Polskie formacje wojskowe na frontach II wojny światowej

Hasło „Za waszą i naszą wolność” chyba nigdy nie było intensywniej wcielane w życie przez Polaków niż w czasie II wojny światowej. Podejmowana przez nich walka wynikała z wiary, że wszystko co robią służy dobru Ojczyzny i że przybliżają w ten sposób szansę na wyzwolenie Polski spod okupacji. Polacy walczyli z państwami faszystowskimi zarówno u boku zachodnich sojuszników, jak i Armii Sowieckiej, co różnie później oceniano, w zależności od zapatrywań politycznych dominujących w określonych okresach historycznych.

Polskie siły lądowe na Zachodzie

R1P7S7EJE3Hnq1

Mapa przedstawiająca udział Polaków w walkach na frontach II wojny światowej.

Pierwsze oddziały zbrojne na Zachodzie zaczęły powstawać wkrótce po zakończeniu kampanii wrześniowej w 1939 r. Żołnierze, którzy przekroczyli granicę z Rumunią lub Węgrami, udawali się do Francji i tam tworzyli polskie jednostki. Stały się one podstawą Polskich Sił Zbrojnych (PSZ). Oficjalna umowa o ich powstaniu została podpisana między rządami francuskim i emigracyjnym 4 stycznia 1940 roku.

Oprócz żołnierzy, którym udało się opuścić okupowany kraj, w skład wspomnianych sił zbrojnych weszli przedstawiciele Polonii. W momencie, kiedy doszło do ataku Niemiec na Francję, PSZ liczyły 80 tys. żołnierzy. Pierwsze walki polskie oddziały stoczyły w bitwie o Narwik. W bojach o Norwegię udział brała Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich dowodzona przez gen. Zygmunta Szyszko‑Bohusza. W zmaganiach we Francji walczyły natomiast I Dywizja Grenadierów (gen. Bronisława Ducha), II Dywizja Strzelców Pieszych (gen. Bronisława Prugara‑Ketlinga) i X Brygada Kawalerii Pancernej. Ta ostatnia jednostka, dowodzona przez gen. Stanisława Maczka, została odtworzona z X Brygady Kawalerii walczącej ofiarnie w kampanii wrześniowej. Po klęsce Francji gen. Maczek z częścią swoich żołnierzy przedostał się do Wielkiej Brytanii i tam zorganizował I Dywizję Pancerną.

Do Wielkiej Brytanii przedostała się tylko niewielka część PSZ – około 30 tys. W sumie w obronie Francji zginęło około 1400 polskich żołnierzy i oficerów, a prawie 5 tys. odniosło rany, 13 tys. internowano w Szwajcarii (m.in. II Dywizję Strzelców Pieszych), a około 15 tys. dostało się do niemieckiej niewoli.

Premier i Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski podpisał dwie umowy z Brytyjczykami (w czerwcu i sierpniu 1940 roku), które umożliwiły odtworzenie polskich jednostek. Na ziemi brytyjskiej powstał I Korpus Polskich Sił Zbrojnych. Składał się on z dwóch jednostek: wspomnianej dywizji pancernej gen. Maczka i I Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego. Na jego czele stanął gen. Marian Kukiel. W ramach Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii utworzono też Polskie Siły Powietrzne. Wchodzący w ich skład piloci wzięli później czynny udział w bitwie o Brytanię.

R1BgU1whjuzpG

Zdjęcie. Mężczyzna w płaszczu i kapeluszu, z laską w ręku, idzie w towarzystwie kilku oficerów wzdłuż stojących na baczność żołnierzy. Żołnierze noszą brytyjskie mundury. Obok mężczyzny idą oficerowie w polskich mundurach.

W 1939 roku na terenie Syrii utworzono Samodzielną Brygadę Strzelców Karpackich. Na jej czele stanął Stanisław Kopański. Po klęsce Francji jednostka ta przeszła na tereny kontrolowane przez Brytyjczyków. Początkowo przedostała się do Palestyny, a następnie w październiku 1940 roku została wysłana do Egiptu i walczyła z wojskami włosko‑niemieckimi w Afryce Północnej, wsławiając się obroną Tobruku.

