Z pewnością częściej lub rzadziej podróżujesz. Być może inne kraje nie są ci obce, ale czy znasz na tyle Polskę, żeby powiedzieć kilka słów na temat różnych miast w naszym kraju (nie tylko tych największych)? Możesz sprawdzić swoją wiedzę na ten temat, grając w grę edukacyjną zamieszczoną w tym e‑materiale.

RyXEOjg9MPOLA

Zdjęcie przedstawia przestrzeń małego miasteczka. Zabudowania po obu stronach ulicy. Na pierwszym planie, po lewej stronie ulicy czarny parterowy, drewniany dom z dwuspadowym dachem. Na końcu ulicy znajduje się biała dzwonnica i kościół z czerwonym dachem. — W Polsce o tym, czy dana miejscowość jest wsią, czy miastem, nie decyduje kryterium wielkościowe. Kontrasty w zakresie liczby ludności miast w naszym kraju są olbrzymie – w 2020 r. najmniejszym miastem był przedstawiony na zdjęciu Opatowiec (336 mieszkańców), a największym Warszawa (1,8 mln mieszkańców). Natomiast największą wsią były Kozy (liczące aż 13 tys. mieszkańców).
Źródło: Jakub Hałun, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Opatowiec#/media/Plik:20181125_1350_Imgp0333_DxO.jpg, licencja: CC BY 4.0.

Twoje cele

wyjaśnisz przyczyny rozwoju miast w różnych regionach Polski;
wskażesz na przykładach zależność osadnictwa od warunków przyrodniczych;
scharakteryzujesz rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce oraz w zamieszkiwanym regionie;
scharakteryzujesz wybrane i chętnie odwiedzane przez turystów miasta w Polsce;
rozpoznasz wybrane miasta w Polsce na podstawie opisów i fotografii.

Poziom urbanizacji w Polsce

Udział ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności to stopień urbanizacji. Tuż po II wojnie światowej stopień urbanizacji Polski wynosił 34%, czyli tylko co trzeci Polak mieszkał w mieście. Jednak w kolejnych latach wartość ta systematycznie rosła i w 1966 roku przekroczyła 50% – oznaczało to, że połowa Polaków mieszkała w miastach i połowa na wsi. W 1991 roku osiągnięte zostało maksimum wynoszące 62%. W kolejnych 10 latach ludności miejskiej już w Polsce nie przybywało, a po 2000 roku zaczęło ubywać. Było to spowodowane przenoszeniem się mieszkańców zatłoczonych centrów miast na pobliskie, spokojne tereny wiejskie. Ta tendencja utrzymuje się do dziś i możliwy jest dalszy spadek wartości stopnia urbanizacji. W roku 2020 udział ludności miejskiej wyniósł 59,86%.

R15gUTHwmxVi6

Schemat liniowy przedstawia udział procentowy ludności mieszkającej w miastach w Polsce na przestrzeni lat 1946-2020. Na osi rzędnych opisano wartości procentowe od 30% do 70% (co 10%). Na osi odciętych opisano kolejne lata od 1946 do 2020 (co 6 lat). W wykresu można odczytać wartości procentowe dla co drugiego roku. W 1946 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 34,2%. W 1948 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 35,1%. W 1950 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 38,3%. W 1952 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 40,5%. W 1954 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 41,3%. W 1956 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 44,6%. W 1958 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 46,3%. W 1960 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 48,9%. W 1962 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 49,1%. W 1964 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 49,6%. W 1966 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 50,1%. W 1968 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 51%. W 1970 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 51,6%. W 1972 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 51,2%. W 1974 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 52,3%. W 1976 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 55,3%. W 1978 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 56,5%. W 1980 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 58,9%. W 1982 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 59,6%. W 1984 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 60,1%. W 1986 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 60,3%. W 1988 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 60,4%. W 1990 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 61,5%. W 1992 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 61,8%. W 1994 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 61,7%. W 1996 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 61,5%. W 1998 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 61,5%. W 2000 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 61,4%. W 2002 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 61,3%. W 2004 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 61,3%. W 2006 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 61.3%. W 2008 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 61,1%. W 2010 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 60,8%. W 2012 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 60,6%. W 2014 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 60,3%. W 2016 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 60,2%. W 2018 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 60%. W 2020 roku udział procentowy ludności mieszkającej w miastach wynosił 59,9%. Zauważalny jest silny trend wzrostowy wykresu od roku 1946 do roku 1990, potem wartości utrzymują się na podobnych poziomach.

Źródło: dostępny w internecie: BDL.stat.gov.pl, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 1

RCGMSPJ1zJyeS

Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Rozmieszczenie miast w Polsce

W Polsce jest 1013 miast (stan na 1.01.2024 r.). W naszym kraju za miastomiastomiasto uznaje się jednostkę osadniczą, której nadano prawa miejskie na mocy rozporządzenia Rady Ministrów, choć w wielu krajach obowiązuje natomiast kryterium, które mówi, że miejscowość uzyskuje status miasta po przekroczeniu określonej liczby ludności. Co roku co najmniej kilka wsi otrzymuje prawa miejskie.

Mówiąc o wielkości miast, pod uwagę bierze się najczęściej liczbę mieszkańców. Łącznie we wszystkich miastach w Polsce mieszka 59,9% ogólnej liczby ludności naszego kraju. Największym miastem Polski jest nasza stolica – Warszawa. Według danych GUS, w 2023 r. liczyła ona 1 mln 862 tys. mieszkańców. Kolejne duże miasta są już znacznie mniejsze: Kraków (804 tys.), Wrocław ( 674 tys.), Łódź (655 tys.) i Poznań (538 tys.).

