Płazy - kręgowce wodno‑lądowe

Płetwonurkowie zakładają profesjonalne skafandry wyposażone w specjalne płetwy, co ułatwia im pływanie. Jednak gdy wracają na ląd, muszą pozbyć się skafandrów, gdyż nie są w stanie sprawnie się w nich poruszać. Wydaje się, że niemożliwe jest sprawne poruszanie się na lądzie i w wodzie. A jednak są zwierzęta, które dobrze czują się w obu tych środowiskach.

R1LJbDf1X4m29

Fotografia przedstawia zbliżenie oliwkowej żaby z boku, pyskiem w prawo. Żaba trawna siedzi na podłożu z brunatnych liści i gałązek. Na głowie duże, wypukłe, okrągłe oczy ze złotawymi tęczówkami. Szpara źrenicy czarna, poziomo owalna. Przez pysk, oko aż do przednich łap brązowa plama. Ciało krępe, kończyny przyciągnięte do tułowia. Brzuch jasny. Na tylnych łapach ciemniejsze, poprzeczne pasy.

Obecnie znanych jest ponad 8 tys. gatunków płazów, które klasyfikowane są w trzech grupach:

• płazy beznogie;

• płazy ogoniaste;

• płazy bezogonowe.

Poznaj płazy

Polecenie 1

Na podstawie poniższej ilustracji wymień cechy płazów, które różnią je od ryb.

R1MwiL4EgerP3

Ilustracja przedstawia budowę zewnętrzną żaby. Z lewej rysunek żaby, siedzącej z głową w lewo. Jest zielona z brązowymi plamkami i białymi smugami. Wokół podpisy części ciała. Od przodu na głowie: otwór nosowy, za nim żółte oko z czarną źrenicą. Pod nim ciemny, okrągły otwór uszny. Dalej beczkowaty tułów i brzuch, pod nim zgięta kończyna tylna z błoną pławną między palcami. Kończyna przednia krótsza, podpisane palce.

R13JxpsvHWoQb

Wyjątkowe cechy płazów

Skóra płazów jest wilgotna i silnie ukrwiona

Wszystkie płazy posiadają nagą, pozbawioną łusek, cienką skórę. Jest ona silnie ukrwiona i wilgotna, co w znacznym stopniu wspomaga wymianę gazowąwymiana gazowawymianę gazową.

Warstwa śluzu chroni płazy przed wysychaniem na lądzie i ułatwia poruszanie się w wodzie, zmniejszając tarcie.

U ropuch skóra wyposażona jest także w gruczoły jadowe. Ich wydzielina chroni te zwierzęta przed atakami drapieżników, wywołując u nich na przykład podrażnienie jamy gębowej i ślinotok.

Występujące w skórze komórki barwnikowe pozwalają płazom przyjąć zabarwienie maskujące lub ostrzegawcze.

R1btgbqKOQ1wr

Fotografia przedstawia salamandrę plamista. Ma masywne ciało, dużą głowę oraz dobrze wykształcone odnóża. Ciało jest lekko spłaszczone grzbietowo‑brzusznie. Ogon jest krótszy od tułowia, walcowaty, węższy na końcu niż u nasady. Błyszcząca i czarna skóra pokryta jest żółtymi plamami.

Płazy oddychają płucami, skrzelami i przez skórę

Larwy płazów pobierają tlen z wody za pomocą skrzeli. U dorosłych osobników w procesie wymiany gazowej biorą udział skóra i płucapłucapłuca. Powietrze tłoczone jest do płuc przez rytmiczne obniżanie i podnoszenie dna jamy gębowo‑gardzielowej.

RjkNWB2nHtfoJ

Film przedstawiający ruchy oddechowe żaby.

Film przedstawiający ruchy oddechowe żaby.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RjkNWB2nHtfoJ

Film przedstawiający ruchy oddechowe żaby.

Dzięki temu, że skóra płazów jest cienka i porowata, mogą przez nią swobodnie przenikać cząsteczki gazów i woda. Silne ukrwienie skóry sprawia, że wymiana gazowa zachodzi na całej jej powierzchni. Tlen pobrany przez skórę do krwi przenoszony jest do wszystkich tkanek. Powstały w tkankach dwutlenek węgla jest transportowany do naczyń występujących pod skórą i usuwany przez nią na zewnątrz organizmu.