Polscy lotnicy

Wielki wkład w wygraną bitwę o Wielką Brytanię mieli polscy lotnicy. Ich działania wydatnie przeszkodziły Hitlerowi w zdobyciu panowania w powietrzu. Rekordową liczbę strąceń niemieckich samolotów odnotował polski Dywizjon 303. Wśród około 1500 pilotów walczących w bitwie o Anglię było 151 Polaków. W sumie w bitwie tej walczyło cztery dywizjony: 2 myśliwskie 302 i 303 i 2 bombowe 300 i 301. Polacy walczyli także w dywizjonach brytyjskich. Po bitwie o Brytanię Winston Churchill [czyt.: łinston czerczil] wypowiedział znamienne słowa: „Nigdy tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak nielicznym”.

Polscy piloci uczestniczyli też w alianckich nalotach na Niemcy, natomiast w Afryce walczył „Polski Zespół Myśliwski” tzw. „Cyrk Skalskiego” dowodzony przez Stanisława Skalskiego.

R1JMyRY7uswr31

Mężczyzna siedzi w samolocie. Nosi skórzana czapkę zapiętą pod brodą. Widoczny jest tylko kadłub samolotu. Na jego powierzchni namalowanych zostało kilkanaście niemieckich krzyży, takich samych, które widnieją na skrzydłach niemieckich samolotów.

„Przegrałem swoje życie, ale dla Polski zrobiłem wiele” – tak Stanisław Skalski powiedział kilka lat przed śmiercią. Był jednym z najskuteczniejszych pilotów myśliwskich, walczył na różnych frontach Europy. Po wojnie otrzymał propozycję pozostania w Wielkiej Brytanii, postanowił jednak wrócić do Polski, o którą walczył. Po powrocie krótko cieszył się wolnością. Kilka lat spędził w więzieniu. Został aresztowany, skazany na śmierć za szpiegostwo na rzecz krajów zachodnich. Wyrok zamieniono na dożywocie.

Marynarka wojenna

RozC3InBKnYjZ1

Mapa przedstawiająca udział Polaków w walkach na frontach II wojny światowej.

Po wojnie obronnej kilka okrętów polskich udało się uratować, część zaś – w obawie przed zatopieniem – na podstawie umowy z Wielką Brytanią z 25 sierpnia 1939 roku skierowano od razu na Wyspy, m.in. niszczyciele ORP „Błyskawica”, ORP „Burza”, ORP „Grom”. Już w trakcie wojny polską marynarkę wojenną odbudowano dzięki wsparciu Brytyjczyków, którzy wypożyczyli na okres działań wojennych Polakom kilka jednostek: ORP „Dragon”, ORP „Conrad”, ORP „Garland”, ORP „Piorun”, ORP „Krakowiak”,  ORP „Kujawiak”, ORP „Ślązak”, ORP „Orkan”,  ORP „Jastrząb”,  ORP „Sokół”,  ORP „Dzik”. Polskie okręty wzięły udział w walkach o Norwegię, gdzie w bitwie o Narwik zatonął ORP „Grom”. Udzielały się także podczas działań na Morzu Śródziemnym i Atlantyku. Osłaniały konwoje wysyłane do Archangielska i Murmańska z pomocą dla ZSRS.

Sławę zdobyła załoga ORP „Orła”. 15 września 1939 r. władze Estonii, pod naciskiem Niemiec bezprawnie interweniowały okręt w stolicy Estonii - Tallinie. Załodze udało się zbiec w nocy z 17/18 września i bez map dopłynąć do Wielkiej Brytanii. Dziełem ORP „Orzeł” było zatopienie niemieckiego transportowca „Rio de Janeiro”, wiozącego niemieckich żołnierzy. Niestety, ostatecznie zaginął na patrolu. Natomiast podarowany przez Brytyjczyków ORP „Piorun” brał udział w pościgu i walce z największym niemieckim pancernikiem „Bismarckiem”.