Miasta w Polsce rozmieszczone są nierównomiernie. Mapa poniżej, po lewej, pokazuje wielką koncentrację miast na południu. Wyróżniają się też pojedyncze duże miasta na pozostałym obszarze – Warszawa, Łódź, Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia, Sopot), Szczecin, Wrocław, Poznań i inne. Można również dostrzec gęściejszą sieć małych miast na zachodzie kraju i rzadszą na wschodzie.

RcibBP1x9btcM

Ilustracja przedstawia dwie mapy Polski. Pierwsza mapa przedstawia rozmieszczenie miast w Polsce i ma kolor kremowy. Miasta oznaczono kolorem ciemnoróżowym, zachowując zarysy kształtów miast. Największe skupisko miast występuje w województwie śląskim. Najmniejsza liczba miast występuje w województwach wschodnich i północnych. Na drugiej mapie przedstawiono udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności według powiatów. Granice województw zaznaczone są czerwoną linią. Granice powiatów zaznaczone są czarną linią. Odcieniami koloru czerwonego, pomarańczowego i żółtego oznaczono powiaty, w których udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie mieszkańców przekracza pięćdziesiąt procent, a odcieniami koloru zielonego przedstawiono powiaty, w których udział ludności miejskiej wynosi poniżej pięćdziesięciu procent. Kolor zielony dominuje w południowej i wschodniej części kraju. Najciemniejszy odcień koloru czerwonego obrazujący ponad osiemdziesięcioprocentowy udział ludności miejskiej występuje w powiatach na prawach miejskich i w przeważającej części województwa śląskiego. Jaśniejsze odcienie koloru czerwonego i kolor pomarańczowy przeważają w województwach zachodnich. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono kolorowe prostokąty i opisano udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności. Kolory czerwone, pomarańczowe i żółte obrazują powyżej pięćdziesięciu procent, a kolory zielone – poniżej pięćdziesięciu procent. — Polska – urbanizacja
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

R7Psy0K1fTlwJ1

Rozmieszczenie miast Polski w 2021 r.

Źródło: Gromar sp. z o.o. BDL, licencja: CC BY 3.0.

Na obecne zróżnicowanie przestrzenne rozmieszczenia miast w Polsce miały wpływ dawne zabory. Na ziemiach należących do Prus w XIX wieku intensywnie rozwijał się przemysł, na czym skorzystały nasze regiony – Śląsk, Wielkopolska, Pomorze. Natomiast Mazowsze czy Małopolska znajdowały się wówczas na dalekich peryferiach Rosji oraz Austrii, dlatego ich rozwój gospodarczy został mocno zaniedbany przez wymienionych zaborców.

Rozmieszczenie miast w Polsce zależało też od warunków naturalnych. Płaskie, rozległe Niziny Środkowopolskie to obszar typowo rolniczy, nie rozwinęła się tam gęsta sieć miejska. Na wyżynach, a zwłaszcza na Lubelszczyźnie, występują urodzajne gleby czarnoziemne, które również są intensywnie wykorzystywane w rolnictwie, tam też nie powstało zbyt wiele miast. W Karpatach teren jest pofałdowany, co nie sprzyja powstawaniu gęstej zabudowy miejskiej. Ale już w innych naszych górach – Sudetach – miast jest dużo więcej, a to za sprawą licznych bogactw naturalnych (węgiel kamienny i brunatny, złoto, rudy metali kolorowych, surowce skalne, wody mineralne), na bazie których nastąpił rozwój gospodarczy i silna urbanizacja tego obszaru.

Najwięcej jest miast o małej liczbie ludności (poniżej 10 tys. mieszkańców), a najmniej - tych o bardzo dużej liczbie ludności (powyżej 500 tys. mieszkańców). Mimo tej dysproporcji w poszczególnych klasach wielkościowych miast koncentrują się podobne odsetki ludności.

Rxs7NtL0ZkQFx

Liczba miast jest podana w nawiasie

Źródło: Gromar sp. z o.o.; na podst.: BDL GUS, licencja: CC BY-SA 3.0.

R4SDO2YYhFJCY

Źródło: Gromar sp. z o.o.; na podst.: BDL GUS, licencja: CC BY-SA 3.0.

Miasta porównuje się także według ich powierzchni. W 2020 r. według danych GUS całkowita powierzchnia miast w Polsce wynosiła 22 205 kmIndeks górny 2, czyli jedynie 7% powierzchni kraju. Zestawienie największych miast pod względem liczby ludności i powierzchni przedstawiono w poniższej tabeli.

Największe miasta Polski w 2021 r.
pod względem liczby ludności			pod względem powierzchni
Lp.	Miasto	Liczba ludności	Lp.	Miasto	Powierzchnia (kmIndeks górny 2)
1	Warszawa	1 863 056	1	Warszawa	517
2	Kraków	802 583	2	Kraków	327
3	Wrocław	674 312	3	Szczecin	301
4	Łódź	664 860	4	Wrocław	293
5	Poznań	545 073	5	Łódź	293
6	Gdańsk	486 271	6	Zielona Góra	277
7	Szczecin	394 482	7	Gdańsk	262
8	Bydgoszcz	334 026	8	Poznań	262
9	Lublin	332 852	9	Świnoujście	202
10	Białystok	293 413	10	Dąbrowa Górnicza	189
11	Katowice	282 755	11	Bydgoszcz	176
12	Gdynia	244 676	12	Katowice	165
13	Częstochowa	210 773	13	Częstochowa	160
14	Radom	199 904	14	Jaworzno	153
15	Toruń	197 112	15	Opole	149
16	Rzeszów	196 374	16	Lublin	148
17	Sosnowiec	191 676	17	Rybnik	148
18	Kielce	185 478	18	Gdynia	135
19	Gliwice	172 628	19	Gliwice	134
20	Olsztyn	169 251	20	Rzeszów	126

Miasta zarządzane są przez prezydenta miasta lub burmistrza. Według przepisów miastem, na czele którego stoi prezydent może być:

miasto na prawach powiatu (jest ich 66),
miasto posiadające do roku 1998 status stolicy województwa,
miasto liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców,
miasto posiadające taki status w okresie wcześniejszym.