Wydajnej wymianie gazowej u płazów sprzyja pokrycie ciała śluzem. Zapewnia to stałą wilgotność skóry i ułatwia przenikanie przez nią cząsteczek gazów, które rozpuszczają się w wodzie.

R1AYpWRQ0Nvry

Ilustracja przedstawia w powiększeniu przekrój przez skórę płaza. Z lewej u góry sylwetka zielonoszarej rzekotki drzewnej i znajdujące się na jej odnóżu oznaczenie miejsca powiększenia. W kółku pod zieloną warstwą wskazane żółte, kropkowane komórki naskórka. Pod nimi w bladoróżowej skórze wrysowane faliste rurki, obrazujące naczynia krwionośne: różowa tętnica i niebieska żyła. Łączą się one siatką naczyń włosowatych. Strzałka różowa z napisem O dwa pokazuje wnikanie tlenu przez skórę do naczyń włosowatych. Strzałka niebieska i napis CO dwa ilustruje usuwanie dwutlenku węgla przez skórę płaza.

Dorosłe płazy są drapieżnikami

Żaby zwykle chwytają swoje ofiary za pomocą długiego, lepkiego języka. Niektóre płazy łapią zdobycz do otwartego pyska, po czym połykają ją w całości.

Płazy dostrzegają tylko ruchome przedmioty – nie widzą więc potencjalnej ofiary, dopóki się ona nie poruszy. W skład diety większości płazów wchodzą owady, ślimaki, pająki, dżdżownice oraz drobne skorupiaki. Pożywieniem ropuch i dużych żab mogą być także drobne kręgowce: inne płazy, gady, drobne gryzonie i pisklęta ptaków.

R1dtcPFS57SBj

Film przedstawia oliwkową żabę, która próbuje schwytać larwę owada.

Film przedstawia oliwkową żabę, która próbuje schwytać larwę owada.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1dtcPFS57SBj

Film przedstawia oliwkową żabę, która próbuje schwytać larwę owada.

Larwy płazów bezogonowych żywią się głównie pokarmem roślinnym, który zeskrobują ząbkami osadzonymi na rogowych szczękach.

Płazy przechodzą rozwój złożony, z larwą nazywaną kijanką

R200pRLWKTHmB

Film przedstawia rozmnażanie i rozwój płazów na przykładzie żaby trawnej.

Film przedstawia rozmnażanie i rozwój płazów na przykładzie żaby trawnej.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R200pRLWKTHmB

Film przedstawia rozmnażanie i rozwój płazów na przykładzie żaby trawnej.

Większość płazów rozmnaża się w wodzie. U płazów beznogich i ogoniastych występuje zapłodnienie wewnętrznezapłodnienie wewnętrznezapłodnienie wewnętrzne, a u bezogonowych – zewnętrznezapłodnienie zewnętrznezewnętrzne. Zwierzęta te najczęściej są jajorodne. Zazwyczaj przechodzą rozwój złożonyrozwój złożonyrozwój złożony: pojawia się w nim larwa – kijankakijankakijanka.

Płazy składają jaja otoczone wielowarstwową, galaretowatą osłoną, nazywane skrzekiemskrzekskrzekiem. Na lądzie takie jaja szybko by wyschły, dlatego składane są w wodzie. Wylęgają się z nich kijanki.

R1eg9hULShnjO

Fotografia przedstawia kijanki pływające w wodzie. Każda kijanka ma jajowate ciało barwy brązowej z licznymi jaśniejszymi kropkami. Po bokach głowy dobrze widoczne są brązowe oczy. Z tyłu ciała posiadają długi, wąski ogon. Wzdłuż górnej i dolnej strony ogona znajduje się przezroczysta płetwa.

Stadia młodociane płazów żyją wyłącznie w zbiornikach wodnych, stąd wykazują najwięcej cech przystosowawczych do tego środowiska. Są to:

• obecność skrzeli zewnętrznych, umożliwiających oddychanie tlenem rozpuszczonym w wodzie;

• obecność ogona otoczonego fałdem płetwowym;

• obecność u płazów ogoniastych linii nabocznejnarząd linii nabocznejlinii nabocznej, zawierającej receptory odbierające informacje o kierunku i sile prądów wodnych.

Większość płazów traci te przystosowania podczas przeobrażeniametamorfozaprzeobrażenia (chociaż część z nich przez całe życie zachowuje skrzela).