RYROUxTJt2JVH

Zdjęcie. Na pokładzie okrętu stoi kilkudziesięciu marynarzy. Są uśmiechnięci. Mają na sobie umundurowanie. Trzymają flagę ze swastyką. Na kadłubie zawieszona jest również flaga z rysunkiem czaszki i dwoma piszczelami. Na fladze widać też kilkanaście poziomych kresek, gwiazdy i kilka rysunków skrzyżowanych szabel.

Armia Andersa

RyZxbFjL6D5ni1

Mapa przedstawiająca udział Polaków w walkach na frontach II wojny światowej.

Na miejsce tworzenia armii wyznaczono rejon Buzułuku (Powołże). Zakładano, że będzie liczyć sześć dywizji i formacji pomocniczych. W rzeczywistości rząd sowiecki od początku utrudniał proces formowania się armii polskiej, wyznaczając ośrodki do których mieli przybywać rekruci w trudno dostępnych miejscach czy wręcz dezinformując chętnych. Były również poważne problemy z zaopatrzeniem w żywność i uzbrojenie. Do ośrodków formowania przybywali cywile (najczęściej rodziny rekrutów), Stalin odmówił jednoznacznie żywienia innych osób oprócz żołnierzy. Anders był zwolennikiem wysłania żołnierzy na front dopiero po sformowaniu całej armii, natomiast Stalin chciał, aby powstające pojedyncze oddziały natychmiast ruszały do walki. Podczas tworzenia jednostek pojawił się problem braku polskich oficerów, którzy znaleźli się w niewoli sowieckiej. Podczas wizyty Sikorskiego w Moskwie w grudniu 1941 roku Stalin powiedział, że najprawdopodobniej polscy oficerowie uciekli do Mandżurii. Sikorski w to nie uwierzył, nie chciał jednak doprowadzić do zaognienia sytuacji: zależało mu, żeby warunki armii Andersa się poprawiły. Rozmowy niewiele zmieniły, dlatego gdy Brytyjczycy zaproponowali, żeby polskie siły wzmocniły ich oddziały przy ochronie roponośnych pokładów w Iraku i Iranie, gen. Anders postanowił wykorzystać sytuację i rozpoczął ewakuację wojsk polskich z ZSRS na teren Bliskiego Wschodu w 1942 roku. Na mocy ustaleń między Władysławem Sikorskim a Stalinem zamierzano ewakuować około 25 tys. żołnierzy, później zwiększono tę liczbę do 30 tys. żołnierzy i 12 tys. cywilów. Ostatecznie teren ZSRS opuściło ponad 115 tys. osób. Żołnierzom towarzyszyły kobiety i dzieci. Armię Andersa po przybyciu na Bliski Wschód połączono z Brygadą Strzelców Karpackich i sformowano II Korpus.

R19WoALfiyKbC

Zdjęcie. Mężczyzna w wojskowym płaszczu i czapce stoi na przeciwko żołnierza. Patrzą na siebie i rozmawiają. Wokół nich kilku żołnierzy, wszyscy na nich patrzą. W tle dach zabudowania, kilka koron drzew.

Walki Polaków na różnych frontach

RVKdHIgH3d7V81

Mapa przedstawiająca udział Polaków w walkach na frontach II wojny światowej.

Polscy żołnierze brali udział w wyzwalaniu Europy Zachodniej w latach 1944–1945. I Dywizja Pancerna gen. Maczka zdobyła Abbeville, St. Omer, Cassel, a następnie, już w Belgii, Ypres [czyt.: ipr] i Gandawę. Po wspólnych z Brytyjczykami walkach o Antwerpię w połowie września 1944 roku polskie czołgi znalazły się na terenie Holandii. Dywizja wzięła na siebie trudne zadanie zdobycia silnie bronionej przez Niemców Bredy, stolicy katolickiej części Holandii, którą wyzwolono po czterech dniach walk 1 listopada 1944 roku. W bazie Wilhelmshaven, dywizja zakończyła swój szlak bojowy. I Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Sosabowskiego walczyła pod Arnhem w czasie operacji Market–Garden. Natomiast II Korpus walczył głównie we Włoszech, wyzwalając Ankonę, Bolonię, a zwłaszcza wsławiając się walkami o Monte Cassino.

Armia polska w ZSRS

RkKEBI8onjqaT1

Mapa przedstawiająca udział Polaków w walkach na frontach II wojny światowej.

