Powstanie styczniowe
Skutki powstania styczniowego
W powstaniu styczniowym strona polska była jeszcze słabsza niż w listopadowym. Brakowało ludzi, broni, amunicji, a nawet mundurów. Kulało dowodzenie. Nie nadeszła spodziewana pomoc z Europy Zachodniej. Powstanie zakończyło się w 1864 roku klęską.
Zemsta cara
Po upadku powstania car Aleksander II zlikwidował odrębność polityczną Królestwa Polskiego. Pod jego rządami zaczęto wprowadzać pełną rusyfikację szkolnictwa i administracji polskiej. W 1874 roku Królestwo Polskie, podzielone na 10 guberni, zostało wcielone do Rosji, a rządy w nim objął generał gubernator. Od 1888 roku figurowało w dokumentach urzędowych jako Kraj Nadwiślański. Tym samym zniknęło ono z mapy Europy na blisko pół wieku. Na zachód Europy popłynęła nowa fala emigrantów. Klęska powstania, a wraz z nią polskich nadziei niepodległościowych, zmusiła Polaków do zmiany metod i celów politycznych. Era szlacheckich insurekcji dobiegła końca.
Rozmiar represji, jakie zastosowano wobec Królestwa Polskiego i Litwy, przeszedł najśmielsze wyobrażenia Polaków. Uczestników walk objęto planową akcją wyniszczania: począwszy od masowych egzekucji (jak na obrazie powyżej) i zsyłek na Syberię po konfiskaty mienia (blisko 4 tysiące majątków w Królestwie i na Litwie).
Gloria Victis – chwała zwyciężonym. Ta łacińska dewiza oznacza oddanie najwyższej czci pokonanym w nierównej walce i często jest używana w odniesieniu do uczestników powstania styczniowego. Jej przeciwstawieniem jest również rzymska sentencja − vae victis – biada zwyciężonym.
Konsekwencje powstania styczniowego w zaborze rosyjskim
Idee pozytywizmu, ewolucjonizmu i liberalizmu zyskały w Polsce szczególne uznanie po upadku powstania styczniowego w 1864 r. Wybuchło ono na ziemiach zaboru rosyjskiego i objęło je w całości. Po klęsce powstańcy doświadczyli ostrych represji – konfiskowano im majątki i zsyłano ich na Syberię. Rozpoczęła się akcja wynaradawiania Polaków. W urzędach i szkołach wprowadzono zakaz używania języka polskiego. Wszystkie publikacje poddano ostrej cenzurze, która tropiła m.in. wszelkie wzmianki o niepodległości Polski. Warszawa stała się prowincjonalnym miastem na obrzeżach carskiej Rosji, w guberni nazywanej Krajem Nadwiślańskim (ros. Priwislinskij Kraj).
Równocześnie na mocy carskiego ukazu, skierowanego przeciw szlachcie odgrywającej w powstaniu dominującą rolę, uwłaszczeni zostali chłopi. W praktyce oznaczało to przydzielenie każdej chłopskiej rodzinie małego skrawka ziemi, który jednak nie dawał jej możliwości utrzymania. Nowe prawo spowodowało też gwałtowne pogorszenie się sytuacji materialnej wielu rodzin szlacheckich.
Jedną z konsekwencji tych zdarzeń były po roku 1864 masowe migracje ludności ze wsi do miast. Biedota wiejska przybywająca do miast wchodziła w szeregi rodzącego się proletariatu. Sprzyjał temu szybki rozwój przemysłu. Postęp w tej dziedzinie przyczynił się też do wzrostu znaczenia mieszczaństwa i najbogatszej klasy – burżuazji. Natomiast głównie ze zubożałej szlachty wywodziła się nowa klasa społeczna – inteligencja. Byli to ludzie wykształceni, którzy utrzymywali się z pracy umysłowej (lekarze, adwokaci, inżynierowie, dziennikarze). Inteligencja stanowiła klasę otwartą, to znaczy, że o przynależności do niej decydowało nie pochodzenie, lecz wykształcenie.
Konsekwencje powstania styczniowego w zaborze pruskim i w Galicji
Na terenie zaboru pruskiego w tym czasie zaostrzyła się polityka germanizacyjna: po objęciu władzy przez Ottona von Bismarcka prawie usunięto język polski ze szkół, sądownictwa i urzędów. W 1885 kolejnym krokiem były tzw. rugi pruskie – masowe wysiedlenia Polaków, którzy nie posiadali obywatelstwa niemieckiego. Wszystkie te wydarzenia spotykały się z oporem polskiego społeczeństwa, które na Śląsku i w Wielkopolsce broniło się przed wynarodowieniem. Równocześnie następował bardzo szybki rozwój gospodarczy tych regionów.
Najwięcej swobód politycznych mieli Polacy w zaborze austriackim, nazywanym Galicją. Władze monarchii austrowęgierskiej w 1867 r. nadały Galicji autonomię, głównie w sferze kultury. Ważnymi ośrodkami polskości były Kraków i Lwów. Działały tu polskie samorządy, urzędy i dwa uniwersytety.