Miast prezydenckich jest w Polsce 107. Władzę nad pozostałymi z nich sprawują burmistrzowie.

Dla zainteresowanych

Geneza miast Polski

Za najstarsze miasto Polski uznaje się Kalisz - wspomniał o niej już w II w. n.e. Klaudiusz Ptolemeusz. Jednakże miejscowość ta zdobyła prawa miejskie dopiero w XIII w., podczas gdy Kraków, Gdańsk czy Przemyśl stały się miastami kilkaset lat wcześniej.

RMaXJXgACTpLD

Średniowiecze Większość miast w Polsce powstała właśnie w średniowieczu. Otoczone były one murami, o regularnym układzie ulic zbiegających się na rynku i charakteryzowały się ciasną zabudową. W centralnej części miasta zlokalizowany był ratusz i kościół. Ten ostatni, jeśli pełnił dodatkowo funkcję obronną, znajdował się przy murach miasta. Przykładami takich miast są: Kraków, Wrocław, Poznań, Szczecin, Płock, Opole, Sandomierz czy Złotoryja. opis WCAG, Renesans W renesansie wiele miast zostało przebudowanych, a także powstało kilka nowych. Przykładem miasta renesansowego jest Zamość, zbudowany na planie siedmiokąta z fortyfikacjami (tzw. miasto‑twierdza). Otoczony został murami obronnymi, wewnątrz których, w pewnej odległości od rynku, wybudowano pałac Zamoyskich. Ulice, podobnie jak w średniowieczu, miały układ regularny. opis WCAG opis WCAG, Barok Powstało wówczas niewiele miast z powodu trwających wojen. Przykładem miasta utworzonego w baroku jest Białystok – rezydencja rodu Branickich. O rezydencjalnym charakterze miasta świadczą: brak murów obronnych oraz rozległe, uporządkowane ogrody. Innym przykładem miasta barokowego jest Rydzyna. opis WCAG, Epoka przemysłowa i dwudziestolecie międzywojenne Od II połowy XIX w. powstawały w Polsce miasta i dzielnice przemysłowe. Charakteryzowały się one regularnym, kratowym układem ulic oraz współwystępowaniem zabudowy przemysłowej i mieszkaniowej. Wznoszono budynki wielorodzinne według podobnego szablonu: dwu- lub trzypiętrowe, o małych mieszkaniach, na dużych osiedlach. Początkowo miały one uporządkowany układ ulic, jednakże szybki wzrost liczby ludności doprowadził do chaotycznego i bezplanowego ich rozrostu. Powstały wówczas m.in.: Łódź, Zgierz, Żyrardów, Katowice, Gliwice, Sosnowiec, Królewska Huta (Chorzów) czy Dąbrowa Górnicza. Ponadto rozwijały się inne miasta, utworzone wcześniej – budowano tam kamienice dla bogatych właścicieli fabryk. Dalszy rozwój przemysłu w dwudziestoleciu międzywojennym spowodował powstawanie kolejnych miast, m.in.: Gdyni, Mielca, Radomia, Rzeszowa, Dębicy, Rozwadowa (Stalowej Woli) i Zakopanego. opis WCAG, Okres PRL Po II wojnie światowej nastąpił ponowny rozwój przemysłu. Miasta miały być ośrodkami poparcia klasy robotniczej dla rządzących komunistów. Z tej ideologicznej przyczyny powstała m.in. Nowa Huta w Krakowie. Miasta powstające w okresie PRL‑u odznaczały się monotonną, jednolitą zabudową w technologii wielkiej płyty – były to wielkie kompleksy mieszkaniowe w sąsiedztwie zabudowy przemysłowej. Podobne dzielnice przemysłowe powstawały także w miastach założonych wcześniej, np. w: Tarnobrzegu, Płocku, Bełchatowie, Tychach, Puławach czy Legnicy. Zlokalizowane były one zwykle na ich obrzeżach. Bardzo często dzielnice te miały dobry dostęp do zieleni i punktów usługowych. opis WCAG, Czasy współczesne Po upadku komunizmu nastąpiła rozbudowa stref podmiejskich (zaczęły powstawać tam bogate dzielnice domów jednorodzinnych osób, które dojeżdżały do miast do pracy). Dla miast charakterystyczna stała się rozbudowa ulic i tworzenie nowych węzłów transportowych w związku ze zwiększeniem liczby samochodów. W dzielnicach centralnych zaczęły pojawiać się duże centra handlowo‑rozrywkowe oraz apartamentowce i wysokie biurowce. Następuje w dalszym ciągu rozwój terytorialny miast i wchłanianie przez nie pobliskich miejscowości. Charakterystyczne jest także tworzenie osiedli odgrodzonych od innych terenów miasta oraz bardzo wysokich i położonych blisko siebie budynków (w związku z presją inwestycyjną). opis WCAG

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Aglomeracje miejskie

Wokół wszystkich większych miast, a także wokół niektórych mniejszych występuje tzw. strefa podmiejska. Jest to obszar mający silne powiązania społeczno‑gospodarcze, m.in. komunikacyjne, z miastem. Tradycyjna wiejska zabudowa zagrodowa ustępuje tam miejsca zabudowie willowej, rezydencjalnej i letniskowej, która jest efektem migracji części ludności miejskiej na wieś. Lokalizowane są też obiekty usługowe, najczęściej stacje paliw oraz towarzyszące im obiekty gastronomiczne, handel wielkopowierzchniowy oraz inwestycje produkcyjne i logistyczne.