Po ewakuacji armii Andersa Stalin, „na prośbę Związku Polskich Patriotów”, a zwłaszcza Wandy Wasilewskiej, utworzył polską jednostkę wojskową: I Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.

W maju 1943 roku w Sielcach nad Oką rozpoczęło się formowanie dywizji. Jednostka operacyjnie podlegała sowieckiemu dowództwu, ale miała jednak polski charakter. Do wojska wstępowali głównie Polacy z Kresów Wschodnich wywiezieni w głąb ZSRS. Oficerami byli przede wszystkim Rosjanie. Dowódcą został płk Zygmunt Berling, dezerter z armii Andersa. Był jednym z tych, którzy przeżyli sowiecką niewolę i zdecydowali się na współpracę z reżimem Stalina. Chrzest bojowy polska jednostka przeszła w bitwie pod Lenino 12 października 1943 roku.

Podczas bitwy dywizja poniosła duże straty, niemniej cel propagandowy został osiągnięty. Jednostkę stopniowo rozbudowywano. Szkolono ochotników do kolejnych oddziałów i organizowano następne polskie dywizje. W efekcie utworzono z nich I Korpus, a w 1944 roku I Armię Wojska Polskiego (potocznie nazywana Ludowym Wojskiem Polskim) - LWP). Latem 1944 roku liczyła ona 100 tys. żołnierzy. Dowodził nią nadal Zygmunt Berling, ale już awansowany do stopnia generała. W lipcu 1944 roku przemianowano ją na Ludowe Wojsko Polskie. Dołączono do niego utworzoną w konspiracji przez Polską Partię Robotniczą (PPR) Armię Ludową (na jej czele od stycznia 1944 roku stał gen. Michał Rola‑Żymierski). We wrześniu 1944 roku „berlingowcy” usiłowali przyjść z pomocą powstańcom walczącym w stolicy. Później I Armia Wojska Polskiego brała udział w wyzwalaniu Warszawy. Kiedy 12 stycznia 1945 roku rozpoczęła się ofensywa berlińska Armii Sowieckiej, I Armia wzięła udział w walkach o Pomorze, zajmując m.in. silnie broniony Kołobrzeg, w którym dokonano 10 lutego 1920 r. zaślubin Polski z morzem. Później kontynuowała swój szlak bojowy nad Odrą, a także wzięła udział w szturmie na Berlin.

Została utworzona również II Armia WP, dowodzona przez gen. Karola Świerczewskiego. Do tej jednostki wstępowali Polacy z wyzwalanych przez ZSRS terenów Polski. II Armia toczyła ciężkie boje przede wszystkim pod Budziszynem i Dreznem, a następnie wyzwalała Czechosłowację. Swój szlak bojowy zakończyła w okolicach Mielnika.

R1IijstyJB7Fq

Zdjęcie. Ulicą maszerują żołnierze. Ci, na przedzie niosą chorągiew i trzymają karabiny. Za nimi ciągnie się sznur idących żołnierzy. W tle, przy ulicy stoją ludzie. Kamienice za nimi są zrujnowane. Wypalone okna, brak dachów.

Żołnierze Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie po II wojnie światowej

Po wojnie wielu żołnierzy walczących na Zachodzie nie wróciło do kraju. Ci, którzy zdecydowali się na powrót, w większości zostali wtrąceni do więzienia. Wybitni dowódcy, którzy wybrali życie emigrantów (np. gen. Anders, gen. Maczek) zostali przez władze w kraju pozbawieni obywatelstwa. Żołnierze AK byli prześladowani. Nie było im dane uczestniczyć w defiladzie zwycięstwa w Warszawie.

Po raz pierwszy taką szansę otrzymali 15 sierpnia 1992 roku. Wówczas przedstawiciele wszystkich jednostek i formacji polskich biorących udział w II wojnie przy udziale władz Rzeczypospolitej przemaszerowali przez plac Piłsudskiego. Wszyscy, którzy dożyli… W okresie PRL bohaterami byli tylko żołnierze Ludowego Wojska Polskiego.

Ćwiczenia

Słownik