„Zastał Polskę drewnianą...”- sukcesy polityki wewnętrznej Kazimierza Wielkiego

Kazimierz Wielki, który objął rządy po śmierci Władysława Łokietka, stanął przed zadaniem zintegrowania państwa polskiego. Po latach rozbicia dzielnicowego stanowiło ono dość luźny konglomerat odrębnych ziem, dlatego jednym z najważniejszych celów nowego władcy była kodyfikacja (spisanie) prawa. Wysiłek prawodawczy trwał właściwie przez cały okres jego rządów.

Kazimierz Wielki zostaje królem

Władzę po królu Władysławie Łokietku w Królestwie Polskim odziedziczył jego syn Kazimierz Wielki. Był ostatnim władcą z dynastii piastowskiej na polskim tronie. Panował w latach 1333–1370. Został on w 1333 roku koronowany na króla w katedrze wawelskiej. Władca musiał uporać się z wieloma problemami. Państwo było wyniszczone długotrwałymi wojnami, co nie sprzyjało rozwojowi gospodarczemu. Jednak król okazał się dobrym gospodarzem. Za jego długiego panowania Polska stała silnym się państwem z dobrze rozwiniętą gospodarką.

Polecenie 1

Wymień atrybut, który świadczy o tym, że Kazimierz Wielki był królem.

R1bAn5FGnzuLL

Zdjęcie portretowe króla Kazimierza Wielkiego. Król na głowie ma koronę. Jest sędziwego wieku o czym świadczą zmarszczki na twarzy. Ma długą brodę i sumiaste wąsy. Rękoma opiera się o tarczę wojenną.

R14hV9Jkalocm

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Zastanów sie, co było atrybutem władzy monarchy.

Pokaż rozwiązanie

Świadczy o tym korona królewska.

Polecenie 1

Wymień jeden z atrybutów władzy królewskiej.

R14hV9Jkalocm

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, jakie były symbole władzy monarchy.

Pokaż odpowiedź

Np. korona, jabłko, berło.

Wielka przebudowa

Król Kazimierz Wielki zadbał przede wszystkim, by dla lepszego zagospodarowania jego kraju powstały nowe osady. Tak pisał na ten temat anonimowy kronikarz krakowski: „za czasów tego króla, w lasach, gajach i dąbrowach tyle założono wsi i miast, ile bodaj nie powstało kiedy indziej w Królestwie Polskim”. W miastach powstało wiele nowych budowli murowanych (ratusze, kościoły, domy mieszkalne). Były one bezpieczniejsze niż wcześniejsze konstrukcje drewniane, które łatwo mogły się zapalić. Ponad 20 miast otoczonych zostało murami obronnymi.
Król dbał o bezpieczeństwo państwa, dlatego finansował budowę zamków (ponad 50). Powstawały one wzdłuż granic Polski i w ważnych dla obronności kraju miejscach.

R1VYxZ07FWKMe

Fotografia przedstawia fragment murów obronnych wykonanych z cegły oraz wieżę obronną. Wieża jest prostokątna z czterospadowym dachem.

R9gYJPSjB787x

Zdjęcie przedstawia zamek otoczony murem, zbudowane z kamienia. Po lewej stronie znajduje się okrągła baszta, która jest elementem muru. Po prawej, wewnątrz murów, zabudowania zamku z niższą częścią z dwuspadowym dachem i wyższą z czterospadowym, pokrytymi dachówką. W centralnej części zdjęcia widać bramę wjazdową do zamku. Na pierwszym planie po rosną drzewa pozbawione liści.

Polecenie 5

Przyjrzyj się ilustracji i napisz, co chroniło miasto przed najazdami wroga. W jaki sposób można było przedostać się, z Kazimierza do Krakowa?

Rx0Klz6Amu3Di

Zdjęcie domów które ulokowane są jeden obok drugiego. Miasto składa się z dwóch części, które łączy most. Wokół zabudowań jest mur obronny, przed którymi płynie woda. W oddali widać napis Kazimierz oraz wzgórza.

R14hV9Jkalocm

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

Zastanów sie co chroniło mieszkańców miasta.

Pokaż rozwiązanie

Mury obronne. Miasto otoczone rzeką.

