Proces zbrodniarzy wojennych

Podczas II wojny światowej dokonywano zbrodni na niespotykaną dotąd skalę. Zwykle stały za nimi wojska uwikłane w konflikt, przy czym największą bezwzględnością i brutalnością po stronie państw Osi wykazali się żołnierze niemieccy i japońscy, a wśród aliantów wojsko sowieckie. W niniejszym e‑materiale skupimy się na zbrodniach popełnionych przez III Rzeszę.

Czas rozliczeń

Alianci jeszcze w czasie trwania wojny zapowiedzieli konieczność ukarania zbrodni popełnionych przez państwa Osi. Niedługo po zakończeniu działań wojennych w Europie, rozpoczął się 20 listopada 1945 roku, a zakończył 1 października 1946 roku, największy i najbardziej znany proces, w którym na ławie oskarżonych stanęli nazistowscy przywódcy. Po raz pierwszy zastosowano zasadę odpowiedzialności karnej przywódców państwowych za zbrodnie międzynarodowe. Warto pamiętać, iż zbrodnie ludobójstwa i zbrodnie przeciwko ludzkości nie znajdowały się jeszcze w kodeksach karnych, dlatego proces ten opierał się o prawo naturalne (wynikające z natury ludzkiej), a nie stanowione. Proces odbył się w Norymberdze (Bawaria), przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym. Sędziami i oskarżycielami byli przedstawiciele mocarstw: Wielkiej Brytanii, Francji, Związku Sowieckiego i Stanów Zjednoczonych. Akty oskarżenia obejmowały cztery rodzaje przestępstw:

1. popełnienie zbrodni przeciwko pokojowi,

2. dopuszczenie się zbrodni wojennej,

3. dokonanie zbrodni przeciwko ludzkości, w tym ludobójstwo,

4. przynależność do organizacji przestępczej.

W aktach oskarżenia pojawiły się m.in. kwestie gett żydowskich czy okupacji niemieckiej w Polsce. Delegacja z Polski przygotowała tzw. polski akt oskarżenia, obejmujący ponad 100 stron i zawierający najważniejsze fakty dotyczące zbrodni hitlerowskich i polityki okupanta na terenie dawnej II Rzeczpospolitej. Polacy poruszyli w nich m.in. kwestie przesiedlania i germanizacji okupowanej ludności. Zarzuty usłyszały 22 osoby. Niektórzy próbowali się bronić, tłumacząc, że wykonywali jedynie rozkazy, jednak Trybunał nie przyjął tej argumentacji. Część została skazana na śmierć przez powieszenie. Wśród nich znaleźli się:

• Martin Bormann - szef kancelarii Hitlera, później jego zastępca i szef NSDAP (sądzony zaocznie);

• Hans Frank - generalny gubernator w okupowanej Polsce;

• Wilhelm Frick - generał SS i SA, protektor Czech i Moraw;

• Hermann Goering - marszałek Rzeszy, dowódca lotnictwa, twórca Gestapo;

• Alfred Jodl - szef sztabu w Naczelnym Dowództwie Wehrmachtu;

• Ernst Kaltenbrunner - szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy;

• Wilhelm Keitel - feldmarszałek Rzeszy, szef Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu;

• Joachim von Ribbentrop - minister spraw zagranicznych;

• Alfred Rosenberg - ideolog partyjny NSDAP, minister Rzeszy ds. Terenów Wschodnich;

• Fritz Sauckel - generał SS i SA, organizator pracy przymusowej;

• Arthur Seyss‑Inquart - komisarz Rzeszy w Holandii;

• Julius Streicher - wydawca „Der Stuermer”, współorganizator eksterminacji Żydów.

Trzech oskarżonych uniewinniono, siedmiu pozbawiono wolności (dożywotnio lub czasowo − od 10 do 20 lat). Hermann Göring, premier Prus i prawa ręka Adolfa Hitlera, zażył truciznę i zmarł w swojej celi przed egzekucją. W Norymberdze za przestępcze uznano organizacje niepodporządkowane bezpośrednio Wehrmachtowi: NSDAP, Gestapo, SS i SD (organ wywiadu, kontrwywiadu i służby bezpieczeństwa).

R1XmEbGKIM7zT

Zdjęcie przedstawia grupę mężczyzn siedzących przy drewnianych ławach. Za nimi stoją żołnierze.

Rozliczenia nazistowskich zbrodni wojennych nie zakończyły się na jednym procesie. W samej Norymberdze w latach 1946−1949 przeprowadzono dodatkowych 12 procesów przed Amerykańskimi Trybunałami Wojskowymi. Brak pozostałych mocarstw wynikał z narastających tarć między sojusznikami. Do odpowiedzialności zostali pociągnięci przywódcy Einsatzgruppen, wyżsi dowódcy Wehrmachtu, oficerowie SS, komendanci obozów koncentracyjnych, prawnicy współpracujący z III Rzeszą, lekarze i osoby uwikłane w pseudomedyczne eksperymenty wykonywane na więźniach oraz niemieccy biznesmeni. Później również sądy alianckie i sądy zachodnioniemieckie skazywały nazistów za ich zbrodnie, jednak zwykle nie były to wysokie wyroki. Władze Republiki Federalnej Niemiec (RFN) z czasem niemal całkowicie zaniechały ścigania zbrodniarzy wojennych.