Samce wielu gatunków płazów bezogonowych potrafią wydawać rozmaite odgłosy godowe, nazywane zwykle rechotem. U niektórych przy jamie gębowej występują specjalne worki rezonatorowerezonatoryworki rezonatorowe z cienkiej błony, które wzmacniają odgłos rechotania i skutecznie przywabiają samice.

R1N4nlqNxTntB

Zdjęcie przedstawia zieloną żabę. Jest ona częściowo zanurzona w wodzie. Ponad powierzchnię wystaje głowa żaby. Widoczne są zielone oczy, pod którymi znajdują się rezonatory. Są to białe wypełnione powietrzem pęcherzyki. Wokół żaby widać roślinność wodną.

Ciekawostka

Larwy niektórych salamander nigdy nie przeobrażają się w osobniki dorosłe. Aksolotl, którego możesz hodować w akwarium, jest larwą salamandry meksykańskiej. Ma on zdolność rozmnażania się w postaci larwalnej.

R1I3o4CEpTlJO

Na żółtym piasku widoczne są dwa osobniki aksolota w akwarium. Jego ciało jest masywne, podłużne, biało‑różowe, grzbietobrzusznie spłaszczone. Ma on małe, czarne oczy i długi, szeroki ogon z płetwą ogonową. Kończyny są niewielkie. Wokół zwierząt widoczne są zielone rośliny.

Symulacja 1

Przesuwając suwak, obserwuj zmiany zachodzące w wyglądzie zewnętrznym płazów bezogonowych w czasie ich rozwoju.

R1eGgMw4Owvt51

Na symulacji interaktywnej znajduje się osiem slajdów obrazujących cykl rozwojowy żaby trawnej. 1. Skrzek – jaja po zapłodnieniu zewnętrznym. Ma postać półprzezroczystych kulek z czarnym punktem wewnątrz. Poniżej znajduje się opis: Dorosła żaba trawna składa do 4,5 tys. jaj otoczonych galaretowatymi osłonkami. Po zapłodnieniu zewnętrznym galaretowate osłonki pęcznieją. W każdym jaju na biegunie animalnym rozpoczynają się intensywne podziały komórkowe i rozwój zarodka. Przez osłonki jajowe można zaobserwować ruchy zarodka. 2. Około 4 dnia od zapłodnienia następuje dalszy rozwój zarodka. 3. Około 7 dnia od zapłodnienia wylęgają się larwy żaby – kijanki. Kijanka oddycha skrzelami zewnętrznymi i ma ogon. Mierzy ok. 1,5 cm. Pierwszym pokarmem kijanki jest osłonka jajowa. 4. Kilka dni po wylęgu zanikają skrzela zewnętrzne. Ciało kijanki stopniowo się wydłuża. Rozwijają się skrzela wewnętrzne i kończyny tylne, układ nerwowy nie jest jeszcze dobrze rozwinięty. Kijanki żywią się głównie roślinami wodnymi, planktonem i tkankami martwych zwierząt, są zwinne i pływają bardzo szybko, co zawdzięczają ogonowi z płetwą grzbietową i brzuszną. Mają jeden obieg krwi i linię naboczną, która jest ich najważniejszym narządem zmysłu. 5. Około 20 dnia od zapłodnienia rosną kończyny tylne kijanki, stopniowo wyodrębniają się kończyny przednie, rozwijają się narządy zmysłów – oczy i kanały półkoliste oraz układy: mięśniowy, wydalniczy, pokarmowy (rośnie język, otwór gębowy powiększa się, wykształca się wątroba), a także zaczynają kształtować się płuca. 6. 60–75 dni od zapłodnienia. Po ok. 60 dniach od zapłodnienia zaczynają funkcjonować płuca kijanki. Początkowo płuca funkcjonują równocześnie ze skrzelami. Pojawia się drugi, płucny obieg krwi. Po około 75 dniach od zapłodnienia kończyny przednie oraz tylne są w pełni rozwinięte. 7. Kolejne dni rozwoju: Linia naboczna oraz skrzela zanikają, młoda żaba wychodzi na ląd. Układ mięśniowy i układ szkieletowy są już bardzo dobrze rozwinięte, dzięki czemu żaba może sprawnie się poruszać. Na tym etapie rozwoju żaba posiada jeszcze szczątkowy ogon. 8. Około 100 dni od zapłodnienia młoda żaba traci ogon i opuszcza wodę, do której powróci w okresie godowym: dojrzałość płciową osiągnie ok. 3 roku życia.

