Udział Polaków w wydarzeniach Wiosny Ludów

Wiosną Ludów nazywamy falę rewolucji, zamieszek i zbrojnych starć, które przetoczyły się przez niemal całą Europę w latach 1848–1849. Wystąpienia te ominęły jedynie Wielką Brytanię oraz Cesarstwo Rosyjskie. Ważny udział w tych rewolucyjnych zmaganiach w Europie mieli również Polacy. 

Wiosna Ludów na ziemiach polskich

W 1848 roku nastroje rewolucyjne nie ominęły Galicji. W Krakowie i Lwowie powołano polskie Komitety Narodowe, a także zaczęto organizować Gwardię Narodową – namiastkę sił zbrojnych. Wśród żądań wysuwanych pod adresem cesarza znalazły się polonizacja szkół i urzędów oraz zniesienie pańszczyzny. Genialnym posunięciem ze strony lokalnej austriackiej administracji okazało się wydanie bez czekania na zgodę Ferdynanda dekretu o uwłaszczeniu chłopów i wypłacie - rzekomo w imieniu cesarza - odszkodowań dla ziemiaństwa polskiego. Tym samym gubernator Galicji Franz von Stadion uprzedził działania Polaków, a jednocześnie zapobiegł rozprzestrzenianiu się rewolucji. Nawet podjęcie przez Gwardię Narodową w Krakowie krótkotrwałych działań zbrojnych w obronie przed próbą jej rozbrojenia nie zmieniło już sytuacji. W opanowaniu Lwowa pomogło podsycenie zarysowującego się konfliktu polsko‑ukraińskiego oraz bombardowanie miasta.

ROEBsndgxoxbN

Mapa prezentująca Wiosnę Ludów na ziemiach polskich. Na środku znajduje się obszar, który miał być administrowany przez Polaków zgodnie z ugodą zawartą w Jarosławcu. Obejmuje tereny wokół miast Grodzisk, Jarosławiec, Środa, Książ, Sokołowo, Nowe Miasto, Gostyń, Ostrów. Zaznaczone jest Wielkie Księstwo Poznańskie. Na Północy Królestwo Pruskie. Na Południu Śląsk. Na Wschód Królestwo Polskie. Ruchy i wystąpienia narodowo‑wyzwoleńcze w 1848 roku: Poznań, Wrocław, Olesno, Chełmno. Ważniejsze bitwy: Grodzisk, Gostyń, Ostrów, Sokołowo, Miłosław.

W ogarniętych rewolucją Niemczech powszechnie obawiano się rosyjskiej interwencji wojskowej w duchu Świętego Przymierza, dlatego zaczęto wspierać polski ruch polityczny, jaki ujawnił się w Wielkim Księstwie Poznańskim. Wieści o wybuchu rewolucji marcowej w Berlinie ożywiły nadzieję zamieszkujących je Polaków na poszerzenie praw politycznych. Więzienie pruskie opuścili polscy działacze polityczni aresztowani po upadku powstania krakowskiego z 1846 roku. Utworzony w marcu 1848 roku polski Komitet Narodowy na audiencji u króla pruskiego wystąpił z postulatem spolszczenia administracji Księstwa i utworzenia polskiego korpusu wojskowego. Jego organizacji podjął się, jeden z uwolnionych działaczy. Jednak za oficjalną aprobatą dla polskich propozycji poszły diametralnie odmienne działania, potajemnie nakazane przez króla pruskiego. Stacjonująca w Poznaniu armia pruska pod wodzą generała Colomba [czyt.: kolumba] ogłosiła stan oblężenia i zażądała zmniejszenia liczebności polskich oddziałów. Polacy rozpoczęli więc walkę o niepodległość, tworząc tajny Rząd Narodowy i rekrutując kilka tysięcy chłopskich ochotników. Kolejnym wybiegiem rządu pruskiego było zawarcie w kwietniu 1848 roku umowy w Jarosławcu, według której strona polska miała zachować tylko cztery obozy wojskowe, w zamian otrzymać całość administracji w Poznańskiem. Zawieszenie broni było jednak krótkotrwałe. Wojska pruskie dążyły do konfrontacji. Rozbiły jeden z polskich obozów stacjonujący w Książu. Pozostałe siły zbrojne Mierosławski poderwał do walki powstańczej, zwyciężając wojska pruskie w dwóch bitwach: pod Miłosławiem (30 kwietnia 1848) i Sokołowem (02 maja 1848). Mimo zwycięstwa pod Miłosławiem nie udało się Mierosławskiemu kontynuować walki, gdyż zabrakło poparcia polskich oficerów i ziemiaństwa. Na początku maja powstańcy ogłosili kapitulację. Przez następne kilkadziesiąt lat Polacy nie podjęli już walki zbrojnej ani w zaborze pruskim, ani austriackim. Pod wpływem tych doświadczeń społeczeństwo polskie, w walce o zachowanie polskości, wybrało drogę działań legalnych.