Rb2xSKTtXT71x

Zdjęcie przedstawia salę sądową. Przy kilku rzędach drewnianych ław siedzą mężczyźni i kobiety. Większość ma założone słuchawki.

RI8T4JfL8sVMi

Zdjęcie przedstawia salę sądową. Pod ścianą siedzą sędziowie. Za nimi stoi amerykańska flaga. Naprzeciwko nich przy mównicy stoi mężczyzna. Większość osób na sali ma założone słuchawki.

R1bRhknki9h8w

Zdjęcie przedstawia salę sądową. Przy kilku rzędach drewnianych ław siedzą mężczyźni. Jeden z nich stoi i przemawia do mikrofonu.

ROmO0M2K5kc3a

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w garniturze, który stoi przy ławie. Ma założone słuchawki. Po jego lewej i prawej stronie stoją żołnierze.

R22YlUQvp9GfG

Zdjęcie przedstawia salę sądową. Przy kilku rzędach drewnianych ław siedzą mężczyźni i dwie kobiety. Większość ma założone słuchawki.

R7WZ7NnbNd0Ou

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę w mundurze, który stoi pod ścianą. Ma założone słuchawki. Ma gęstą brodę. Po jego lewej i prawej stronie stoją żołnierze.

Tropienie zbiegów

Nie wszyscy naziści odpowiedzieli za swoje czyny. Co najmniej 20 tys. podejrzanych uciekło z Europy, głównie do Ameryki Łacińskiej.

R1W1TW6uUSQwn

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Na tropie nazistów.

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Na tropie nazistów.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1W1TW6uUSQwn

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Na tropie nazistów.

Zbrodnie nazistowskie nie ulegają przedawnieniu według prawa międzynarodowego, dlatego powstałe w 1948 r. państwo Izrael przez lata ścigało zbrodniarzy odpowiedzialnych za Holocaust. Najbardziej spektakularnym i głośnym medialnie wydarzeniem był proces Adolfa Eichmanna, głównego koordynatora i wykonawcy tzw. planu ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, którego złapano w Argentynie w 1960 r. Sąd izraelski skazał go na śmierć przez powieszenie.

Władze polskie również zaangażowały się w proces ścigania zbrodniarzy hitlerowskich. Jeszcze w listopadzie 1945 r. powstała Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich (od 1949 r. Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich) w Polsce, której skuteczność była stosunkowo niewielka. Początkowo alianci odrzucali wnioski o ekstradycję podejrzanych do Polski, a później natrafiono na opór ze strony władz RFN. Łącznie w latach 1959–1989 Komisja przekazała Centrali Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu ok. 36 tys. protokołów zeznań, 150 tys. fotografii, kilkadziesiąt tysięcy mikrofilmów i 12 tys. kompletnych akt dotyczących zbrodni popełnionych przez nazistów na terenie Polski. Do dziś dokumentacji tej nie udało się odnaleźć, stąd istnieje duże prawdopodobieństwo, że została zniszczona.

Ćwiczenia

1

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się ze źródłami i wykonaj zadanie.

R1H8YemMbIF9w

Zdjęcie przedstawia dzieci w pasiakach stojące za drutem kolczastym w obozie koncentracyjnym.

1

Porozumienie międzynarodowe w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej

Artykuł  VI.
Trybunał (…) mający sądzić i karać głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej, władny będzie sądzić i karać osoby, które (…) popełniły jakiekolwiek z poniżej wymienionych przestępstw.

a) Zbrodnie przeciw pokojowi, mianowicie: planowanie, przygotowywanie, początkowanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny będącej pogwałceniem traktatów, porozumień lub gwarancyj międzynarodowych, albo współudział w planie lub zmowie w celu dokonania jednego z wyżej wymienionych czynów;
b) Zbrodnie wojenne, mianowicie: pogwałcenie praw i zwyczajów wojennych. Takie pogwałcenie będzie obejmowało, ale nie będzie ograniczone do morderstw, złego obchodzenia się lub deportacji na roboty przymusowe albo w innym celu ludności cywilnej na okupowanym obszarze lub z tego obszaru, do mordowania lub złego obchodzenia się z jeńcami wojennymi lub osobami na morzu; do zabijania zakładników; do rabunku własności publicznej lub prywatnej; do bezmyślnego burzenia osiedli, miast lub wsi albo do spustoszeń nie usprawiedliwionych koniecznością wojenną;
c) Zbrodnie przeciw ludzkości, mianowicie: morderstwa, wytępianie, obracanie ludzi w niewolników, deportacja i inne czyny nieludzkie, których dopuszczono się przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej (…).

CART15 Źródło: Porozumienie międzynarodowe w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej, 1948, dostępny w internecie: prawo.pl [dostęp 16.08.2020].

R14XnAtBxW22A

Wyjaśnij na podstawie przedstawionych źródeł cel zwołania Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze w odniesieniu do zaprezentowanej fotografii. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przypomnij sobie politykę Niemiec wobec ludności terenów okupowanych.

Pokaż odpowiedź

Trybunał został zwołany dla osądzenia zbrodniarzy hitlerowskich, których oskarżono o zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne popełnione w trakcie II wojny światowej, np. eksterminację ludności w obozach koncentracyjnych i obozach zagłady.

Słownik