Na symulacji interaktywnej znajduje się osiem slajdów obrazujących cykl rozwojowy żaby trawnej. 1. Skrzek – jaja po zapłodnieniu zewnętrznym. Ma postać półprzezroczystych kulek z czarnym punktem wewnątrz. Poniżej znajduje się opis: Dorosła żaba trawna składa do 4,5 tys. jaj otoczonych galaretowatymi osłonkami. Po zapłodnieniu zewnętrznym galaretowate osłonki pęcznieją. W każdym jaju na biegunie animalnym rozpoczynają się intensywne podziały komórkowe i rozwój zarodka. Przez osłonki jajowe można zaobserwować ruchy zarodka. 2. Około 4 dnia od zapłodnienia następuje dalszy rozwój zarodka. 3. Około 7 dnia od zapłodnienia wylęgają się larwy żaby – kijanki. Kijanka oddycha skrzelami zewnętrznymi i ma ogon. Mierzy ok. 1,5 cm. Pierwszym pokarmem kijanki jest osłonka jajowa. 4. Kilka dni po wylęgu zanikają skrzela zewnętrzne. Ciało kijanki stopniowo się wydłuża. Rozwijają się skrzela wewnętrzne i kończyny tylne, układ nerwowy nie jest jeszcze dobrze rozwinięty. Kijanki żywią się głównie roślinami wodnymi, planktonem i tkankami martwych zwierząt, są zwinne i pływają bardzo szybko, co zawdzięczają ogonowi z płetwą grzbietową i brzuszną. Mają jeden obieg krwi i linię naboczną, która jest ich najważniejszym narządem zmysłu. 5. Około 20 dnia od zapłodnienia rosną kończyny tylne kijanki, stopniowo wyodrębniają się kończyny przednie, rozwijają się narządy zmysłów – oczy i kanały półkoliste oraz układy: mięśniowy, wydalniczy, pokarmowy (rośnie język, otwór gębowy powiększa się, wykształca się wątroba), a także zaczynają kształtować się płuca. 6. 60–75 dni od zapłodnienia. Po ok. 60 dniach od zapłodnienia zaczynają funkcjonować płuca kijanki. Początkowo płuca funkcjonują równocześnie ze skrzelami. Pojawia się drugi, płucny obieg krwi. Po około 75 dniach od zapłodnienia kończyny przednie oraz tylne są w pełni rozwinięte. 7. Kolejne dni rozwoju: Linia naboczna oraz skrzela zanikają, młoda żaba wychodzi na ląd. Układ mięśniowy i układ szkieletowy są już bardzo dobrze rozwinięte, dzięki czemu żaba może sprawnie się poruszać. Na tym etapie rozwoju żaba posiada jeszcze szczątkowy ogon. 8. Około 100 dni od zapłodnienia młoda żaba traci ogon i opuszcza wodę, do której powróci w okresie godowym: dojrzałość płciową osiągnie ok. 3 roku życia.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DEACt0qnE

Ciekawostka

Wiele płazów sprawuję opiekę nad złożonymi jajami.

Galeria płazów sprawujących opiekę nad potomstwem:

R1WNW2d7cxGyp

Na zdjęciu znajduje się salamandra nadrzewna - płaz w kolorze ciemnobrązowym z żółtymi, drobnymi plamkami. Głowa płaza jest sporej wielkości, wypukła, ma półokrągły pysk i parę wyłupiastych oczu po obu stronach głowy. Wzdłuż tułowia posiada dwie pary krótkich nóżek, a na końcu tułowia cienki zakręcony ogon.

RmZvHCCuB5rKg

Fotografia przedstawia samicę gatunku Flectonotus pygmaeus , rzadkiego południowoamerykańskiego płaza bezogonowego. Ma kolor ciemnobrązowy z jaśniejszym brzuchem oraz dwie pary kończyn – tylne są dłuższe i przystosowane do skakania. Głowa żaby jest niewielka, z zaokrąglonym pyskiem i parą wyłupiastych, brązowo – czarnych oczu. Na grzbiecie widoczne są duże bąble, wewnątrz których znajdują się jaja.