Ciekawostka

RhlygG9llVJEk

Na obrazie fragment bitwy. Kilku widocznych żołnierzy. Dwóch strzela, jeden się przewraca i wyciąga rękę w geście wzywania pomocy. Jeden ze stojących trzyma się ręką za brzuch, wspiera na broni, spada mu czapka, dobiega do niego kompan z ręką wyciągniętą w geście wzywania pomocy.

Obraz Kossaka przedstawia największe starcie zbrojne powstania wielkopolskiego w 1848 roku. Ogółem w Poznańskiem Polakom udało się uzbroić niemal 7 tysięcy ludzi. Zwróć uwagę na zaznaczony szczegół obrazu. Dotkliwy brak broni i oporządzenia wojskowego sprawił, że większość żołnierzy sił zbrojnych zmobilizowanych przez Komitet Narodowy była uzbrojona w kosy lub broń myśliwską.

Legion Polski we Włoszech

R1Ew1fdVawgmj1

Ilustracja przedstawia sztandar z krzyżem na środku i napisem: w imię boga za naszą i waszą wolność.

Należy podkreślić, iż czasy, w których wybuchła Wiosna Ludów, to epoka romantyzmu. Nie dziwi więc, że popularne idee romantyczne, w tym hasło „za wolność waszą i naszą”, spotykały się z licznym odzewem społeczności polskiej. Tak było w przypadku założonego w 1848 r. przez wieszcza narodowego Adama Mickiewicza Legionu Polskiego w Rzymie, dla którego poeta opracował Skład zasad, czyli symbol polityczny Polski – dzieło łączące idee rewolucyjne oraz chrześcijańskie. Legion miał być symbolem ideowego braterstwa pomiędzy polskim a włoskim ruchem niepodległościowym. Koncepcja Mickiewicza nawiązywała też do idei Legionów Polskich we Włoszech - poeta liczył, że z czasem uda się stworzyć oddziały o większej liczebności. Szlak bojowy Legionu Polskiego wiódł przez północne Włochy, gdzie Polacy walczyli z Austriakami o wyzwolenie m.in. Toskanii i Lombardii. Ostatnią bitwą, w której Legion Mickiewicza wziął udział, była obrona Rzymu i powstałej w miejsce Państwa Kościelnego Republiki Rzymskiej (1848–1849). Wkrótce jednak, 25 kwietnia 1849 r., na terytorium Italii wkroczyły wojska francuskie, 1 czerwca rozpoczęło się oblężenie Rzymu, a 29 czerwca miasto się poddało. Państwo Kościelne zostało przywrócone.

R1BXYUbV4PaJc

Ilustracja przedstawia oddziały żołnierzy francuskich wchodzące przez bramę do miasta. Po bokach widać wysokie mury obronne i zabudowania.