Dosyć często się zdarza, że do granic dużego miasta z wielu stron przylegają mniejsze miejscowości – mamy wówczas jeden wielki obszar zabudowany zwany aglomeracją lub zespołem miejskim, np. aglomeracja warszawska, łódzka, krakowska, poznańska. Są to tzw. aglomeracje monocentryczne, czyli posiadające jeden główny ośrodek.

Policentryczną odmianą aglomeracji jest konurbacja, czyli zespół wielu równorzędnych miast bez ośrodka wyraźnie dominującego. Najbardziej znany przykład to konurbacja górnośląska. Co prawda Katowice są tu największym miastem i stolicą województwa z siedzibami rozmaitych instytucji regionalnych, ale inne miasta liczą niewiele mniej mieszkańców (sprawdź w tabelach – załączniki powyżej) i też są siedzibami różnych instytucji, np. w Gliwicach znajduje się Politechnika Śląska, w Bytomiu – Opera Śląska, w Zabrzu – Śląskie Centrum Chorób Serca, a w Chorzowie – Park Śląski z wesołym miasteczkiem, ogrodem zoologicznym, stadionem, planetarium i innymi atrakcjami.

Inną znaną konurbacją jest Trójmiasto na wybrzeżu.

R14V00BQAPtNh

Ilustracja przedstawia dwa fragmenty mapy topograficznej Polski po lewej stronie z centralnie umieszczoną w środku mapy Warszawą. Mapa przedstawia aglomerację warszawską z wyraźnie dominującym ośrodkiem centralnym. Warszawa przedstawiona jest w formie rozległej sygnatury. Na zachodzie znajduje się Kampinoski Park Narodowy. Dookoła Warszawy kropkami zaznaczono pozostałe miasta. Na mapie znajdują się oznaczenia dróg (czerwone i żółte linie), a także rzek (niebieskie linie). Na północ od Warszawy zaznaczone jest Jezioro Zegrzyńskie. Na drugim fragmencie mapy, po prawej stronie w centrum jest aglomeracja policentryczna złożona z kilku równorzędnych miast położonych blisko siebie. Miasta połączone rozbudowaną sieci komunikacyjną. Na mapie między innymi: Gliwice, Zabrze, Chorzów, Bytom, Ruda Śląska, Katowice, Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza. Na mapie znajdują się oznaczenia dróg (czerwone i żółte linie), a także rzek (niebieskie linie) i jezior. — Przykłady zespołów miejskich w Polsce
Aglomeracja warszawska i konurbacja górnośląska
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Przyczyny rozwoju największych polskich miast

Na rozwój miast wpływają zarówno czynniki naturalne jak i społeczno‑ekonomiczne.

Do czynników naturalnych zaliczamy ukształtowanie terenu, bliskość źródeł wody, budowę geologiczną i obecność złóż surowców naturalnych. Do społeczno‑ekonomicznych m.in. przebieg szlaków handlowych, infrastrukturę techniczną i komunikacyjną, politykę regionalną, obecność ośrodków akademickich czy potencjał demograficzny.

Na rozwój największych miast w Polsce mają wpływ m.in:

wysoka dostępność usług,
większy rynek pracy,
lepsza dostępność ośrodków edukacyjnych (większa liczba szkół i przedszkoli oraz ich wyższy poziom, obecność ośrodków akademickich i szkół wyższych),
łatwiejszy dostęp do opieki zdrowotnej (większa liczba ośrodków, lepiej wyspecjalizowani lekarze i kadra medyczna),
komunikacja miejska,
duża liczba ludności i rozwój gospodarczy wywołany przez funkcje, które miasto spełniało wcześniej w swej historii, co obecnie przyczynia się do dalszego rozwoju miasta.

Przyczyny wpływające na rozwój największych miast w Polsce są głównie powiązane z jakością życia ich mieszkańców i atrakcyjnością danej jednostki.

Charakterystyka wybranych miast w Polsce

Polecenie 2

Na poniższej mapie zaznaczono 28 wybranych miast Polski. Po kliknięciu na każde z nich wyświetlą się zdjęcia ciekawych miejsc (obiektów). Wybierz trzy miasta, które chciałbyś odwiedzić. Następnie, korzystając z dodatkowych źródeł, wyszukaj najważniejsze informacje o obiektach przedstawionych na zdjęciach w wybranych miastach.

R1PWgflJCeaPA

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Pokaż podpowiedź#15537cwhite

Polecenie 2

Korzystając z dostępnych źródeł informacji, wyszukaj najważniejsze wiadomości o wymienionych miastach, a także wskaż te, które odwiedziłeś, oraz wymień atrakcje turystyczne, które się w nich znajdują. Wybrane miasta: Szczecin, Gdynia, Gdańsk, Elbląg, Nidzica, Białystok, Gorzów Wielkopolski, Poznań, Gniezno, Bydgoszcz, Toruń, Płock, Warszawa, Łódź, Starachowice, Lublin, Wałbrzych, Wrocław, Kłodzko, Kłobuck, Katowice, Kraków, Wieliczka, Rzeszów, Krosno.