R1AlZMUIuF5qt

Na zdjęciu znajduje się samiec pętówki babienicy, jadowitego płaza z rodziny ropuszkowatych. Ma szare ciało w zielone plamy, niewielką głowę z wyłupiastymi oczami i szerokim pyskiem oraz nozdrzami w postaci niewielkich otworów. Wzdłuż tułowia posiada dwie pary kończyn, tylne są dłuższe i przystosowane do skakania. Z tyłu nosi owinięty wokół tylnych kończyn sznur skrzeku w postaci wielu kulistych tworów skupionych jeden koło drugiego.

Wszystkie płazy żyjące w Polsce są chronione

Na terenie Polski występuje obecnie tylko 19 gatunków płazów. Wszystkie gatunki płazów w Polsce są objęte ochroną.

Płazy ogoniaste to traszki i salamandry

Spośród płazów ogoniastych najpospolitsze w kraju są traszki. To niewielkie zwierzęta żyjące w zarośniętych stawach i jeziorach. Z końcem lata wychodzą na ląd i ukrywają się w wilgotnych miejscach. Polują zwykle nocą. Od jesieni szukają sobie miejsca na zimowe kryjówki, najczęściej zagrzebując się w ziemi. Niektóre osobniki zimują na dnie zbiorników, zagrzebane w mule.

R1MTmXsFWXTVE

Fotografia przedstawia w wodzie na tle liści jasnobrązową kropkowaną traszkę zwyczajną. Samiec ustawiony poziomo, głowa w prawo, krótkie kończyny z rozcapierzonymi palcami zwisają po bokach. Na pysku i nad okrągłym okiem złocista smuga. Brzuch białawy, ku tyłowi i pod ogonem pomarańczowy.

Całkiem inaczej żyje salamandra plamista. Jest to zwierzę lądowe, spotykane na południu Polski w wilgotnych liściastych lasach. Zapłodnione jaja rozwijają się w organizmie samicy. Kiedy larwy się wykluwają, samica znosi je wprost do wolno płynącego strumienia lub kałuży. Dorosłe salamandry źle pływają i toną w szybko płynącej bądź głębokiej wodzie.

RgyvzQp7PpDBp

Fotografia przedstawia z góry czarno–żółtą salamandrę na kamienistym, szarym podłożu. Płaz ma głowę z lewej, wydłużone ciało z długim ogonem lekko wygięte. Palce przednich łap skierowane do środka, bez błony pławnej. Tylne kończyny krótkie, odstają na boki.

Płazy bezogonowe to żaby, ropuchy, rzekotki, grzebiuszki i kumaki

Żaby w Polsce dzieli się na zielone i brunatne. Żaby zielone, np. żaba jeziorkowa, większość czasu spędzają w wodzie. Żaby brunatne, np. żaba trawna, chętnie wychodzą na ląd, a do wody wracają głównie w okresie rozrodu.

Galeria zdjęć żab:

RpF5VY6DVtG88

Fotografia przedstawia żabę wodną. Ma ona duże, masywne zielone ciało z czarnymi pręgami na kręgosłupie, głowie i odnóżach, szeroką głowę z wyłupiastymi, żółtymi oczami oraz długie, umięśnione odnóża. Żaba jest zanurzona do połowy w wodzie. Wokół niej znajdują się wodne, zielone i żółte rośliny i białe kwiaty.

RtVnBE5QsP2Gz

Fotografia przedstawia żabę jeziorkową siedząca na liściu wodnej rośliny. Grzbiet ciała ma barwę trawiastozieloną z ciemniejszymi plamami. Pośrodku grzbietu biegnie jasnozielony pas. Posiada długi, ostro zakończony, spiczasty pysk. Ciało wydłużone, smukłe. Spód ciała jasny.

R1Fu5L7LmTxL8

Fotografia przedstawia żabę trawną siedzącą za suchych źdźbłach trawy. Jej ciało jest w odcieniach brązu. Grzbiet i boki pokrywają ciemne plamy. Od oka do nasady kończyn przebiega trójkątna ciemnobrunatna plama. Głowa jest mała. Źrenica oka leży horyzontalnie. Pysk zaokrąglony i krótki.

Ropuchy są płazami prowadzącymi lądowy tryb życia. Bronią się przed drapieżnikami za pomocą jadu produkowanego w gruczołach zlokalizowanych w skórze. Żywią się owadami, ale potrafią polować nawet na gryzonie, np. myszy.

