewej komory, w której zaczyna się duży obieg krwikrwiobieg dużyduży obieg krwi. Następnie z lewej komory trafia do największej tętnicy organizmu – aortyaortaaorty. Ta rozgałęzia się na mniejsze tętnice, które zbliżając się do komórek ciała, tworzą system naczyń włosowatych. Za ich pośrednictwem w pobliże komórek dostarczany jest tlen i substancje odżywcze, a odbierane produkty przemiany materii. W komórkach zachodzi wymiana gazowa: do tkanek wędruje tlen, a z tkanek do naczyń włosowatych przenika dwutlenek węgla. Krew odtlenowana zbierana jest do naczyń włosowatych, które łączą się w większe naczynia żylne. Żyły główne z górnej i dolnej części ciała odprowadzają krew z dużą zawartością dwutlenku węgla do prawego przedsionka.

RzdqEZWOO5kot

Ilustracja przedstawia schemat krążenia krwi w organizmie ssaka. Kolor niebieski oznacza krew odtlenowaną, kolor czerwony krew utlenowaną. W centrum różowe serce w przekroju. Strzałki wskazują kierunek przepływu krwi. U góry krwiobieg mały, u dołu duży. Z prawej komory krew odtlenowana tętnicą płucną płynie do naczyń włosowatych w płucach. Wraca z tlenem do lewego przedsionka żyłą płucną. Z przedsionka płynie do lewej komory, a z niej wypływa aortą. Mniejszymi tętnicami krew z tlenem płynie do naczyń włosowatych w innych narządach. Stamtąd wraca żyłami do prawego przedsionka serca i do komory prawej.

To ważne!

• W skład układu krążenia wchodzi serce i naczynia krwionośne: żyły, tętnice, naczynia włosowate.

• Krew krąży w 2 krwiobiegach – małym i dużym.

• Serce człowieka jest podzielone na 4 jamy: 2 przedsionki i 2 komory.

• Obecne w sercu i żyłach zastawki wymuszają jednokierunkowy przepływ krwi.

• Tętnice wyprowadzają krew z serca, żyły doprowadzają krew do serca.

• Naczynia włosowate, oplatając komórki, dostarczają składniki odżywcze i uczestniczą w wymianie gazowej.

• Ciągła praca serca wymusza ruch krwi w naczyniach.

• Wysiłek fizyczny powoduje wzrost tętna i ciśnienia tętniczego krwi.

Na pożegnanie

1

Ćwiczenie 9

R19LKSt7Ggjgi

Schematyczny rysunek prezentujący budowę serca. Podpisano takie elementy jak żyła główna i żyły płucne. Symbolem "X" oznaczona została zastawka oddzielająca lewy przedsionek i lewą komorę serca.

RvUo9PAZ0NLCi

Nazwij element oznaczony znakiem X. Wyjaśnij, jaką funkcję pełni w sercu. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, że zaznaczony element zapobiega cofaniu się krwi do przedsionka.

Pokaż odpowiedź

Element oznaczony znakiem X to zastawka oddzielająca lewy przedsionek i lewą komorę serca. W lewym przedsionku znajduje się krew utlenowana, dostarczona żyłami płucnymi z płuc. Przez wskazaną zastawkę krew wpływa do lewej komory serca, z której jest wpompowywana do aorty, która następnie dostarcza ją do pozostałych tkanek i narządów w organizmie. Ze względu na swoją budowę, zastawka zapobiega cofaniu się krwi do przedsionka podczas skurczu.

1

Ćwiczenie 9

ReHQrLU2IMevW

Nazwij element budowy serca oddzielający lewy przedsionek i lewą komorę. Wyjaśnij, jakie ma znaczenie dla funkcjonowania układu krwionośnego. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, że ten element budowy serca zapobiega cofaniu się krwi.

Pokaż odpowiedź

Element budowy serca oddzielający lewy przedsionek i lewą komorę to zastawka. W lewym przedsionku znajduje się krew utlenowana, dostarczona żyłami płucnymi z płuc. Przez zastawkę krew wpływa do lewej komory serca, z której jest wpompowywana do aorty, która następnie dostarcza ją do pozostałych tkanek i narządów w organizmie. Ze względu na swoją budowę, zastawka zapobiega cofaniu się krwi do przedsionka podczas skurczu.