RlF8yHC7mej8D

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rsnz7l6Ye2IJb1

Ilustracja przestawia mapę interaktywną Polski w kolorze jasnopomarańczowym. Mapa podzielona jest na niepodpisane województwa. W każdym z województw zaznaczonych jest od jednego do trzech miejscowości w postaci kółek z kolejnymi numerami od 1 do 28. Po kliknięciu w dany numer wyświetla się nazwa miejscowości wraz z jej krótkim opisem i załączonymi zdjęciami najważniejszych miejsc w danym mieście. Szczecin. Stolica województwa zachodniopomorskiego, położona nad Odrą i jeziorem Dąbie. Miasto położone wcześniej na terenie zaboru pruskiego, należące do Polski od 1945 r. (tzw. Ziemie Odzyskane). Duży port morski. Zdjęcie: Zamek Książąt Pomorskich. Zdjęcie: Filharmonia im. Mieczysława Karłowicza. Zdjęcie: Jezioro Szmaragdowe (jego kolor wynika z dużej zawartości węglanu wapnia w wodzie i odbijaniu się światła od kredowego dna). Gdynia. Wchodzi w skład Trójmiasta. Port morski i kurort nad Morzem Bałtyckim, choć ponad 100 lat temu była to mała wieś rybacka. Co roku odbywa się tam Open’er Festiwal. Zdjęcie: Zacumowany w Gdyni statek-muzeum „Dar Pomorza”. Zdjęcie: Muzeum Marynarki Wojennej. Zdjęcie: Klif Orłowski w dzielnicy Redłowo. Gdańsk. Stolica województwa pomorskiego. Symboliczne miejsce wybuchu II wojny światowej i powstania NSZZ „Solidarność”. Zdjęcie: Muzeum Bursztynu. Zdjęcie: Fontanna Neptuna. Zdjęcie: Park Oliwski. Elbląg. Najniżej położone miasto w Polsce. Znajduje się u ujścia rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego. Ośrodek przemysłowy i turystyczny. Zdjęcie: Brama Targowa, czyli najważniejszy ślad po średniowiecznych fortyfikacjach oraz punkt widokowy. Zdjęcie: Muzeum Archeologiczno-Historyczne. Zdjęcie: Kanał Elbląski. Nidzica. Miasto nad rzeką Nidą na Pojezierzu Mazurskim. Zdjęcie: Zamek w Nidzicy. Zdjęcie: Plac Wolności z zabytkowym ratuszem. Białystok. Stolica województwa podlaskiego. Białystok był niegdyś miastem o znaczącej koncentracji przemysłu włókienniczego. Po okresie transformacji ustrojowej znaczenie tego przemysłu na terenie miasta zmalało. Zdjęcie: Pałac Branickich i najstarszy chodzący zegar wieżowy w Polsce. Zdjęcie: Maska (rzeźba w Białymstoku). Gorzów Wielkopolski. Stolica województwa lubuskiego (siedziba wojewody). Zdjęcie: Mury obronne. Zdjęcie: Studnia czarownic. Zdjęcie: Bulwar nadwarciański. Poznań. Stolica województwa wielkopolskiego. Zdjęcie: Historyczne centrum miasta – Ostrów Tumski. Zdjęcie: Zbiornik Maltański na Warcie. Zdjęcie: Stary Rynek.. Gniezno. Pierwsza stolica Polski, miasto św. Wojciecha. Zdjęcie: Katedra gnieźnieńska. Zdjęcie: Drzwi Gnieźnieńskie. Bydgoszcz. Stolica województwa kujawsko-pomorskiego, siedziba wojewody. Zdjęcie: Wyspa Młyńska. Zdjęcie: Spichrze nad Wisłą. Zdjęcie: widok ze Starego Mostu Miejskiego. Toruń. Stolica województwa kujawsko-pomorskiego, siedziba marszałka województwa kujawsko-pomorskiego. Zdjęcie: Panorama Torunia. Zdjęcie: Pomnik Mikołaja Kopernika. Zdjęcie: Krzywa Wieża. Płock. Miasto w województwie mazowieckim, historyczna stolica Mazowsza oraz stolica Polski w latach 1079–1138. Zdjęcie: Petrochemia. Zdjęcie: Wzgórze Tumskie. Zdjęcie: Ratusz w Płocku. Warszawa. Największe miasto i stolica Polski. Siedziba najważniejszych organów władzy państwowej: Sejmu, Senatu i Prezydenta RP. Zdjęcie: Pałac Prezydencki. Zdjęcie: Pałac Kultury i Nauki. Zdjęcie: Zamek Królewski. Zdjęcie: Łazienki Królewskie i pałac Na Wodzie. Łódź. Stolica województwa łódzkiego. Dawniej najważniejszy ośrodek przemysłu włókienniczego w Polsce; obecnie występuje tam wiele prywatnych firm projektujących i szyjących ubrania. Zdjęcie: Ulica Piotrkowska – główna ulica w Łodzi. Zdjęcie: Manufaktura. Zdjęcie: Księżny Młyn. Starachowice. Miasto w województwie świętokrzyskim. Duży ośrodek przemysłowy, zwłaszcza w okresie PRL, dwudziestoleciu międzywojennym i w okresie zaborów. Miasto znane przede wszystkim z produkcji autobusów miejskich, a wcześniej samochodów ciężarowych. Zdjęcie: