Rozmnażanie i rozwój człowieka
Życie człowieka zaczyna się od połączenia komórki jajowej z plemnikiem - zwycięzcą wyścigu, w którym uczestniczyło nawet 200 milionów jego konkurentów. W 5 tygodniu rozwoju zarodek ma wielkość pestki jabłka, a po 9 miesiącach waży już ok. 3 kg.
Nowy organizm powstaje w wyniku zapłodnienia
Średnio co 4 tygodnie, podczas jajeczkowania zwanego inaczej owulacjąowulacją, z jednego z jajników kobiety uwalniana jest komórka jajowa. Podczas zapłodnieniazapłodnienia, które zachodzi w jajowodzie gdy komórka jajowa łączy się z plemnikiem. Powstaje wówczas zygotazygota, która jest pierwszą komórką nowego organizmu.
U płazów, gadów i ptaków do wnętrza komórki jajowej wnika kilka, kilkanaście plemników. Jednak dzięki mechanizmom zabezpieczającym w zapłodnieniu uczestniczy tylko jeden z nich.
Rozwój zarodkowy jest pierwszym etapem życia człowieka
Po około 30 godzinach od zapłodnienia zygota zaczyna się intensywnie dzielić, tworząc wielokomórkowy zarodekzarodek. Jednocześnie z tymi podziałami odbywa się trwająca ok. 5 dni wędrówka zarodka przez jajowód w kierunku macicy. Między 8. a 12. dniem rozwoju, zarodek zagnieżdża się w rozbudowanej, silnie ukrwionej błonie śluzowej macicy. Rozpoczyna się wówczas ciążaciąża, która prawidłowo trwa około 40 tygodni.
Z zygoty powstaje nie tylko ciało nowego organizmu, ale także błony płodowebłony płodowe: owodnia, omocznia, kosmówka. Owodnia tworzy jamę bezpośrednio otaczającą zarodek. Wypełniona jest wodami płodowymi. Łagodzą one wstrząsy, pozwalają na swobodne poruszanie się zarodka i utrzymują stałą temperaturę. Omocznia przez część okresu zarodkowego gromadzi produkty jego przemiany materii. Bierze udział także w tworzeniu naczyń krwionośnych pępowiny. Kosmówka, najbardziej zewnętrzna błona płodowa, przylega do ściany macicy. Ok. 4 tygodnia wytwarza palczaste wyrostki, które wnikają w głąb jej błony śluzowej. W ten sposób powstaje łożyskołożysko.
Łożysko uczestniczy w wymianie gazów oddechowych, substancji odżywczych oraz zbędnych produktów przemiany materii między krwią matki a krwią płodu. Za jego pośrednictwem matka przekazuje płodowi krążące w jej krwi przeciwciała nadające odporność na niektóre choroby. Łożysko stanowi barierę ochronną przed wnikaniem większości czynników chorobotwórczych, jednak przepuszcza do organizmu dziecka szkodliwe dla jego zdrowia i życia substancje: alkohol, narkotyki, nikotynę oraz niektóre wirusy o bardzo małych rozmiarach (np. różyczki, ospy, HIV). Łożysko pełni również rolę gruczołu dokrewnego produkującego hormony m.in. progesteron i estrogeny.
Pod koniec okresu zarodkowegookresu zarodkowego zarodek ma ok. 3 cm długości i waży ok. 2‑3 g. Posiada wykształcone zawiązki wszystkich narządów. Kształtuje się mózg, serce i kręgosłup. Na nieproporcjonalnie dużej głowie widoczne są oczy i zarys nosa, a na kończynach pojawiają się palce rąk i nóg.
Gady, ptaki i ssaki, w tym również człowiek, należą do owodniowców, co oznacza, że rozwój płodu odbywa się w obrębie błon płodowych. U ssaków łożyskowych, a więc także u człowieka, omocznia ulega znacznej redukcji. Wyjaśnij, dlaczego tak się dzieje.
Po wykształceniu łożyska rozpoczyna się okres płodowy
Od 9. tygodnia ciąży zarodek nazywa się płodempłodem. Płód jest połączony z łożyskiem sznurem pępowinowymsznurem pępowinowym (pępowiną), w którym znajdują się naczynia krwionośne rozwijającego się organizmu.
Okres płodowyOkres płodowy jest czasem intensywnego wzrostu. W 3. miesiącu ciąży płód ma wykształcone mięśnie i układ nerwowy. Reaguje na bodźce i porusza kończynami, pojawia się także odruch ssania.