Polecenie 5

Wymień element zamku, który powodował, że były one trudne do zdobycia.

R14hV9Jkalocm

(Uzupełnij).

Pokaż podpowiedź

zastanów sie co utrudniało zdobycie zamku.

Pokaż odpowiedź

Mury obronne.

Dobry gospodarz

Kazimierz Wielki wspierał rozwój rzemiosła, rolnictwa i handlu. Kraków otrzymał
od króla przywilej zwany prawem składu. Prawo to zobowiązywało każdego podróżującego kupca do zatrzymania się w Krakowie i wystawienia swoich towarów. W dalszą podróż mógł się udać z towarem, którego nie sprzedał.
Król wspierał też wydobycie surowców naturalnych. Do najcenniejszych należała sól, której używano do zabezpieczenia mięsa przed zepsuciem. Bogate złoża soli znajdowały się w Wieliczce i Bochni. Wydobywana w tamtejszych żupach sól wystarczała na potrzeby Królestwa Polskiego, a nadwyżki sprzedawano za granicę. Zyski ze sprzedaży szły do skarbu królewskiego. Skarb królewski czerpał również dochody ze sprzedaży rud ołowiu. Ołów był dawniej ważnym materiałem budowlanym, wykorzystywanym na przykład do pokrywania dachów albo do łączenia szkła okiennego.
Kazimierz Wielki, by usprawnić handel, nakazał bicie własnej srebrnej monety – grosza krakowskiego. Na nowych monetach zostały umieszczone symbole ważne
dla mieszkańców polskich ziem – ukoronowany orzeł oraz korona. Moneta, tzw. grosz krakowski Kazimierza Wielkiego. Napis łaciński na awersie głosi: Kazimierz pierwszy, z łaski Bożej król Polski, a na rewersie – Grosze krakowskie.

Slajd 1 z 2

RWSnoDmn2L3Zm

Zdjęcie monety. W centralnym miejscu monety jest korona. Wokół są napisy.

R1N5F4Katyh4d

Zdjęcie monety. W centralnym miejscu jest orzeł w koronie. Wokół są napisy.

Z inicjatywy króla zostało uporządkowane i ujednolicone prawo. Jednolite prawo
na całym obszarze państwa było jednym z warunków jego sprawnego funkcjonowania. Najpierw ogłosił on zbiór praw dla Wielkopolski, później dla Małopolski. Zbiory
te zostały nazywane statutami Kazimierza Wielkiego.

REKOtVWKfYenm

Na ilustracji w centralnym miejscu na tronie siedzi król Kazimierz Wielki. Nad nim wisi godło Polski. Przed królem klęczy mężczyzna, któremu wręcza dokument. Na prawo od mężczyzny, na zdobionym krześle, siedzi dostojnik kościelny. Po jego prawej stronie stoi mężczyzna trzymający krzyż. Wokół głównych postaci stoi liczna grupa obserwujących ich mężczyzn.

Założenie uniwersytetu w Krakowie

Do XIV wieku polscy studenci mogli się kształcić jedynie w zagranicznych szkołach zwanych uniwersytetami. Król doceniał wagę wykształcenia. Zależało mu, by w państwie było wielu wykształconych prawników, lekarzy, urzędników. Postanowił otworzyć własny uniwersytet w Krakowie. W 1364 roku została otwarta pierwsza polska wyższa uczelnia – Akademia Krakowska.

RPu6mrdUl8BZQ

Zdjęcie przedstawia pieczęć Akademii Krakowskiej. Na jej środku znajduje się postać. Przed nią jest orzeł na traczy. Środek pieczęci jest czerwony. Obwódka pieczęci jest twarda i brązowa. Z trzech stron przewiązana jest sznurkiem.

Społeczeństwo stanowe

Za rządów Kazimierza Wielkiego doszło również do ważnych zmian wśród mieszkańców jego królestwa. Prawa kazimierzowskie precyzowały przywileje i obowiązki poszczególnych grup ludności. Zaczęły powstawać tak zwane stany, to jest grupy społeczne, różniące się między sobą swoimi prawami. Wytworzyły się podstawy kilku stanów – szlacheckiego (rycerskiego), mieszczańskiego i duchownego. Każdy z tych stanów starał się o uzyskanie dla siebie dalszych praw, zwanych przywilejami. Przykładem takiego przywileju może być zobowiązanie władcy wobec szlachty do nienakładania nowych podatków albo do płacenia uczestnikom zagranicznych wypraw wojennych. Dzięki tego rodzaju prawom, stany stawały się coraz ważniejsze w państwie i mogły wywierać wpływ na króla.  Stąd też przyjęło się określać państwo Kazimierza Wielkiego i jego następców jako monarchię stanową.