Autobus firmy Man, mającej siedzibę w Starachowicach. Lublin. Stolica województwa lubelskiego. Największy ośrodek przemysłowy i kulturalny regionu. Zdjęcie: Stare Miasto w Lublinie. Zdjęcie: Uniwersytet Marii Skłodowskiej-Curie. Zdjęcie: Zamek w Lublinie. Wałbrzych. Miasto w Sudetach, w województwie dolnośląskim. Z miastem tym wiąże się legendarny „złoty pociąg”. Niegdyś duży ośrodek wydobycia węgla kamiennego. Zdjęcie: Plac Magistracki. Zdjęcie: Muzeum – Stara Kopalnia Węgla Centrum Nauki i Sztuki w Wałbrzychu. Zdjęcie: Zamek Książ. Wrocław. Stolica województwa dolnośląskiego. Leży nad Odrą. Najstarszą częścią miasta jest Ostrów Tumski z katedrą gotycką pochodzącą z XIII w. Zdjęcie: Ratusz we Wrocławiu. Zdjęcie: Muzeum Panorama Racławicka. Zdjęcie: Hala Stulecia, obiekt z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO. Kłodzko. Miasto w województwie dolnośląskim, w Kotlinie Kłodzkiej. Zdjęcie: Twierdza Kłodzko. Zdjęcie: Most gotycki na Młynówce. Katowice. Stolica województwa śląskiego i największe miasto konurbacji śląskiej. Duży ośrodek przemysłowy. Zdjęcie: Muzeum Śląskie. Zdjęcie: Pomnik Powstańców Śląskich. Zdjęcie: Katowicki Spodek. Kraków. Dawna stolica Polski. Obecnie stolica województwa małopolskiego. Zdjęcie: Wawel. Zdjęcie: Rynek Główny na Starym Mieście z charakterystycznym budynkiem Sukiennic. Zdjęcie: Kopiec Kościuszki. Wieliczka. Miasto słynące niegdyś z wydobycia soli kamiennej. Obecnie nie eksploatuje się tego surowca, a w miejscu kopalni zlokalizowane jest muzeum. Zdjęcie: Muzeum – Kopalnia Soli, Kaplica św. Kingi. Rzeszów. Stolica województwa podkarpackiego. Zdjęcie: Ratusz w Rzeszowie. Zdjęcie: Zamek Lubomirskich. Zdjęcie: Letni Pałacyk Lubomirskich. Krosno. Miasto leżące przy ujściu Lubatówki do Wisłoka, w Beskidzie Niskim na Podkarpaciu. Miasto należy do Zagłębia Naftowego Jasielsko-Krośnieńskiego, słynie także z hut szkła i z lotnictwa. Zdjęcie: Centrum Dziedzictwa Szkła. Zdjęcie: Muzeum Rzemiosła. Zdjęcie: Kościół św. Trójcy. Opole. Stolica województwa opolskiego. Przez to jedno z najstarszych miast Polski przepływa Odra. Pierwsze wzmianki o Opolu pojawiły się z 845 roku z noty anonimowego Geografa Bawarskiego. Zdjęcie: Rekonstrukcja grodu opolskiego z X–XII w.. Zdjęcie: Stare Miasto, Most Groszowy, Plac Ignacego Daszyńskiego, kościół Matki Boskiej Bolesnej i św. Wojciecha, kamienice przy ul. 1 Maja, Most Piastowski. Zielona Góra. Największe miasto woj. lubuskiego, położone w zachodniej Polsce, na zboczu Odry. Zielona Góra jest siedzibą organów samorządu województwa, marszałka i zarządu województwa lubuskiego, Sejmiku Województwa Lubuskiego oraz starosty powiatu zielonogórskiego. Jednostka leży na międzynarodowym szlaku drogowym i kolejowym łączącym Skandynawię z południem Europy. Historycznie i kulturowo należy do Dolnego Śląska. Obecnie miasto znane jest jako polska stolica wina. Zdjęcie: Panorama miasta w połowie XVIII wieku. Zdjęcie: Wieża braniborska. Kielce. Miasto położone w południowo-wschodniej Polsce nad rzeką Silnicą w woj. świętokrzyskim. Znajduje się w Górach Świętokrzyskich. Według legendy powstanie Kielc wiąże się ze postacią Mieszka syna Bolesława Śmiałego, któremu we śnie objawił się św. Wojciech, ratując strudzonego myśliwego. Na cześć św. Wojciecha Mieszko w miejscu swojej drzemki postawił kościół św. Wojciecha, wokół którego powstała osada. Kielce w 2020 roku zamieszkiwało 187 427 osób. Zdjęcie: Kościół św. Wojciecha. Zdjęcie: Rynek w Kielcach. Olsztyn. Stolica woj. warmińsko-mazurskiego, obecnie główny ośrodek gospodarczy, edukacyjny i kulturowy województwa. Jest on położony na rzeką Łyną w granicach Pojezierza Olsztyńskiego. Miasto znajduje się w odległości 87 km od granicy z Obwodem Kaliningradzkim. Nazwa miasta pochodzi od niemieckiego „allenstein“, oznaczającego w dosłownym tłumaczeniu kamień nad Łyną lub łyński kamień. Zdjęcie: Wysoka Brama na starym mieście w Olsztynie. Zdjęcie: Widok Olsztyna z Nowego Ratusza w kierunku południowo-zachodnim.