REhAPjzjuyIir

Fotografia przedstawia szaro‑brązową ropuchę z prawej i przód ciała szarego, plamistego zaskrońca z lewej. Zwierzęta znajdują się na ziemi, wśród niskiej roślinności. Ropucha ma nadęty tułów uniesiony wysoko na wyprostowanych nogach. Ta postawa ma odstraszyć węża. Zaskroniec pełznie z lekko podniesioną głową. Zwierzęta patrzą na siebie.

Rzekotka drzewna jest małym zielonym płazem podobnym do żaby, spędzającym większość życia na drzewach i innych roślinach. Na palcach ma przylgiprzylgaprzylgi, które pomagają we wspinaniu się na drzewa. Poluje tam na owady, które często zbiera z liści. Zjada też chrząszcze i pająki.

R1NVGWUnrXDmv

Fotografia przedstawia na żółtym tle zieloną rzekotkę, siedzącą na ciemnym kawałku drewna. Płaz siedzi bokiem, głowa w prawo. Przednie kończyny podwinięte pod spód, tylna zgięta, palami zaczepiona na przedniej. Skóra lekko nierówna, bez brodawek. Od nozdrzy przez oko, ucho aż do jasnego brzucha biegnie brązowa plama o zmiennej szerokości.

Grzebiuszka ziemna występuje na nizinach, glebach piaszczystych, czarnoziemach i torfowiskach. Gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną. Swoją nazwę zawdzięcza umiejętności zagrzebywania się w ziemi. W sprawnym rozgrzebywaniu ziemi pomagają jej zgrubienia na piętach.

RYWa82C4DguOo

Fotografia przedstawia grzebiuszkę ziemną. Ma krępą budowę ciała. Grzbiet jest koloru oliwkowego z czarnymi kropkami, brzuch jest jasnokremowy. Głowa żaby jest dość krótka, wysoko umieszczone wyłupiaste oczy mają eliptyczną źrenicą.

Kumak to niewielki płaz o krępej budowie ciała, podobny do ropuchy. Kumaki wyróżniają się swoim zabarwieniem. Wierzchnia część ich ciała jest szarobrązowa lub oliwkowobrązowa pokryta ciemnymi plamkami, a na brzusznej powierzchni ciała znajdują się pomarańczowe lub cytrynowożółte plamy.  Są to barwy ostrzegawcze, bo kumaki mają w skórze gruczoły produkujące jad.

Nazwa tego płaza pochodzi od wydawanego przez niego charakterystycznego dźwięku, kumkania, które przypomina stękanie. Głos kumaków jest niezwykle donośny i wydawany przez całą część aktywnego życia, przede wszystkim podczas okresu godowego.

Rjo4lYhdBjHZF

Fotografia przedstawia zbliżenie kumaka nizinnego. Jest jasnobrązowy, nakrapiany i w oliwkowe plamy. Leży na powierzchni wody, głowa wprawo, oczy wypukłe, okrągłe z miedzianą tęczówką i poziomą czarną źrenicą. Powiększone plamiste podgardle z pomarańczową plamą w kształcie litery T.

Ciekawostka

Ciekawym zachowaniem kumaków jest przybieranie w sytuacji zagrożenia pozycji obronnej, co określa się jako refleks kumakarefleks kumakarefleks kumaka. Przestraszony płaz wygina ciało, unosi głowę i miednicę wraz z kończynami tylnymi ku górze, a kończynami przednimi zasłania oczy. Uniesienie kończyn powoduje odsłonięcie jaskrawego ubarwienia na podbrzuszu, stanowiącego dla napastnika sygnał ostrzegawczy. Świadczy ono o jadowitości zwierzęcia.

R15XEMuNV8f8j

Fotografia przedstawia w dużym zbliżeniu kumaka górskiego na dłoni człowieka. Kumak w sytuacji zagrożenia leży na brzuchu i wygina ciało w łuk, unosząc do góry głowę i tylną część tułowia. Wywinął też kończyny nad ciałem, pokazując ich pomarańczową barwę odstraszającą.

Płazy są ważne w przyrodzie...

• Płazy odgrywają niezwykle ważną rolę w utrzymywaniu równowagi biologicznej. Zjadając niewielkie zwierzęta, m.in. owady, regulują ich liczebność. Jednocześnie stanowią cenne źródło pokarmu dla innych zwierząt kręgowych.

• Kijanki płazów, zjadając rośliny, osady i filtrując wodę, oczyszczają zbiorniki wodne.