R61t7TTnIHJmW1

Ilustracja przedstawia walczących ze sobą żołnierzy. Widać dwóch mężczyzn wynoszących rannego z miejsca bitwy, strzelających z karabinów i żołnierza trzymającego sztandar w górze. Z prawej strony mężczyzna na koniu szablą daje sygnał do ataku. Widać zniszczone wozy i barykady.

Poza Legionem Mickiewicza w Italii walki toczyli również Ludwik Mierosławski oraz Wojciech Chrzanowski. Pierwszy z nich powołany został na głównodowodzącego wojskami Sycylii, która walczyła o niepodległość z królem Neapolu. Powstańcy przegrali główną bitwę pod Katanią 5 kwietnia 1849 r., co zakończyło krótkotrwały okres niezależności od Neapolu, sam zaś Ludwik Mierosławski powrócił do Paryża. Drugi z Polaków Wojciech Chrzanowski został szefem sztabu armii Piemontu. W dniu 23 marca 1849 r. Chrzanowski przegrał bitwę pod Novarą.

Mierosławski

RZFmQAhXgpPoI

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny. Ma falowane włosy i brodę. Jest ubrany w długie szaty.

(1814–1878) polski generał, a także poeta i pisarz, członek Towarzystwa Demokratycznego Polskiego; brał udział w powstaniu listopadowym, był przywódcą powstań w Wielkopolsce w 1846 i 1848 r. oraz głównodowodzącym armii powstańczej Tymczasowego Rządu Badenii w 1849 r.; w 1863 r. był pierwszym dyktatorem powstania styczniowego

Chrzanowski

R11jmmetmYZvv

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny ubranego w mundur wojskowy z szarfą przełożoną przez ramię i wysokim kołnierzem. Jedną ręką opiera się o szablę w drugiej trzyma zwój papieru.

(1793–1861) polski generał i kartograf; brał udział w napoleońskiej inwazji na Rosję, służył w armii Królestwa Polskiego, a podczas powstania listopadowego był członkiem dowództwa twierdzy Modlin. Po upadku powstania na emigracji w Paryżu brał czynny udział w działaniach militarnych podczas Wiosny Ludów. Twórca pierwszej mapy ziem polskich w skali 1 : 300 000, był także autorem wielu publikacji o tematyce wojskowej.

Powstania w krajach niemieckich i w Austrii

RofIkPCBpXN6a1

Ilustracja przedstawia sztandar. Po środku widać orła z rozłożonymi skrzydłami, wokół niego napis: Polska Demokratyczna, wolność, równość, braterstwo.

Swój epizod w starciach zbrojnych w państwach niemieckich mieli Polacy, którzy należeli do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Niemieccy rewolucjoniści współpracowali z polskimi oficerami, m.in. z przybyłym z Sycylii Ludwikiem Mierosławskim, i gen. Franciszkiem Sznajdem. Najaktywniejsze działania Polaków w państwach niemieckich przypadły na maj - czerwiec 1849 roku.

Sznajde

RhF876nZvYWaP

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jest ubrany w mundur wojskowy z wysokim kołnierzem i medalem w kształcie krzyża na piersi. Ma kręcone włosy, wąsy i długie bokobrody.

(1790–1850) polski generał, uczestniczył w kampaniach napoleońskich i powstaniu listopadowym, na emigracji w Strasburgu prowadził działalność społeczną oraz polityczną, należał do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W czasie Wiosny Ludów powrócił do kraju i został członkiem Komitetu Narodowego w Krakowie, a po klęsce powstania wyjechał do Niemiec, gdzie został dowódcą sił zbrojnych Palatynatu.

R59Nww5k0hCih

Obraz przedstawia pole bitwy na jednym z placów w mieście. Po obu stronach stoją oddziały żołnierzy gotowe do walki, przed nimi dowódcy dający ręką sygnał do ataku. Na dalszym planie trwają walki, widać dym po strzałach karabinów i leżące ciała. Wokół stoją wysokie budynki.