Wybrane miasta w Polsce

Źródło: Gromar sp. z o.o, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 3

Dopasuj miasto do pasa rzeźby, w którym jest ono położone.

RVMkC3TEkUM8J

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

„Bibliotekarka – Dział Kartograficzny” – gra edukacyjna

RNrqN3TPYZqiK

Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Gra edukacyjna243075Gratulacje!Sprawdź, które odpowiedzi są nieprawidłowe i spróbuj jeszcze raz.1

Test

Gra edukacyjna

Liczba pytań:

Limit czasu:

30 min

Pozostało prób:

1/1

Twój ostatni wynik:

Gra edukacyjna

Pytanie 1/24

Twój ostatni wynik -

Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 4

Na podstawie powyższej gry i własnej wiedzy do każdej nazwy miasta dopasuj województwo, w którym ono się znajduje.

RnSBkRw22KlFs

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 5

Na podstawie powyższej gry i własnej wiedzy rozwiąż krzyżówkę. Hasło główne to nazwa jednostki osadniczej o przewadze zwartej zabudowy i funkcjach nierolniczych.

RrhPO5KZG5IlO

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 6

Wybierz ciekawe miasto w Polsce (wymienione w tej grze lub inne) oraz napisz krótką notatkę na temat walorów turystycznych miejsc i obiektów, które się tam znajdują. Skorzystaj z dodatkowych źródeł informacji geograficznej.

R5h5ms52Tyif6

Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Pokaż podpowiedź#15537cwhite

Podsumowanie

Większość polskich miast powstała w średniowieczu. Najbardziej intensywny rozwój miast miał miejsce w XIX i XX wieku, kiedy to ludności miejskiej stale przybywało.
Na początku 2024 r. w Polsce było 1013 miast.
W Polsce jest najwięcej miast małych (poniżej 10 tysięcy mieszkańców), a najmniej miast dużych (powyżej 500 tys. mieszkańców).
Największymi miastami pod względem liczby ludności są: Warszawa, Kraków, Wrocław, Łódź i Poznań (powyżej 500 tys. mieszkańców). Natomiast największymi miastami pod względem powierzchni są: Warszawa, Kraków, Szczecin, Wrocław i Łódź.
Do rozwoju miast przyczynia się zwiększanie jakości życia jego mieszkańców.
Każde miasto Polski jest wyjątkowe, ma własną historię i obiekty, które warto zobaczyć.

Słownik

miasto

jednostka osadnicza posiadająca prawa miejskie;

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokończ zdanie.

W Polsce za miasto uznaje się miejscowość, która

R138d4pHPTj9N

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 2

Dokończ zdanie, zaznaczając właściwą odpowiedź.

RodgyEVVGD36V1

Stopień urbanizacji w Polsce wynosi

ok. 40%.
ok. 50%.
ok. 60%.
ok. 70%.

Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 3

Do każdego rodzaju urbanizacji dopasuj odpowiednie objaśnienie.

RuKfWf08dKm0b1

Do każdego rodzaju urbanizacji dopasuj odpowiednie objaśnienie.

udział ludności pracującej poza rolnictwem w ogóle zatrudnionych, udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności, udział powierzchni miast w powierzchni całkowitej

urbanizacja ekonomiczna
urbanizacja demograficzna
urbanizacja przestrzenna

Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 4

Wskaż najsilniej zurbanizowaną część naszego kraju.

RZAQ8KFxzVXuC1

Wskaż najsilniej zurbanizowaną część naszego kraju.

Polska Południowo-Zachodnia
Polska Południowo-Wschodnia
Polska Północno-Wschodnia
Polska Północno-Zachodnia

Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 5

Wskaż przyczyny nierównomiernego zurbanizowania obszaru Polski.

R14gv9bD00kMe1

Wskaż przyczyny nierównomiernego zurbanizowania obszaru Polski.

rozwój przemysłu
ukształtowanie terenu
zabory
wielkie różnice klimatyczne
Unia Europejska
zlodowacenia

Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 6

Uporządkuj podane miasta według malejącej liczby ludności.

R1dJAgu0jjTeS

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 7

Zaznacz na mapie podane miasta.

RerbZn6XGL2cl

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

RD6ly7nLUzDWP

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 8

Wskaż z podanych przyczynę rozwoju największych miast w Polsce.

Ru5Qmu7yDi9ZI

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 9

Dopasuj podane nazwy do rodzajów aglomeracji.

R1Mb8UkFT6YpM1

Dopasuj podane nazwy do rodzajów aglomeracji.

krakowska, trójmiejska, poznańska, łódzka, warszawska, górnośląska

aglomeracje monocentryczne
konurbacje

Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 10

Przyporządkuj odpowiednie podpisy do zdjęć.

RlM39cIskSOaw

Źródło: dostępny w internecie: Zdjęcie 1: Autorstwa Tomasz Gąsior - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=40131424
Zdjęcie 2: By Turystyka - Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4343104
Zdjęcie 3: By PanSG - Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=56861732
Zdjęcie 4: Autorstwa Henryk Bielamowicz - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=74701052
Zdjęcie 5: By Jorge Lascar - Sukiennice and Main Square as seen from St. Mary's Basilica, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=26948762
Zdjęcie 6: https://pl.wikipedia.org/wiki/Manufaktura_(%C5%81%C3%B3d%C5%BA)#/media/Plik:Lodz_manufaktura_01.jpg CC BY 2.5, licencja: CC BY-SA 3.0.

Przyporządkuj miasta do ich głównych funkcji.