W 6. miesiącu ciąży dziecko ma wykształcone narządy zmysłów i rozpoznaje głos matki. Jego szkielet kostnieje, a narządy wewnętrzne dojrzewają. W 9. miesiącu dziecko mruga już powiekami i jest w stanie odróżnić światło od ciemności. W tym czasie wszystkie jego układy są gotowe do działania poza organizmem matki. Pod koniec okresu płodowego długość ciała dziecka wynosi średnio 52‑55 cm, a waga osiąga ok. 3,5 kg.
Czasem zygota dzieli się na 2 części. Z każdej z nich powstaje osobny zarodek, który dalej rozwija się w nowy organizm. Jest to tzw. ciąża mnoga. W ten sposób powstają bliźnięta jednojajowe, które mają wspólne łożysko. Takie bliźnięta mają identyczny materiał genetyczny i są jednakowe. Gdy w organizmie kobiety równocześnie dojrzeją 2 komórki jajowe, mogą zostać zapłodnione 2 plemnikami i dać początek ciąży bliźniaczej dwujajowej. Dzieci, które się z niej narodzą, mogą być różnej płci i niepodobne do siebie.
Oceń słuszność stwierdzenia: Łożysko tworzy barierę odgraniczającą dziecko od wszystkich drobnoustrojów chorobotwórczych. Podaj argument uzasadniający odpowiedź.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1JdKbMCc81vB
Animacja przedstawia rozwój człowieka od zapłodnienia do narodzin (bez porodu).
Na podstawie powyższej animacji wymień etapy rozwoju człowieka przed narodzinami.
W 19 tygodniu swojego życia płód wytwarza kubki smakowe i zaczyna odczuwać smaki. Najwcześniej wykształcają się receptory wrażliwe na smak słodki.
Okres ciąży wymaga specjalnej troski o zdrowie matki i dziecka
Okresowi ciąży towarzyszy szereg zmian w organizmie kobiety. W pierwszych 3 miesiącach zmiany hormonalne powodują powiększenie się piersi oraz są także odpowiedzialne za niektóre dolegliwości, np. nudności czy wymioty. W kolejnych miesiącach rozwijające się łożysko i płód oraz rosnąca ilość wód płodowych powodują stopniowe zwiększanie się masy ciała matki. Wzrasta tempo pracy serca oraz objętość krwi.
Dla prawidłowego przebiegu ciąży i poroduporodu ważna jest regularna aktywność fizyczna przyszłej mamy dostosowana do jej możliwości, np. spacery na świeżym powietrzu, gimnastyka dla kobiet w ciąży.
Szczególnie ważne jest prawidłowe odżywianie dostosowane do zwiększonego zapotrzebowania organizmu na białko, witaminy oraz sole mineralne (głównie żelazo, wapń, fosfor). Istotne jest regularne spożywanie urozmaiconych, pełnowartościowych posiłków. Ważna jest także odpowiednia ilość snu.
W okresie ciąży kobieta powinna bezwzględnie przestrzegać zakazu zażywania narkotyków, spożywania alkoholu, palenia papierosów, a także unikać wielu czynników mających negatywny wpływ na przebieg ciąży.
Do oceny rozwoju płodu służą badania prenatalnebadania prenatalne. Jednym z nich jest USG (ultrasonografia), które pozwala ocenić rozwój płodu oraz wykryć ewentualne nieprawidłowości. W szczególnych przypadkach lekarz może zlecić inne badania, które często pozwalają w porę odkryć choroby płodu. Przy dzisiejszym stanie medycyny możliwe jest leczenie na bardzo wczesnym etapie rozwoju, nawet przeprowadzanie operacji płodu w łonie matki.
Galeria multimediów przedstawiająca badanie USG:
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RlN7YOPnHAFCS
Film przedstawia ujęcia z USG 3D. Obrazuje zachowanie siedmo-, ośmiomiesięcznego płodu w łonie matki, widoczne są jego ruchy.
W okresie ciąży objętość krwi matki zwiększa się o ok. 30 %. To powoduje, że serce musi szybciej pracować.
Poród to wypchnięcie płodu i łożyska z organizmu matki
Prawidłowo przebiegająca ciąża po około 40 tygodniach od zapłodnienia kończy się porodem, podczas którego płód opuszcza drogi rodne matki przez pochwępochwę. W przebiegu porodu wyróżnia się trzy fazy:
Faza I obejmuje skurcze macicy, którym towarzyszą pękniecie błon płodowych i i odpłynięcie wód płodowych oraz rozwarcie ujścia macicy do pochwy;
Faza II obejmuje silne skurcze macicy i mięśni brzucha skutkujące wypchnięciem dziecka z ciała matki;
Faza III obejmuje usunięcie łożyska z pozostałościami błon płodowych.