REwe7KqRp1Nmk1

Ilustracja przedstawia flagę, trzy poziome pasy w różnych kolorach. Po kolei, od góry są to: niebieski, biały i czerwony.

Najliczniej Polacy wzięli udział w wystąpieniach, do których doszło na terenie Cesarstwa Austriackiego. Wspomnieć tutaj należy nie tylko o samych walkach z jednym z zaborców, ale również o pierwszym Zjeździe (Kongresie) Słowiańskim zorganizowanym w Pradze w czerwcu 1848 r. Uczestniczyli w nim Polacy, Słowacy, Ukraińcy, Czesi, Rosjanie, Serbowie i Chorwaci. Głównym celem Zjazdu było opracowanie skutecznych metod walki z madziaryzacją oraz germanizacją narodów słowiańskich. Delegaci Zjazdu wydali wspólny manifest, którego jednym ze współautorów był Polak – Karol Libelt. Wystąpił on także z koncepcją niepodległej Polski jako państwa federacyjnego. Kongres nie przyniósł jednak oczekiwanego zjednoczenia narodów słowiańskich, każdy z nich chciał bowiem realizować jednostkowe cele, najbardziej opłacalne z punktu widzenia ich własnego dobra.

Libelt

RDaY8ZRHhZDU8

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Jest ubrany w zapinany płaszcz z wysokim kołnierzem. Ma krótkie włosy i bokobrody.

(1807–1875) polski działacz społeczny i polityczny, prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Współpracował z Towarzystwem Demokratycznym Polskim, przygotowując powstanie w Wielkopolsce. Podczas Kongresu Słowiańskiego był jednym z autorów Manifestu zboru słowiańskiego do ludów Europy.

REXQon4nzBu7f

Ilustracja przedstawia tłum ludzi zebranych na jednym z placów w centrum miasta. Po środku widać podwyższenie na którym przemawia duchowny. Wokół placu widać budynki mieszkalne.

Powstanie nie ominęło również Wiednia, gdzie ludność domagała się dymisji kanclerza Klemensa von Metternicha, a także zmian w biurokratycznej monarchii austriackiej. Rewolucja chwilowo osiągnęła swoje cele, kanclerz bowiem został zwolniony, a cesarz zobowiązał się do oktrojowania konstytucji. W ostatnim zrywie Wiednia jego obroną dowodził, przybyły 10 października 1848 r., polski generał Józef Bem. Pomimo braku odpowiedniego rekruta i sprzętu podjął nierówną walkę z wojskami austriackimi i przez następne dwa tygodnie bronił miasta. Wiedeń jednak skapitulował 31 października 1848 r.

R1AyNoY30EAIu

Ilustracja przedstawia walki żołnierzy w centrum miasta. Widać oddziały strzelające z karabinu, ciała zabitych leżące na ulicy i dym unoszący się na polem walk. Po bokach stoją budynki mieszkalne. Pomiędzy nimi zbudowano w kamieni wysoką barykadę na której stoją żołnierze i strzelają z karabinów, z tyłu powiewa flaga.

Wspierając węgierskich powstańców

Rewolucja węgierska z lat 1848–1849 od samego początku przyciągała licznych polskich ochotników. Wielowiekowe sąsiedztwo, a także podobna historia obu narodów spowodowały, że Polacy mieli bardzo duży udział w wojnie austriacko‑węgierskiej. Walki na Węgrzech zbiegły się w czasie z zamieszkami w Wiedniu oraz z zaangażowaniem Austrii w powstania we Włoszech, dzięki czemu rząd austriacki czasowo był skłonny do ugodowego rozwiązania problemu węgierskiego. W związku z sytuacją kryzysową, w której znaleźli się Habsburgowie, w Peszcie powołano niezależny od Wiednia rząd i wyrażono zgodę na przeprowadzenie szeregu reform. Jasne było jednak, że było to rozwiązanie prowizoryczne, a Austria nie wyrazi zgody na odłączenie się Węgier.