... dla człowieka

• Płazy są wrażliwe na zanieczyszczenia, dlatego wykorzystuje się je jako bioindykatory - wskaźniki czystości środowiska.

• Ponadto płazy są sojusznikami człowieka w walce ze zwierzętami postrzeganymi jako szkodniki ogrodów i pól, takimi jak ślimaki i owady (m.in. stonka ziemniaczana). Dotyczy to zwłaszcza ropuch, które polują w nocy, zastępując śpiące wówczas ptaki owadożerne. Równie skuteczne w walce z owadami powodującymi szkody w uprawach są żaby, które w odróżnieniu od ropuch łowią je w dzień. W ten sposób ograniczają możliwość masowego pojawiania się szkodników tego samego gatunku.

• Żaby i niektóre salamandry są wykorzystywane jako zwierzęta laboratoryjne.

• Niektóre gatunki mogą stanowić niebezpieczeństwo dla człowieka ze względu na obecność toksycznych substancji w ich skórze.

Płazy należy chronić

Od lat 70. ubiegłego wieku odnotowuje się dramatyczny spadek liczebności wielu gatunków płazów na całym świecie.

Do wymierania płazów przyczyniają się zmiany powodowane działalnością człowieka, m.in. przekształcanie rozległych obszarów trawiastych – naturalnego siedliska tych zwierząt, zanikanie małych zbiorników wody słodkiej – służących im do rozrodu, oraz rozwój sieci dróg, które przecinają szlaki migracyjne płazów. Ogromnym zagrożeniem dla życia tych kręgowców są stosowane w rolnictwie środki chemiczne oraz zanieczyszczenia wód Do znacznego obniżenia liczebności skrzeku i larw płazów, a co za tym idzie – osobników dorosłych przyczynia się zarybianie niewielkich zbiorników wodnych.

• Ochrona gatunkowa – w Polsce w środowisku naturalnym występuje 19 gatunków płazów. Wszystkie objęte są ochroną gatunkową, co oznacza, że obowiązuje zakaz ich zabijania, przetrzymywania, płoszenia, niszczenia ich siedlisk, handlowania nimi, wywożenia ich za granicę.

• Ochrona siedlisk – m.in. zbiorników wodnych, mokradeł, łąk i lasów, czyli miejsc życia, rozrodu i migracji płazów. Celem tych działań jest zapewnienie tym zwierzętom naturalnych warunków życia.

• Wprowadzenie osobników danego gatunku do naturalnego środowiska, w którym ten gatunek wcześniej występował lub mógłby występować. Ma to na celu zwiększenie liczebności populacji i ochrona zagrożonych gatunków.

• Edukacja i informacja – jednym z ważniejszych działań prowadzonych w Polsce jest edukacja i informowanie społeczeństwa o problemach związanych z ochroną płazów i innych gatunków.

1

Ćwiczenie 11

RB00oYx2zrFSG

Ilustracja przedstawia trójkątny znak ostrzegawczy, żółty z czerwoną obwódką. Na znaku czarna sylwetka siedzącej żaby i napis: uwaga płazy! Takie znaki są ustawiane w miejscach wędrówek płazów.

R1Zy4moPyHH9W

Wyjaśnij, dlaczego miejsca szczególnie intensywnych migracji płazów są na polskich drogach oznaczone specjalnymi znakami. Jak powinni zachowywać się ludzie, szczególnie kierowcy, w tych miejscach? (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, że znaki ostrzegawcze informują o konieczności zachowania szczególnej ostrożności.

Pokaż odpowiedź

Płazy, w tym żaby i ropuchy, wiosną migrują z zimowych kryjówek do wód, a jesienią z powrotem do swoich zimowych schronisk. Podczas migracji przemierzają duże odległości, a ich drogi często krzyżują się z drogami dla pojazdów, co powoduje wysokie ryzyko przejechania tych zwierząt. Miejsca szczególnie intensywnych migracji płazów na polskich drogach są oznaczone specjalnymi znakami, aby zwrócić uwagę kierowców na fakt, że na drodze mogą pojawić się płazy, a co za tym idzie – należy zachować szczególną ostrożność, aby uniknąć rozjechania tych zwierząt.

To ważne!

• Płazy to zwierzęta wodno‑lądowe, których formy dorosłe bytują zwykle w wilgotnych siedliskach na lądzie, a czas rozrodu spędzają w zbiornikach słodkowodnych.