Galeria przedstawiająca kolejne etapy porodu:
Za matkę, która urodziła najwięcej dzieci, uważa się kobietę żyjącą w XVIII w. w Rosji, która 16 razy urodziła dwojaczki, 7 razy trojaczki i 4 razy czworaczki.
To ważne!
Do zapłodnienia dochodzi w jajowodzie, gdy główka plemnika wniknie do wnętrza komórki jajowej.
W momencie zagnieżdżenia się zarodka w śluzówce macicy rozpoczyna się ciąża, która obejmuje 2 etapy rozwoju dziecka: zarodkowy i płodowy.
Okres zarodkowy trwa od momentu zapłodnienia do ok. 8 tygodnia ciąży.
W okresie zarodkowym następuje wytworzenie zawiązków tkanek i narządów, powstają błony płodowe i łożysko.
Błony płodowe: owodnia, omocznia i kosmówka zapewniają optymalne warunki do rozwoju dziecka.
Łożysko pośredniczy w wymianie substancji między krwią matki i dziecka.
Okres płodowy obejmuje czas od 9. tygodnia ciąży do momentu narodzin dziecka.
W okresie płodowym kształtują się narządy i przygotowują do podjęcia funkcji poza organizmem matki.
Do czynników wpływających negatywnie na przebieg ciąży należą m.in. używki, promieniowanie ultrafioletowe, narkotyki, alkohol i substancje znajdujące się w dymie papierosowym.
Po 9 miesiącach od zapłodnienia odbywa się poród, podczas którego pękają błony płodowe, a płód i łożysko zostają wypchnięte na zewnątrz organizmu przy pomocy skurczy mięśni brzucha i macicy.
Na pożegnanie
Zespół Downa jest chorobą genetyczną, której częstość występowania szacuje się na 1 przypadek na 750 żywych urodzeń. Do typowych objawów tej choroby zalicza się: upośledzenie umysłowe, częstsza niż u dzieci zdrowych zapadalność na ciężkie zapalenie płuc, występowanie wrodzonych wad serca, pojedynczą bruzdę dłoniową (zamiast podwójnej bruzdy) na jednej lub obu dłoniach, migdałowaty kształt oczu wynikający z fałd nad powiekami, krótsze kończyny, osłabione napięcie mięśniowe oraz wystający język.
Przeanalizuj poniższy wykres, a następnie sformułuj odpowiedni wniosek.
Wykres przedstawia w postaci niebieskiej linii dane na temat ryzyka urodzenia się dziecka z zespołem Downa. Na osi X oznaczono wiek matki od 15 do 45 roku życia. Na osi Y przedstawiono procenty od 0 do 4 oznaczające stopień ryzyka urodzenia się dziecka z zespołem Downa.
W wieku od 15 do 30 roku życia matki ryzyko urodzenia się dziecka z zespołem Downa wynosi poniżej 1%. Ok. 35 roku życia ryzyko zaczyna gwałtownie wzrastać i wynosi ok. 0,3%, w wieku 40 lat - ok. 1,2%, a w wieku 45 lat - ok. 3,1%.
Opisz przemiany, którym podlega zarodek podczas wędrówki przez jajowód.
Wymień zachowania ciężarnej kobiety, które mogą mieć negatywny wpływ na rozwój jej dziecka.
Wyjaśnij, dlaczego bliźnięta jednojajowe są do siebie bardzo podobne, a bliźnięta dwujajowe znacząco się od siebie różnią?
Ułóż zestaw 5 zadań dla innych uczniów korzystających z tego podręcznika, które sprawdzą wiedzę o rozwoju człowieka przed narodzinami. Do każdego pytania w zadaniu podaj 4 proponowane odpowiedzi, ale tylko jedna ma być prawidłowa. Pytanie z odpowiedziami wyślij Twojemu nauczycielowi, który włączy je do quizu Milionerzy.
Za Tobą część modułu o rozmnażaniu i rozwoju człowieka. Wróć do polecenia na stronie „Na dobry początek” i dopisz brakujące definicje. Pamiętaj, żeby nie kopiować słownika, ale wyjaśnić każde słowo kluczowe w miarę możliwości swoimi słowami.