R1AgsD84KzPYy

Ilustracja przedstawia salę obrad pełną ludzi. Wszyscy parzą w stronę ambony gdzie stoi kilku mężczyzn w eleganckich mundurach, jeden z nich przemawia do tłumu. Z sufitu zwisają wielkie kryształowe żyrandole, za amboną wisi flaga Węgier.

Rkyvvt8FhslHS1

Ilustracja przedstawia żołnierzy na koniach stojących na otwartym terenie. Przed nimi dowódca w długim płaszczu i kapeluszu z piórem patrzy w dal.

W konsekwencji od połowy 1848 r. Austria przystąpiła do ograniczania wolności Węgrów oraz próbowała zdusić powstania przy pomocy innych mniejszości narodowych: Chorwatów, Serbów oraz Rumunów. W związku z rozpoczęciem walk o niepodległość pod sztandarami węgierskimi zgromadziło się wielu Polaków. Dwa największe oddziały skupiły się wokół Józefa Wysockiego na Słowacji (Legion Polski Wysockiego liczył 2090 żołnierzy piechoty i 400 ułanów) oraz Józefa Bema w Siedmiogrodzie (w Legionie Polskim Bema służyło ok. 1,5 tys. Polaków). W grudniu 1848 r. Węgrzy równolegle toczyli walki z powstańcami serbskimi i Rumunami, a także musieli się zmagać z Austriakami, którzy ruszyli z ofensywą i zajęli Budę oraz Peszt. Ich sytuacja zmieniła się jednak podczas zimowej kampanii 1849 roku, w której to Węgrzy pod dowództwem gen. Bema wypchnęli Austriaków z Siedmiogrodu. To właśnie na kanwie ówczesnych sukcesów Polak został bohaterem narodowym tej części Europy, do dziś znany jest jako Bem Apó (Ojczulek Bem). Warto również wspomnieć, iż pod rozkazami Józefa Bema walczył Sándor Petőfi, słynny poeta węgierskiego romantyzmu, który był adiutantem generała.

RZvPGVGet4hE1

Fotografia przedstawia pomnik mężczyzny stojącego na wysokim postumencie z napisem: Piski. Widać mężczyznę ubranego w długi płaszcz i kapelusz na głowie, ma wyciągniętą przed siebie rękę i palcem pokazuje w dal. Wokół pomnika rosną krzewy i kwiaty. Z tyłu widać piętrowy budynek z dużą ilością okien i trójkątnym dachem.

Udział Polaków w europejskiej Wiośnie Ludów był znaczny. Uczestniczyli oni w większości najważniejszych starć oraz wydarzeń ówczesnej Europy, niosąc na sztandarach hasło „za wolność waszą i naszą”. Szczególnie widać to w przypadku powstania węgierskiego, w którym Polacy w dużej liczbie poparli dążenia niepodległościowe Madziarów, stawiając je na równi ze swoimi. Jednak mimo podjętych wysiłków Polacy nie osiągnęli zamierzonych celów. Sprawa polska nie została dostrzeżona przez mocarstwa – na niepodległość czekano jeszcze długi czas.

Ćwiczenia

1

Ćwiczenie 3

Rozstrzygnij, czy treść obrazu wskazuje na udział w walce kosynierów. Uzasadnij odpowiedź.

RkM4sImxFPoak

Ilustracja

R1InLuFoYJ6qG

Twoja odpowiedź (Uzupełnij).

---

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przypomnij sobie, w co uzbrojeni byli kosynierzy.

Pokaż odpowiedź

Nie, ponieważ na obrazie nie przedstawiono kosynierów, o czym świadczy brak wśród ukazanych postaci charakterystycznego dla ich oddziałów ubrania i uzbrojenia – kos.

Ćwiczenie 3

RU24hrf3Q4bne

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Zastanów się co oznaczała nazwa - kosynier.

Pokaż odpowiedź

Podstawowym wyposażeniem kosyninierów były kosy osadzone na sztorc.

Słownik