• Do przystosowań płazów do życia w wodzie należą: opływowy kształt ciała, ciało pokryte śluzem, tyle palce spięte błoną pławną, zapłodnienie zewnętrzne, rozwój złożony z kijanką, obecność skrzeli i ogona u kijanki.

• Do przystosowań płazów do życia na lądzie należą: kończyny umożliwiające poruszanie się po lądzie, obecność płuc, ciało pokryte śluzem, oczy osłonięte powiekami.

• Płazy są kręgowcami zmiennocieplnymi, których temperatura ciała zależy od temperatury otoczenia.

• Dorosłe płazy oddychają płucami i przez skórę. Skóra płazów jest naga, cienka, delikatna i pokryta śluzem, dlatego tak jak płuca pełni funkcję narządu oddechowego: umożliwia pobieranie tlenu i wydalanie dwutlenku węgla.

• Płazy przechodzą zazwyczaj rozwój złożony: występuje u nich larwa zwana kijanką, oddychająca skrzelami. Jedynie u niektórych salamander i nielicznych gatunków płazów beznogich i bezogonowych zachodzi rozwój prosty.

• W Polsce występuje 19 gatunków płazów. Wszystkie objęte są ochroną gatunkową.

• Płazy zjadają inne zwierzęta, regulując ich liczebność, oraz są pożywieniem dla innych kręgowców. Kijanki płazów oczyszczają zbiorniki wodne.

• Płazy ograniczają liczbę szkodników ogrodów i pól. Niektóre gatunki są niebezpieczne, ponieważ w ich skórze obecne są toksyczne dla człowieka substancje.

Na pożegnanie

Ćwiczenie 19

R1VUSMuZDUzKC

Wykres przedstawia pobieranie tlenu przez dorosłe żaby od stycznia do grudnia. Żaby pobierają tlen w styczniu: 20, lutym: 25, marcu: 60, kwietniu: 105, maju: 115, czerwcu: 110, lipcu: 100, sierpniu: 80, wrześniu: 60, październiku: 45, listopadzie: 35, grudniu: 23.

RmIlzsVsXwl95

Przeanalizuj wykres i na jego podstawie oceń poprawność zdań. Zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz. Możliwe odpowiedzi: 1. U dorosłych żab zapotrzebowanie na tlen zależy od ich aktywności., 2. U dorosłych żab zapotrzebowanie na tlen zależy jedynie od temperatury powietrza.

Film do ćwiczeń 21 i 22.

R1JjzJ5RMY6Zf

Film nawiązujący do treści materiału

Film nawiązujący do treści materiału

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1JjzJ5RMY6Zf

Film nawiązujący do treści materiału

1

Ćwiczenie 23

Przeanalizuj mapę przedstawiającą liczebność gatunków płazów na świecie, a następnie wykonaj polecenia.

R1dFf02poChMu

Ilustracja przedstawia mapę świata. Na sylwetkach kontynentów kolorami oznaczono liczbę gatunków płazów zgodnie z legendą po lewej stronie. Schematyczne „buźki” płazów mają uśmiech tym większy, im więcej gatunków symbolizują. Od góry barwy symboli wskazują liczebność gatunków: od czerwonej (najwięcej) przez pomarańczową i żółtą, zielone, niebieskie, granatową do białej (brak płazów).

RdNPOagD19mvV

Na którym kontynencie występuje najwięcej płazów? (Uzupełnij) Dlaczego w Brazylii liczba gatunków płazów jest większa niż w Polsce, Kanadzie czy Australii? (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na legendę do mapy. Jaki klimat panuje w rejonie Brazylii?

Pokaż odpowiedź

Najwięcej gatunków płazów występuje w Ameryce Południowej.

W Brazylii liczba gatunków płazów jest większa niż w Polsce, Kanadzie czy Australii przede wszystkim ze względu na klimat i różnorodność siedlisk. Brazylijski klimat jest cieplejszy i bardziej wilgotny niż klimat w Polsce, Kanadzie czy Australii, co sprzyja rozwojowi różnorodnych siedlisk dla płazów, takich jak lasy tropikalne, mokradła, rzeki i strumienie. Brazylijska Amazonia to jedno z najbogatszych pod względem różnorodności biologicznej miejsc na Ziemi.

R1Wezge2KqN7M

Ćwiczenie 23

Oceń, czy podane stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Oceń, czy podane stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.