R1c7R4Af9pW27

Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 11

Na podstawie dodatkowych źródeł informacji do podanych zdjęć dopasuj nazwy miast

R1OOSlAWQ7eQD

Źródło: Gromar sp. z o.o., dostępny w internecie: Zdjęcie 1: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:784648_O%C5%9Bwi%C4%99cim,_ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_%22Auschwitz%22_-_plac_apelowy_01.JPG#/media/File:784648_O%C5%9Bwi%C4%99cim,_ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_%22Auschwitz%22_-_plac_apelowy_01.JPG, licencja:CC BY-SA 3.0 pl
, Zdjęcie 2: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ratusz_we_Wroc%C5%82awiu#/media/Plik:Old_Town_Hall_in_Wroc%C5%82aw,_September_2022_07.jpg, licencja: CC BY-SA 4.0
, Zdjęcie 3: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Old_marketplace_and_city_hall_in_Pozna%C5%84.jpg#/media/File:Old_marketplace_and_city_hall_in_Pozna%C5%84.jpg, licencja CC0
, Zdjęcie 4: https://pixabay.com/pl/photos/toru%C5%84-wis%C5%82a-panorama-domy-419206/, licencja: CC BY 3.0
, Zdjęcie 5: https://www.flickr.com/photos/whyld/6105884638, licencja: CC BY 3.0
, Zdjęcie 6: https://pixabay.com/pl/photos/bia%c5%82ystok-polska-centrum-podlasie-4660146/. licencja: CC BY 3.0
, Zdjęcie 7: https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C5%82ugi_Targ#/media/Plik:Gda%C5%84sk,_D%C5%82ugi_Targ_(HB1).jpg, licencja: CC BY-SA 4.0, licencja: CC BY-SA 3.0.

R102IHpagBbQt

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 12

Do podanych miast przyporządkuj atrakcje turystyczne. Skorzystaj z dodatkowych źródeł informacji.

R17odghwLL1bn

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 13

Wybierz trzy miasta z podanych poniżej i do każdego dopisz po trzy charakteryzujące je zdania. Skorzystaj z dodatkowych źródeł informacji.

Kościerzyna, Police, Krasnystaw, Augustów, Radziejów, Konin, Pruszków, Bolesławiec, Nysa, Wadowice.

RB3fjRc8f7XWX

Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Police

Miasto położone województwie zachodniopomorskim, satelickie miasto Szczecina. Miasto portowe, w którym znajdują się zakłady chemiczne. Naturalnym skarbem Polic jest otaczająca je Puszcza Wkrzańska.

Kościerzyna

Miasto w województwie pomorskim. Z Kościerzyną związany jest ród Kostków herbu Dąbrowa. Miasto jest ważnym lokalnym węzłem kolejowo‑drogowym – krzyżują się tu linie kolejowe 201, 211 i droga krajowa nr 20, droga wojewódzka 214 i 221.

Krasnystaw

Miasto położone w województwie lubelskim, przy ujściu rzeki Żółkiewki do Wieprza. W mieście tym organizowane jest rokrocznie Święto Chmielarzy i Piwowarów. W mieście dominuje przemysł spożywczy, m.in działa tu cukrownia, spółdzielnia mleczarska i fermentownia tytoniu.

Augustów

Miasto położone w północno‑wschodniej Polsce, w woj. podlaskim. Przez miasto przebiega jeden z najpiękniejszych polskich kanałów wodnych. Obok miasta przepływa najkrótsza rzeka Polski – Klonowica, która jest wpisana do księgi rekordów Guinnessa.

Radziejów

Miasto położone na Kujawach, gdzie występują bardzo żyzne gleby. Jednostka należy do kapituły najstarszych miast i miejscowości w Polsce. W mieście doszło do zaręczyn córki Władysława Jagiełły – Jadwigi.

Konin

Miasto jest jednym z głównych ośrodków zagłębia węgla brunatnego. Nazwa miejscowości pochodzi od legendy o księciu Leszku, którego uratował podczas polowań biały rumak. W mieście znajduje się najstarszy znak drogowy w Polsce, tzw. Słup Koniński.

Pruszków

Miasto należące do aglomeracji warszawskiej. Położone jest nad rzeką Utratą. Po II wojnie światowej miasto stało się jednym z największych mazowieckich ośrodków przemysłowych.

Bolesławiec

Miasto to słynie z przemysłu ceramicznego. W mieście znajduje się najdłuższy w Europie kamienny wiadukt. W Bolesławcu 6‑krotnie gościł Napoleon Bonaparte podczas swoich wypraw.

Nysa

W mieście tym do lat 90. XX w. produkowano samochody dostawcze. Jest zlokalizowane w woj. opolskim na pograniczu Przedgórza Sudeckiego i Niziny Śląskiej. Przez miasto przepływa Nysa Kłodzka.

Wadowice

Miasto, w którym urodził się Karol Wojtyła. Położone w południowej Polsce, w woj. małopolskim. Wadowice w swej historii zyskały na znaczeniu, kiedy utworzono szlak komunikacyjny łączący Wiedeń i Lwów.

Ćwiczenie 14

Na podstawie poniższych zdjęć podaj trzy różnice między krajobrazem wielkomiejskim i małomiasteczkowym

RpWawG2lywp8k

Krajobraz wielkomiejski Warszawy
Źródło: dostępny w internecie: https://www.flickr.com/photos/129231073@N06/25406997421, licencja: CC BY-SA 3.0.

R9Ks7CbQCkfj9

Krajobraz małomiasteczkowy Krasnobrodu
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Krasnobr%C3%B3d_-_widok_z_wie%C5%BCy_widokowej_-_panorama_(03).jpg, licencja: CC BY 3.0.

Na podstawie dostępnych źródeł informacji oraz własnej wiedzy wskaż trzy różnice między krajobrazem wielkomiejskim i małomiasteczkowym.

R1K9BXLPXO9QL

Notatnik

Rpk34VpDXyiDF

9. Rozpoznajemy polskie miasta

Poziom urbanizacji w Polsce

Rozmieszczenie miast w Polsce

Aglomeracje miejskie

Przyczyny rozwoju największych polskich miast

Charakterystyka wybranych miast w Polsce

„Bibliotekarka – Dział Kartograficzny” – gra edukacyjna

Gra edukacyjna

Podsumowanie

Słownik

Ćwiczenia

Notatnik