Kto następcą?

W połowie XIV wieku planując opanowanie Rusi Halickiej, Kazimierz dążył do zapewnienia sobie poparcia Ludwika Węgierskiego, syna Karola Roberta, który rządził na Węgrzech od 1342 roku. W 1350 r. obaj władcy zawarli w Budzie porozumienie w tej sprawie, jednocześnie omawiając kwestię ewentualnego następstwa tronu w Polsce. W zamian za węgierskie wsparcie i zgodę na objęcie władzy na Rusi Kazimierz Wielki zadeklarował, że jeśli umrze bezpotomnie, to tron po nim przypadnie właśnie Andegawenom (jeżeli natomiast polski król doczekałby się syna, Węgrzy mieli prawo wykupić Ruś za 100 tys. florenów). Z węgierskiego punktu widzenia możliwość przejęcia tronu w Krakowie była nie tylko realizacją ambicji dynastycznych, ale też sposobem na zapobieżenie rosnącym wpływom rządzących w Czechach Luksemburgów.

R1cqIl1YJMvA6

Obraz przedstawia portret mężczyzny w sile wieku, ubranego w szaty królewskie i trzymającego insygnia królewskie. Mężczyzna ma dłuższe, pofalowane włosy, wąsy i krótką brodę. Na głowie ma koronę. W prawym ręku trzyma berło, a w lewym list, zapieczętowany widoczną okrągłą pieczęcią.

Późnym latem 1370 roku Kazimierz udał się do ziemi sieradzkiej i zatrzymał w lokowanym przez siebie miasteczku, Przedborzu, gdzie znajdował się zabytkowy dwór. W święto Narodzenia Maryi Panny, 8 września, król miał swoim zwyczajem udać się na polowanie. Gdy ścigał jelenie, jego koń się przewrócił, a on sam, spadając, odniósł ranę na lewym kolanie.

Ponieważ zakażenie, która się z tego wywiązało, szybko ustąpiło, Kazimierz podjął podróż powrotną do Krakowa. W jej trakcie władcę dopadła wysoka gorączka i nie ustępowała przez kilka następnych dni mimo wysiłków lekarzy. Król zawsze cieszył się dobrym zdrowiem i lekceważył zalecenia, jakby nie mogąc uwierzyć, że może zbliżać się koniec. Pod koniec października orszak wiozący Kazimierza dotarł wreszcie do Krakowa. Dwa dni później, 3 listopada 1370 r., o świcie, 60‑letni organizm w końcu się poddał i król pożegnał się z życiem. Odchodził ten, który już za życia otrzymał przydomek Magnus, czyli Wielki. Wraz z nim kończyła się dynastia piastowska na tronie polskim, a korona na mocy wcześniejszych układów miała przejść na Andegawenów.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj poniższą mapę i wykonaj polecenia.

R1PnIPyzOo7BN

Mapa przedstawia Polskę Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Ziemie odziedziczone przez Kazimierza Wielkiego po śmierci Władysława Łokietka to Wielkopolska i Małopolska. Ziemie przyłączone przez Kazimierza Wielkiego to Kujawy, Ruś Halicka. Ziemie podporządkowane Królestwu Polskiemu to Mazowsze, Podole, Księstwo Chełmsko Bełskie oraz księstwo Włodzimierskie. Ziemie te wchodzą to Królestwa Polskiego. Akademia Krakowska i mennica królewska znajdowały się w Krakowie. Numerem pierwszym zaznaczono sąsiada Polski czyli księstwo Śląskie. Numerem drugim zaznaczono Pomorze Gdańskie. Numerem trzecim Kujawy. Numerem czwartym Małopolskę. Numerem piątym Mazowsze. Numer szóstym Księstwo Włodzimierskie. Numerem siódmym Wielkopolskę.