Hasła polskiego pozytywizmu
Po upadku powstania styczniowego w polskiej myśli politycznej i publicystyce znalazły wyraz stanowiska odmienne od koncepcji i postulatów romantycznych. Inaczej niż romantycy, którzy stawiali sobie maksymalistyczne cele – w tym najważniejszy – odzyskania niepodległości, pozytywiści wybrali minimalizm i realizm.
Skoncentrowali się na celach możliwych do osiągnięcia w bliskiej perspektywie.
Wyjątkowo ważną rolę w sformułowaniu ideologii i społecznego programu pozytywizmu w Polsce odegrali intelektualiści związani z Warszawą – dlatego zjawisko to zostało określone jako pozytywizm warszawski.
Ćwiczenia
Wybierz spośród wymienionych niżej grup dwie najbardziej dotknięte prześladowaniami.
- chłopi
- kler katolicki
- mieszczaństwo (chrześcijańskie)
- szlachta
Przyporządkuj regulacje wprowadzone przez władze rosyjskie po upadku powstania styczniowego do właściwych grup. Niektóre z nich mogą się znaleźć w obu grupach.
Wprowadza się stan wojenny., Szczególnie aktywni w powstaniu będą przeznaczeni do ciężkich prac na Syberii., Cenzorzy będą kontrolowali druki, drukarnie, czytelnie, księgarnie i biblioteki, a także sztuki teatralne i wystawy artystyczne., Osoby, które uczestniczyły w powstaniu, skazuje się na zesłanie na Syberię., Językiem urzędowym jest rosyjski., Znosi się nazwę Królestwo Polskie. Odtąd ziemie te tworzą Kraj Nadwiślański., Powstańcy schwytani z bronią w ręku zostaną powieszeni., Wprowadza się stan wojenny., Na czele Kraju Nadwiślańskiego stoi generał-gubernator., Zakładanie wszelkich stowarzyszeń wymaga specjalnej zgody władz., Znosi się polskie ministerstwa., Podróże między guberniami wymagają specjalnych zezwoleń i paszportów., Językiem urzędowym jest rosyjski.
| Regulacje niszczące autonomię Królestwa Polskiego | |
|---|---|
| Regulacje, które uderzały w codzienne życie rodzin |
Czemu służyły regulacje wprowadzone przez władze carskie po upadku powstania styczniowego? W jakim celu je wprowadzono? Zapisz swoją odpowiedź.
Zapoznaj się z wypowiedzią prof. Andrzeja Chwalby z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Ustal, czy chłopi polscy w Królestwie polskim posiadali świadomość narodową?
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1SbuRNT4RxgG
Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem „Klimat po powstaniu styczniowym”. Następnie pojawia się mapa z konturami państw Europy. Po nich na ekranie pokazuje się prof. dr hab. Andrzej Chwalba z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Mężczyzna siedzi na kanapie w przyciemnionym pokoju. W tle fragment dużego lustra i lampa. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił prof. dr hab. Andrzej Chwalba, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”, czerwiec 2015.
Dopasuj pojęcia, których użył prof. Andrzej Chwalba do ich znaczeń (według Słownika języka polskiego PWN, www.sjp.pwn.pl).
surowy środek stosowany jako forma odwetu lub nacisku, kara śmierci przez powieszenie, tłumienie buntu, powstania, strajku itp., zwykle przy użyciu siły zbrojnej, skórzany, pleciony bicz na krótkiej rękojeści
| pacyfikacja | |
| nahajka | |
| szubienica | |
| represja |
Jakie konsekwencje dla Królestwa Polskiego miał upadek powstania styczniowego?
Słownik
ciężkie, przymusowe roboty połączone z zesłaniem, najczęściej na Syberię, stosowane w carskiej Rosji jako kara dla powstańców, spiskowców i groźnych przestępców. Katorżnicy nie otrzymywali wynagrodzenia za swoją niewolniczą i nieludzką pracę.
potoczna nazwa Syberii nadana przez zesłańców.
prześladowania na jakiejś grupie jako forma odwetu.
stan nadzwyczajny, w którym władzę przejmuje wojsko. Najczęściej wprowadzany w celu przywrócenia porządku publicznego w kraju.
nazwa krainy geograficznej w północnej Azji, wchodzącej w skład Rosji – Syberii. Potocznie określano tak tereny zsyłki.
nadanie chłopom ziemi na własność, wraz ze zniesieniem pańszczyzny.
przymusowa podróż w miejsce odosobnienia, którego bez pozwolenia władzy carskiej nie można było opuścić. Najczęściej połączona była ona z pozbawieniem majątku i obejmowała całe rodziny. Zesłańcy za swoją pracę otrzymywali niewielkie wynagrodzenie.
prąd umysłowy oraz ruch społeczny rozwijający się w Polsce po klęsce powstania styczniowego 1863–64, który przejawiał się głównie w publicystyce i literaturze. Pozytywiści, zwłaszcza warszawscy tzw. młodzi (A. Świętochowski, P. Chmielowski, także E. Orzeszkowa), przeciwstawiali romantyzmowi program literatury realistycznej, a zarazem tendencyjnej (służącej celom dydaktycznym). Pozytywiści warszawscy głosili tymczasowe pogodzenie się z utratą niepodległości, konieczność wszechstronnego rozwoju ekonomicznego i kulturalnego, upowszechnienia oświaty