RM02eHGgpiP5k

Mapa przedstawia zakres terytorialny państwa polskiego w roku: Możliwe odpowiedzi: 1. 1333, 2. 1356, 3. 1370, 4. 1343

R3QHeErDUOTVg

Dopasuj odpowiednią cyfrę spośród tych zaznaczonych na mapie do opisu. Ziemia ta stanowiła część ojcowizny Kazimierza Wielkiego i do roku 1331 należała do jego ojca, Władysława Łokietka. Wojna z zakonem krzyżackim okazała się bardzo niszczycielska dla dzielnicy i w jej wyniku obszar ten znalazł się na kilka lat pod okupacją krzyżacką. W 1335 r. na zjeździe w Wyszehradzie Kazimierz Wielki otrzymał gwarancję zwrotu tej ziemi i jej włączenia w skład państwa polskiego. Decyzja ta została potwierdzona w 1343 r. - 1. 3, 2. 6, 3. 4, 4. 5, 5. 1, 6. 2, 7. 7

Obszar nie wszedł w skład państwa Władysława Łokietka, stając się siedzibą udzielnych książąt. W tym czasie dzielnica uległa rozpadowi na trzy mniejsze. W 1351 r. książę Siemowit i Kazimierz złożyli hołd lenny królowi polskiemu. Przez następne 150 lat ziemia ta znajdowała się w stosunku lennym wobec Polski, do roku 1526, kiedy ostatecznie została włączona do Polski. - 1. 3, 2. 6, 3. 4, 4. 5, 5. 1, 6. 2, 7. 7

Ziemia ta wchodziła w skład państwa wczesnopiastowskiego, nie znalazła się jednak w granicach państwa utworzonego przez Władysława Łokietka. Dzielnica ta odgrywała ważną rolę ekonomiczną, stając się jednym z najbardziej rozwiniętych obszarów. Od pocz. XIV w. stopniowo poszczególne księstwa składały hołd lenny królowi czeskiemu. Kazimierz Wielki zrzekł się praw do tego obszaru w zamian za to, że władca Czech przestał rościć sobie pretensje do tronu polskiego. - 1. 3, 2. 6, 3. 4, 4. 5, 5. 1, 6. 2, 7. 7

Dopasuj odpowiednią cyfrę spośród tych zaznaczonych na mapie do opisu. Ziemia ta stanowiła część ojcowizny Kazimierza Wielkiego i do roku 1331 należała do jego ojca, Władysława Łokietka. Wojna z zakonem krzyżackim okazała się bardzo niszczycielska dla dzielnicy i w jej wyniku obszar ten znalazł się na kilka lat pod okupacją krzyżacką. W 1335 r. na zjeździe w Wyszehradzie Kazimierz Wielki otrzymał gwarancję zwrotu tej ziemi i jej włączenia w skład państwa polskiego. Decyzja ta została potwierdzona w 1343 r. - 1. 3, 2. 6, 3. 4, 4. 5, 5. 1, 6. 2, 7. 7

Obszar nie wszedł w skład państwa Władysława Łokietka, stając się siedzibą udzielnych książąt. W tym czasie dzielnica uległa rozpadowi na trzy mniejsze. W 1351 r. książę Siemowit i Kazimierz złożyli hołd lenny królowi polskiemu. Przez następne 150 lat ziemia ta znajdowała się w stosunku lennym wobec Polski, do roku 1526, kiedy ostatecznie została włączona do Polski. - 1. 3, 2. 6, 3. 4, 4. 5, 5. 1, 6. 2, 7. 7

Ziemia ta wchodziła w skład państwa wczesnopiastowskiego, nie znalazła się jednak w granicach państwa utworzonego przez Władysława Łokietka. Dzielnica ta odgrywała ważną rolę ekonomiczną, stając się jednym z najbardziej rozwiniętych obszarów. Od pocz. XIV w. stopniowo poszczególne księstwa składały hołd lenny królowi czeskiemu. Kazimierz Wielki zrzekł się praw do tego obszaru w zamian za to, że władca Czech przestał rościć sobie pretensje do tronu polskiego. - 1. 3, 2. 6, 3. 4, 4. 5, 5. 1, 6. 2, 7. 7

Słownik